*
^c^
Af\f^^^^^i2
ΛΑ^'^^'^'^^^^ΛΛ,
Ρ^^Λ^^^^,^^'^^^.'^ΟΟλ^
Λ'χ^ - ^.^r-^
/^ Λ, W .Α^ ,Ο
•^^Β
r^Y
MS9^a?lȤi
^AW>S
^■^^'^*9Ϊ Λ,
1ΛA/^Λ
^aaA
S Λ " Λ Λι
Λα*.
ϊ i' 'Λ Γ-
^^gSiS«'
'««h^^
\(^f\rt
ΛΛλ'
?^•.^Λλ. '^^^,8R8^i
... :^«»
C^«
UURJf^T^M
ϊΑΛ/^^
:^^^^ν^\Λ,
ί:ί?^Λ.^.Λ.^:---»2^
'>Sh'H«W
.^^^
:^5^«''
,«KA/W^AAASQ&fifift'i
PATRUM APOSTOLICORUM
OPERA.
PATRUM APOSTOLICOKU,M
■ < ^-
OPERA.
TEXTUM AD FIDEM CODICUM ET GRAECORUM ET
LATINORUM, INEDITORIBI COPIA INSIGNimV
ADHIBITIS PRAESTANTISSIMIS EDITIONIBUS,
RECENSUIT ATQUE EMENDAVIT,
NOTIS ILLUSTRAVIT, VERSIONE LATINA PASSIM CORRECTA,
PROLEGOMENIS, INDICIBUS
INSTRUXIT
ALBERTUS RUD. MAX. DRESSEL.
EDITIO ALTERA
AUCTA SUPPLEMENTIS
AD BARNABAE EPISTOLAM ET HERMAE PASTOREM
EX TI8CHENDOEFIANA CODICIS SINAITICI EDITIONE HAFSTIS.
LIPSIAE
J. C. HINRICH8, BIBLIOPOLA.
1863.
-r^- '.
m
i
DE ALTEEA HAC EDITIONE.
Studiis circa palrum aposlolicorum opera nihil ex longo tempore
gravius accidit quam quod in codice bibliorum Sinailico inventa est in-
legra Barnahae epistola cum priore Pasloris parle. llla enim epislola
quo sermone ab auclore conscripta est nec inlegra habebalur hucusque,
nec quibus partibus ex codicibus recentioribus hausta est magna est
fide. Lalina vero prioris parlis longioris (I — XVII) interpretatio, quem-
admoduro in codice saeculi fere octavi olim Corbeiensi nunc Pelro-
poiilaDO eoque solo invenla est, ut passim praeslal Graecis vulgalis, ita
saepe corrupussimum teitum praebet, iis maiime capitibus quae Graece
adboc desiderabantur. Nec fere minore iniquilate ulebatur Pastor Her-
mae qui dicitur, Latinis codicibus magna scriplurae varietate conspi•
cuis el Graeco folioruin Lipsiensium texlu parum probato. Hinc gra-
▼issima codicis Sinaitici subsidia ad supplendos atque emendandos libros
hos ipsis apostolicis proximos non reservanda videbantur novae plane
patrum apos(olicoruD) ediliooi, quam post annos aliquot dare ipsi in
aniiDo habemus, sed statim adhibenda ad augendam ornandamque edi-
tioneiD Dresselianam. Quod ita faclum esl ut prior pars epislolae
Barnabae plene eiscriberetur ex utraque noslra codicis Sinailici edilione,
praeterea vero qaicquid in eadem diflerl a scriptura Graeca eiusdem
epistolae el prioris parlis libri Hermae, quemadmodum in opere Dres-
seliano edila esl, accurale recenserelur. Quae igitur exemplaria edilio-
nis Dresselianae anni 1857. in publicum nondum exieranl, illis supple-
mentis aucta iunl, proptereaque nunc ailerius editionis tilulo exor-
DtU prodeunt, minuto insuper pretiO) quo magis academicae iuven-
II PRAEFATIO.
luti se commendaret liber iste. Laborem autem quem diximus nostro
rogalu suscepit in se loh. Henr. Gerhardts, Phil. Dr., quein scite et
diligenler ea in re versalum esse testamur.
Aelalem codicis Sinailici accuralius quaesituris, nisi quis magnifi-
cara edilionein Pelropolitanam noslram mavull consulere, duabus in-
slmclarn tabulis ipsam epislolae Barnabae et Pasloris scripturam prae-
benlibus , Prolegoniena satisfacient Novi Testamenli Sinailici, quibus
demonslrasse nobis videmur, scriplum illum esse circa niedium saecu-
lum quartum*. Quanla vero texlus Sinailici praestanlia sit, collatis
expensisque variis ad Barnabam et Hermam lectionibus nemini dubium
eril. Et Barnabae quidem exeinpla h;iec siint.
Cap. IV. λεγονταϋ οτι η δί(χϋ•ηκη ημ,ων μεν' αλλ εκινοι οντωβ
ειΰ τελοΰ απωλεΰαν αυτήν, λαβοντοβ ηδη του μωϋβεωβ pro iis quae
ulpote corrupta niire exercuerunt viros doctos: el dicunl quia lesla-
menlum illorum, non el noslrum est. Nostrum aulem, quia illi in
perpeluum perdideruni illud, quod Moyses accepil.
Cap. VI. ωΰ αν δη αναπλαΰΰοντοβ αυτού ημαβ pro ω6 αν δε
άναπλαΰΰομενουΰ αυτουΰ ημαϋ.
Cap. VII. οι ιερειΰ του ναού pro οί ίερεΐΰ του λαοϋ („Menard.
invilis codicibus ναού putat legendum").
Cap. X. ου μη, φηβιν , κολληϋ'ηΰη ουδέ ομθίωϋ•ηϋη , ul est apud
Clem. Alex. et in vetere inlerprete, invitis codd. recentioribus Graecis
verba ουδ. ομοιω•0: omiltenlibus. Ibidem περιπατουντεΰ , %ai περιβλε-
ηονται τίνα εκδυΰωαιν im την πλεονεξιαν' ωΰ και τα ορνεα ταύτα
μονά εαυτοιΰ ου πορι^ει την τροφην, άλλα αργά (a^ya correclor re-
posuit pro και τα) καΟ^ημενα εκζητει pro περιπατοϋντεα ' καϊ καΰ"η-
μενα αργά ταύτα Ικζητεϊ (Vet. inlerpr. ambulanles , quem dispolient.
Sic aves islae solae sibi non acquirentes escam, sed pigrae sedentes
quaerunl). Ibidem εχε (absorptum videtur τε— έχετε— sequenti τε) τε-
λιωβ και περί τηα βρωΰεωΰ pro Ι'χετε τελείωΰ καϊ περϊ τηΰ γνωΰεωϋ
(Vel. interpr. habelis consummalam de escis).
1) Corrector epistolae Barnabae quem ** diximus, septimo saeculo videtur
vixisse ; quem vero eodem signo in Paslore insignivimus , ipsi scriptori vix cedit
aetate ; hunc qni exceperunl (*^* et ****) , in seplimum et nonum fere saecu-
Inm incidunt,
PRAEFATIO. Πΐ
Cap. XI. το φερον αφεβιν pro το φέρον εΐΰ αφεαιν.
Cap. XII. οτι ο πατήρ πάντα φανεροί περί του νιου ιηΰον. λεγεί
ονν ΐίωναηΰ ιηβον νιω νανη, επιΘ•ίΐΰ τοντο το ονομ,α, οπότε επε^πεν
αυτόν κβττασκοπον τηΰ γηβ, λαβε pro οτι πάντα 6 πατήρ φανεροί
iuqX τον νίον [αντον] ίηΰον νίω νανη. καΐ ίπι&εϊβ τοϋτο ονομ,α,
οπότε ϊπεμψε χατάΰχοπον τηβ γηΰ^ [εϊπε]' λάβε.
Cap. XVI. ωΰ πλανωμενοι οι ταλαίπωροι εισ την οικοδομψ ηλπι-
cocvy %αί ουκ επι τον θεον αυτών τον ποιησαντα αυτονα^ ωΰ οντά olkov
^(ου pro Λωσ πλανώμενοι οί ταλ. ίπ\ την οδον ηλπιΰαν, και ουκ ίπ\
τον θεον ervTOV τον ποιηα. αντούα, αλλ' ώα οντά οΓκον '^εοΰ (Vet. in-
lerpr. quomodo erranles in aedem spem habueruntj tanquam in domi'
num qui illos fecil., quasi sit domus dei).
Cap. XVII. HO ϋωτηριαν. εαν γαρ περί των ενεστώτων η μ,ελλον-
ναη/ γράψω νμ,ιν pro εία ΰωτηρίαν Ινεστωτων. Ιάν γαρ περϊ των μ,ελ-
Ιόντων γράφω νμΐν. (Vet. inlerpr. --si enim de instanlibus ac fuluris
tcribam vobis).
Cap. XIX. τα αυμβαινοντα σοι ενερ^^ι^-ατα ωσ αγαϋ•α προβδεξη, ει-
δοΗί ατ* άνευ θεού ου^εν yειvετα^ pro τα ΰνμβ. ΰοι ενεργ. ώΰ άγ.
ηροϋδεξαί^ reliquis praeterniissis. Ibidem τοισ επι τον αντον -β-εον
εληιξοναιν, ίη quibus cdd. recenliores d-εον omillunl. Ibidem verba
παντϊ αίτονντί ϋε δίδον, quae ex evangeliis liuc illala esse apparel,
aucloriute codicis Sinaitici deslituunlur^ Ibidem ου προαεξειΰ επι
προσενχην εν ύννειδηΰει πονηρά pro ονχ ηξεια iv προΰευχτ} σου iv
ύυνεώηοει πονηρά.
Cap. XXI. έχετε /ιιε•^ εαυτών εισ ουσ εργαΰηύΟ^ε το καλόν μη εν-
L•πητι pro Ιχετε εΐο οϋσ έργάααΰ&ε μεϋ"* εαυτών μη Ιγκαταλείπητε.
His exeiuplig acceduDt alia pluriroa. Sunl aulem ila comparata ut pau-
cis exceptis prisliDum texlum luculenter resliluant, ct nunc demurn
Barnabae librum pretiosissimum liUeris Christianis reddilum gaudeamus.
Idem de Pastore praedicandum esset, si integrum praeberel codex
nosler. Aaamen el ipsis quae praebel fragmentis maxima vis crilica
inesl. Quod anno 1856. censebain, lextum Lipsiensem potius e lialinis
mndia aetate coDversum quaro ex ipso anliquissimo fonle Gracco dcri-
1) Capite Tero qnarto exeunte verba gravissiraa „siciil scriplum esl", rninim»;
Launo iDterpreti, ul suspicari licebat, sed ipei ecriplori viodicat codex Sinailicus.
IV PRAEFATIO.
vatum esse, qua de re praeter alios consentientem habui summiim Con-
slanlinum Oeconomum ^, illud quidem, si lolum atque universum spectas,
non confirmalum est. Quem vero locum, in liisloria Simonidea faiiaosum
illum quidem, ad docendam originem Lalinam inprimis urgendum du-
xerani, Vis. 3, 3. πανούργου εϊ περ\ ταβ γραφάΰ (ex Guilielmi Dindorfii
conieclura περϊ τα άγραφα), eum revera ex Latinis tluxisse quum ex
inlerprele Aethiope tum ex codice Sinaitico fil clarissimum. Quocum
nescio an alia componenda sint, quae lexlus Lipsiensis cum Lalinis
plerisque communia habel invitis Sinailico Aetliiope et Palatino. Eius-
modi sunt quae Vis. 3, 6. legunlur, ubi Latine vulgatum est: qui cog-
noverunl verilatem nec permanserunl in ea, nec coniuncli sunt sanctis ;
propler hoc inuliles sunl. His lexlus Lips. apprirae respondet, in quo
est: oi ίγνωκότεΰ την αληϋ'ειαν, μη επιμείναντεβ δε iv αντγ} μηδέ
κολλώμενοι τοΐΰ άγίοιβ' δια τοντο αχρηβτοί είΰιν. Sinaiticus vero co-
dex, Aelhiops el Palatinus consenlienles post μη επιμενοντεα δε εν
αυτή nihil additum habent. Quae in his similibusque aliis ab aucto-
ritale Sinailici codicis destiluuntur^, ab alia haud dubie recensione pen•
denl, quam ulriim in Latinis an in Graecis primum aliquis inslituerit
ambiguum est. Sed de his proxime alii videbunt, nec nobis ipsis, ul
iam indicalum est, singula accuratius indagandi locum defuturum spe-
ramus. Nunc salis habemus edilioni Dresselianae, diulurnis amici docli
laboribus plenae, leclionibus Sinaiticis additis consuluisse, quae ut satis
docent quanlopere lextus Lipsiensis, quamvis haud contemnendus sif,
ab antiqua verilate deflexerit, ita tolam eam quam praebent Pastoris
parlem exceptis paucis anliquo nitori reddunt.
Scribebam Lipsiae ipsis solemnibus paschalibus anni 1863.
Constantinus Tischendorf,
1) Vide Nov. Test. Sinait. Lips. 1863. pag. XLI.
2) Alio loco notabili, Vis. 3, 5,, Aelhiops codicum Sinailici et Palatini so-
cietatem deserit. Sinailicus enim cum Palatino habel: διότι ευρε^-η εν αντοισ
πονηρία {quoniam inventa est in eis nequiiia), id quod reclissime scriptum vide-
tur, Lips. vero cum Latinis vulgalis el Aethiope: διότι ούχ ενρέΒη iv αύτοΐσ
πονηρία.
ALBERTUS KUD. MAX. DRESSEL
LECTURIS S. P.
Patnini Apostolicorum editio Cotoleriaiia coniinuni Thcologoruni
iiulicio inter praeslantissima istiiisci* lilciatiirac opcra ccnsctur. Eam
sane perdiu moniit laudeni, et iiitorpretandi arte, ct subsidionim cri-
(iconiin copia atque usu qiio exccllit. QuajHOptcr iiiiruni noii est,
quod iiiulli adeo opinahanlur, l<'xtuin PP. Apostolic. iani iii iina illa
e<li(ioue praesertim per lo. Clcricum rccognita ifa fuisse (•(instituluni,
ut in eo accpiiescere posseimis. Vemni eniinv«M'o lioc iisqii(M|uaque ita
esse, praesons aetas haiid am])lius sentit, olsi nulla Scriptonini aevi
Apostolici editio laborilius Cotclerii atcpie Clerici carere polerit. Ete-
nini re accuratiiis peri>onsa facile apparct, non solum iii critica, sed
eliam in exegetica parte iion illiid eam ubivis praestare, (piod in hoc
gpuere iani expetatui'. Qiiippe si ea, qiiae ad hanc illanive Tlieologiae
discipliiiam spectant, vcritati niagis coiisenlaiipa diiudicari debehant,
(]iiaiii nimio Cotelorii partiuni stiidio iieri ixdiiit, It^xtus quoque Scri-
ptoniiii aliaiionna atque ratione adcertiora fmidaiiKMita revocandus erat.
Qui deciiiio si^ptinio ac deciino octavo saeculo, vi anlca, Codicum manu
srriplorum pracsidia ad buncce textiim emiMidaudmn coiitiderimt, ii |)γο-
fpclo ιιυιι oiiiiifMii sciiptiirap vari<'talein proi)()iicl)aiil, scd cani 1Όγ(» ([uae
pro ipsoniiii c-aplu utilis videbatur ad rem al«pi(' apla, rcliifiiis oiimi-
biis iisipii* liaiid i*aro (q)timis variis lectiuiiibus sibiiilio al(pu; oblivi-
one itpnini sepiiJtis. Attameii quantum lucis iiitcgra supellectile cri-
ijca ipsi tcxlus uitollectiii aiiem, quantuin tiMicbraruni maiica ratione
crilira diiruiidi (|ueat a(• debcat, onines, ([uibiis hiiiiis rei iudicinm (?st,
hodie persuasum babent. Critici iudicium tcxtus eiiKindationciii attingit
atqui• jiatefacit, boiii Codices manu scripti caiideiii jierliciuiil, absol-
\iinl, verain redduiit.
Quac cuin ita sint, abbinc viginti annis ex beato Augusto Nean-
drc) qiiaesivi, ecipHd opcraii prfitiurn piilarrt, si post Coteleiuum oi
(^bTicum iiova PP, Apo.stolicoruni cditio aduriiaretur, (iaqiie criticis
adniiniculis, quae in Flomaiiis liibliotbocis recoiidita cogiiovpram la-
titarp, adiuta atque fidta. Auctor initii crat vir incomparabilis ut fa-
cprem, inagrioppre cupiiins ut boriini ojxiniin, ([uac; a iioliis ia»i paeiie
pxiilare ropppraiit, copia demio iuTttl. Scd pidcni proposilo (iiiliclnius
lacobsoniis in Aiiglia, iii (i(;rniaiiia Carolus 1. Π(;Γ(Ίίπ« aiiiiriuiM (Mxlem
tpmporp adipcpraiit, nipque praevpnerunt. Asl illc, (jiiamvis opiis cdi-
derit propria pcrpgrinaiiuft eniditiorn; rofcrtuin, ad paii('<»s soliiininodo
aevi Apo»toiici Srriptores rcspcxit; liic in priiria cditioiK; votis jiarum
rpspoiidit. Idcirco prisliiiuni consiliuin noii dcriiillciidiiin piilaviinus,
npi(ue cum empndaliorps ilJoniin duumviroruin bbri [loslca iirodissent.
Nam quae ex membraiiis hucusciue ignolis pcr inultos aimos, ubi
VI PRAEFATIO.
licuit, Clcmentissimi Boriissoriim Regis stipenilio adiiiti nos primi
eruoraiims, liaiul diibie oiusmodi erant ob novitatem pondiisque, iit
(liioinodocuiKiuo iuris }ml)lici facieiida viderentur. Taceo reliqua,
quae ab aliis iiilclligi malim, ([uam a me dici.
Eluboravi igitiir editionom textu ubivis ad optimorum Codicum
fidom critica (uin conscientia coiistitiito, iisque, quas egomet ipse iii-
veiii, variis lectioiiibus adoniato. Quac bic illic iii libris impressis
iiivciitae erant, eas ex parte rcpetere noJiii, quia fides ipsarum iion
ubivis certa videbatur. Ac me baud iiiconsulto id fecisse, imo facere
debuisse, inociun fatebitiir, qui ex notis intellexerit , quotiens etiam
quas novissiiuo critico dobeiniis Codicum lectiones mea ciira emen-
dandae fiieriiit. Ac saepius profecto apiid priores editores iii illa
parte post luessom messore, post tcctum architecto opus erat. Est
forte (pii dicat, nos iii critica parte sacco serentes iitilia imUilibus
periiiiscuisse, albaqiio, ut dicitur, linea sine cura discrimiiiis solam
copiaiii sectatos coiiverrisse. Aliter vero ipse senlio: quippe etiam
iv άδίαφόροίς religiose fontiiim auctoritatem venerari ius fasque est.
Qiiis autiMii inutilia ca dixcrit, quae iitcimipie apta iiant ad restituen-
duiii gcimiimui textum corum Scriptoriim, qui quae literis consigiia-
riiut, ex των αυτόπτων τον Αόγον ore hauseruiit?
Ac fuit (luidfiii, cuni tempus quoque opportunum concessum iuibi
fore arbitrarer textiim commeiitario prorsus iiovo illustraiidi. Qiiam
spem ciini baud iiioirensa valetudo, tum maxime rerum domesticaruin
adversilates iiecessitudiiiesque fefellerunt , iit rarius paralae esseiit
reiuissiuiies , (|iiibus animiis, interstilioiie aliqua aiit iiogotiorum aut
infoituiiii niemoriae data, laxari iudulgerique posset ad isliusmodi
opus rite condeiidum. Idcirco virorimi doctomm iiolas simul cum
nostris subdidiinus, ne diiitius res tereretur. Quodsi iiiaequalitas iri-
certaque ratio, qiiam iiiter lextiis fidem et coinmentariomm copiam
antehac videre erat, iiostro labore nonmhil evaimit, eius nos profecto
non poeuitebit.
Nec possum qiiin graiias agam Coiistantiiio Tischeudorfio, Theo-
logoriim Gernianiae decori, (|ui noii soliim consilio rae mulluin adiu-
vans ex suae doctrinae penu summa cum benevolentia ac liberalitate
hocce opiis locupletavit, sed qiiamvis muneribus suis miriim quaiitum
occupatus etiam nidli in promovenda ipsa edilione curae peperdt.
Ne multa: opiis iiostrura is docte inaiigiiravit sacravitque.
Scribebam Romae prid. Cal. Sextiles 1856.
PROLEGOMENA.
Ι.
BARNABAS
Quoniodociinque derniieiidum erit de auctore scripli, cui ve-
tus iiuacdam traditio Barnabae nomen praelixit, certe id ipsuin Iiaud
parvi inomeiiti habetur inter christiaiiae aiitiquitatis rcliquias ob ra-
tioiiem quani teiiet sacrae scripturae Y. T. diiudicaiidae, et locum in
delinienda oeconomia saliUis ei assignaiuli. Pauli Apostoli quippe
viani leueiis, modo ultro progrediens, minc retrogressus, ad Alexan-
drinoruni aUegoricimi veritatis ludaismi explicandae moduni, siiiiulque
ad solidiorem Gnosticismuni praebet transitum. Huius viae auctori-
tas pliiris esset, si inclito illi Pauli Aposloli socio iinpigroque coadiii-
tori attribucndiim esset, qui idjivis sui iiiris apparebat, recta mente
alque indole exc^llens: id quod infra videnduin. laiii vcro de quo
in ipsa Ej)istola agitur, id accuratius perscrutemiir.
1. Cmii iiliis liliabusque auctor partiri vult ex eo, qiiod ipse ac-
c^peril, ul fidem aUjue scientiam habeant coiisuinmatain, spiritualibus
niminini donis abunde donali (c. 1). Id se facturuiii esse non
doctoris auctorilale praediUini, sed ut parem iiiter pares, ut iiiiiim
ex ipsis: imnio se περίφημα esse bene scit, cuiniet fralruin dilectio-
nem merc^di fore sperat (c. 6. 1). Kerum igitur cardineiii in eo
verli, ((uod cuin fide perfecta etiam sci(?ntiae, i. e. της γνώβεωζ^)
compotcs iierent. Idcirco intelligenduni esse, quo inodo veteribiis,
Deo ita ordinante, non nisi vitae spes proposita fiierit, ipsuni vitae
exordiiini priiiio Christi adventu in terris, vitae consiiinniatio iu cac-
lis (c. 2). lain vero progressum divinitiis in Cbristiaiiismo datuin
ipsiusque perfectionem ostensurus est insuiKicientia vetcris foederis,
novo videlicet adimpleti verique redditi. Dciis sane per V. T.
Prophetas adaperuit, se non indigere liircorum ac tauroriuii sa-
criiiciis, nec despicere cor contritum. Hac hmnaiia oblatione lu-
daeonim hostias indicari abrogatas. l(;iuniiim venini inisericordiam
erga pgfnos esse. Id postquam Deus diiucide nianircstavorit, per di-
ΙργΙιιγτι suum in simplicitate vocatis ad illorum legem, ut proselytis,
haud quaquam accedrMidiirn.
AUjui nobis rnoruiri puritas omnino colenda, ciini iaiii iiislct
lerminus adventus lilii Dei (c. 2 — 4). Verumtamcn ct cuiisortium
fiigiainiis legem nullatenus ad nos pertinere dicciitium.
1) Ckip. Alex. Strom. II. c. 6. p. 455. ed. 1'υΙΙ.
VIII PROLEGOMENA.
Foediis quod fuerat ludaeorum nosli-uin est factuin, quia trans-
grediendo in pcrpetuum perdiderunt id, quod Moses accepit. Ttd)ularum
lenor i)er Moseii confractarum Clirisli dileclione novissiniis tenipo-
ribus in praecordiis nostris consigiiatiis. Hac nova lege fuiidatis re-
sisteiiduni est Iiiiquo eiusque tentationibiis. Ast iie inflcnliir spiri-
tiferi quasi pleue iuslificati, sed in limore Dei custodiant iiiaiidata.
Is eniiii nou accepta persoiia, sed secundum opera iiidicat. Fides
nostra adiuvatur iimore ac sustinentia; ei compugnaiit patieiilia et
conlineiitia (c. 2), fides caritasque coiiiugatae (c. 11). Vigileiiius et
i-ecle intelliganius laiita signa ac portenta in populo ludaeoruni racta
(excidiuiii Hierosolymae et reliqua) quid sibi velint. Caveanius, iie
vecordia obdormieiites iiibilominus perdaniur, sicuti veteris foederis
populus (c. 4).
Ex qiio intelligilur, auctorem imprimis qiiidem coiitra ludaizan-
tes iiiter Cbristianos moiiere, legis autem cuiiisvis despectoies uti
salutem liaud miiiiis periclitaiites apertis verbis significare. Lex
quippe Mosaica ei tanti est, iit gnosis iii ipsa iiovain legem (ytav
Ιντολψ c. 9) iiitueatui*. Novus autem populus cum veruiii Dei leiii-
plum sil, veium qiioque sacriiicium iii corde is solus oflert (c. 3).
Is iam heic vera vita fruitur (c. 1), post tribiilatiuiies atque angustias
multas in regiio Messiae (c. 15) universo mundo doiniuaturiis (c. 8).
Ita edocli de iis, quae praeterierunt , nemo iii retia iiicunat, sed
novo foedere reiiatus intellectu poUeat. Cogitanti atque niemoria re-
petenti quae fuerunt ac quae suiit, Christi expiatoria morte ludaeos
esse iudicatos, nos aiitem salvatos appaiebit. Idque ita fieri debuisse
iam Prophetae, divinae loquelae organa, iteruni iterunique aiiiiimtia-
runt. Ex eorum sensii ieiuiiium V. T., liircum et vaccani rubraui
Christum spectare auctor suis persuadere lentans (c. 5 — 8), circiun-
cisionem spirilualiler inlelligendam aeque ac niandata de cibis, l)a-
ptismum et criicem iam in V. T. praeiiguratani atque annuiitiatam,
losuam Cbristi typiim docet (c. 9 — 12). Quae cum ita sirit, non
ludaei, sed Christiani Dei foederis vcri baeredes, sensu typoruni V.
T. recluso, iam conslituti probantur. Uiide testamentum, quod Moses
a Domino accepit contrivitque, ad nos pervenit. ludaeos autem non
eius haeredes esse etiam ex eo intelligitur, qiiod verum sabbatuiii noii
habeant, neque templum Deo acceptum, non iiisi in spirituali habi-
taculo exstans, id est in ecclesia chrisliana (c. 13 — 17). Quibus
γνώοεωζ speciminibus adiungitur paraenetica pars (c. 19 — 21) de
via lucis et tenebrarum. Per illam qiii gradiuntur, bonis quibusciin-
que operibus per γνώύιν facile perageiidis scopus petendus; in hac
vaganlur, qui a Deo alienati vitiis animam perdiderunt. Dei niandata
custodienda: omnibus dies retributionis aiit perditionis instat.
2. Ex geiiuinis aeque ac interpolatis elementis Epistolam coa-
luisse, non sine iudicii acumine et argumentatioiie docta ostendere
studuit Dan. Schenkel.^) Eum confutarunt Hefele'), et subtilius Hil-
2) Ueber den Brief des Barnabas, ein 3) Das Sendschreiben des Apostels
kritischer Versuch ; Theol. Stud. u. Krit. Barnabas aufs Neue untersucht, ubersetzt
1837, H. 3. S. 652—686. und erklart elc. Tub. 1840. p. 196 sqq.
1
BARNABAS. IX
geiifeld.") Qiiodsi nec primigena eius integritas, nec continuus seii-
tentiamm progressus iii dubium vocari possit, quaerendum iam est,
ad quosnam fuerit scripta. Formida qiiippe saliitandi neque usitala
est, nec plena. Qiiod ei ab Origene^) datiir καθολική epithetoii
(Γεγραπταί δη εν %rj Βαρνάβα κα^Όλίκτ} Ιπίότολγ})^ potest id vix
retiiieri, nisi forte magiius Alexandriiiorum magister etiam in hoc
πνίυματικώξ capieiidiis esse videatur. Eodem iure quodvis scriptum
nuncupari qiieat „catliolicum", qiiod cliristianae doctrinae elementis
11011 prorsus caret. Huc accedit, ul in subscriptione Codicuni manu
scriptorum, quotquot vidimus, id fmstra quaeratur (cfr. Ep. Barnabae
110 1. 1). Nec uUa alia ratioue id ab Origene dictum credideriiii,
quam ob generaleiii loqiieiidi modum, quo auctor in salutaiioue iiti-
tiu•, nuUuiii videlicet distiiiclum certumque lectorum coetiim signifi-
cans. Locus, qui ad qiiaestionem solvendam opportuiie iii auxiliuni
vocari potest, legitur iii c. 16: Προ τον τιμάξ πιότενΰαί τω Θεώ,
ην ημών το κατοικητηριον της καρδίας φ^αβτον και α<5%ενες , ώ^
αληθώς οίκοδομητος ναός δια χειρός' οτι ημεν πλήρης είδωλολα-
τρείας^ οίκος, καΐ είδωλολατρεία ήμεν οίκος δαιμονίων, δια το ποιείν
ο(3α ην εναντία τω Θεώ. lla saiie loquitiir, qui ipse Etbnicus fuit,
et ad Christiaiios ex Ethiiicis factos verba facit. De similibiis simi-
lia dicuntur ad Cleinentem ^) : Ή του Θεού βουλή εν άδήλω γεγονε
κατά πολλούς τρόπους' τα, μεν πρώτα εΐΰαγωγή κακή, ΰνντροφία
πονηρά, όυνή^εια δεινή, ομιλία ου καλή, πρόληφις ουκ όρΟ'ή' δια
ταύτα πλάνη, είτα άφο/3/α, άπιΰτία, πορνεία, φιλαργυρία, κενοδοξία,
και άλλα τοιαύτα μυρία κακά, ώύπερ καπνού πλή^Ός, εις ενα οί-
κον οίκούντα τον κόύμον , τών ενδο^εν οίκούντων ανδρών επε^ό-
λωΰαν τάς όράίίεί^, καΐ ουκ εϊαΰαν άναβλεφαντας εκ της διαγρα-
φής τον δημιουργήΰαντα νοήΰαι Θεόν, και το τούτω δοκούν γνω-
ρίβαι. διό τους φιλαλήθεις εβωθεν χρή εκ ΰτέρνων βοήόαντας επι-
κουρίαν προβκαλεβαόθαι, φιλαλήθει λογιύμώ, ίνα τις εντός ων τού
οϊκου τού πεπληύμενον καπνού, προόιών άνοίξΐ] %^ύραν, όπως δν-
νη^ΐί το μεν εκτός τού ηλίου φώς είΰκριθ'ήναι τω οϊκω,^ ο δε εν-
τός τού πυρός ών εκβληθ^ήναι καπνός. (19) Τόν μεν ούν βοη%όν
άνδρα τόν αληθή προφήτην λέγω, ος μόνος φωτίΰαι φυχάς αν-
θρώπων δύναται, ωότ αν αύτοις όφθαλμοΐς δυνηθηναι ημάς ενι-
δεΐν της αιωνίου ΰωτηρίας την όδόν. Εο spectat frequens illa an-
lithesis ήμεΐς et εκείνοι, neque vbb. ός εις τούτο ητοιμάύθη, ίνα
αυτός φανείς, τάς ηδη δεδαπανημενας ημών καρδίας τω θανάτω
κα\ παραδεδομενας τή της πλάνης ανομία λυτρωΰάμενος εκ τού
ύκότους, διάθηται εν ήμίν διαθήκην λόγω (c. 14) de aliis intelligi
possunl, quain de iis, i{ui olim Pagaiiismum sectabantur. Christus
φώς εθνών'') eos illuniinavit, qui tenebris obfuscati erant (c. 14).
Quis itidem de ludaeis asseriierit? Monitorium illud (cap. 3), „ut
non iiicuiTamiis, tanquam proselyti, ad illoruin legem" ad Ethnico-
4) Die aposlolischeri Valer, Unlersu- 5) Contra Cclsum I, 63.
chungen iibcr Inhalt und Ursprung der ϋ) Clcmenlis Rom. Hom. I, 18. ed.
unler ibren Namen erhalterien Schriflen. Diessel. p. 40.
Halle 1853. p. 30 sqq. 7) Isai. 42, 6. 7 et 49, 6.
^ PROLEGOMENA.
Christianos spectat. Constat enim inter omnes, miiltos extra Palaesti-
nam Ethnicos nonnuUas ordinationes Mosaicas observasse, uli εκλε-
κτικοί. Huiiis coetus liomiiies anle ociilos habebat, qui scripsit c.
2 „nos similiter errantes". Nec miriim, quod auctor adamat praeque
ceteris lubet istiusmodi gnoseos exemplis Epistolam iii allegoriis eiiu-
cleandis non sine artificio refercire, vocum ad reruiii origiiiem quasi
permanantium delmimeiitis gestiens. Hinc disparilitas orta iii dis-
ceptaiido ac singula pertractando. Fuit auteni id temporis gravis-
sima, ne dicam imica quaestio illa, quid auctoritatis esset veteri foe-
deri in evangelio, postqiiam Paiilo Apostolo praeeuute liaud levibus
argumentis alii usi fuerant ad immunitatern eiiis a lege prol)aiidam.
Noster autem, qiiomodo fieri potest, eam iam evaiuiisse cum ratio-
cinando docet, tum propria sua via oslendere conatur. Quainvis Iii-
daismo bellum iiulicat iii Cbristiaiiismum subreptitaiiti, ae((iio in alios
animadvertit, sed noii iiisi leiiiter hortans, moiieiis, suadeiis, obiur-
gaiis, qiii soliiis fidei iustilicatione elati l)oiiis operibus paruiii vaca-
rimt (c. 4), sequioris nimirum Gnosticisnii praecursores. Iiiter liasce
duas partes auctor rectam salulis semitam sterneiidaiii curat.
3. Quo tempore Epistola scripta fuerit, non liquet. Veruiuta-
men Hierosolymam eversam, templum destructuni, luilaeorum ρυρϋΐιιιη
a Romanis debellatum non aiiibigue sigiiilicaiit vbb. (c. 4): „cuiii
videritis tanta signa et moiistra iii po})ulo ludaeuruiii, et sic illos
dereliqiiit Dominiis". INec alia enarrantur c. 16: Jlcc γαρ το πολε-
μεΐν avTOvg κα^'^ρε&η νπο των εχθρών ' νυν καΐ αντοί οί των
εχθρών νπηρεταί άνοικοδομ^ΰονϋίν αυτόν. Πάλιν ώξ ημελ?,εν η
τίόλΐξ καί 6 ναός καΐ 6 λαός ^Ιΰρα7]λ παραδίδοΰ^αί ^ εφανερώχ^η.
Eos, ad quos Epistola data fiiit, gravissiiiii illiiis iiidicii, quo Doini-
nus ludaeoriim populum iudicavit eoruinqiie excidiuin coinplevit, te-
stes fuisse, ex modo diceiidi c. 4 colligitur. Ciiin pcrsecutiunuin men-
tio fiat nulla, verisimile est, eam ante Pliniuin iii Bitbynia Procou-
sulem fuisse scriptam.
4. Levibus admodiiin argumentis utuntur, immo futilibus, qui
veteris traditionis vestigia preinentes *•) Bariiabam, Pauli Apostob' su-
dalem, Epistolae auctorem esse velint. Totus ciiim tractandi inodiis
resqiie ipsae pertractatae coiitra eos clamitant. Barnabas Levita
Cypro oriundus^) legis Mosaicae plus expers esse debebat, quam ex
c. 7 et 8 eliicet. Neque de Syris idem venditasset, tircumcisione
eos uti: id quod ex eo tempore melius cognitum habere debebat,
quo ipse ciim Paulo Apostolo Antiochiae morabatur/") Certe reruni,
quas dicit, scieiitiam doctrinamque plurium, qiiam par sit, aiictori
deesse fatendum. Qiiocirca iam H. Menardus, prinius Epistolae edi-
8) I. Vossius, Notae ad Barnabae Comment. de aiilheiitia Ep. Barnabae.
Aposloli Epistolain catholicam p. 310.; Hafniae 1828; Frankc in Guerike et Rii-
L. E. Dtipin, Bibl. des aiiteurs etc. T. I. delbach Zeitschrift fiir luth. Theol. 1840.
p. 6 sq. ; N. Nourrius in apparatu ad fasc. 2.
Bibl. max. PP. T.I. Diss. 3.; Gallandius, 9) Act. 4, 36 sqq.
Bibl.vel. PatnimT.I. Proleg. p.XXIXsqq.; 10) Act. 11, 22. 25.; 15, 2 sqq. Gal.
Henke, de Epislolae, quae Barnabae Iri- 2, 1. 9.
buitur , authentia. Jen. 1827. ; Rordara,
BARNABAS. XI
tor, iiutlientiam eius impugnavit^^), post eum Dan. Papebrocliius "),
Teiitzeliiis '^) , Natalis Alexander '*) , Remi Ceillier''), Ittigius'^), Mos-
hemius^'), Luniperus ^^) , Hiigius ^•^) , Ullmanmis ^'^), Neander^^), Myu-
ster^^), Winei•.^^) At dicas: Heus tii, iinde traditio illa apiid Cle-
mentem Alex. Strom. II, 6 p. 445; II, 7 p. 447; II, 20 p. 489; V,
10 p. 683; II, 15 p. 464; II, 18 p. 472; V, 8 p. 677, Origenem
contra Cels. I c. 63, Eusebiuni H. E. III, 25, Hieronymum de vir.
illiistr. c. 6, Nicephorum iii Sticliometria (saeculi 5)? Non diu)ita-
veriiii, quin ea iam prius in Alexandrina ecclesia exstiterit, nec ab
Clemente Alex. aiit Origene priiniim fiierit inducta : retinuerunt autem,
quia totiiis Epistolae indoles haud dissimilis esset ei, qui ciim Paulo
Apostolo Ethnicis evaiigclium salulis amumtiaverat. Traditionem igi-
tur pie venerantes, iiec ad criticiiin subtiliusve eius exameii ulla siii-
gulari caiisa compulsi posteris tradidemnt, quomodo et qiialem ipsi
iuvenerant. Sin ipsius traditiouis originem indagare velis, dicendum
erit, milli Apostolorum adtribiii poluisse iam ob illud eorum convi-
cium τονς idiovg Άποότόλονς, rovg μΒ?,λοντας κηρυΟΰειν το εναγ-
γέλίον αντον, ε^Βλε^ατο, οντάς νπερ πά<3αν άμαρτίαν άνομωτερονς
(c. 5), propriae auctoris opiiiioni forte coiisonum, nec veritati, iit-
pole commentum. Si iiibilomiims semiapostolica aiictoritas Epistolae
impressa videbatiir , ab eam desiderantibus vix aliiis qiiidam magis
opportimo auctor supponi potuit, quam Barnabas, Etbnicoriim et ipse
doctor. Potiiitiie φενδεπίγραφον etiam ex eo trahere origiiieni apud
Alexandrinos , quod gnosticae Clcmeiitis Romanae Ilomiliae^*) Barna-
bam Alexandriae congredi ciim eo faciunt?
Ac mihi qiiidem illiid iion levis momenti semper visum est,
quod naiTatui* in Act. 15, 37 sqq. Barnabas igitur dissensione ob-
orta a Paulo discessit, assumtoque loanne Marco in Cypriim naviga-
vil. Soliusne loannis Marci caiisa Bamabas alio perrexit, an simul
aliam doctriiiae viam sectatiiriis ? Illamiie, in qua beic eum gradi
videmiis? At enimvero summopere notandiim videtur, eiindem lo-
annem Marcum, qui Bariiabae vitam actaque perfiisius scripsisse cre-
ditur, Epistolae eius mentionem facere nullam. Codex Vaticanus
1667, ex quo Papebrochius ^^) ea edidit, nec Codex Parisinus 1470
quo Tischendorfius ^^) usus est, neqiie Vaticaiius 821, quem ego ex-
scripsi, in hoc quidem variaiit.
5. In Philastrii Brixiensis Episcopi Codice quodani (ante saec.
11) In Praef. ed. noslrae Epistolac. 19) Zeitschrift fiir das Erzbisthum.
12) Iii Act. Sanct. rncnsis Iiinii tomo Freiburg. Fasc. 2. p. 132. Fasc. 3. p.
secundo, p. 459• §. V. Anlveip. 1698. 208 sqq.
13) Apud Fabric. Bibl. ecclcs. p. 42. 20) Studien u. Kritiken. T.I. p.381.
§. X. 21) Kirchengesch. T. I, 3. p. 733.
14) Hist. cccles. Sec. I. c. 12. arl. 8. 22) SUidien und Kritiken II, 323.
15) Histoire general des auteurs etc. 23) Bibl. Rcalwortcrbuch s. v. Bai-
T. I. p. 498 sqq. nabas.
16) In selectis capilibus hisloriac cccl. 24) Hom. I, 9.
Sec. I. T. I. p. 20. 25) Acl. Sanct. , inensis Iiitiii tomo
17) Comjnenlar. de rebus Christ. anle secundo , Anlverp. 1698. p. 431 — 436.
Const. M. p. 161. 26) Acta Apostolorum apocrypha, Lip-
18) Historia theol. crilica T. I.p.150. siae 1851. p. 64 sqq.
jiH PROLEGOMENA.
IX), qui e monasterio Corbeiensi provenerat, Hugo Menardus,
Congregationis S. Mauri monachus, post Epistolam Tertulliani de ci-
bis iudaicis, Barnabae nomine insigiiitae Epistolae deprehendil lati-
nam versioriem veterem. lac. Sirmoiidus Menardo evulgai^ eam ob
imiumeros naevos haesitanti graecum obtulit apograpbum, inter sche-
das Turriani repertum, quo adiutus texium constitiieret emeiidatum.
Mors praevenit, et pro ipso fecit Liicas Dacberius, eiusdem con-
gregationis , qui Menardi editionem a. 1645 Parisiis iii luceni emisit,
graeco TuiTiani apograpbo vetere versione Corbeiensi, et inde a c.
18, ubi illa desinit, ipsius Menardi adiecta.
Post Sirmondum in Iribus Mss.: Bibliothecae Vaticanae, Cardi-
nalis Columnae et Andreae Schotti eadem Epistola graeco sermoiie
conscripta quaerentibiis sese obtulit, heic quoque, ut iii TuiTiani apo-
grapbo, ciim Epistola Polycarpi ad Philippeiises , quae praeit, coii-
iuncta, et acephala. Schottiani Codicis graeci et versionis veteris
apographum a Claudio Sahiiasio accepit Isaacus Vossius, ab boc lac.
Usserius. Is simul cum Epistolis Ignatii id excudendum curavit
Oxonii a. 1643. Omnia tameii huius editionis exemplaria cuni haud
exigua parte ipsius oppidi ingeiiti conflagratione perierunt. Itaque
cum Menardi editio ex uno tantum Codice prodisset panini correcta,
Epistolam Barnabae I. Vossius emendaliorem publici iuris fecit
Amstelodami a. 1646, Florenlino, Vaticano et Romano Tbeatinoruni
Codice usus, sed minus accurate, ne dicam obiter, iit ipse pluries
compertum habui. Hac prima Vossii editione in commentariis usus
sum. Recusa est Londini a. J680. Post Vossium pro textu emen-
daiido meruerunt imprimis Fellus (Oxoiiii 1685), Cotelerius
(Luteciae Parisiorum 1672), Clericus (Anlverpiae 1698 et 1700,
Amstelaedami 1724), Russelius (Londini 1746), Gallandius
(Bibl. Vett. Patr. Tom. I. Venetiis 1765). Ad illorum edd. fidem
Hefelius et Reithmayrus suas concinnarunt, Codicibus manu
scriptis uterqiie destitutus. Ex Hefelianis PP. App. maxime adhi-
buimus editionem tertiam, passim quartam. Nostra enim iam sub
prelo erat, priusquam illa huc esset allata.
In notis nostris iiominabitur : Lettera Universale di San Bar-
naba Apostolo. Traduzione dal Greco di Don Gio. Battista Gallic-
ciolli. Iii Venezia 1797.
II.
CLEMENS.
1. Non ambigitur, a quo prima, quae Clementis nomine circum-
fertur Epistola, nec ad quos fuerit data, sive expetita^), sive, ut ve-
risimilius est,. postquam Corinthiorum dissidia innoluerant, sponte
transmissa. Ex initio quippe colligimus, Romanos ad Corinthios, qui
Clem. 1) Tum sallem legendum nsQl των H^tov μένων ρ. ueqI των επι-
ζητούμενων (c. 1).
CLEMENS. xm
ob mimus ecclesiasticum tumultuabantur, reconciliandos animum ad-
vertisse, tardius qiiidem, quia el ipsi temponmi calamitatibus fue-
rant afflicti. Idcirco tres legatos miseriint literas perlatiiros (c. 59).
Seditio inter Corinthios oborta Romanis eo magis dolenda vide-
tur, quo fidei ac virtiitis eoriim gloriam ubivis divulgatam foedius
obfuscet, nominiqiie Christianorum apud alios (Ethnicos) sit con-
temptui (c. 1. 2. 47). Illa quippe laude, quam prius meruerunt,
nonnulli tiimesceutes , et discordia invidiaque omnia permiscentes id
fecerunt, ut iam misera sit ecclesiae Corinthiorum conditio. At vero
et prisco et recenti tempore nefanda impiorum invidia quantum de-
trimenti adtulerit, pluribus exempli» probatur (c. 3 — 6). lam vero
vanis contentionibus relictis, ad poenitentiam et ad Deum converteii-
dum. Eo spectant multiplices Scripturae admonitiones ; id sibi vult
Christi sanguis pro omnium peccatorum salute efFusus (c. 7. 8).
Laudibus efTeruntur, qui ob singularem obedientiam atque fidem erga
Deum ex veteribus aeternis praemiis digni sunt babiti (c. 9 — 12).
Idcirco fastu superbiaque depositis nos magis iuvat obedientia Dei,
qiiam aures praebere iis, qui aemulatione ducti turbis inteslinisque
seditioiiibus praesuiit. Christus praeclarum humilitatis exemplum re-
liquit imitandum, quippe qiii pro peccatis nostris gravissima quaeque
pertulerit. Summi V. T. viri, qui pielate erga Deum excellebant, iti-
dem Propbetae, qui divinitus afflati digni habiti sunt qui de Messia
praedicerent, humillimos sese gerebant. Davidis quoque insignia hu-
militatis documenta exstant (c. 13 — 18). Tot modesti et submissi
animi exempla imitemur, pacemque quaeramus Dei splendida dona
atcjue beiieficia contemplantes, quiljus se clementem praebuit erga o-
mnem creaturam. Ipse nimirum naturae ordinem fundavit, aeternisque
stabilivit legibus. Itaque nos, maximis Dei beneficiis per Christum
donati ornatiqiie secundum easdem leges vitam instituamiis , turbas
seditionesque abborrescentos. Soli Deo, nec tumultimm ducibus ob-
temperandum. Christum veneremur, ciiius sanguis pro nobis datus
est, praepositis non ol)strepentes , iuniores ad pietatem, mulieres ad
castitatem atque temperantiam cohortautes. Id nobis faciendum scri-
ptura iubet, cui fidem in Christo babemus (c. 19 — 22). Qui sim-
plici mente ad Deum perveniunt, praemia splendida iis promisit.
Deus autem verax est, qui promissis stal)it. Ne addubitemus, quae
non iam visuntur. Sicuti in absconditis naturae recessibus Dei
omnipotentia indefcssim croat, qiiod tardius in lucem emittatur, ita
nosniet erimus: plonitudo gloriae iiostrae rcsurrectio. Pignora autem
resurrectionis ac vitae futurae multa: CJiristus a mortuis suscitatus,
diei et noctis vicissitudo, somen in humum demissiiin, Phoenix avis.
Resurrectionis promissio iam in V. T. exstat. Hanc igitur spem fu-
turae vitae Dei veracitas non sinit vanam reddi aut, irritam (c. 23
' — 27). Itaque cum Dei potentia omnia complectatur, iiihil facere
tentemus, quod ei sit conlrarium. Iri cordis sirnplicitaln ad eum
convcrsi riibil agamus, nisi quod placeat ])alri }»;nigii(), qui nos elegit
absque merito (c. 28 — 30). Qiioinodo divinaiii b<'nedictioneiTi con-
sequi possumus? Patriarcliaft lieiiedicti simt proplor iidem, itidem
reges, Prophetae, sacerdotes. Sed ne quis opin(3tur, bonis operibus
XIV PROLEGOMENA.
omnmo non opus esse. Immo etiam Deiim imitantes opera iustitiae
operemur (c. 31 — 33). Mercedes iiobis non deeruiit, iieqiie desunt.
Non alia via (fides et iustitiae opiis) ad Christiim perdiicit (c. 34 —
36). Nos Christi militia sunms. Militum autem exeniplo compro-
l)atui•, iion solum necessarios esse qui iniperent, sed eliam qui obe-
dientiam praesleiit. Idcirco ne ordo lege interna stabilitiis pro li-
bitu commutetur aut confundatur, iam in V. T. sacerdotum, levita-
nim, laicorum munere accuratius definito provisiim fuit. Id exeniphiiii
Apostoli, sancti spiritus orgaiia, imitati per singulas civitates orcle-
siae regimen praesidibus et diacoiiis tradiderunt. lis diviiiitus insti-
tutis subiecti siinus. Est igitur iieqiiitiae opus, eos loco suo sfimo-
veiidi (c. 37 — 46).
Totius Epistolae scopus atque propositum erat ad pacem compo-
iiendam et obediendum adhortado. Illius propositi mens iani usque-
quaque aperta est. Subiimgitur admonitio, ne Corintbii obliviscan-
tur, quae Paulus Apostolus iis de intestinis dissidiis scripserit (c. 47).
Virtus nibili censenda, si non animi submissio ei coniuncta est. Erga
fratres amor homines Dei Christique sintiles reddit. Caritate exercenda
peccatorum remissionem meremur (c. 48 — 50). Dissidii participes,
in primis eius auctores peccatorum veniam pelant, et pro viriji parte
ad pacem restitueiidam coiitribuant. Ita grati Deo erunt acceptiquc.
Ipsi potius poenam sibi consciscant, exulentve, duniiiiodu unilas re-
pristinetur. Preces fundaiitur pro iis, mutua fiat adinonilio, iie quis
spe Chrisli excidat (c. 51 — 57).
Post trium circiter paginarum in Cod. Alexandrino lacunani se-
quuntur quae ad Epistolae conclusionem sp<ictant.
2. Epistola ad Corinthios scripta est ο persona ecclesiae Roma-
nae. Quin is, qui scnpsit, iiiiiis fiM^rit ex cius praesidibiis, non
dubitabit, qui c. 40 — 45 ponsicidalr |)orlogerit, nec quin οηιπίπο
mentem Cbnstianorum, qui lloniaf jKTrgriiiabaiUiir, id)ivis lidelilri• px-
presserit. Petriim el Panliini Aposlolos rovg ϊγγιύτα γενομένους
ά^λητάς dicit, illum laudilnis exlolloiis, biiins doclriiiae viani pr<'ssius
seqiieiis. Ac simt (Tillemontiiis,^) (^onsfaiitiiis,^) Vencina, ScbliiMnami
aliique), qiii eum ex Israelilis orliiin |>iilpnt, iis nimirmn fulti, quae
ex c. 4. 31. 55 in iisum suiini couverlant. Verumtanifin spirituali
sensu ad Christianos pertin<Mit, qiiae ibi (b' V. T. rebus personisque
pie expressa legΉntul^ Illorum autom opinio, auctonMn ex aliqua
tantiim parte, fortassis ex matre esse israclitaiii, levioribus argumentis
nili sliidet, quam quae mentioiie digna videaiiliir. Mosaicae qiiidein legis
non expers est, sed etiam baud ignanis inylbologiai; (iraecorum, iiec
physeos aut astronomiae, aut alius scientiae libro bomini scilu dignae
(c. 6. 20. 25. 55). Immo etiam vbJ). ίπιύτάμεχ^α πολλούς iv ημΐν
παραδεδωκότας εαυτούς εΙς δεύμα κτλ. (ο. 55) et Κατανοηύωμεν
τους ΰτρατευομενονς τοις ηγουμενοις ημών, πώς εύτάκτως, πώς
εύείκτως, πώς ύποτεταγμενως επιτελοϋβι τα διαταΟΰόμενα. Ου
πάντες εί(ήν έπαρχοι, ούδε χιλίαρχοί, ονδε εκατόνταρχοι, ούδε πεν-
2) Momoires Π. ρ. 149.
3) Ερρ. Rom. Pont. Ι. ρ. 1J. (cfr. Ι. c ρ. 41.)
CLEMENS. tf
τη/.όνταρχοί , ονδε το xccds^fjg' αλλ' εκαύτος εν τω Ιδίφ τάγματυ
τα ετΐΐταββόμενα νηο του βαβιλέως καΐ των ηγουμένων ετατελεΐ (c.
37) 11011 obscure auctorem esse Romamim indicant.
Ea fere ex ipsa Epistola de auctore colliguntur. lam traditionem
auscultemiis.
Veteres Patres Epistolae auctorem esse ,Clementem' perliibent.
Neque vero eius nomen in fronte fert, ut plerumque fit, neqiie alio
in loco id memorat. Eusebiiim Epistolam, quae adhuc exstat, ante
ociilos habuissp, baec verba*) extra dubium poniint: Τούτον δη ovv
τον ΚλΎΐμεντος ομολογονμένη μία επιύτολη φέρεται, μεγάλη τε και
^ανμαβία, ην ώς άπο της 'Ρωμαίων έκκληύίας ττ} Κορινθίων διε-
τνττώΰατο, βτάβεως τηνικάδε κατά την Κόριν^ον γενομένης. At
eiiini vero Eusebio antiquior Hegesippus eam cognovit. Is enim, me-
moratis Coriiitbiomm dissidiis, baec subiungit : ^) Και οτι γε κατά
τον δηλονμενον (Κλήμεντα) τά των Κορινθίων κεκίνητο ύτάύεως,
άξίόχρεως μάρτνς 6 'Ηγηΰιτιπος. Addas : ^) Άκονΰαί γέ τοι πάρεΰτι
μετά τίνα περϊ τήζ Κλήμεντος τΐρος Κοριν^'ίονς έτνιύτολης αντω (i.
e. Hegesippo) είρημένα, έπιλέγοντος τάδε κτλ. Attamen ex his ηοη
liqiiet, iium Eusebius suam aii Hegesippi de Epistolae auctore testi-
moiiiiim proponat, quamvis Hegesippus tempore, cpio Epistola missa
fuit, Clementeni Romae degisse distincte significet.
Ireaneus') cum Hegesippo testis est, Clementem, quo tempore
Epistola Corinthum missa fuit (Domitiano Imperatore), Romae vixisse.
Id quomodo narratur, nos dubitare non sinit, quiii ipse Clemeiis aucto-
rilate apud Romanos tloruerit, utpoto qui ipsomm mentis interpres
in conscribenda Epistola exstiterit.
Dionysius CorinUiius nomine Corintbiotnim ecclesiae ad Romanos
scripsit octoginta fere aniios, postqiiam Romani literas illis miserant.
Eius verba apud Eiisel)ium^) Clementi eam auctori luculenter tribuunt.
Cum Dioiiysio idciii assermit CJemens Alexandrinus^) et Origenes.*")
Qui de successionis ordiiie Romanorum episcoporum memoriae
tradidenmt, Clementem Domitiano regiiante Romae degisse enarrant.
Eorum chorum ducit Irenaeus") cuius notitiam Eusebius ^^) fusius ex-
planat. Neque ab iis discrepant Epiphanius/^) Hieronymus ") et Mar-
tjTologium (^lementis.
Hi dum Clomontem post Petrum dicuiit qiiartum Romanorum
episcopum (siquidom secuii(bis Liiius fiiit et tertius Anacletus) ma-
gnopero dissentit alia traditio Epistolae Clementis ad lacobum, Cle-
mentinis Homiliis prafiiixao. Etenim Petrus ibi^^) ipsum Clementem
sibi successorem siiiTecit. Ei assentiimtur Tertullianus ^®) et, Hiero-
nynio") teste, LatinoiuiTi ])lorique.
4) H. E. Ilf, 16. 11) Haer. Ili, 3. 3.
δ) Ap Eus(|h Η. Ε. ΙΠ, 16. ^^) Η. Ε. ΙΙΙ, 13, 15.
« Η Ε ,ν 22. 13 Ha... ΧΧνΐί,'6.
7) llaer. ΙΙΙ, 3. .' ,, . ., ' ,^
9) Slrom. Ι,' 339; iV, 609; VI, 778. 15) c. 2. 19.
10) De princ. Π, 3 (1, 82 ed. Ruaei); 16) ^e praescr. baer. c. 32.
in Ezech. c. 8. (ΙΪΙ, 422.) 17) L. c.
XVI PROLEGOMENA.
Utrique traditioni interpretandi arte conciliandae iam veteres ope-
ram navarunt. Epiphanius ^*) et Rufinus Linum et Anacletum Aposto-
lis Petro et Paulo siiperstitibus ecclesiae Romanae regimen qiiidem
tenuisse , sed Clementem a Petro, cum is mortem sil)i appro])infpiare
sentiret, episcopum fuisse factum: „Cuius rei liaiic accepimus esse
ralionem, quod Linus et Cletus fuerunt cpiidem ante Clementem epi-
scopi in iirbe Roma, sed superstile Petro, videlicet ut illi opi-
scopatus curam gererent, ipse vero apostolatus impleret officium , si-
cut invenitur etiam apud Caesaream iecisse, ubi cum ipse esset prae-
sens, Zachaeum tamen a se ordinatum habebat episcopum. Et hoc
modo ulmmque verurn videbitur, ut et illi ante Clementem numeren-
tiir episcopi, et Clemens tamen posl obitum Petri docendi siisceperit
sedem."^^) Ep. Ignatii ad Mariam Cassob.^") et auctor prioris Pontifi-
cum catalogi (a. 354) ordinem ita costituunt: Petriis, Limis, Cle-
mens, Anacletus. Ita Augustinus, ^^) Optatus Milev., ^^) Constitutiones
Apost. ^^) Tum circa annum 67 ecclesiae Romanae cuni pracfuisse
statuendum esset. Alius aliam viam ingressus est ad bancce discre-
pantiam componendam. Sed coniectari pauca quaodani possunt reapse
verisimilia , id quidem παχνμερεΰτερον , nullo scionliarum fundo coii-
cepta, immo fusa, et vaga, cl arbitraria, qualis longinqua mentis
oculorum acies est, per intervalla media caligantium.
At vero cum illam traditionem, Clementem Petro siiccossisso
non aiite, qiiam Homiliae aiit Recognitiones evulgatae fuerint, inter
veteres Christianos exstitisse solidis argumentis demonstrari qiioat,
cavendum ne antiquiorem illam levitor derelinquamus. Nimirum IIo-
miliarum aut Recognitionum auctor ob nullam aliam rationeni ex
Caesarea prosapia^") Clementem iinxisse videtur, quani ut timtus vir
credatur in Petri consortio fuisse. CrodibHe autom pst, in usiiin
suum convertisse euni Flavii Clementis Consulis nomen, qiiom Domi-
tianus interemit, fortassis ob nimium rei cliristianao ΒίνΗΠαπι.^"^) Sive
autem ex traditione, sive ex historia huncce Flavium Clemontom
fuisse illum beroem Recognitionum coniperit, haud levi argumento id
comprobat, Clementem episcopiim Domitiano rognante vixisse. Indo-
les autem eius , qui Epistolam ad Coriiitbios nomine Ronianae ccclo-
siae scripserit, Clementis istius, qiialom literis graecis erudituni spar-
sim et intercise ex Homiliis et Recognitionibus sciniiis, persiniilis
est. Ita sane primo obtutu videtur. Et ut reliqiia omittam, ad ea
rettulisse sufficiat, quae de animi inimortalitate Hom. I, l sqq. rinia-
batur, et quae legmitur in Ep. ad Cor. c. 24 — 27. Doctrinam quo-
que iitrobivis propositam cum ii, qiii ex Ellinicis, lum ex ludaeis
ad Christianismum venerant, absque conscientiae sollicitudine amplecti
potuerunt. Paiilinismiis videlicet et Petrinismus, qui dicitur, sub
priiTii saeculi fmem magnopere mitigatus exstitit, asporitate utriusque
18) Haer. XXVII, 6. 23) VII, 46.
19) Praef. ad Recogn. Gaudentiumed. ^.. ^ .,„ ο u ^ τν τ
Gersdorf, Lipsiae 1838 p. 2. ^4) Recogn. VII, 8. Hom. IV, /.
20) c. 4. 25) Cfr. Siieton. Domit. 15.; Cassius
21) Ep. 43, ed. Venet. (II, 120). Dio ap. Xiphilinum aZ. 14; Euseb. H. E.
22) De schism. Donat. 11, 3. III, 18.; Nicephor. H.E. II, 35.; lU, 18.
CLEMENS. XVII
inde iam remissa atque relaxata. Hierarchiae specimen simile est in
Ep. ad lacobum ac Ep. ad Corinthios, temporum quidem colore utro-
h'ms distinctum.
Est in Hermae Pastore locus ita conceptiis:^®) „Scribe ergo duos
libellos, et mittes uiium Clementi, et unum Graptae. Mittet autem
Clemens in exteras civitates; illi enim permissum est." Ac ea verba
huncce Clementem, qui ab auctore Epistolae ad Corinthios temporis
ratione babita vix distat, fiiisse unum ex ecclesiae praesidibus seu
presbyteris, iion episcopiim strictiori verbi sensii, luculenter ostendunt.
Qiio quideni Clemente ipse Hermas, ex fidelium niimero imus, iion
minori dignitate imbutus apparet, electus quippe, ut qui divinae vo-
luntatis coram fidelibus sit interpres.
Is igitur Clemens Epistolam scripsisse videfiir, aut suis auspiciis
scribendam curasse: id quod nil rei mutat. Fuisse eiim unum ex
Apostolorum discipulis, ut Irenaeus^') reliquit, aut Apostolum, ut scri-
psit Clemens Alex.^^), aut teste Hieronymo ^^) Apostoliciim virum,
id certe non liqiiet. Ex indole ipsius Epistolae eiuscemodi epitheta
illos hausisse credibile est, cum ipse nullibi consuetudine alicuius
Apostoli se iisiim fuisse dicat Eusebius^'^) eiim anno duodecimo Domi-
tiano Imperatore sive a. 92. aerae christianae Anacleto siiccessisse narrat.
De eius exitu vitae, vel martyrio^^) ultima capita Epitomes de
gestis Petri vera cum falsis ita permixta venditant, ut historia a fa-
bulis vixdum distingui queat. Pliis fidei habendum videtur Eusebio^^)
et Hieronymo,^^) tertio Traiani Imperatoris anno, cum Evarestus suc-
cessisset, vita eum esse detunctiim tradeiitibus.
Nonnisi mentionem faciamus eoriim opinionis, qui Clementem
Romanum esse dicunt illum, qiiem Paulus Ap. iii Ep. ad Pbilipp. IV,
3. laudibus effert. Oriundam esse eam, quae a variis veterum Patrum
tradita est, ex interpretatione loci laudati pamm acciirata, iam satis
a viris doctis demonstratum pst. Proinde quae ab aliis dicta sunt
contra eam, heic repctere supersedeamus^*).
3. Fuerunt tamen [lo. Tolandus ^'^), Salig^^), Voetius^'), Schwe-
gler^''), Baurius ^*')] , qui authentiam Epistolae addubitarent , aut non
eam esse putarent, quam a veteribus laudatam habemus. Sed isti
male opus suum inaugurarunt. Etenim iam Polycarpus ea iisus fuisse
videtur, verba in Ep. ad Philipp. c. 4. 9. 7. 2. 2. 4., ex Ep. ad Cor.
c. 1. 5. 7. 9. 13. 21. transferens. Idem dicendum est de Irenaeo,
26) Vis. II, 4. Epistola ad Corinthios priore disqnisilio,
27) Haer. 3, 3. Lipsiae 1855. p. 167.
28) Strom. IV 17. p. 609. 35) Cala!. lihb. Christo et Apostolis
29) In Isai. 52.^ adscriplornm c. 18. T. I. opp. p. 392.
υ?Λ i/'r^^* "M^*• 11 . 36) De diplychis vfilenim c. 3. §. 4,
inartvrem. (Cfr. Lnmper, liislona llieo- ' „ , „ , ^. ,, , .^' ^,.
logicO-critica, I. p. 16.) 37) Select. Disput. P. I. p. 103. Cfr.
32) H. E. III, 34. Grabe, Spicileg. T. I. p. 260.
3.3) Catal. vir. ill. c. 15. 38) Nachaposlol. Zeilalter, T. II. p.
34) Cfr. GicselerLehrh.* d. Kirchen- 125 sqq.
gesch. I, 121., Guerike Handb. d. K. G. 39) Die ignalian.Briefe u. ihr neuester
1, 167., Lipsius, de Clementis Romani Kritiker, Tiibg. 1848. p. 127 sqq.
Patbes apost. b
XViil PROLEGOMENA.
Clemonte Alex., OrigeiiP, Eusebio, Cyrillo Hier., Epiphanio, Hieronymo,
quomni locos fusius exprossos lial)os iii Hefelii Prolegg. ad PP. App.
p. XXIV. t'tl. IV. Autlioiiiiao defensoros desupor exstitorunt Bimseii''"),
Kitsclil^') et alii. Noiiiiulla apiid vet(M"es Patros, ut apiid Basilium Lil).
de spindi saiicto c. 29., ii. 72. T. III. p. 61. ed. B. B. ex Clementis
Ep. roreriiiitur, qiiae liodie dcsidcrantiir. Uiule alia dubia contra aii-
theiitiain eius oxorta siint. Sed qui memincrit non parvae istius la-
cimae, quae Epistolao caput 57. iri Codice uiiico excipit, minimi oa
faciet, praesertim cum ii loci, qui innotueioint ad iimmi omnes ad
Epistolae iinem ijertinore videanlur.
4. Quae Hier. Bignonius a. 1633, cum Epistola primum a Patr.
Iimio esset \idgata, conlra integritatem eius dubia movit, confiitata
iam ea ftieruiit ab Iliig. Grolio'*^). Ed. Bernardus, et Cloricus in iitra-
quo PP. App. Coteleriana ed. (1698 = 1700, et 1724.) opinabantur,
Clementcm Alcx. esse auctorem omiiium illorum locorum, qiii aut
iisdem aut simibbus verbis passim iii nostra Epistola et ({uarto Stro-
matum libro confecti occuiTimt. Bespondit eis Wottonus'*^): ,ΙιτίΙί
tameii sunt hiiius conatus. Qui enim boc modo exClemente Alexan-
drino arguit, aut euin non probe novit, aut male fide agit. Eadem
enim ratione actum crit de authentia et fide eorum omnium, qui a
Clemente Alexaudrino usquam citantur scriptorum. Nemo enim Patrum
maiore liceiitia usus est iii citandife autboribus, sive sacris, sive ethnicis;
cum ei iii more sit, iioii integra aulhorum verba sempcr recitare, sed
pro arbitrio suo nunc contrahere, nunc de siio inserere, alia omittere,
alia variis modis mutare.'
Aliquam veritatis speciem prae se ferunt, quae Laur. Moshemiiis"*)
ad eundem fmem disserit: ,Priora decem capita quaedam habent
vestigia manus fallacis, sed non ita multa: persequitiir auclor con-
stanter coiisilium suum. At capite XI et XII ad iidem et hospitali-
tatem commendandam accedit, in quo nulla plane apparet cohaerentia
ciim pracedentibus. Quocirca parum abest, quin haec capita existiniem
intrusa esse. Redit ad institutum Clemens capite XIII, et in eo per-
git ad c. XXII. Hoc vcro capite repente, nulla ipsum ratione invitante,
ad argumentum lougc aliiid propcrat, ad resuiTectionem corporum
mortuorum, de qua ad caput usque XXVIII disserit. Capite XXVIII
instituti sui recordari videtur itemm; atque huiiis capitis inilium bene
concinil fini capitis XXI, difficillime vero ciim exitii capitis XXVII
iungi potest. Quapropter quae de cadaverum in vitam reditu praeci-
piuntur sex capitibus, sul>iecta videntur esse Clementi . . . Neque me-
lius existimo de capitibus XL — XLV et de capite LV, quibus ea legas,
quae nulli potueruiit in mentem venire nisi homini, rei, quam agit,
prorsus immemori.' Cui Hefelius ^^) :
«) „Capp. XJ et XII epistolae nostrae cum antecedentibus beiie
40) Ignatius v. A. imd seine Zeit. p. 42) Cfr. Patr. App. ed. Cleric. 172J.
.1^9 sq. T. [. p. 133 sqq.
41) Entstehung der allkalhm. Kirche. fj. Comment ad I Clcm. c. 9
δοηη 1850. ρ. 282. jf} 1"'\'^ '"'^ chr inaioies p.214.sqq.
' 4d) Prolegg. p. λλΧ.
CLEMENS. ΧΓΧ
cohaereiit, qiiippe quae eandcni cuin liis iiiatonnni Iractent,
..invidiae" Corinthiurum exemplo „hosnitalitiUis," pietatis et
lidei opponant, siimilqiie poeiias „disseiisionis"(c.XI) ostendant."
β) «Ncc capita XXIII — XXVIII a coiisilio Clementis remota suni.
ResiuTectioiiis eiiim (llomoiis aut ideo nieininit, qiiia, teste
ICor. 15, 12., iioiiiiulli Corinlliioruni rosuiTcctionem inortuo-
rum negahant; aut ideo, ut ea, quae INoster c. 21. el 22. de
poeiiis iniprolionini dixei-at, i)roI)aronliir."
γ) »,Capita XL — XLV apcrto id a^unt, ut C.orinlliios, conlra cle-
nim relH^lIaiUes . ad concordiain et subiectiunpiii revocarent.
Opliine igilur cousilio Clomeiitis respoiideiit, sinuilque arclis-
sinie cum capitibus 37 et 38 cohaercnt."
d) „Caput denique LV iiil nisi exempla eius cliaritatis profert, de
qua ca])ilc antciedeiiti verl)a fiebant."
f) ^PoiTo iioniiulla capila, Moshemio displicentia, iam a veteribus
laudantur et rilanlur, e. g. c. LV al> Origene in loaim. I, 29;
c XXV a Cyrillo lliems. Catedi. 18, 8."
{) ^Omiiia capita iii dnhiuni vocata iii aiitiquissiino illo codice
Alexandrino reji(Mimitur."
η) ^Quuiii episloia Clcinculis pui)lire iii ecclesiis praelegeretur,
vix iieri poterat, ut ab boiiiiiie iiiqjrobo foedaretui•.'
θ) ^lyli ac oraUonis divcrsitas nullil)! iii epislola nostra est repe-
rienda.''
5. Wolloims**) perfusius pxpliial, quae in prima Clementis Epi-
-tola aposto!ir4> viro oiiinino digna iuvoiiianUir, ot r.rotiiis'") cliri-
>' vesligia eiiis extuiUt.
II scriptain pssp post aliquam perseciitionem , c. 1.
iani ^i.olplpriiis" persuasmn bal>ebat, eaiii Doniitiano re-
iiio Uty vel \)T) fuisse niissam; posl Neroiiianam (anno 68)
i^, Orsiiis, Wudonus, Gallaiidiiis aliique, ob erroneani
.,u.,.|M w,„...wiicm, et^se E])istolae auctoroin Clementem illum, de quo
eemio Ut Philipp. IV, 3. Al euiiii vero verba illa c. 1. ζίια rag ai-
ψί'ίόίονς και ίπα?.λ}'^?.ονς γενόμενα^ ημΐν ϋνμφορας καΐ περίπτώόείς
IMTSfHtitionis indolcni denotanf, quae post aliquod intervallum itenim
i vidpair: id qiiod non conveiiit in Neroneanam, sed de cala-
I- ojiporliuu; diri poluil, quao Cbrislianis Domitiano regnante
Mi|M Γ\.•|ι••ΠΙΙΐΙ.
Infiiis Kpislulap iiiteriiain oeconomiam doctc explicavit Hicbi
Li|)siiis iii lil»piio, nii tituluK, I)e Clementis Homnni Epistola ad
<:r)rintbios |)ri(>ri• disqnisirio, Li|)siao 1855.
7. A|Hid Eiispliiuiii***; ipgiiiuis: 'Ev ccm^ δε ταύττ} (Dianysi.
ad lloinaiios ppistola) χσ.ϊ r>;g Κλημεντος προς KoQiV^^iovg μεμνη-
TUL ίπιύτο?.ής, όηλών ανέκαθεν ίξ αρχαίου ε^ονς επΙ της εκκληϋίας
xifV ανάγνωϋιν αντης ποιείο^αί. Αίγει γοΰν την οήμερον ονν
κνοκΓ/.ψ' άγίαν ημεραν όίηγάγομεν ^ Ιν y άνεγνώκαμεν νμών την
ι
4».) Ι'Γ.Ηί. ρ. UM.
47) Κρ. »Λ fiiiinonnim , ap. CoHjler., od. ΡΡ. Λρρ. (a. 1724.) Τ. Ι. ρ. \'ό4,
4&) Η. Κ. IV, 23.
XX PROLEGOMENA.
Ιπίότολήν 7)v εξομεν αεί ποτέ άναγινώβκοντες νου%ετειύ^αι^ ώς
καΐ T/ijV ποοτεραν νμΐν δικ Κλήμεντος γραφεΐΰαν. Cavendum ne
«lUora sociiiKla, qiiao diciliir Clomoiilis Episiola hoic intpUigatiir. Op-
ponitur quippi' τίροτεραν illutl, φΐο(1 do prinia nostra Epistola dictiim
ost alii cuidam Epistolae (Soloris siipra niomorati?). Ex canone
Apostulorum iiumoro 85 iiisignito Gallandiiis^^) fnistra conatus cst,
,secuiida(s' quae vocatiir, ,Clementis Epistolae' auctoritatem propagare,
qiiam sacculo tertio obtimiiss«^ piitat. Canonem eiiim illiim saeculo
qiiinto exeimte confcctum essc iis jn-obabile fit, quae exposuit S. de
Drey iii Noiie Untersiicliungon libor dift Constitutioneii iind Canones
der Apostel. Tiibingen 1832. p. 370. 377. 445.
Sed iam Eusobius^'^) de ea haec reliquit: Ίΰτεον δε, ώς καΐ
δευτέρα τις είναι λέγεται τον Κλήμεντος επιϋτολή' ον μην έ'Ο•'
ομοίως τ{] πρότερα και ταντην γνώριμον επιΰτάμεΟ'α' ort μηδέ
τους αρχαίους amy κεχρημενονς ϊόμεν. Sequiori tempore alii quo-
que, Eiisobio duce, Clenieiilcm eius aiictorem mincupant. Qiio magis
mirandinn, quod Hieroiiymiis^^) „Fertiir et secunda eius nomiiie epi-
stola, qiiae a veterilius rpprobatur" et saec. IX. Pbotius Patriarcha'^^)
Ή δε λεγομένη δευτέρα προς τους αυτούς (Corinthios) ώς νό&ος
αποδοκιμάζεται afrirmarim L
Qiiod Patriim anliquissimi de ea silent, id nonnulli nimii quanti
pondoris perperam esse censiierimt ; nam e silentio cautius argiimen-
tanduni. Quae Hieronymus et Photiiis referimt, certe eiusmodi sunt,
quae eam reddaiit suspectam. Addas, quod neque continentem sermo-
nis seriom, neque consequentem sententiarum nexum servat. Siimma
dicendi rationis disparilitas, capitis 23 primae in c. 11 secundae Epi-
stolae repetitio, saliitandi formula desiderata, Homiliam potius quani
Epistolam olere eam facif'^''). Qui Cotelerio^) praeeunte nihilomimis
Clemeiiti eam aiictori tribuunt, desideria ii potiiis, qiiam argumenta
in campo posiierunt. Quod Ililgenfphr^) monet, oppugnari per eam
non Ebionitas, sed Gnosticos (c. 9), qiiales Marco Aiirelio imperante
et Cbristianos persequente in Cbristi gregem zizania seminarent, recto
id mentem propositi auctoris aperit.
8. Utraqiie Epistola ad nos pervenit iinico libro manu scripto
servata. Codex quippc antiquissimus, quem Cyrillus Liicaris Patriarclia
prius Alexandrimis, tiim Constantinopolitanus Carolo I. Anglorum regi
a. 1628 dono misit^'^), in calce post loannis Apocalypsiii primam, et
fragmenlum secundae, quae dicitur Clementis Epistolae exhibet, deinde
librum Psalmorum. Membranae tameii tineis obesae et temporum
iniiiria lacerae permultis in locis hiabant. Proinde „Patriciiis lunius"
lacunas prioris Epistolae coniectando explevit, minio rubro sua notans,
eam latine vertit, ciimque secuiidae fragmento primus edidit Oxonii
49) Bibl. Veter. PP. T. T. Prolcg. p. XV. 54) In editionis PP. App. a. 1G72. T.
50) H. E. III, 38. II. Notis p. 104.
51) Catal. script. Eccl. c. 15. ce\ n• * . ir•. hk
52) Bibl. Cod. 113. ^^) ^'^ ^P^'*• ^''•^^^ Ρ• 115sqq.
53) Cfr. Wott. 1. c. Praef. p. CCVI. 56) Cfr. Woide, Praef. ad editionom
Moiini Exercit. Biblic. lib. I. c. 5. 5. 9. Codicis Alexandrini p. IIl, p. 15. et Tiih.
Exercit. 9. Grabii Spicileg. T. I. p. 268. theol. Quartalscbrift, 1843. p. 583.
IGNATIUS. XXI
1633. Post euni ,Joacli. Maderus" lacmiis li(oras miniisculas siil)slituit
Heluiesladii 1654, „lo. Bapt. Cotelerius" texluin iii capita divisit, no-
vaque versioue latiiie donavit et luiiii coniecluras uiicinis distinxit
Luteciae Parisiorum 1672. Textuni hic illic a luiiio parum lideliter
tiauscriptiuii emeiidavit coiTexitque „Wottoiius," ouiiKiiie publicavit
Caiitabrigiae a. 1718. Codicem Alexandriiiiim deiiuo contulit „G. la-
cobsoims,^ et quae hiiic emendavit iii ed. Patruni Apostololicoruni
„S. Clementis Roiiiaiii, S. Ignatii, S. Polycarpi, Patrum Apostolicoriim,
quae supersunt. Acceduiit S. Ignatii et S. Polycarpi Martyria. Ad
lideiii Codicum receiisuit, aiinotationibus varioruni et suis illustravit,
indicibus iustruxit" Oxoiiii 1838, itenmiqiie 1840 publici iuris fecit.
Ipse eoruin numeruiu, qui priinain et secuiidaiii, quae vocatur Cleiiieii-
us Epistolam, typis ediderunt, fusius receiisuit iu Prolegg. p. LX sqq.
Li commeiilano citabimus italas versioiies duas: 1) Lettere di
S. Clemente Papa I tradotte dal Greco e dal Siriaco da D. Gio. Bat-
dsta GalliccioUi. In Vciiezia 1798. — 2) Lettera di S. Clemeiite
Priuio Papa e Martire ai Coriiiti col testo a fronte volgarizzata e
corredala di note critiche e lilologicbe e di uiia dissertazione proe-
iniale dall' abbate A. L. Graziaiii. Roma 1832.
m.
IGNATIUS.
In Bibliothecae Vaticanae Codice Regio 81 (sacc. IX) et Palatino
150 (saec. XIV) Ignatii Epp. versionem latinam apostropbe excipit
ita inscripta : ^lncipit laus hyronis discipuli eius iri eum : qui ei suc-
cesserat in episcopatu." Verba autem baec suiit: „Sacerdos et asser-
lor') sapientissimi Dei, Ignati, immaculata stola indute^), perenni fonte
saturate, cum angelis laudeni caneiis, primogeniti certe amice, a pec-
catis liberate, a diabolo separate: agonista coiistitutus in stadio veri-
talis, adquisisti pretiosam salutem, confudisti Traianum et Senatum
Romao, prudentiam tunc^ non babeiitem; domesticus factus es Christo
in dilectionc, et*) fide et vita. Memor esto mei, filii tui Hyronis, ut
el ego de hac vita exiens sancte sanctis connumerer, et digriuni no-
men merear adipisci, et de iniusta stationc atque a Deo alieiia extra-
neus invciiiar*). Ter quaterque bcate, (pii ad talia pervenisti, pater
Ignati, currus Israel et auriga') eius: evasisti niurtem fugieiido, ct de
terris ad caclcslia evoiasli, curoiiam deiiicam et niagaam iiieruisti, ct
IgiL ]) atiesior Reg. 5) hironis Rcg.
2) inducte Rcg. ^ ^^^„ ,
0) nunc Kcg. ' '
4) €t om. Pal. 7) equesler Pal,
XXII PROLEGuMENA.
in amiibili Dci agoiie vicisU. Memento eius, (μιοηι iiutristi, beate
martyr, ct i)raesta niihi colloquium, siciit et"^) prius faciebas **)."
l. Ex tribus illis^"), qui Igiiatii nomine appellati priscis tenipo-
ribus vitae sanctitate cmiiiebant, de episcopo Antiocheno hic agitur.
In Martyrio ap. Symeonem Metapb. c. 1. et in Menaeis graecis
ap. Bollandum") traditur, Ignatium fuisse tenellum illum, quem siiis
Salvator niaiiibus elatum, simplicitatem atque integritatem commen-
daturiis Apostolis exhibuerit^^). Cuiiis narratioiiis origo atque prin-
fi[)iiini fuisse videtur erronoa scribendi ratio epitheti Θεόφορος pro
Θεοφόρος, quod in Epistolis saepius occurnt. Ε quibiis et quonam
loco orinndus fuerit, non constat: unde alius alia coniectando accu-
mulavit sine iiidicii negotio, quamvis cum securilate multa atque pro-
fuiida. riregOrius Abidpharagius eum „ Nuraniensem " ^^) nuncupat,
quod de Niira Sardiniae iiisulae, aut Cappadociae intclligunt. Tillemon-
tius Syrum origine potius, quam Graecum fuisse eum putat. Alius^*)
id nomeii de igne capit, Ignatium idem quod „igneum" diceus.
Auctor Acloruni Martyrii Ignatii c. 1. 3. (a Ruinarto prinium
ed.) et Metaphrastes c. 2. cum nonnidlis veteriim^^) adseveraiit, usimi
eum fiiisse loannis Apostoli consuetudine simul cuin Polycarpo. Etiani
eum a Petro Ap. edoctiim scribit Gregorius Magnus/*') Aiitiocbiae
autem metropulis, unde cbristianum iiomeii iiuper exortum iiierat,
Ignatius constilutus est praesul, iitruni primiis, ari secundus ambi-
giiuiii; iieque Petrusne an Paulus eiim ordiiiarit, pro certo babemus.
Conslitutionum App. VII, 46 auctor Evodium a Petro Antiochenae
ecclesiae praefectuiu scribit; Hieronymus : ^') „Ignatius Aritiochenae
Ecclesiae tertius post Petrimi Apostolum Episcopus." Idem successio-
iiis ordo ap. Nicephorum^^) et Metaph. iii Actis Mart. c. 1 et in no-
stris ex Cod. Vat. 866 editis. Sed ideiii Auctor Coiistitutionum 1. c.
Ignatium a Paulo eiusdem ecclesiae praesidem coiistituluiTi exhibet;
a Petro id factum fuisse contendit Cbrysostomus.^^) Secimdum Theo-
doreti'^") opiiiionem Ignatius Pelro successit. Ut prioris traditioiiis
discrepantiam conciliarent , Evodium nunnulli a Petro coiistitutum,
ipsomet vivente putant mortuum esse, ac Igiiatium, qiii Evodio siic-
cetleret, ab Apostolo ordinatum. Alia litis dirimeiidae via a Ba-
ronio/') etiam a Nalali Alexandro^^) indicatur, quippe qui propter
8) sicuti p. sicul et Reg. 14) Cfr. Denzinger iiber d. Achtheit
9) solebas (subnotatrim) faciebas Reg. des bisherigen Tcxtes der Ignatianischen
Cfr. Baronii Ann. ad annum 110. (Tom. Briefe. Wϋrz^Jnrg 1819, p. 8.
''• ^i'JV ρ .V c: Γ , t,. ^^) E'»sebius^n Chron. a divo Hie-
10) t^ypr. Ep. ly 5. Cedren. Hist. ronymo latine vulgato ad A. 11. Traiani.
Compend. p. 452. ed. Xvlandri, Basileae ^c^ ν o-r i » . • » • i.
1566. Zonar. Annal. IIl.^ p. 130. Editio , \^} ^P" ^^' «,^ Anastasmm Antioch.
Basileae 1557. Cfr. Baron. Martyrolog. Apud Lurnperum I. c. p. 246^
ad diem Octobris 23. ^'^ ^^ ^^"Ρ*• Ecd. c 16.
11) Acta SS. T. I. Febr. ad diem 1. 18) Chronograph. ed.I.ScaligerLugd.
12) Matth. 18, 3. 4. Balav. 1606. p. 315.
13) Dynastiarum historia, Dynast.VII. ^ 19) Hom. in S. Ignat. Mart. c. 4. p.
p. 119. interprete Pocockio: Jgnatiwn ^^^' '^• I'•
Nuraniensem, episcupum Antiochenum, qui 20) Dialog. 1. p. 49. T. IV.
ad leones coniectus, ab iis discerptus est. 21) Ann. 45, 14^et 71, 11.
Cfr. Grabe. 22) Sec. I. Diss. 14. Prop. 1.
IGNATIUS. XXIII
Itiilaeoruin et GiiUHoruni contontioneni Evodium IgnaliimKiue simul
Antiocbeiiae ecdesiae (alteruin Iiulaeis, alterum Etlmicis) praefuisse
opinentui*, qua tandem sopita Igiiatiuni Evodio cessisse, postque obi-
tuni eius ilorum, idque soliim rexisse.
Eo iimnere Igiialiuin singulari cura ciira fimctum esse, Acta eius
Marlyrii siUis declaraiit.-^) Eadoiii tradunt, a Traiano Imperatore
Armeiiis et PartJiis belliim illaturo, ciim Anliochiae inoraretiir, Igiia-
tiiiiii ob niniium Cbristi zeluni ad bestias daiunatum, et ad ultimum
suppliciiiiii subeundum Roniain niissmn. Qiiae navis iiiilitari cmn cii-
stodia ipsuin vebebat, Sniyrnam ap[)ulit, ubi Polycarpuni episcopiini
legatosque vicinaruui ecclosiaiiiin visoie ac salulare contigil. Hiiic
Cbristi iidolibiis Epbesum, Magnesiam, Tralles et Romam literas misit.
liide Romam petens Troadem advectiis est, iiiide Pbilippeiisibiis,
Smyniaeis et Polycarpo literas misit. Abducitur Neapolim, Philippos,
tU Macedonia peragrata Epidamni (Dyrrbacbii) iiaveui ascendit, et
Adriatico niaii percurso in Tyrrbeiium cum custodia ingressus est.
(iuiii Puteolos adpellerent, ipse navem dorelinqucre , el Pauli Apo-
^toli exeniplo ianiiam Romani pergere desiderabat. Sed lenipestate
oborta in altuni maris pulsis id oppidum erat praetereundiim. Ingre-
ditiu* Portuiii Romaiiuni, ubi fratres Roiiiae salutatuni pervenerant.
Unde a custodibus in Urbeni perductus, in ampbitbeatro a duobiis
leunibus dilaniatus est, reliquiae a lidelibus collectae Roma Autio-
chiam perlatae.
Eadcni acta ti-adunt,") Ignatium martyrii rorona coionatum esse
deciiiiu aniio Traiaiii, id est 20 men. Decenibris a. 107. Quod cum
iiiinus respondeat bisloriac monunientis, ipsisque actis hic illic in-
irqiolatoris inaiius baud dubie vuliiora inilixmt, alii aliaiii conciliandi
iiintluni ti-iilaniiit. Sed iii fallor, opcrani et (dcimi, nt aiimt, perdi-
fl»TUiit. .Naiiiquo cuin coiislot, Traianuin Iiiq)eratoreni a. 114 in
Asiani traiisiuisisse, arnia coiitra Arnienos ot Parlhos moUirum, An-
tiorhiae bieiiiasse, expeditionemque subsequenti anno iiiitiasse, iii
priiiiis iam G. Lloydius,*^) Pearsoniis ,^®) Pagius,") Grabius,^") Nori-
siiis,*•) J. Eckbel/*') numisrnaticorum facile princfips, et imper Π.
Fraiicke,") staluerunt, Ignatiuni a Traiano a. 115 condemnalum esse,
bilMTna Antiurbiae ponente. Tum aiino diiodevicesimo illius imperii
martyreni obiissc diceiiduni: id t[Uud parurn quadral ad tempiis in
AcLis indicHtum. Qiii iis iideni babenduiri c(!nsent, diiplicejii Traiani
contra Armeiios ot Parllios expeditionern, id qiiideni absque certis
(irmieve historiae testibus creant. Ex eorum iiuinero sunt Tillemon-
23) c. 1. 27) Pagi, Critica in Armales Baronii,
24^ r 2 7 3d ann. 107. n. 3 — 6.
0-! ne *^ \ .. . .. ^ .. Λ, 28) Grabe, Spicilcg. T. II. p. 22.
2o) trr. Grabe, Spicileg. T.II. p.22. 29) Noris, epislola ronsuiaris, iti T.
20) lo diftftcrUitione poslbiirna (l«; II. Opp. omniiirii, «μΙ. Haller. p, 927.
Λπιιο, f|uo S. Igiialius a Traiaiio Anlio( hiac 30) Doclrin.i numoriim volerum, P.
' ' * erat coniJemnaliis. Apnd II. Vol. VI. p. 450 sqq. Viridob. 1790.
t lacohgonurn (T. II. p..324sq(i. 31) Fratickc ziir (ioschichte Trajans,
t ]!.>. GQslrow, 1837. p. 253 sqq.
XXIV PROLEGOMENA.
tius''^) et E. Corsinus,^^) quos confutavit Eckhel iii Doctrina numo-
rum velerum P. II. Vol. VI. Vindob. 1796 p. 448 — 454. Mihi qui-
deni opportunum iii liac dissensione reiiiedium acta porrigere viden-
tui•, quac ex Cod. Vat. 866 nunc pnniuni graece prodieruiit. Sic
autem exordiuiitur Έν ϊτα πεμπτω της βαύιλείας Τραϊανού %αί(5α-
ρος καΐ δειπίρω ϊτει εννπατίας Άττηκον καΐ Σονρβίνον καΐ Μάρ-
κελλου Ίγνάηος επίΰκοπος zfjg ^Αντιοχεων του ^εού εκκληΰίας δεύ-
τερος μετά τους άποΰτόλους γενόμενος — Ευόδιον γαρ δίεδε^ατο
μετά εταμελεότάτης φρουροφυλακης — από Συρίας επΙ την 'Ρω-
μαίων πόλίν παρεπεμφ^η της εις τον Χριΰτον ένεκα μαρτυρίας.
Taceiit prorsus de Igiiatio, a Traiaiio Imperatore Aiitiochiae conde-
miiato, cum capitale eiiis iudicium coram Traiano et Senatu Romae
actiim referant.
2. Qui apud veteres Palres occurrunt loci Ignatiani citati, quam-
vis iidem siiit, verbis sentenliisque Iiaud raro miruin in modum dif-
feruiit. Quae ad iios perveneruiit iiomine eius Epistolae, si tres illas
(duas ad loaniieiii Αρ., ad B. Mariam unam) excipias latino sermone
confectas, itideiii qniiique graecas (ad Mariam CassoboliLem, Tarseii-
ses, Pliilippenses , Antioclienos , Heronem), quae supposititiae liaben-
tur,^*) septem supersunt ad easdem quidem ecclesias graece scriptae,
sed ita inter se discrepaiites , ut alterae alterarmii archetypon videri
possiiit. Eae suiit ad Ephesios, Magnesios, Tralliaiios, Romaiios,
Philadelpheiises , Smyrnaeos, Polycarpiim. Breviori exemplari proli-
xius poslbabendum , critici, quod scio, paene omnes ratum habent.
Quae Carolus Meier'^^) iii campum emisit argumenta, quibus breviores
epitomatoris opus ex prolixioribus probaret, nullius suiit, et ab aliis
iam refutata.^®) Sed quamvis breviorem prolixiori recensioni prae-
ferendam et iios putemus, ingenue tamen coiifitemur, nunquam iios
dubitasse, quin utrique recensioni interpolator vulnera inflixerit. Inimo
quo longius studio earum occupati, eo lirmius cum aliis^') id nobis
persuasit το εντός βλέπειν καΐ φυβιογνωμονεΐν res ibi tractatas ac
modus eas pertractandi.
3. Haud pauci veterum testantur, plures Ignatium scripsisse
epistolas. In medium prodeant:
a) Polycarpus ad Philipp. c. 13 (ap. |Euseb. H. E. III, 36):'«)
Τάς επίΰτολάς Ιγνατίου τάς πεμφ^είόας ημίν υ% αύτοϋ,
και, αλλάς J ο6ας εΐχομεν παρ' ήμΐν, επεμφαμεν υμίν , κα-
&ώς ενετείλαΰ^ε' αϊτινες νποτεταγμεναι είόΐ rjy επίϋτολτ}
32) Hist. des Emper. Τ. II. Ν. 17. 36) Cfr. Hefele Prolegg. de seplera
sur Trajan. Idcm, Memoires poiir ser- Ign. Epp. (II).
vir etc. T. II. p. 195. ct INot. 10. p. 37) Schmidt Versuch uber die gedop-
583. pclte Recensiou der Bricfe des Ignatius,
33) Galland. Biblioth. T. I. Prolcg. in: Hencke, Magazin fur Relig. u. Philo-
p. LXI sq. sophie. T. III. p. 91sqq. Opinioni suae
34) Cfr. ludicia de S. Ignatii Episto- Schmidtius postea nunlium remisitiKirch.
lis ex I. Pcarsoni Viudiciis Ignatianis Gesch. T. I. p. 209 sq.), Netzius in UU-
excerpla el e Russeliana in ed. lacobso- mann, Sludien uud Krit. 1835. p. 881 sqq.,
nianam Iranslata T. I. p. XXV sqq. cfr. Hase, Kirchengesch. p. 70. ed. V.
35) In Ullmanni Studien u. Kritikeii 38) Cfr. Pearson. Vindiciae P. I. c. 5.
1S36. p. 340 sqq. et Uhlhorn 1. c. p. 276.
IGMTIUS. XXV
TavTty f| ων μεγάλα ώψΕλη^ήναί δυνήΰεβχ^ε. Περ^χουόι
γαρ πίΰτιν κκΐ νπομοιηιν xca ττάϋαν οίκοδομιν την elg τον
XVQIOV })μών άνήκονΰαν.
b) Etiam acta marlyrii Codicis Val. S66 sul) liiiein assemnt: καΐ
ΤΙολύκαρποί δε 6 επίΰχοπος της Σμυρναίων παροικίας τού-
των (i. e. επιΰτολών) μνημονεύει λέγων κτλ. Magistro di-
stinclius tradidit Irenaeus ,^**) ex Ignalii Ep. ad Rom. c. 4
liacc referens : 'Slg είπε τις των ημέτερων δια την προς Θεδν
μαρτνρίαν κατακρι^εΙς προς ^'ηρία ' ,,οτί. ϋΐτός είμι Θεού,
χαΐ δι' οδόντων θηρίων άλή&ομαι, ίνα καθαρός άρτος
ίύρεθο5."
Eadem fere acta martyrii Codicis Vat. 866: Οίδεν δε το
μϋίρτνριον αυτού Ειρηναίος 6 Αονγδούνον επίύκοπος, και
των επιΰτολών αυτού μνημονεύει λέγων ούτως' εϊρηκε τις
τών ημέτερων δια την προς &εού μαρτνρίαν παραδοθείς εΙς
\ϊηρία, οτι ύιτός είμι τού %'εού μου, και δι' οδόντων θη-
ρίων άλήχ^ομαι, ίνα κα^^αρος άρτος γενωμαι.
De ipsa Polycarpi Ερ. ad Pliilipp. idein Irenaeus : *") "Εϋτι
δε και ίπιβτολή Πολυκάρπου προς Φιλιππηύίονς γεγραμ-
μένη κτλ.
c) Lucianus Samosatenus , Chnstianoruin ille irrisor, in dialogo
„de morte Peregrini" liaud ainbiguis verbis Ignatium perslrin-
xisse videtur.") Peregrinus §. 1. 42 κακοδαίμων est, ut
Ignatius in Mart. c. 2. Episcopus est Peregriiius §.11, di-
stinctius §. 18: Iv Συρία δε&έντα. Chrislianos captivo suo
stipendia misisse adiirmat §. 13, quae narratio illinc exorta
videtur, quod ecclcsiae Ignatii itincri vicinae fideles ablegarunt,
ei ob i>assionom congratulaturos. Luciani auteiii verba: φαβί
δε πάόανς Οχεδον ταΐς ενδόζοις πόλεΰιν επιΰτολας διαπέμψαι
αντον . . . και τινας επϊ τούτω πρεύβευτας τών εταίρων εχει-
ροτόνηαε, νεκραγγελους καΐ νερτεροδρόμονς προΰαγορενΰας
(§. 4 1) e scriptoris calamo exisse videntur, qui Ignatii Ep.
ad Smyrn. c. 11 et Polyc. c. 7 ante oculos habuerit.
d) Origenes (Proleg. in Cant. Canticor.'*^) ex Ep. Ignatii ad Rom.
c. 7 transcripsit liSec: „Meiiiiiii aliquem sanctorum dixisse,
Ignatiuni nomine, de Cbristo: „Meus autem amor cruxiii-
xus esl."
e) Eusebius (H. E. III. 34)*^) de Ignalii itinere et variis eius
Epistolis disserens, ex illa ad Kom. c. 5. et ad Smyrn. c. 3
noniiulla exscripsit: "O τε πάρα πλείότοις εΐΰετι νύν διαβόη-
τος 'Ιγνάτιος, της κατ' Άντιόχειαν Πέτρου διαδοχής, δεύ-
τερος την επιοκοπήν κεκληρω μένος. Λόγος δ"εχει, τούτον
από Συρίας επϊ την 'Ρωμαίων πόλιν άναπεμφ^εντα, θηρίων
γίνέό^αι βοράν , της εις Χριΰτον μαρτυρίας ένεκεν
39) Adv. haer. V, 28. Apud Eu»eb. 41) Cfr. Pcarsoti. Vindic. P. I. c. 2.;
H. Ε Ilf, 36. Duslerdieck I. c. p. 48.
40) Adv. hacr. III, 3. Apud Eu»eb. 42) Cfr. Pcarson. Viiidic. P. I. c. 7.
H. E. IV, 14. 43) Cfr. Pcarsun. Vindic. P. I. c, 8,
χχνί PROLEGOMENA.
Οντω δητα εν Σμυρντ) γενόμενος, εν%•α 6 Πολύκαρπος ην,
μίαν μεν εταΰτολην τ(] κατά την "Εφεΰον εκκληύία γράφει,
ποιμενος αντης μνημονεύων Ονηβίμον ετεραν δε ττ} εν
Μαγνηύία τ(] προς Μαιάνδρω, ενέ'α πάλιν επιβ'/,όπον /ύάμα
μνήμην πεποίηταΐ' καΐ τη εν Τράλλεόι δε αλλην, Ύ^ς άρχοντα
τότε οντά Πολνβίον ίότορεΐ. ΙΙρος τανταις καΐ ττ] 'Ρω-
μαίων εκχληβία γράφει' η και παράκληβιν προτείνει, ώς μη
παραιτηβάμενοι τον μαρτυρίου, της ποθούμενης αύτον άπο-
ΰτερήΰαιεν ελπίδος. lani sequuiitiir, quae capiti 5 Epistolae
ad Rom., eii(m' brevioris exempli ad amiissim respondent.
Post ea: 'Ήδη δ' επεκεινα της Σμύρνης γενόμενος, από
Τρωάδος τοϊς τε εν Φιλαδέλφεια ανΟΊς δια γραφής ομιλεί,
και τ|; Σμυρναίων εκκληύία, ιδίως τε τω ταύτης προηγου-
μένω Πολνκάρπω' ον οία δη άποβτολικόν άνδρα ευ μάλα
γνωρίζων, την κατ' ^Αντιόχειαν αύτω ποίμνην , ώς αν γνή-
6ιος κα\ άγαμος ποιμην παρατίθεται, την περί αυτής φρον-
τίδα δια ΰπουδής εχειν αυτόν άξιων. Qiiibus enunciatis Euse-
bius Epistolae ad Smyrn. c. 3 brevioris recensionis dimidium
adiungit: 'Εγώ γαρ καΐ επίΰτευΰαν.
f) Atbanasius qiioqiio (de syii. Arim. et Seleuc. ii. 47)'*'*) testis
est, iitpote qui Ignatii Epistolas ad manus habuerit. Nam ex
Ep. ad Ephes. c. 7 nonnuUa in hisce eius sunt: 'Ιγνάτιος
ουν, 6 μετά τους Άποβτόλους εν 'Αντιόχεια κατασταθείς
επίΰκοπος, και μάρτυς του Χριΰτοϋ γενόμενος, γράφων
περί τον Κνρίον, εϊρηκεν ,,είς ιατρός εβτι, ύαρκικος και
πνενματικος , γενητός και άγενητος, εν άνθρώπω Θεός, εν
θανάτω ξωη αληθινή, και εκ Μαρίας και εκ Θθου."
g) Hieronymus (De viris illustr. c. 16) duce Eusebio tradidit;
„Ignatius, Antiochenae ecclesiae tertius post Petrum Apostolum
episcopus, commovente persecutionem Traiano, damnatus ad
bestias, Romam vinctus mittitur. Quumque navigans Smyr-
nam venisset, ubi Polycarpus, auditor loannis, episcopus erat,
scripsit imam epistolam ad Ephesios, alteram ad Magnesianos,
tertiam ad Trallenses, quartam ad Romanos; et inde egre-
diens scripsit ad Philadelpheos et ad Smyrnaeos, et proprie
ad Polycarpum, commendans illi Antiochensem ecclesiam; in
qua et de Evangelio, quod niiper a me translatum est, super
persona Christi ponit lestimonium, dicens" (ad Smyrn. c. 3):
„Ego vero et post resurrectionem in carne eum vidi, et credo,
qiiia sit. Et quando venit ad Petrum, et ad eos, qui cum
Petro erant, dixit eis: Ecce, palpate me, et videte, quia non
sum daemonium iiicorporale. Et statim tetigerunt eum et
crediderunt." „Dignum autem videtur, quia taiiti viri fecimus
menlionem, et de epistola eius, quam ad Romanos" (c. V.)
„scribit, pauca ponere." „De Syria usque," etc. etc. „Quum-
que iam damnatus esset ad bestias, ardore patiendi, quum
riigientes audiret leones, ait:" „frumentum Christi sum, den-
44) Cfr. Pearson. Vindic. P. I. c. 8.
IGNATIUS. XXVI ί
tibus besliarum inolar, ut paiiis nuuidus iiiveniar." (Ex Ep,
atl Rom. c. IV.) „Passus t»st anno uiulecimo Traiani."
Cfr. de Hieroaynii et sequioris teniporis scriptoruin testimoniis,
quae Peai*soiiiis congessit iii Viiidic. P. 1 c. 2. 9.
4. Neutraiii Epp. Ignatianaruin recensionem nobis videri inimu-
uem , supra (3) iaiii innuiimis. Ars critica in eiusccmodi reluis noii
reqiiirit, ut expoiias sciendi copiaiii, noque eget ista o})inioiiis j)rae-
dileclae suirragiomin cominus eniiniis(pie iii auxilium advocatoruni
colluvic. Indiget vero i»rae caeteris oninilnis aperta lerloris iiiente
iiigeuuaque interpretatione. Quam (pii secmn adfcrL ad Ignatiaiias
Epistulas legeiidas, quales graece exstant, ceiities olieiuletur exuberaii-
(ia siugiUoruin verboruni et niaiidatoruni cuiusvis generis. Est qui-
dein Igiiatii ineiis christianae chariUitis fervore simillima ardoris il-
lius, qui grapbice dislinguit Paulum Apostolum, est ipse Asiae lilius;
sed iie liiiic quideiii ea, quae apostolicae siniplicitatis scriptori obii-
ciuntur, excusari possunt oiiinia. Idcirco Ignatii Epistolas, quales ad
nostra iisque tempora pervenerunt, vix onini ex parte eaedeni sunt,
quas Pbilippensibus Polycarpus c. t3 commeiidat. Tal)iilaiii pictani
eas dixeriin aiiliquissirai auctoris, manibiis iioii semper piis resartani,
passim uou absque propriae meiilis proposito: id quidem iioii ad
systema episcopale procreanduiii , sed ad creatum comniendandum.
Unde fit, ut dicendi ratio oleat Curiae stylum, quae maiidat, ordinat,
iniperat — no^imi profecto loquendi genus, quo aevo Ignatius vixit,
ab ecclesiaslica diplomatia videlicel alienissimum.
5. Variant viri docti de eo, quaiitum geiuiini, quantum suppo-
eitiui in ipsis assenetur. Saliiiasius, Bloiidelliis, iinprimis loan. Dal-
lieus (Daille), viri mira sagacitate atque doctriiiae copia praediti, au-
thentiani eariini primi addubilariint. Dallaeus igitur a. 1666 id fecit
io libro: „de scriptis, (|uae sub Dionysii Areopagitae et Ignalii An-
oomiDibus circiimleruiitur." Contra surrexit loau. Pearsoiius
suis „Vindiciis Igiiatiaiiis", Cantabrigiae 1672, in Clerici edd.
PP. App. (a. 169S, 1700, 1724) Τυηι. sec. receplis, et nuper ab Ed.
Cureton Oxoiiii 1S52 (2 Vol. 8) repetitis : „Vindiciae Epistolaruin S.
Ignatii, auctore loaiuie Pearson Episcopo Cestrieiisi. Editio nova
aDDotationibus et praefatione ad bodiernuni controversiae statum ac-
COmmodata/'
Sed Pearsoni „Viiidi(iae" applausu νίι-υηαη doctorum iioii ubi-
▼ie gaudebanL Jmpugnai-uut eas Mattb. Larroquaiuis, Sam. Basnagius,
Casim. Oudinus aliif{ue, respondentibus ex altera parte Nic. ΝυαΓΓίιΐΒ**^),
Remi Cdllier**') , Thoin. M. Maiiiacbius^'), Luinj)erus^*), oniiKis tradi-
tionis auctoriLalein iiiriiiuiii quaiilum veneraiites, aut potius })Γ^) suo
captu irilemufn eius sigriiiicatuni deiinientes. l)e iiilcgiitat(; dubia
moverunl etiani xNfandiO et Nctzius'^"). Nostro temponi Hanrius"*),
45) Apparat. ad Bibliolb. max. Patnim 49) Kirchengeschichle T. 1. p. 114.
I. p. 7b»qq. 50) Ullmatin Sludien uiul Kritiken
4l•) Hisl. gencral T. I. p. 020. 1835. p. SSI s<|<|.
17) Origcne» el aoliq. Cbmt. T. IV. 51) Di»! sog<,'iianril<ii P.isloralhriefc d.
377 sqq. A. Panlus, aiifs neu<! krilisch untersuclit,
4S) Hiet.lheol.cril. T.I. p.266 — 268. vori l)r. liaur p. bl. Abgenolhigle Er-
XXVm PROLEGOMENA.
Tubingensis academiae Professor, Ignatianas Epistolas saeculo secundo
a falsario aliquo ad episcopatum praeclaro Ignatii nomine alque au-
ctoritate commendandum Romae coniictas putabat, cui Scliweglerus^^)
el Hilgenfeld^^) cum levi tantum discrimine adstipulati suiit.
Praeeuntibus Rotlie^''), loan. E. Huther^'), Fr. Diisterdieck ^**),
Ger. Uhlhorn®') — taceo μίκρολόγονς, qui niillo pondere innixi ver-
bis humidis et lapsantibus deiluunt, cum eorum argumenta bene
existimentur iii ore nasci, noii in pectore — rem Igiiatii iiuperrime
Hefelius^^) iterum iterumque agere tenlavit. Attameii adversariorum
partibus saepius bellum indixit, quam profligavit ipsos. Laudamus
diligentiam, non miramui iudicii acumen.
6. Henricus Tattam a. 1839 in Nitriae Syrorum monasterio co-
dicem invenit, aiite saec. VI, ut creditur, scriptum, qui Syriacam ver-
sionem Ignadi Epistolae ad Polycarpum asservabat. In seciindo iti-
nere tribus annis post multos alios eiusdem monasterii Codices aere
comparavit; inter eos trium Ignatii Epistolarum ad Ephesios, ad Ro-
manos, ad Polycarpum veterem Syriacam versionem, ut fertur saeculi
VI vel VII, simul cum pluribus Ignatianarum Epistolai-um fragmentis.
Gulielmus Cureton inter Musei Britannici thesauros Syriacum frag-
raentum Actorum Ignatii Martyrii detexerat. lis Codicibus adiutus
publicavit: „The ancient Syriac version of the epistles of saint Igna-
tius to St. Polycarp, Ihe Ephesians, and tbe Romans: togethcr Avith
extracts from his epistles, coUected from the Avritings of Severus of
Anliocb, Timotheus of Alexandria, aiid others, edited with an english
translation, and notes. Also the greek text of thesc three epistles,
corrected according to the authority of the Syriac version. By Wil-
liam Cureton, M. A. London: Riviiigtons. Berlin: Asber et Comp.
MDCCCXLV."
Curetonus omnem lapidem movit, ut hancce Syriacam versionem
unice genuinam, eaque omiiia lalsa esse probet, quae in breviori
graeca recensione plura occurrunt. Ipsum et alios, ut id lirmius
sibi persuaderent, praeter indolem versionis id quocpie movit, qiiod
post illos duos, quibus prius usus fuit, Codices tertius praesto erat,
eandem brevem versionem Syriacam earimdem trium Epistolarum
continens. Eo insuper collato, Curetonus iuris publice fecit „Corpus
Ignatianum: a complele coUection of tbe Ignatian epistles, genuine,
iiiterpolated, aiid spurious; together with numerous extracts from
them, as quoted by ecclesiastical writers down to the tenth century;
iii syriac, greek, and latin: an englisb traiislation of the syriac text,
klarung. Tub. Zeitschr. fiir Theol. 1836. 55) Betrachtung der Avichligstcu Be-
Fasc. 3. p. 199. et 1838. Fasc. 3. p. denkeii gegcn die Acchthcit der Ignalia-
149sqq. Die Ignat. Briefe u. ihr ueiiester nischen Briefe. Von Dr. Joh. Ed. Hiilher,
Kritiker. Tubiiig. 1848. Cfr. Schwegler, in lllgenii Zeitschrift fiir histor. Theol.
das nachapostolische Zeitalter, T. 11. p. T. Xi. Fasc. IV. p. 3—73.
159 — 179. 56) De Ignatianarum epistolarum au-
52) Das nachapost. Zeitalter. T. Π. thenliac etc. Corarnentatio, Gottingae.
p. 159 sqq. 57) In INiedner Zeitschrift fur histor.
53) Die apost. Vater. Halle 1853. Theol. 1851. p. 247 sqq.
54) Anfange der chrisll. Kirche. p. 58) Prolegg. de septem Ign. Epp. (V
715 sqq. sqq.)
IGNATIUS. XXIX
copious notes, and introdiiction, by William Cureton, M. A. F. R. S.
Cliaplain in ordinary to her Majesty the Queen. London 1849. Ber-
lin eod. an." Oppugnat aiictor imprimis Hefelium, qui iam in tertia
siia PP. App. editione ita ceiisuerat: „Curetonus nobis persuadere
conatur, versionem illam Syriacam „genuino" textui Ignatiano accura-
tissime respondere, et omnia, ciiiae iii nostro graeco textu plura in-
vpniiintur, ab aliis addita esse et introducta. Tantiim vero abest, ut
ei adstipuleniur, ut versionem Syriacam non iiisi epitomen Ignatia-
narum epistolarum, a monaclio quodam Syriaco in proprios usus
pios contectam, reputare possimus, praesertim cum iidem codices a
Tattamo detecti et alia plura „excerpta" ex epistolis Ignatianis, iiec
iion alios libellos asceticos, ut Curetonus ipse fatetur, contineant.
Praeterea saepius inde ex eo, quod nexus sententiarum in versione
Syriaca minus est arctiis, apparet, monachum illum non tam inter-
pretis, qiiam epitomatoris partes egisse." Neque Hefelius opinioni
prius coiiceptae ut nuntium mitteret, in quarta sua PP. App. editione
iis argumentis addiictus est^^), qiiae contra eum Curetoni Corpus Igna-
tianum fiisius exponit.
Cuni Curetono Christianus Carolus losias Bunsen Syriacae ver-
sioni palmam prae graecis Ignatianis Epistolis tribiiit, opinionem suam
docte et sagaciter, ut assolel, exponeiis atque defeiidens.*'*')
Ac nos quidem, qiiod opinionem attinet ab Hefelio Curetono
iisque, qui ciim eo faciunt obiectam, iion possumus, quin pondus ar-
gumentorum, quibiis nititur, perlevius esse dicamus. Nam qui ad
pios suos usus Epitomen redigit, quid, quaeso, is sibi facit cum iii-
tegris Epistolaruni salutandi formulis, non nisi ad eos spectantibus,
quibus scribitur. Ergo ipsum exordium Epistolariim est, vaniloquium
in Epitome. Omitto alia huiuscemodi noii levis momeriti a Curetono
iani iudicata•^^). Ne multa: si Epitomator versionis Syriacae auctor
est, omnium, ut Tib. (iraccbi vocabido utar, Epitomatorum postre-
missimus dicendus est, quippe qui opus condiderit sine externa aut
interna uniformitate , sine ullo certo quodam mentis proposito aut
scopo, quamvis pii proprii usus essent propositi ipsi. Ipsa autem
Varietas, eaque multifaria me hercle rerum etiam in Syriacis Ignatii
Epistolis milji pignus est logis atque conditionis, qua versio Syriaca
facta fuerit, legem dico Epistolarum. Neque vero in Ciiretoni partes
ire in animo cst. Namque versio Syriaca exhibere videtur genuina
spuriis permixta aoque ac archetypon graecum. Utri prior locus sit
concedendus, id certe nori definiri potest, nisi novi testes pro hac
aut illa parte rftperiantur superstitibus efficaciores. Altemm aiitem
eiusdem Syriacac rocensionis triiim Epistolarum exemplar noii tanti
facienduiTi, quia eiusdem familiae, quam dicunt, esse potest.
Anno 1849 Lipsiae prodiit Iil)er, ciii titulus: „S. Ignatii Patris
Apostolici quae feruntur Epistolae una cum eiusdem Martyrio. Col-
latis edd. graecis versionibusque Syriaca, Armeniaca, Latiiiis denuo
59) Prolftgg. p. LXn. Antiocliii;n. licrgfstelltfr unfl vergliMcliftn-
60) Cfr. ipsiiis Dif! (Iroi iichlftii und der TexlmilAnrniirknngon. Hamburg 1847.
die vier undchten Briefe des Ignalius von 61) Corpiis Ignatianum p. IX sq.
:χχχ PROLEGOMENA.
recensuit notasque cnticas adiecit Iiil. Henr. Petermann." Optime is
pro re critica meruit. Sed nimius amor Armeniacao literaturae, qiiae
ei in deliciis est, iiulicis acieiii obfuscasse videtur, qiii tanti ferit
versionem Armpniacam tredecim Ignatii Epistolaniiin. Ea qiiippp non
iJlas solum septom breviores, sed etiam sex siipposititias, quae di-
cuiiliir (Mariae Cassobolitis ad Ignatium, Ignatii Ep. ad Mariam Cas-
sobolitem, Ignatii ad Tarsenses, eiusdem ad Antiochenos, ad Heronem
et ad Plidippenses) , id est easdem exhibet, quae vulgo interpolatas
appellant, auserimqiie dicere harum simillimas: id quod sine magiio
labore capiet, qui atteiite perlegerit, qiiales nos ex Codd. iiiss. emen-
datas iam evulgamus. Petermannus igitiir statiiit (p. XXVI) : 1 ) „Ver-
sio iiostra saeculo p. Chr. n. quinto ex illa versione syriaca, cujus
exeinplar Curetonus edidit, facta est. 2) Versio illa sjriaca non Iros
tantum, sed tredecim epistolas S. Ignalio adscriptas, easque non dc-
curtatas, ut in editione illa leguntur, sed ita comparatas, ut Noster
eas dedit, ab initio complectebatur, ita iit exinde appareat, conclusio-
nes, quas Bunsenius secundum illam fecerit, stare non posse." Non
putaverim. Rectius fortassis ille: 3) „armeniaca versio a librariis
serioribus (vel lectoribus), qiii graeciim textiim cum ea compaiabant,
passim interpolata et corrupta est, atqiie editores critici judicii plane
expertes has interpolationes ct corruptiones lextui inserueriint."
Biinsenius in opere: „Hippolytus iind seiiie Zeit 1852" T. 1.
p. 46 et T. II p. VII sqq. Pelermanno respondit. In Curetoni et
Bunsenii partes ierunt Ritschl (Die Enlstebiing der altkatholiscbrn
Kirche, Bomi 1850, pp. 418. 577 sqq.) et Woiss (in Reuter's Rcper-
toriiim 1852). Cum Baurio (Die Ignalianischen Briefe iind ihr neu-
ester Kritiker. Eine Streitschrift gegen Herrn Bunsen. Tiibing. 1848),
doctissimiis Hilgenfeld (Die apostol. Valer. HalJo 1853 p. 188 sqq.)
tum graecarum tum syriacarum Epistolarum , qiiae Ignatio adtribuun-
tur autbentiam addubitat.
7. Ex Epistolis, quae Ignatii esse dicuntur, primum tres illae
latine conscriptae (ad Joanneni Apost. duae et ad B. Virginom iina)
Parisiis a. 1495 in liicem prodierunt.
lac. Faber Stapulensis a. 1498, Iribus illis omissis, undpcim
alias e versione latina vetere Parisiis evulgavit. Hunc numeruni
Symphorianus Champerius Liigdunensis tribus a Fabro repu-
diatis auxit, quarta addita ad Mariam Cassoboliteni, quam is primum
notam reddidit. Quindecim igitur Ignatii noniine Epistolae tiim ono-
tuerant, sed iatine tantum, quae postea saepius repetitae sunt. Nos
quidem usi sumus textii rarae atque coiTPCtae editionis Vonetae a. 1546.
Ex Codice Bibliothecae Augustanao primiis Valentinus Har-
tungus Frid (Pacaeus) a. 1557 Dillingae duodecim earum
graece publicavit, omissis tribus illis latine scriptis. Anno 1558
Parisiis prodierunt apud Guil. Morelium: Sancli MartyTis Ignatii An-
tiochiae archiepiscopi Epistolae (gr. et lat.). Moreliiis lectori dicit
p. 147: „Has B. Ignatii epistolas cum primus in lucem emisisset
Graecas Valentinus Paceus, iiostrisqiie hominibus valde desiderarentur,
quod exemplarium copia non superesset, viri cum primis erudili, ac
pii, ut eas cuderem a me facile impetrarunt, qui tam piorum au-
I
IGNATIUS. XXXI
cturmii quam liic est, editionem exopteiii, ut nihil supra. Itaque lihrum
qiiam potui diligentissime relegi, et cum exemplaribus Latinis con-
tuli, iit meae me operae haud poeiiiteat. Nani loca quaedam ea col-
latione, et doctissimi liominis consilio ita mihi restituisse videor, ut
neminem arbitrer hominem esse bonum, qui si velit aequo animo
rem perpendere, haud fateatur ad intelligentiam non pauca collata
esse." Andreas Gesnerus easdem duodecim Epp. graece cum
loannis Brunneri interpretatione latina ex Codice Bibliothecae Gaspari
a Nydpryck excudendas curavit Tiguri 1559, primus, uti ipse opina-
batur, cum Pacaei editionem ignoraret. Earum septem interpolatae
dicuntur, quinque supposititiae. Eiusdem recensionis sunt: Sancti
Martyris Ignatii Antiochiae Archiepiscopi Epistolae (XII) gr. et lat.,
Antverpiae, ex officina Christophori Plantini 1566; — Sancti Martyris
Ignatii, Antiochiae Archiepiscopi Epistolae. Nunc demum cum Latina
interpretatione e regioiie Graecis apposita, in lucem editae, recognitae
et Notis illustratae. Per Martialem Maestraeum, Doctorem
Theologum. Parisiis 1608; — Ed. lac. Usserii gr. et lat. Oxonii
1641. Quinque consuluit Cdd. Mss., de quibiis ipse in Adnotationibus
p. 4. ... Oxonienses duos Mss. (vetustiorem e Baliolensis, recentiorem
e Magdalenensis Collegii Bibliotheca petitum) cum libris editis dili-
genler contuli. Et cum intellexissem in Bibl. V. Cl. Alexandri Petavii
Senatoris Paris., Paiili fdii, vetustissimum exemplar aliud conservari:
quicquid et illud continebat, humanissimi Claud. Sarravii Senatoris
itidem Paris. beneficium sum secutus... Huic et veterem Interpretationem
aliam, hucusque ineditam, rautua duorum Mss. Codicum coUatione
emendatiorem factam subiunxi.
Isaacus Vossius ex Codice Mediceo 7 Plut. LVII sex bre-
viores Ignatii Epistolas (ad Smyrnaeos, Polycarpum, Ephesios, Ma-
gnesios, Philadelphicos, Trallesios) primus graece edidit cum inter-
l)retatione vetere latina novo textui respondenti, quam lacobus
Lsserius, Archiepiscopus Armachanus e duobus Mss. a. 1644
Oxonii publicaverat. Epistolam ad Bomanos, quae in graeco Codice
deerat, Vossius ex Usserii vetere latina versione et prolixiori graeca
recensione iiigenio duce restituere teiitavit, et a. 1646 Amstelodami
edidit: „Epistolae genuinae S. Ignalii Martyris, quae nunc primuni
lucem vident ex bibliotheca Florentina. Adduntur S. Ignatii Epistolae,
quales vulgo circumferuntur. Ad haec S. Barnabae Epistola. Accessit
universis translatio vetiis." Ambigo, utri gloria tribuenda sit, in Co-
dice Mediceo breviorem recensionem detexisse, Lucae Holsteriio, an
Isaaco Vossio. IUe quippe ante Vossium eam descripsisse videtur,
et laline vertit. Iri Bibliotheca Barberiniana Romae autographum vi-
dere est. Theodoricus Ruinartus tandem Epistolam ad Uo-
manos graece invenit latinae veteri versioni respondentem, Actis quae
sincerae dicuntur Ignatii Martyrii insertam, quac Codex 1451 Bi-
bliothecae Regiae Parisinae (prius Cod. Coll)ertiiuis 460) continet,
eamque 1689 Parisiis in „Actis Martyrum siiiceris" primus fididit.'
Index editiorinm l)revioris recpnsionis exstat aj). lacobsonum
(PP. App.) p. LXIX. Quarum praestantioros sunt, quae diice Thoma
Srnithio (Oxonii 1709), post euin adornaruiit I. L. Fiey (Basileae 1741),
ΧΧΧΙΙ PROLEGOMENA.
Ric. RusspI (Londini 1746), Andr. Gallandius (Venetiis 1765), G. la-
cobson (Oxoiiii 1838 et 1840) et C. I. Hefele (Tubingae 1855. IV.)
Criticum ppiium accepimus in opere : Corpiis Ignatianiim : Α com-
plete colloction of the Ignatian epistles, genuine, interpolated , and
spurious; logether with niimerous oxtracts from them, as quoted by
eccJesiastical writers down to the tenth century; in syriac, greek, and
laliii: an english translation of the syriac text, copious notes, and
introductioii, hy Williani Cureton, M. A. F. ;R. S. Chaplain in ordinary
to lier Majesty the Queeii. Berlin: Asher and Co. Reprinted from
the Londoii edilion, and authorized by tlie proprietor for circulation
on the continent only. 1849.
In iiostra ed. versio latina Epistolae ad Romanos illa est, quam
Hefele a Ruinarto muluavit, passimqiie correxit; reliquarum vero Epp.
qualis apud Hefeliiim aliiinde petita et ab ipso emendata prostat.
Versiones italicae: Lettre gemiine di Sant' Ignazio, vescovo di
Anliocbia, corredate degli atti del suo martirio, e la lettera di San
Policarpo, vescovo di Smirne, colla circolare del siio niartirio. Tra-
diizione dal greco di D. Gio. Battista GallicciolJi. In Venezia 1798.
— Le sette lettere genuine de S. Ignazio e quella di S. Policarpo
agli Efesini (leg. ai Filippesii) coi loro martirj, e testo greco a fronte
volgarizzate e corredate di iiote criticbe e iiJologicbe e di una dis-
sertazione proemiale dairabaie A. L. Graziani. Roma 1833.
ACTA MARTYRII iGNATII.
1) Quae Ignatii Acta Martyrii hactenus innotiierunt, baec sunt:
a) Acta ab Usserio e Codice Caiensi a. 1647 latine ediia.
b) Alia latina versio ex antiquissimo Cottonianae Bibliotbecae
Codice illis addita, ea quidem perquam interpolata^).
c) Acta auctore, ut videtur, Symeone Metaphraste ad diem 20.
Decembris, apud Coteleriiim (a. 1672) p. 991.
d) Acta auctore qiiodam Armenio ab Α u ch e r i ο evulgata (Vitae
Sanctorum T. II pag. 72 sqq.), et a Petermanno iterum
excusa (S. Ignatii Patris Apostolici quae feruntur Epistolae
ima cum eiusdem martyrio. Collatis edd. graecis ver-
sionibusque syriaca, armeniaca, latinis etc, Lipsiae 1849.
p. 496 sqq.). Aucherius nimium quantum ea ita extollit:
„Nostra recensio iure meritoque cognoscitiir tanquam fons
etexemplar omnium, quae hucusque in cognitionem vene-
runt recensionum" (Petermann, 1. c. p. 498).
e) Armeniaca versio et latina illa „Vita S. Ignatii, ex vetu-
stissimis Mss. latinis" in BoUandi et Henschenii Actis
1) Utraque in Colelerii PP. App. ed. Clericana 1724. T. If, p. 175 sqq. Cfr.
lacobson. PP. App, edti. Π. T. II. p. 523.
ACTA MARTYRU ICNATII. XXXIII
Sanct. T. I Febr. pag. 29 sqq., unius eiusdemque originis
esse videntur. Petermann quoφIe ita censet (1. c. p. 484.
505.); aliter Uhlhorii iii Niedner, Zeitschriil fiir histor.
Theol. 1S51 p. 251.
f) In Appendice ad Acta primorum MartjTum sincera atque
. selecta Tlieodoricus Ruinartus a. 1689 Parisiis e
Codice Regio 1451 (olim Colbertino 460) Acta Ignatiana
alius recensionis graec« edidit, novamque latinam inter-
pretationem adiunxit. Cui graeco textui antiqua latina
versio Codicis Caiensis proxime aftinis est.
g) Eiusdem fontis cum Martyrio Codicis Colbertini est frag-
mentum syriacuni eorumdem Actorum a Curetono
(Corp. Ignat. pag. 222 et p. 252 sqq.) praesentatum.
h) Quae nos Acta Ignatiana ex Codice Vat. 866 primum
graecc deprompsimus , interpolata quidem, sed variis hi-
storiae indiciis iiotabiliora , maxima ex parte eadem sunt,
quae latine leguntur ap. Bollandum et Henscbenium (Act.
Sanct. T. I Fobr. pag. 29 sqq.).
2) Acla Igiiatiana a Ruinarto primum edita virorum doctorum ferme
consensu sinc<*ra putantiir. Sniitbius ^) pro oniiiibus loquatur : „Acta haec,
quae recudi oporlet, mibi quidem genuina et sincera plane videntur:
licet fortassc, quod tamen vix afiirmaverim , versus fiiiem quippiam
labis admistum habeant. Vetus autem Versio, quam edidit D. Usserius
Armachanus ex codice Caiensi, ut cuivis ex leviuscula collatione facile
coDstare poterit, maxime convenit ciim Graeco exemplari Colbertino.
Utriusque mendis, quae passiin irrepserc, sublatis, editioiiem, quum
sibi invicem muUiam luceni foenerentur, longe integriorem iam damus.
Α laniiliaribus S. Ignatii, qiii illum ab Antiocbia Romam usque co-
miUu sunL, et illius ultiino et maxime glorioso agoni interfuere, de-
scripta fuis.se, multa in ipsis Actis id testatissimum reddunt^), et
pxlra oiDiie dtduuin ροηιιηΐ; et quidiMii ηυιι loiigo post ipsius con-
summationeni, et ])roxiino, ut vcrisiinilliimini videtur, aiino, dum res
gestae cum totius itincris ratione in reccnti fidelius inbaeserint me-
moria. IlJos aiitem fuisse Pbiloiiem et Agatliopodein , quorum me-
minit sanctissimus Martyr in Epistolis ad Smyrnaeos et ad Philadel-
pbcnses, bunc Antiocbenac, illum vero Tarsensis Ecclesiae Diaconum,
vix a quoquam dubitari aut potest, aut debct."
Ideni antc oX post Sniitbiuni censuiiruiit Uss(?riiis, Dodwfilhis,
Ruinartus, Grabius, Tiiloinonlius, Pcarsonius, Cotebirius, Mamacbius,
Gallandius, Lumpenjs ot praceiiiilibus aliis Ilefelius, qui (hd)ia inde a
Dallafo, Oudino, Hpumanno, HilgciiiHdiu'*), iinprirnis ab llblborno*)
conti*a autbentiam inota coiifulare aggrcssus οβΙ**). At cnimvero ar-
mis contra Ublboniuin bebctioribus utens, ipsi coniitendum est'):
„Ceteruni non negem, argumentis illis aiithenliam actorum aliquantu-
2) Thom. .Smith. praef. in Acla Mar- 5) In Niednftr, Zeilschrifl fttr hislor.
Irr. S. Ign. apiid lacobsonnm edit. Π. T. Tlwol. 1851. p. 252 sqq.
"•5)'c''5.6.7. G) Prolegg. p. LXX.
4) Die apoet Vaier p. 212. 7) l. c. p. LXXi.
PiTBES AP09T. C
XXXIV PROLEGOMKNA.
lum suspectam reddi, sed inter authcntiam suspectam et certissimam
vo&siav i)liirimum inlerest." Et iibi quasdam Usserii obiectiones
enervare tentavit, ita concludit^): „Quum res ita se liabeat, obiectioni
Usserii nullain vim inesse facile perspicies, noque de „integritate"
Actonim dubitabis, licet fortasse paucissima quaedam, aiit vitio li-
brarionim corrupta, aut niaiiilms posteriorum addita sint."
3) Ac iios quidem cx octo reccnsionibus Actorum Ignatiani
Martyrii foedis inlerpolationibiis immunem putamus nullam, idque
non per bistoriae scriptorem, sed cunctas νπ' άΰκψών τίνων ad
pium iisum confeclas, idcirco pro aniio, quo martyr obiit compu-
tando parum fidei atqiie auctorilatis.
Versio latina Aclorum Martyrii Ignatii in nostra ed. est illa,
quam Hefelius a Clerico et Riiinarto mutuatiis erat. De versionibiis
eorum Italicis supra diximus, ubi menlio facta est Italoriiin interpre-
tationiim Ignatii Epistolarum.
IV.
POLYCARPUS.
1) In Bibliothecae Vaticanae Cod. Regio 81 post laudem „He-
ronis", sive praecationem norninare velis , Polycarpi ad Pbilippensos
Epistola latine sequitur. Eam excipiimt, quae ad vitam Polycarpi
resqiie gestas spectant, per Anonymum ex Irenaeo et Ilieronynio
composila. Quae cum fons sint omnium, quae de Polycarpo tradita
ad nos perveneriint, passimque a vidgato textu Scriptorum, quas dixi,
recedant, illinc ea transcribere lubet:
„Polycarpus ^) , lohannis Apostoli discipulus, et ab eo Smyrnae
episcopiis ordinatus , totius Asiae princeps fuit , quippe qui nonnul-
los Apostolorum et eoriim, qiii Dominum viderant, magistros habiie-
rit^) et viderit. Hic proptcr quasdam super die^) Pascliae quaestio-
nes, sub Iinperatore Antonino Pio, ecclesiam in Urbe regonte Ani-
ceto*), Romam venit, ubi plurimos credentium, Marcionis et Yalentini
persuasione deceptos, reduxit ad fidem. Ciimque ei fortiiito obvius
fuisset Marcion et diceret: „Cognoscis^) nos?" respondit: „Cognosco
primogenitum diaboli." Postea vero regnante Marco Antonino et
Liicio Aiirelio Commodo, quarta post Neronem ^) persecutione, Srayr-
nae, sedente Proconsule in amphitheatro et universo adversus eum
personante, igni traditus est. Scripsit') ad Pbilippenses valde utileni
Epistolam, quae usque bodie iii Asiae conventu legitur."
8) L. c. p. LXXIII. 3) diem Reg.
4) ariadeto Reg.
Polyc. 1) Hieronym. Catal. script. 5) cognoscc Reg.
eccl. c. 17. 6) ncronis Reg.
2) habuit Reg. 7) ScribU Reg.
POLYCARPCS. XXXV
„Ouod aufem hic Polycarpus, qui memorati *) Ignatii fidem col-
laudaiis atque confirnians Philippeiisos soqiii liorlatur, quod veritatis
sit tpstis et ea, quae ab Apostolis ipse, didicerat, somper ecclesiae
tradebat, astipulalur praecipuus discipulus eius Irenaeus, nobilissimae
Gallianim Liigdunensis civitatis illustris episcopiis, in suo libro ad-
versus haereses^) liaec de eo scribens": „Polycarpus", inquit, „qui
non solum ab Apostolis eruditus est, neqiie soliim conversatus est
cuni bis qui Doininum viderant, sed ab ipsis Apostolis ordinatus est
Smyrnaeorum ecclesiae episcopus, quem iios quoqiie in prima aetate
iioslra vidimus. Diii enini pennansitin vita, et longaeva aetate per-
durans nobilis viveiido, sed nioriendo nobilior cxlitit, qiiippe qui vi-
tam martyrio terminavit. Docebat aiilem semper ea, quae ab Apo-
slolis ipse didicerat, et Iiaec ecclesiae tradebat, qiiae sola vera docenda
sunt Quorum testes sunt omnes ecclesiae, quae in Asia coiistitutae
sunt: et hi per idem lempus etiam nunc Polycarpi successione per-
durant Multo autem verior et fidc dignior bic auctor ecclesiae est,
et veritalis testis, quam Valenlinus et Marcion et caeteri perversae
mentis homines; qui etiam sub Aniceto Romam perrexit et multos
a supradiclis haereticis in fide deceptos ad ecclesiam Dei convertit,
hanc sulam praedicans teneiidam esse veritalem, quam ipse sciret se
ab Apostolis suscepisse, quam et Iradebat ecclesiae."
„Fuit autem temporibus episcoporum ecclesiae Romanac, id est
Clementis, Evaristi"), Alexandri, Xisti, Telesphori, Higini, Pii") et
Anaceu, sub quo el passus est, VI. anno Marci Aurelii ^^), quarto post
Neronis persecutionem. Quod autein hic vcre Irenaeus auditor fuit
in pueritia eiusdom Polycarpi, ipse ad Florinum quendam baeresiar-
chen scribens manifostissinie suis sermonil)us oslendit dicens^^)":
yjbec dogmata, Florinp, quae asseris (confidenter dico) iion sunt sa-
nae seDteotiae; haec doginata non sunt coiisona ccclesiasticae fidei.
Haec dogmata no illi quidein, qiii de occlcsia pulsi sunt bacretici,
poUierunt ali(|uaiido coinnieiidare. Ilaec dogmata impietatem docent;
liaec dogmata sancti illi presbyteri, qui ante nos fuerunt, nunquam
pertulere: illi, qui et Aj)ostolos viderant, quos et tu nosti. Vidi
enim te, dum adhuc puer <μ\ίιτι, in Asia apud Polycarpum, tunc qui-
dem praeclare agentem, duni adliuc esses intra palatium et studeres
placere Polycarpo. Multo ciiim inagis niihi iilius temporis rerum
gestarum iiibaeret inpmoria, quam praosentis, qiiia baec, quae a puero
discimus, ciiiii anima ipsa clarcscunt et adbaereiit ei. llnde etiam lo-
fum ipsum libi possuiii dicere, in quo sedens disputabat l)catus Po-
lycarpus, et iniMissum illius, et vultum, et lotius vitac inodum, et
ipsius quorpje cori)oris habilum; sod et disputiilioncs, quas babcbat
ad |>opulum, et conversationem, quae fueral ei rum loanne, quomodo
narrarc consuevcrat, ul caeterorum, qui ipsum Dominum viderant, nt
quomodo recordabatur oninia ac recenscbat verlja, qiiac dicta a Do-
8) Siiprarie iii liiiidc• hyronis? 11) hujinipi p. IHfjini, Pii Rcg.
nx . , « •,.,>,».«« 12) VI anno marci anlonii lucti an-
10) (narUii Reg. 13} Apud Euseb. II. K. V, 19.
χχχγΐ PROLEGOMENA.
mino ab illis audierat, et de virtutibus eius ac doctrina. Et tamen
omnia liaec cum scripturis consona conferebat, quae etiani ego per
misericordiani Dei, quam mihi donare dignatus est, attenlius et stu-
diosius audiens describebam noii in cartis, sed in corde meo, quae-
que per gratiam Dei feliciter custodio, et meciini ipse sine intermis-
sione quodam modo rumino. Deum ego testor et in conspectu ipsius
tibi affirmo, quod si quid tale audisset beatus apostoliciis vir Poly-
carpus, exclamasset statim et aures suas obturasset ac, sicut moris
erat ei, dixisset: Deus boiie, in quae me tempora reservasti, ut haec
audiam! nonne etiam ipsum continuo lociim fugisset in ιμιο sedens
vel stans huiuscemodi verba audisset?"
„Sed ex epistolis eius," inquit, „quas scripsit ad vicinas eccle-
sias vel ad aliquos ex fratribus, commonens et confirmans eos el
cohortans ad fidem, potest sententia eiiis evidenler agnosci."
„His igitur persecutionibus praefatus Irenaeus et iidein Jgnatii
Polycarpum manifestissime confirmasse ostendit, et se auditoreiii eius
in puerilia fuisse certissime comprobavit, et non soluni ad Pbilip-
penses, sed etiam ad vicinas ecclesias et fratres eum epistolas scri-
psisse perhibuit, quae nondiim ad nos pervenerunt."
2. Fidem veteris de authentia nostrae Epistolae traditionis Ceii-
turiatoribus Magdeburg. et imprimis Dallaeo praeeuiitibus in dubiuni
vocarunt Semler^*), Rosler^^), Schwegler*'*) , Hilgenfeld.") Nicolaus le
Nourry^*) contra illos insurrexit, acriter eam defendens; conlra hosce
Hefelius^^), Noiirrii vestigia premens. In casdem partes ieriinl Pear-
son'«), Mosheim'^), Liicke'''), Ublborn.=^«)
3. Dallaeus, cum totius Epistolae Polycarpi autbentiam poliiis in
dubium vocasset, quam lirmis argumentis comprobasset suspectaiii,
postremam, qualis exstat, eius partem omnino siipposititiani esse pu-
tabat, Moynio, Bunsenio^*) et aliis Dallaei placita approbantibus. ffe-
feliiis contra monet'*^):
a) „Tam Eusebius (Hist. eccl. III, 36) posterioreni hanc epist»-
lae partem citat, atque ex ea (c. 13), ut ex praecedentibus, quaedam
Polycarpi verba transscripsit." ^***)
b) „Eusebiiis, ut bene Poarsonius docet*'), nec falli, nec fallere
poluit. Erat enim tota epistola omnibus exposita; erat in ecclesiis
Asiaticis tunc temporis, cum scriberet Eusebius, publice lecta; norat
eam Hieronymus, cuius versioni, iiisi aliis occiipatus, incubuisset, et
tamen Eusebiana nunquam recusavit. De illa igitur particula, quani
14) Ad Bauragarten, Untersuchung 21) Conimenl. de reb. Clirist. p. 162.
theol. Streit. II, 36 sqq. 22) Commenlar fiber tlie Briefe des
15) BiMiothek d. K. Valer I, 93 sq. Evang. Johannes p. 3. 4
. 16) Das nachaposlol. Zeitalter T. II. 2:i) In ISiedner, Zeitschrift f. histor.
p. 154 sqq. Theologie 1851. p. 276 sqq.
17) Die apostol. Vater, Halle 1853. 24) Ignatius v. Anlioch. u. seine Zcit.
P. 271 sqq. 1847. p. 108.
18) Appar. ad Biblioth. max. Patr. T. I. 25) Prolegg. p. LXXX sqq.
19) Prolegg. p. LXXVII sqq. 26) Cfr. supra et Nourium.
20) Vindiciae Ignatianae P. Π. c. 5. 27) Vindic. IgnaU P. II. cap. V.
POLYCARPUS. XXXVII
exscripsit Eusebius, dubitari non potest, iiisi etiam de tota epistola
siniiil absqiie iilla ratione dubitemus."
„Quae Dallaeus ex epistola ipsa contra integritatem profert, nul-
lius niomenti esse, facile perspicies."
a) „l)ecentissimam epistolae claiisulam c. 12 inveniri, reliqua
igitur postea adiecta esse, contendit vir criticus. Sed clausulis ejus-
modi „aiite" lineni totiiis epistolae S. Paulus quoque et Clemens Ro-
manus iisi siiiit: cfr. ad Rom. 15, 33; ad Ephes. 3, 21; I Clem. ad
Cor. capp. 20. 38. 45. 50. 58."
b) „Iinpostor, si Dallaeum audias, ita loquitur, ut Ignatium, qiio
tenipore haec scripla sunt, adbuc superesse significet. „De ipso",
inquit c. 13, „Ignatio, et de his, qui cum eo sunt, quod certius
agnoveritis, signiiicate." Prioris autem partis auctor (c. 9) apertis-
sime aftirmat, Ignatium iam fiiisse mortuum. Futile hoc argumeiitum.
Si enim verba illa c. 13, mendacii accusata, graeca adhuc exstarent
(και περί Ίγνατίον και JCfot των μετ αυτού), ncmo cerle conten-
deret, Ignatium „adhuc vivum" illis significari aiit inniii."
„]\upeiTime Dr. Ritschl (altkath. Kirche, Bonn 1850) alio mo-
do ac Dallaeus permultos huiiis epistolae locos, ex diversis capitibus,
praesertim eos, qui de S. Ignatio el eius epistolis loquimtur, ia
suspicionem interpolationis adducere conatus est iion „argumentis,'*
sed „arbitrariis coiiiecturis" insisleiis; cui bene et copiose respon-
dit Dr. Donziiigor in Tiilung. tbeol. Quartalschrift 1851 p. 399
—409."
4. Polyoarpi ad Philippeiises Epistolam haud ita multo post
decessum Ignatii scriptam fiiisso, exordio eius capitis 13 innui vide-
Uir. Veriim enim vero cum in Codicibus maniiscriptis nil nisi frag-
mentum graece asservatum oxstet, non satis liquet, quatenus lalinae
veteri versioni iJlic ac (iraeco Eusebii (H. E. III, 36) fides sit ha-
benda, qiiod altiiiet ad diiiulicaiidam archetypi auctoritatem atque
iiitegritatem. Qualis hodici liabetur, noii prorsus Interpolatoris calami
expers apparet, licet eiuscemodi naevos potius glossematum vestigia
existimaverim, quam expressae interpolatioiiis.
lacobiis Faber (Stapidensis) veterem iotius Epistolae lati-
nam versionom Parisiis a. 1498 primiis edidit. Inter posteriores
huius versionis cditioiies, qiias vidi, correclior est Veneta illa a.
1546 (Epistolae D. Ignatii, Polycarpi, Martialis, Antonii magni).
Ε Francisci Turriani apograpbo, a Sirmondo Halloixio con-
cesso, hic Epistolam graece et latine primus publicavit Duaci a. 1633.
lac. Usseriiis Londini a. 1647 novam editionem adornavit emen-
datiorem, usus alio exemplo, ex Andreae Sdiotti apographo a Cl.
Salmasio propria sua manu descripto ct ab ipso Isaaco Vossio cum
aliis schedis communicato , ipsaque Halloixiaria editione collata. Iii
ed. PP. App. a. 1672 p. 1019 Cotelerius eam repetivit, nova in-
terpretatione latina adiuncta. Post Thomae Smithii editionem
1709, G. lacobsonus, praeter nostrum Vaticanum 859. et FIo-
rentinum 21. Plut. VII. Codice Parisino 937. chartac. saec. XVI.
et Cod. 20. Plut. XXIII. Bibl. Med. membr. saec. XV. versionem
XXXVIII PROLEGOMENA.
veterem latinam exhibente usus, eam repetivit correctam atque emen-
datam Oxonii a. 1838, 1840, 1847.
De Polycarpi Epistolae et Actorum Martyrii versionibus Italicis
cfr. supra ad Ignatiu|m.
ACTA MARTYRII POLYCARPL
1. Quae de Polycarpo per Anonymum ex Irenaeo et Hieroiiymo
congesta supra apposuimus, martyrii eius mentionem faciunt. Sed
praeclarius testimonium asservatur in Epistola encyclica nomine Smyr-
nensium ecclesiae de eadem re scripta. Eusebius niagni eam faciebat,
maiorem eius partem suae Historiae Ecclesiasticae inserens.*) Ne-
que parca illius monumenli laude sequioribus teniporibus personant
virorum doctorum iudicia, ut Valesii (interpretis Eusebii) ^), Sniithii ')
et aliorum.
2. Scriptam eam esse primo anno post Polycarpi niartyrium, c.
18 nos edocet. Ibi enim primus dies Natalis martyris iioii ante ce-
lebratus apparet. Auctor eius sub finem c. 20 se csse Evarestum
dicit; ibidem Marcus quidam (Martianus ap. Yeterem Interp.) Episto-
lam ad Philomelienses pertulisse indicalur. Quod Irenaeus liuiiis en-
cyclicae exemplum secum babebat, Gaius, discipulus eius, id de-
scripsit, postea Socrates Corinthius, et Pionius*) quidam.
3. Epistolae Smyrnensium ecclesiae nucleum sine interpolationis
labe exstare, id cum iis, qui traditionem pie venerantiir, tum illis
persuasum est, qui non iiisi sana ratione duce in eiuscemodi rebiis
decidendis utendum putant/) At breves quasdam laciiiias, imprimis
narratiunculam illam de coluniba^), posleriori tenipore adiunctas fiiisse
Heumanno et aliis visum est. Nec Hefelii') opinionem reieceriin, qui
de alio loco ita censet: „Equidem ultimam capitis 22 particulam,
quae de Pionio loquitur, spuriam censeo et ab illo confectam, qui
supposititia ista S. Polycarpi acta, quae Pionio false adscribuntur,
genuinae Smyrnaeorum epistolae mala fraude adiunxit. Verbis enim
κα^ώς δηλώβω εν τω κα^'εξής Pseudo-Pionius indicat, „sequentibus"
(i. e. Actis spuriis adiectis) se declaralurum esse, qiiae Polycarpus per
revelationem ipsi manifestaverit."
4. Thomas Smithius, cum Smyrnam visitaret, de illo ampbithea-
tro, ubi Polycarpus igne exstinctus est, deque eius sepulcro ita re-
fert^): „Ad latera alterius portae arcis, quae ad Orieiitem est, adhuc
1) H. E. IV, 15. 5) Fabric. Bibl. gr. ed. Harles. T.
2) Ad H. E. IV, 15. not. 1. VII. p. 51. Cfr. Neander K.G. T. I, 1.
3) Schol. in Ep. Smyrn. Eccl. p.ll3. p. 186 sqq.
4) Cfr. c, 22. Pionio ficta quaedam g\ ^. jg
Polycarpi Martyrii Acta auctori tribuuntur. „ '
P. Halloixius "^in vilis Patrum oriental. '> Prolegg. p. LXXXIV.
T. I, post eum Bollandus ea edidit in 8) Notit. sept. Asiae eccles. p. 164.
Actis Sanclorum ad diem 26 Januar. edit. Oxon. 1672.
ACTA MARTYRII POLYCARPI. IIERMAS. XXXIX
visuntur duae aquilae , Romanorum insignia, largiiisculae et belle qui-
deni delineatae. Hiiic inter descendendum ampluin ampliiteatrum ad
.\otapeliotem, quo S. Polycarpus iiiartyrio coroiiatus est, intravinius,
gradibus saxeis a Turcis ad ornandas aedcs illinc sublatis. In cuiiis
lateribus diiae cavernae, quibus claudebaiitur leones, sibi invicem op-
ponuiitui'. Sepulcrum S. Polycarpi, qiiod in latere montis adversus
Euroaustriim adbuc conservatur, Graeci die festo, ipsius memoriae
coiisecrato, pro more, qui apiid ipsos obtinet, solemniter invisunt.
Situm est in quadam aedicula, ecclesiae forte sacello, alii, per quam
illuc transeuiidum est, coiitigua. Iii hoc monumerito instaiirando , si
ab impressionibus aeriis, si a Turcis, si a Cbristianis occidentalibus,
qui fragmenta marmoris quasi tot reliquias exinde tollimt, laedatur
temereturque ; laudabilis illorum collocatur opera, olla iictili quoque
illic apposita, iii qiiam quisque fere prae veneratioiie , qua erga τον
Μεγαλομάρτυρα pro Cliristo invicta animi praesentia mori sustinen-
tem fertur, illic ductiis pauculos aspros coniicit, ut in omne aevum
perennet."
Ex nostris Const. Tiscbendorf in Asiatico suo itinere^) ad Po-
Jycarpi sepulcrum videndum ivit. Ipse testatur, esse id haud procul
ab oppido in latere moiitis, qui „Mustasia" vocatur.
5. Epistolae Smymensium ecclesiae editio princeps graece (non
integra) et latiiie estPetri Halloixii iii vitis Patrum oriental.
T. I, Duaci a. 1633. Ε duabus, quae supersunt, veteribus versioni-
bus alteram peripbrasin piitcs. lac. Usserius integram Ep. en-
cycl. Londini a. 1647 ex Codice quodam Barocciano, Menologium
graecum conliiiente edidit. Cotelerius editioni suae PP. App. a.
1672, Tb. Ruinartus Actis Martyruin sinceris a. 1689, Smi-
Ihius editioni Epp. Ignatii et Polycarpi a. 1709 eam inserueruiit.
G. lacobsoiius Codd. Barocciano 238. fol. membr., Parisino 1452.
menibr. et Caesareo- Viiidobonensi III. Hist. Graec. Eccl. membr.
pervelusto et optimae notae adiiitus, Ijeiie de textii eius emendaiido
nieruit in ed. PP. App. a. 1838, et sqq.
V.
Η Ε R Μ Α S.
1. Qui inter veteres de „Pastons" auctore, bic illic Hermam se
nppellniite, prinii tradid(3ruiit, Clcmciis Alexaudriiiiis et Irena(?iis, quis
iiie luerit, iion addutit. Origenes^) vero eum conicctat esse ll(3niiam
illum, qui a Paulo in Epistola ad Roinanos data c. 16, 14 cuin aliis
salutatur, ita scribciis: „Puto tamoii, ([iiod IbTinas istc sit scriptor
9) Reise in den Orient (1846) T. Π. p. 248.
Henn. 1) Lib. X Explicat. in Ep. ad Rom. 16, 14.
XL PROLEGOMEXA.
libelli illius, qui Pastor appellatur, quae scriptura valde mihi utilis
videtur, et ut puto divinitus inspirata, el*) „,,si tamen cui placet,
huiusmodi scripturam recipere . . . ." " Apud Eusebium^) fere eadem
legimus: ΈπεΙ 6 ambg Απόΰτολος εν ταΐς επί τέλει προβρήβεύι
τή^ προς 'Ρωμαίους μνήμην πεποίηται μετά των άλλων καϊ Ερμα,
ου φαβίν υπάρχειν το τον ποιμενος βφλίον. Sed Eiisebius ab Ori-
gene recedens paulo post adiungit: Ίβτεον, ως κάΙ τούτο προς μεν
τινών άντιλελεχται, di^ ους ουκ αν εν ομολογονμίνοις τε%είη. Hie-
ronymus*) ηοη aliter acOrigenes, ita referens: „Hermam (cuiusAposto-
lus Paulus ad Romanos scribens memiiiit: „salutate Asyncritum, Phle-
gontem, Hermam, Patrobam, Hermen et qui cuni eis fratres sunt")
asserunt auctorem esse libri, qui appellatiir Pastor; et apud quasdam
Graeciae ecclesias iam publice legitur. Revera utilis liber, multique
de eo scriptorum vetemm usurpavere testimonia; sed apud Latinos
paene ignotus est." Eam veterum opinionem de Pastoris auctore
sequiorum temporum scriptores retinueriint. Hieronymi verba etiam
amanuensis commendationis gratia, ut videtur, in Codice Vaticano
3848 saeculo XIV Pastori praefixit, subscripsitque Similitudini de-
cimae :
„Explicit liber pastoris discipuli beati pauli Apostoli."
Est autem historiae ecclesiasticae monumentum aiini, ut credunt,
ferme 170, vulgo FragmentuDi Muratorianum, in quo haec naiTantur:
„Pastorem vero nuperrime temporibus nostris in urbc Roma Herma
(1. Hermas) conscripsit, sedente cathedra urbis Romae ecclesiae Pio
episcopo, fratre eius. Et ideo legi eum quidem oportet, sed publi-
care vero in ecclesia populo, neque inter prophetas completum (1.
completos) numero, neque inter Apostolos in finem temporum po-
test."^)
Similia Pseudo-Tertullianus **) :
„Iamque loco nono cathedram suscepit Hyginus,
Post hunc deinde Pius, Hermas cui germine frater,
Angelicus pastor cui') tradita verba locutus."
Neque aliter Liber Pontificalis : „Sub buius (Pii I) episcopatu
frater eius Hermes librum scripsit, in quo mandatuin continetur,
quod ei praecepit angelus Domini, cum veniret ad eum in habitu
pastoris, ut sanctum Pascha die dominica celebraretur." ^)
2. Hermae, cuius inentio fit in Ep. ad Rom. c. 16, 14, Pastorem
vix auctori tribuet, qui internam eius coiiditionem alque doctrinain
fuerit perscrutatus. Hinc Gratzius:'') „Consilium, quo lotum hoc opus
est conscriptum, Hermae convenire omiiino vix potest. Pervoluto nempe
2) Homil. 25 in Luc. c. 12, 58. 7) Ita cumMoshemio [de rebus Christ.
3) H. E. III, 3. anle Constantin. M. p. Ib3.) legendum.
4) De viris illuslr. c. 10. Vulgo: quia.
5) Galland. Bibl. vet. Patrum. Tom. c\ a^ j η j *-c t
II. p. 208. Wieseler in Theol. Studien ^> ^P"** ^^^^^- «^ «""' ^^^' "' ^•
und Kritiken 1847. Fascic. IV. p. 825sq. 9) Disquisitio ia Pastorem Hermae.
6) Contra Marcion. lib. III. c. 9. Partic. I. Bonnae 1820. p. 8 et 9.
HERMAS. XLI
hoc libro, haud diflficile perspiciet unusquisque, auctorem inter alia
eo maxime retulisse sua consilia, ut in controversia, primum seculo
secundo orta, statuat, ipsis gravioribus peccatoribus , et moechis et
apostalis, restare poenitenliam, quamvis unicam. Mirum sane videtur,
qiiod tam parum ad hoc consilium, quod clare prodit auctor, atten-
debatur, qua observatione duce aetas scriptoris determinanda , iiulla
laborasset difficultate. Ex ipsa porro ratione et institutione huius
libri iii promptu esse nobis videtur, auctorem Pastoris Montanum
eiusque asseclas petere cogitasse. Montaiio enim, una cum sociabus
suis Priscilla et Maximilla, divinis revelationibus gloriantibus , quihus,
quae in disciplina christiana maxirae desideranda venirent, institueban-
tui*, auctor noster alias revelaliones divinitus datas opponere meditatus
est." Favet huic disquisitioni prologus Codicis Vat. 3848, ubi est:
Liber pastoris nuiitii poenitentiae.
Cuinam autem Hermae adiudicandus sit Pastor, id nos Hefelius**^)
Fragmentum Miiratorianum et locum Pseudo - TertuUiani supracitatum
docere censet, non dubitans, quin illius nomiuis frater Pii I, Romani
episcopi, librum nostrum conscripserit.
Sed grave argumentum contra eam opinionem protulit Gratzius,
inquiens :") „si nempe auctor addictus fuisset ecclesiae lalinae, Romano-
que pontifici cognalionis vinculo coniunctus , certe liber ipsius notior
exstitisset Latinis, quam Graecis."
At enim vero : unde compertum habemus, in Fragmento Murato-
riano et loco ex Pseudo - Tertulliano citato illud scriptum inriui, quod
adhuc exstat, nec aliud quoddam eiusdem argumenti atque tituli ?
Nomen auctoris non fortuito ponendum, sed interna quadam vi atque
ratione libelli indolis seu natura: ov ^euel τα ονόματα, αλλά φνΰει.
Ac nos, quibus Hefelius partium studio plus, quam necessitate, nec
validioribus argumentis adductus fratri Pii I. Pastorem adtribuisse
videtur, non dubitamus in partes Hilgenfeldii abire. Is*^) enim ex
eius indole asseverate definire potuit, scriptum esse libruni a laico
quodam, ludaizantium partibus favente, qui ineunte saeculo secundo
in ecclesia reformaret vel renovaret poenitentia praedicanda.
3. Hermae Pastor ab editoribus iii tres libros divisus est. Co-
dices, quos vidimus, divisionem illam non agnoscunt. Exhibent autera
Visiones, Mandata et Similitudines inter se, non pari tamen numero
partitas.
4. Libellus Paslor nominatus fuisse videtur, quia aliquis pa-
storali veste indutus, Hermam adloqiiens in Mandatis et Similitudini-
bus nuntii poenitentiae partes agit. Alii cum lacbmanno^^) ethicam
opusculi indolem ansam illi inscriptioni dedisse voliint, quemadmodum
tres Epistolae Pauli Apostoli nuncupatae fuerint pastorales.
5. De Pastoris auctoritale in rebus theologicis, deque eius fine
optime disseruerunt lachmann: Der Hirte des Hermas. Konigsberg
1835 et Hilgenfeld: Die apost. Vater p. 165 sqq.
10) Prolegg. p. XCIV. sqq. 12) Die apostol. Vater p. 161 el 179.
11) L. c. p. 8. 13) Der Hirte des Hermas p. 28.
XLII PROLEGOMENA.
6. Ad iiostros usque dies graecus Pastoris innoluerat textus non
iiisi ox parliculis, quae apud Clementem AlexaiKlrinum , Origeiieni,
niaxime in Doctriiia ad Antiochum diiccm, apud Eusebium, inter Atlia-
nasii supposilitia a Monttauconio edita sparsini et intercise invenla
erant. Uaiiinum quodammodo resarcivit versio vetiis latina integra,
lidelis ea plus, quam elogans, s(id alias niendis, alias corruptionibus
scateiis. Ignoramus auctoreiii. lain Tertulliaiii aevo iii Africa per-
quam uotam eam fuisse ipse iiidicare videtur.
lac. Faber (Stapulensis) priinus Pastorem evulgavit Parisiis a.
1513 el quidem salis correcte. Nam Cotelerii editio PP. App.
Parisiis a. 1672, etsi Iria Mss. is coiisiiltasset,*) haud raro in parte cri-
tica editioiii priiicipi posthal)eiida est. Edilionem Cotelerianam emeii-
datiorem Fabricius dedit in Cod. apocryphor. nov. test. T. III.
HandHirgi a. 1719.
Alterani latinam iiiterpretationem Pastoris, et eam integram, nos
primi ex Codice Palalino 150 saec. XIV in lucem protulimus, a vul-
gata illa centies iii melius declinantem , ambiguisque in casibus fere
semper praestantiorem.
Verumtanien cum iitraque versio eiuscemodi sit, ut haud raro
senteiitia cx corruptione vix sana enucleari queat, summum restabat
desiderium graeci textus post tot obblivionis saecula reperiendi. Id
contigit, ut certe videtur, praeter spem. Etenim τον ποιμένα ex monte
Atbo C. Simonides Lipsiam nuperrime attulit, qiii paulo post im-
pressus in lucem exiit: „Hermae Pastor graece. Primiim edidit Ru-
dolphus Anger. Praefationem et indicem adiecit Guilielmus
Dindorf. Lipsiae 1856."
In Praefatione sua (p. v. sqq.) R. Angerus de extcrna Codicis
conditione baec scribit : „Foiis autem, ex quo proxime bausimus, duplex
est: tria codicis nuper in Graecia reperti folia et apograplion reliqua-
rum eius codicis partiuni; quae quidem omnia a C. Simonide Li-
psiam perlata, postquam eorum fides diligenter explorata est, in usum
bibliolhccae academicae a Gersdorfio V. 111. comparata mibique ad
hanc editionem adornandam liberalissime coiicessa sunt."
„In his igitur coniuiictis imiversus Hermae liber continetiir usque
ad inilium capitis XXX. Similitudinis IX.; neqiie desuiit praeter finem
huius capitis nisi septem totius opusculi capila postrema. Smgulatim
tria illa codicis ipsius folia exitum Mandatonim et maiorem Similitu-
dinum partem complecluntur, b. e. ea, quae typis expressa siint a p.
51. lin. 21. ad p. 75. 1. 29 et a p. 96. 1. 22. iisque ad fiiiem. Qiiae
si cum ambitu totius bbri conferuntur, codicem integrum folia decem
comprebendisse apparet, quattuor quae antecederent foliis Lipsiensibus,
•) Cot. in praefationc: ,.Pastor Ilermae exit emeiidalior ac defaecalior e tribiis
mss. Codd. : primo Bibliolhecac S. Gemiani supra alios veteri, bonae fidei magnae-
que auctoritalis, sed mutilo: secundo recentiori et ita a libris imprcssis diverso ut
legenli incideiil isthaec suspicio aliam complecti ab evulgata interpretaliouem: debe-
tur ille Bibliothecae S. Victoris. Terliiim nec adeo similem Editioni ac primum,
iiec adeo dissiinilem ut secundura, serius offendi apud Carmelitas Excalceatos
Suburbii."
HERMAS. XLIII
inlemiedia duo, uiium post ultimum foliuiii Lips. positum, iii quo
illa, qiiae iiunc detlciunt, perscripta esseiit, vix luiiiis illa paginae spa-
lium excedeiitia/*
„ lam vero Iria illa folia (quae „codicis Lipsiensis*' vocabulo appella-
biuius) chartacea sunt, foniia octonaria eaque uiaiore exarata saec.
XV. ineunte vel medio."
Sed de critico eiusdem Msti. valore G. Diiidorfius in altera Prae-
fatione (p. XXVI) ita iudicat, ut eius auctoritas nequaquam oinnibus
nuineris aLsoluta habenda sit, si cum iiiterpretatione latiua conferas,
vel altera alteram mensuraveris. ,^am (inquit) etsi textus Graecus
queiu nuiic primiuii edimus passim int^grior est quam interpretatio
Latina, longe niaior lanieii eorum locuiiim iiumerus est, qui iii codice
Graeco vel corrupti vel defecti sint, sed interpretis Latini ope, qui
exeniplari Graeco multis quam noslrum seculis aiiliqiiiore usus est,
in integrum reslitui possint."
Haec igitur editioiiis priiicipis Hennae Graeci auctores. lamvero
C. Tischendorf, de proinovendo libro nostro oplime meritus, iion
modo totum textum Graecum ipsius opera ex fonlibus scienter erutum
Latinis textibus noslris adiuiiget, sed etiam quid de auctoritate Graeci
huius textus a Simonide reperti staluendum sit, luciilenta dissertatione
demonstrabit.
Versio Italica: 11 Pastore di Sant' Erma volgarizzato da
Don Gio. Battista Gallicciolli. Iii Venezia 1796.
DE HERMA GRAECO LIPSIENSI.
Constat inter viros doctos, duo inprimis codices a Simonide
Symensi Lipsiae niiper prolaios esse qui multorum admirationem ex-
citarent, alterum Uranii palimpsestum , alterum Pastoris Hermae qui
dicitur. Atque illum quidem, non mediocri artificio ita comparatum
ut viros scripturae Graecae iii membraiiis antiquissimis adhibitae to-
tiusqiie rei palaeographicae paullo imperitiores aliquamdiu falleret, ut
primum nobis videre coiitigit, pro formis lilterarum male inter se
mixtis ac membranae ralione a libris palimpsestis iisque antiquissi-
mis mirum iii modiim diversa sine ulla dubitatione falsum esse do-
cuimus. Quae res a nobis, qui omnium soli codices Graecos anti-
quissimos in iisque palimpsestos qiii supersunt longe plerosqiie ubi-
que terrarum perquisivimus et cum studio tractavimus, aliter ne po-
tuit quidem tieri, neque opinor magnam laudem habet. In Herma
vero magnus ille artifex Symensis alio fraudis modo functus est.
Hiiiiis enim textus quum minorem partem tribus foliis chartaceis sae-
culi fere decimi quarti ex Atho monte attulisset, maiorem siia manu
eodem in monte exscripsisset, utrasqiie istas pretiosas libri pretio-
sissimi reliqiiias Graecas ut venderet atque ad edendum cederet ro-
gatus, consensit quidem, sed praeter tria illa antiqua folia non tra-
didit, nec emptori nec editori, nisi quae de apographo suo in Atho
monte confecto riirsus Lipsiae incredibili perfidia transscripserat.
Cuius ille rei duas maxime caiissas habuit. Quum enim materiem
quaerebat novi codicis Hermae palimpsesti fingendi, quem quidem
revera brevi post successu pari fere atque audacia in lucem protulit;
tum vero praevidendum sibi putabat ne, quae suspicio Rudolpho An-
ger viro doctissimo suborta erat, Graeca sui codicis e Latinis con-
versa crederentur. Propterea quicquid suspicionem eiusmodi coiiiir-
maturum videbatur libere correxit, locos iam ab antiquis scriptori-
bus, iit Clemente, ut Origene, ut auctore Doctrinae ad Antiochum,
Graece allatos ita retractavit ut suum textum ad vetera fragmenta
conformaret , lacuiias Graeci textus collato Latino repertas ipsa La-
tina vertens explevit, alia denique multa mira temeritate miitavit.
Quibus de rebus, et ad falsum Uranium et ad Hermam falsatum per-
tinentibus, imprimis qui factiim sit ut Simonidi dudum famoso tantae
tamque multiplicis fallaciae locus daretur, qiium a nobis mira inso-
lentia lacessitis, tum ab Alexandro Lycurgo, iiivene docto optimaeque
spei, celeberrimi herois prole, satis expositum est alibi^). Ipsi qui-
I) Cf. Enlhullungen uber den Simonides-Dindorfschen Uranios. Zweite zu
einem Geschichtsabriss iiber Simonides, den Hermastext und das Leipzig-Berliner
Palirnpsest erweiterte , sowie mit Berichten und palaeographischen Erlauterungen
DE HERMAE GR. LIPS. FONTE.
XLV
dem falsum illiid Simonidis apographiim ad editionem principem ad-
hibitum ad himc usque diem non vidimus, ut nec ipsum falsarium
uiiquam videre contigit; folia ex Atlio allata prinium aiUe ociilos ha-
biiinius medio mense lanuario, lil)iH) dimnivirorum doctissimorum R.
Anger et G. Dindorf diidum tniilgato.
Postquani vero perspeciis vario modo hominis versiitissimi do-
lis laudabili cui*a prospecluni ost ut eae schedae qiias ad vetiistum
codicem, saeculi fero quarli decimi, in Atho montc ille olim con-
scripsei*at, e custodia Berolinonsi Lipsiani porferrontur, miitala res
pst. lani eniiii non tam de Sinionidis lide qiiaiii de auctoiutate co-
dicis in Atlio monte inventi agobatur. Ante omiiia vpro, qiiiiin edi-
tio nieiise Deceiiu)ri aiuii praeterili vulgata paene tota iuutilis red-
dita esset*), ipse textus denuo edendus erat. Cuius rei curam ut,
(
Prof. Tischendorfs und Anderer vermehrte Auilage. Von Alexander Lykurgos.
Leipzig, 1856. Urauium et virum cl. Lepsium qiiod atlinet, cf. eliani Literarisches
CeDlralblatU Herausgegeben voii Zarncke. 1856. Nr. IS et 20.
2) Hoc iudicari velini ad pauca haec excmpla lextus Simonidei in ed. pr.
exhibUi, iaxU posito textu apographi ia Atho monte facti. Panca dixi; qiiippe
e namero locornm fere qiiingentario selecla siint.
Ed. nostra ex apogr.
Tavict a^aojx^ ae, Inv Ιμμεί-
ν^ς^ xctl πάντκς ϋώζει τους τά
τοιαύτα εργαζομένους. "Οβοι ak
h' αχαχίίΐ y.al άπλότητι , ούτοι
κατισχύσονσι πάύης πονηρίας,
καϊ παραμένονσιν (ίς ζωην αΐώ-
νιον. Μακάριοι πάντες οί Ιργα-
ζυμενοι την όικ.αιοαύνην άδι-
ά<ρχ)^αρτον εχουβιν εως αϊώνος,
"Ερεΐς oh Μα'ξίμφ Ίόου ϋ^λίψις
άρχεται' Ιάν ύοι ψαν^, πάλιν...'
Ιγγνς κύριος τοΤς έπιστρεφομιί-
νοις, γ^γραπται h τ φ Έλιίάά
καϊ Μωδηδ τοις προψητεύοααιν
ίν τ^ ^ρημφ τώ λαφ. Cf. infra
Vis. II, 3.
Γράιρεις ουν δυο βιβλιάάρια,
χαΐ πέμψεις ϊν Κλημεντι καϊ ίν
ΓραπτΤι. Ιΐ^μψει ουν Κλημης.
εΙς τάς ^ξο) πόλεις' Ικείνο»
γαρ Ιπιγέγραπται' Γραπτή ά^
.... τάς χήρας καϊ τους ορφα-
νούς, 2!ύ (Η αναγνώσεις εΙς
αυτήν τήν πάλιν μετά των πρε-
σβυτέρων των προϊσταμένων της
εκκλησίας. Cf. infra Vis. II, 4.
Ed. pr.
Ταύτα σέσωκέ σε., εΐ παραμένεις τού-
τοις' ίασον Ιχείνας' χαϊ πάντας σώζει
τους τά τοιαύτα ίρ^'αζομένονς. '^Οσοι όε
iv άχίΐχία Χ(ά άπλότητι διάγονσι τον βίυν.
ουτίΜ χατισχνσουσι πάσης πονηρίας καϊ
παραμένονσιν εϊς ζωήν αΐώνιον. Μακά-
ριοι πάντες οΐ εργαζόμενοι τήν δικαιοσύ-
την ούτοι γαρ μόνοι φΟ^ορ^ ονχ υπόκειν-
ται. *Ερεΐς di' ISov Ο^λίφις έρχεται με-
γάλη σφόδρα' χαϊ εΐ δοκεΐ σοι, άποστρά-
ΐξη9ι της αμαρτίας καϊ (πίστρε\ρον αυβ^ις
προς χνριον πνεύματι ταπεινώσεως' Ιγγύς
6 κύριος τοις Ιπιστρει/ομένοις, ως γέ-
γραπται (ν οΐς (λάλησε το πνεύμα κυρίου
ΜωσεΙ δι* ^Ελδάδ χαϊ Μωδάδ τοις προ-
φητίύααύιν iv Ty (ρήμφ τω λαφ. Ed.
pr. pag. 9.
Γρά^ρεις δη νύν βιβλία δύω, χαϊ δώσεις
ίν Κλήμεντι κιά ίν Γραπτή. Καϊ Κλημης
μίν πέμ^ρει εΙς τάς ίξω πόλεις• Ικείνο)
γαρ Ιπιγέγραπται' Γραπτή δΐ νουΟ^ετήσει
^"f /Μ'^ζ *«* ^(*ύς όρι^ανούς. Συ δΐ
άναγγελεΐς τοις πρεσβυτέροις της εκκλη-
σίας, καϊ αναγνώσεις τοις λαοΐς μετά των
προϊσταμένων. Ed. pr. pag. 9 sq.
XLVI DE HERMAE GR. LIPS. FONTE.
praeter eos quorum est editionem principem resarcire, et ipsi in nos
susciperemiis qiiitl in caussa fiierit, breviter dicendum est. Quum
enim editionem Patrum Apostolicorum, ab Alberto Dressel, viro
doctissimo deque sacris litteris bene merito, investigandis Romana-
rum bibliotbecanim tbesauris longo ex tempore praeparatam, biblio-
polae Lipsiensi aestiimatissimo ut typis vulgandam susciperet siiade-
bamus, paiicis aiite diebus quam princeps Graeca Hermae editio pro-
dibat, eidem fidem dedimus Graecum Hermam iiostra opera libro
Dresseliano insertum iri. Quam fidem eo libentius servavimus, quo-
niam qiiae et in tribus antiquis foliis et in apographo Simonidis
scripturam codicis passim non satis assecuti legendi difficultas est,
nos versandis antiqiiis libris Graecis iiscjiie ineditis assuetos^) exci-
tavit iit textum viris doctis traderemus qiiam fidelissime excussum.
Hoc enimvero nec per eas textus partes, quas ex ipsis tribus fo-
liis antiquis adhibito insuper Simonidis apographo haurire licebat,
factum esse, diligenti coUatione instituta locis multis luculenter pro-
batiim est/)
βλέπω ίδωλιον χείμενον Ιλεφάντινον, \ βλέπω αυμ^ρέλλιον χείμενον
χαϊ ^πϊ του εδωλίου προσχεφάλαιον λι-
νουν , xca Ιπάνω ^έχειτο Ιξηπλωμένυν λευ-
χόν χάρπασον. Ed. pr. pag. 10.
Ιλεφάντινον , xca ΙπΙ του συμ-
■φελλίου ^εΐΊο χερβιχάριον λι-
νουν, χαΐ Ιπάνω λεντίου Ιξηπλω-
μένον λίνον χαρπόσιον. Cf. infra
Vis. III, 1.
3) Ut praetereamus codicum Novi et Veteris Testamenti anliquissimorum textus
voluminibiis novem a nobis editos, in Actis App. apocryphis (1851) et Evangeliis
apocryphis (1853) libellos ante inedilos foras dedimns quattuordecim. Accedunl
plura quac libro nostro Anecdolorum sacrorum et profanorum (1855) continentur,
item quae ad edendas Apocalypses apocryphas praeparavimns, item scholia libri
sexagesimi Basilicornm ducentis fere foliis a nobis e difficillimo codice a. 1841.
descripta et ab 111. C. Gu. Ern. Heimbach a. 1850. publici iuris facta, item alia.
4) Plerique eiusmodi errores editionis principis parum intellecto antiquo scri-
bendi modo orti siint. Potiores fere hi sunt. Ed. pr. pag. 52. habet άμκρτίαις,
ipsc codex αμαρτίας: pag. 53. codex dicitur ήτοιμάζων habcre, sed revera ha-
bet ετοιμάζων (simili modo ε saepe in cod. scriptum est) : pag. 54. ed. pr. αγαλ-
λιώ μένος (in appendice: -ωμένως^), cod. oninino habet άγαλλιωμε'νως extre-
mis litteris compendio expressis: ibidem ed. pr. t^ νόμφ et e coniectura
τον νόμον, at in ipso cod. ex τφ νόμφ coirectum est τον νόμον: pag. 56.
ed. pr. (xal) ευχαριστεί, cod. ευχάριστων: ibidera ed. pr. ϋυνίει (cod. συν-
ηει); at ipse cod. συνηκεν habet: ibidem teste ed. pr. cod. habet συιόντες,
quod per eiTorcm pro συνιόντες lypis exscriptum videlur; ipse cod. vero ϋυν-
ιέντες tueUir: pag. 59. cd. pr. αγρούς, cod. άγρόν: pag. 60. ed. pr. αυνευ-
δόχησεν, cod. αυνηυδόχησεν: pag, 61. cd, pr. τα?, sed codex σας: ibidern ed.
pr. ix {β ε) των, cod. χαϊ Ικ των: pag. 63. cd. pr. ηχουον αύτάς, item ϋύνιε
αύτάς, cod. vcro ηχουον αυτά et σύνιε αυτά: pag. 65. ed. pr. αποβάλετε,
cod. αποβάλλετε: pag. 67. ed. pr. εβαλλεν , cod. εβαλεν: pag. 70. ed. pr. χε-
λεύσεις et ex einendationc χελεύσι^ς , cod. omnino χελεύσι^ς: ibidem ed. pr.
Ό^λίβονται, cod. ϋ^λιβήσονται : pag! 71. ed. pr. όοχεί et e conieclura δει, ipse
vero cod. όεΐ: ed. pr. Ιπεάίάουν, cod. Ιπεόίδοσαν: pag. 75. ed. pr. χαρπους,
cod. χαρπόν: ibidem cd. pr. περίζωσον, cod. περίζωσαι: pag. 98, ed. pr. ποι-
χίλαι , cod. ποικίλα: pag. 99. cd. pr, τον ^εον, cod.^i/fov; 101. ed. pr. (το)
όν., sed ipse cod. το όν.: pag. 105. ed. pr. δεχάτου{ρυ), sed ipse cod. δεκάτου
(ulliraa syllaba compendio expressa) ου: itera pag. 107. ed. pr. δωδεκάτου {του)
ι
DE HERMAE GR. LIPS. FONTE. XLVII
lamvero in percensendo Graeco isto Hermae qui putatur textu,
qiiem, ut maximain certe partem ex lalsatis Simonidis schedis lia-
biiit, editor princeps summao aiitiquitati Christianae vindicaiiduni
duxit ciim eotpie midti litteris Christianis gratulati siiiit, mox inveiii
qiiibus veliemeiiter offendereni. Erant eiusmodi qiiae milii suspicio-
nem commoverpnt , Graeca a Simonide felicitor illa quidem reperta
neqiie ullo modo ab ipso iicta ((piid quod nc legendo quidem codici
par erat?) noii tam altero post Chr. saeculo quani aetate media orta
esse, nec eum praebere texriim iinde vetus interpres Latiniis bauserit,
sed qiio quis deperditum Grapciim compensaverit Latiiia coiivertens.
Qiiae aniniadverteram, pro rei qnae mibi videbatur gravitate
facere noii potui qiiin cum editore principe viro S. V. comnumica-
reni, iioii praeteriens qiiid hicis eaiidem ad quaeslionem alTerret nova
textus Latini receiisio ab AU). Dressel ex cod. Palatino Romano bausta.
nie vero, quo expbcaret nesciens, nec ignorans quaiitopere a falsato
Simonidis apograplio verum diiTerret, φlamquam iion negligeiida pu-
tabat a me primiim observata, qiiorum auctoritatem magnopere au-
geJjat locus ex bistoria fraudis Simoiiideae Lipsiensis iam notissi-
mus*^), tamen meam iii seiitentiam baiid concessit: urgebat enim
quiim alia quaedam — ut ράξαί Maiid. X, 1. collaio ρήξαι apud
Clementcm Alexandrinum ^) — lum eiim qiii inter textum ex Atbo
nionte ad nos advectum et Graeca Hermae fragmenta a veteribiis
allata esset egregium conseiisiim. Quiluis diligeiiter perpensis iit
meam mutarem senteiitiain moveri noii potiii. Quum autem, ut ex
ipsa ed. pr. modo exscriptum est, quaeslio in imiversa hac caussa
grayissima sit de fontibus fideque fontiiim texlus Graeci a Simonide
invenli, nobίsφIe bac de re longo aliter videatiir atfpie editori prin-
cipi, qui niriosa disertaqiH» ox})licatioiie aiitiquissimam Graecam tex-
tus illius originem doceni studuit sibique „satis superque" (pag. XV.)
doaiis.se \idetur, difemus brevitcr — quemadmodiim per otiiim licet
albonim niole iiunc ipsiim obrutis') — • qiiibus 'potissimum argumen-
tis nostra nitatur sententia.
Respicienti ad argiimenta , quibus vir doctissimus Anger textum
sed^ipse cod. δωδεκάτου (ut ante) τοΐι: ibidem ed. pr. ημών ^ e coniectura
υμών; scd ipse cod. pririi. manu coirectum habct υμών. inter ca qiiae primi
leginiii.s estjiimil. IX, 24. άδιατάκτοις, cuius loco od. pr. « habet. Adde
siipra pag. 74. ed. pr. τάγματα^ sed ipse cod. τάγμα.
δ) Cf. Enlhulliingcn fiber dcn Simonid. Dind. Uraiiios. Zweitc , vcrmehrle
Aiifl. Von Alex. Lykurgos, pag. 5. not. 1. Acgre fercndiirn osl qiiod liac dc re
in prolegomenis ed. pr. nihil proisus relaliim cst, ijuamquain a pag. indc XI. us-
qiie ad XXIIi. quaeslio tniilatiir „iii iiniversa hac caussa gravissima," iitrmn fra-
gmcnta Grafca Lipsifinsia „tcxliim continoaiil priiicipalcm, ati ex antiqiia dfmiim in-
lerprflatione laliiia in scrmonom graccum convcrsa sial rnorc acvi pulissimiim me-
dii tcmporihus haud inusitalo.'*
6) Al in Clcmerite, qiiem ad edcridiiiii codices pauci nec aiiliquilale aiil lioni-
lale excdlcnles adhibiti siint, irili-ipR-s Ilormae Graeciis aotalc riicdia ip.siim (5«^«/,
a librariis ctim Irila vocc άηξ(α pfrniiilatimi, faciN; invcMin; polorat. Celcnini
οά'ξία — accentus in apograpbo cl foliis oodicis saopo coiilra N'gf;m posili sunl
— oplimc rcspotidel Lalino „di-ii<ial," „a<lli(lal." Aptid Siii.lam «si: ^ηξαι άντϊ
τον χαταβαλίΐν ουτο)ς >ίπολλόόο)()ος. Cf. oliam Sl(;j)b. Thcs, sub ca voce.
7) Prclum exerccnt ijdilio Vil. noslia Novi Tcslaineiili ciilica cl volumcn 11.
Moniimcntornm sacroniro incdiloniin.
XLVIII . DE HERMAE GR. LIPS. FONTE.
archetypum Lipsiensibus fragmentis superesse probavit, non satis
caiite factum videtur qiiod magna ab eo vis tributa est iis, quae
passim rectiiis in Graecis cpiam in Latinis editis leguntur, nec magis
quod „magni in ea caiissa momeiiti" dicitur (pag. XXI.) quod novus
Graecus lextus nonnulla cum solo codice Dresdensi „ante nondum
Cullato'' comimiiiia ba])et. Quiim enim de „more" quaeratur „aevi
potissiimim medii temporibus haiid inusitato" (}3ag. XI.) vetera La-
tina, etsi ipsa e Graecis olim fluxissent, in sermonem Graecum con-
vertendi, quid tandem refert iilrum Latinus codex conveniens cum
Graeco iam coUatus sit nostris temporibus necne? Sed id per se
clarissimuni est. Cobaeret vero cum eo quod Latimis textus plerum-
que editus, cjiiem vitiosissimum esse locis plurimis appai*et, iii aesti-
manda Graeci textus praestantia pluris fit quam par est. Si enim
vel maxinie probatum est, Graecum eum de quo agitur texlum non
posse e vulgato nostro Latino, etiamsi ad bonos nonnullos codices
passim corrigatur, petitum esse, tamen parum id ad exemplaria valet
vetera Latina, quae bomini aetatis mediae praesto fuisse ponendum
est. Ad illa taiiquam vulgatis multo saniora inquirentem ducere de-
bebant ea ipsa qiiae ex pluribus codicibus meliora et cum Graecis
convenieiiliora innotuenmt. Inde vero, in ea quae est de fontibus
qiiaestione, commendatio Graeci textus a Latiiio profecta non modo
noii augetur aut coniirmatur, sed etiam magnopere labefactatur. Haec
ut antc oninia dicerem, ea quam ad hanc quaestionem solvendam ha-
bet gravitas fecit codicis Palatini ab Alberto Dressel nuperrime de-
mum excussi. Nimirum illo solo plurima eoriim qiiae ad praestan-
tiam Graeci textus prae Latino demonstrandam a cl. Angero pro-
lata sunt, irrita redduntur. Habet enim, ut aliquid certe exemplorum
addamus, Yis. II, 4. „per te" (Graece δίά οοΰ), non „aperte"; Sim.
VIII, 10. „difficile aiitem aliqiiis eorum morietur" (Graece δνΰκόλως
δε TLg αυτών άπο^ανεΐταή, non „difficile autem movebimtur" ; Mand.
VI, 2. „fidelis" (Graece πιΰτότατος), non „felicissimus" : cf. prolegg.
ed. pr. pag. XXI. Item Maiul. IV, 1. pro vulgatis: „tii autem sem-
per memor esto domiiii, oinnibus horis, et mmquam poccabis" Pal.
codox habet: „sed coniiigis semper memor tuae careliis (fortasse po-
tius caveljis?) hoc peccatum" (Graece της δΐ οής μνημονενων
πάντοτε γυναικός ουδέποτε διαμαρτηΰεις). Item Ais. Π, 1. pro
vulgatis „Cum vero proficiscerer cum his" (qiiod ipsiim Alb. Dressel
recle edendum curavit „Cumis") habet: „Cum apiid regionem Cuma-
norum iter facerem" (Graece πορενομενου μου εΙς Κωμ7]ν. Antea
εΙς Κώμας). Item Vis. IV, 2. pro „praesidia" habet „flagella" (Graece
μάύτιγας). Cf. prolegg. ed. pr. pag. XX. Quae autem in his con-
spicua est Palatini codicis cnm Graeco textu nostro cognatio, cam
qiiam volo gravitatem eo magis babet quoniam passim etiam sunt
quibus viilgatus Latinus multo propius quam Palatinus ad Graecum
accedit: hiiic enim, praesertim quum codex Palatinus anliquitatis
laude minime praestet, proclive est ad talem concludere codicem ali-
quot saeculis antiquiorem, qui qiiae in recentioribus sparsae inve-
niuntiir coniunctas in se auctasque continuerit lectiones Latinas, ab
interprete Graeco eiusdem aetatis expressas.
DE HERMAE GR. LlPS. FOME. XLIX
Haec igitur contra probabilitatom argiimentationis iii ed. pr. col-
latis inter se Latiiiis et Graecis propositae ilicta sunt. Taiiien ne
iniquis aestimatoribus iusto plus dixisse videamur, probe sciimis posse
etiam taleiii interpretationem Latinam cogitari, quae suniina fide Grae-
cum reddat arcbetypum, uiide si quis Graeca interpreli potius quam
auctori deberi coiicludat, nugas agi. Nostra vero caussa longe
aliter habet.
Necpie vero niagis acquiescendum iii eo existiino, quod inter
excerpta vetera et Graecum textum nostruiii insignis inventa est con-
sensio. Quid enim, quaeso, obstat quominus interpretein Graecum
iiiedii aen excerpta vetora bene nosse collectaque liabuisse statua-
iiius? Si ciii e doctis illorum temporum bominibus iii mentein ve-
nerit librum Hermae ex sunniia antiquilate Cbristiana claruin ad com-
pensaudum deperditum arcbetypuni Graece reddere: quid mirum si
eum ante circunispexisse inveiiiamus Graeci libri fragmenta? Hanc
iii rem quae a cl. Aiigoro (I. 1. pag. XI.) scripta video: „illico res
eo coiificitur, quod, quum illa scripta sint diu anteqiiam graecae
huius libri particulae ex veterum operibus colligi coeptae sunt, ta-
iiien cum his excerptis egregie consentiunt", qiiid sibi velint non
satis assequor. Quid enim tandem ad codicem quarti decimi vel, ut
iii ed. pr. statuilur, quinti decimi saeculi — ut acquiescamus iii co-
dicis antiquitate, quam ipse interpres loiige superet necesse est —
recenliores i)articuiai*iim Herniae Graecarum collectiones pertinent,
quandoquidem quaeritur aii qiiis medio aevo eiusmodi particulas in
velerum operibus servatas ad Latina Graece vertenda adliibere po-
tueril ? Qua aelatc iiibil frequentius fuisse sciiiius quam veteruni
ioterpretatioiies colligere indpqiie catenas aliosque similes libros con-
ficere, padcm aliquem eumqu<• Hennae interprelandi studiosum labo-
rie 8ui subsidia i. e. Graeca <Musdeiii Herniae fragmeiita ex antiquo-
nini libris coUegisse, ({upm tandoin inirum lia])et?
Sed i)aullo accui-alius diceii(hun est qiiae revera coiisensio iii-
vpnialur inter textum iiostmiii et Graeca veterum exccrpta. Est enim
piusmodi ut passim verba ipsa singula, nec exceplis particulis, egre-
gif? coiivenianl, passim vero sat multa diiferant. Qua de re ita sen-
tiendiini iiobis vidctiir, intprpnitem, qiia laudabili esset diligentia,
(irafH-a variis hjcis excerpta noii uliqiK* anteposiiisse Latino textui
n 8P vprliMido, nisi fortp illa prorsus ad liuuc (inadrarpiit. Cotpnim
iit iii aliis niidlis ila ab bac partp d. Angpii argimipntatio gravitpr
lalx^fartata pst rpcupprato vpro Siinoiiidis apograpbo : niniiruni locos
p|pros(piP Grapcp iaiii «ipiid vptpips iiivpiitos tpiiipraria illa Siinonidis
invasit iicpntia, uiidp taiitoppip ppiidcbat princPi)s pdilio. liistju• o-
mniiim sit locus Visioiiis II. iani ab OrigPiiP iii libro dp Principiis,
tantiinimodo fragmpntis siipprstitp, pxsrriptus. Il)i (irjippiis tPxUis
Li|isipiisis px vpro baiisliis apograpbo sic bnbpt: Γράφπς ovv Svo
β{β)^δάρνα, και πίμφας iV Κλήμίντι κ«1 έν Γραπτι]. πίμψΗ ονν
Κ/.ημί^ς ίίς τας ίξω πόλας' ixHvcp γαρ ΙπιγΙ-γραπταί (rornipdiin
vidpliir |pvi littpranini ppnniitalirnip px Ιπι,τίτραηται)' Γραπτή -Οε
νονΟίτήΰΗ (sic fpip) τάς χήρας καϊ τους ορφανούς. 6ν Ot άνα-
γνώύίΐς εΙς αυτήν την πάλιν μιτά των πρεΰβυτίρων των προϊ-
ΐΆΤΚΕβ APOST. d
L DE HERMAE GR. LTPS. FONTE.
ΰταμενων rijg εκκληΰίας. Graecis istis mira est cum Latino textii
eoque vulgato coiivenientia, in qiio quum iiihil prorsiis_ differat prae-
ter unuin illud prius „autem", cuius loco Graece ovv legitur, ex
auctoritate Vaticani codicis „ergo" reponendiim est. Ab iisdem vero
Graecis is qui apud Origenem textus est mirum in modum diiiert.
Ibi est enim : Γρά'ψείg Ούο βιβλία^ κάί δώβεις εν ΚλΎ^μεντι και fV
Γραπτί]. καΐ Γραπτή μεν νονΟ^ετηΰεί τάς χήρας καΐ τους ορφα-
vovgy Κλήμης δε πεμ-ψει εΙς τάς εξω πόλεις' ΰύ δε άναγγελεΐς τοις
πρεββιηέροις της εκκληΰίας. Απ igitur dicamus Origeiiem scripsisse
memoriter? Minime vero: postquam enim de Pastore Hermae, li-
bro a noiinullis dcspecto, deque ipso quem inde allaturus est loco
plura dixit, hunc in modum pergit: εβτι δε η λεξις αντη, sigiiificans
ad verbum se suum exemplar exscripturum. Nihilominus pro arche-
typo textum nostrum venditantibus certe uniim reliqiium est effu-
gium: dicere enim licebit — Paulo apostolo teste omnia licent sed
non omiiia iuvant — diversas fuisse easque Graecas iam tertio sae-
culo Pastoris Hermae recensiones. Quod si cui videbitur, equidem
vereor ne Origenis recensio immensum qiiantum praestare iudicetur
alteri, etiamsi, quod revera non est, vel maxime cum omnibus con-
veniat quae in libro incertissimae aetatis, qui inscribitur διδαβχαλία
προς ^Αντίοχον ζίονκαν, ^) item in homiliis Antiochi qui saeciUo se-
ptimo vixit, et alibi ex Herma exscripta leguntur.
8) Addamus exempla duo textus Graeci ex liac ipsa Doctrina pelita, unde
multo probabilius fit fragmentis Lipsiensibus interprelationem Lalini lextus, factam
illam quidem adhibitis veterum excerplis, qiiam ipsius Hermae antiquum texlum
Graecum contineri. Mand. XII, 4. apud nos sic legitur; Ot oh Ιπϊ τοις χείλε-
aiv έχοντες τον xvqlov, την tTe καρόίαν αυτών πεπωρωμε'νην, y.ccl μακράν
οντες από του &εού , έκείνοις at ίντολαϊ αύται σκληραί εϊΰι και δΰαβατοι.
Θέαβ^ε ουν νμεΤς , οι κενοί και ΙλαφροΙ οντες Ιν τ^ πίύτει , τον κύριον
νμών εΙς την καρδίαν^ καϊ γνωύεσϋ^ε οτι etc. Eadem ita praebet Doctrina :
Οι δε ini τα χείΐη^ έχοντες τον κύριον, την δε καρδίαν"^ πεπωρωμένην,
καϊ μακράν οντες από του κυρίου^^ δια την εαυτών ρα^υμίαν,^ Ικείνοις αι
Ιντολαι αύται ΰκληραί εϊαιν καϊ δυβκατόρΌ-ωτοιΛ ΘέσΟ^ε ουν ύμεΐς, οι όλιγό-
Λρυχοι^ καϊ Ιλαφροϊ'^ ττι~' πίστει, τον κύριον^ αδιαλείπτως^ εϊς τάς καρ-
δίας^^ ύμών,^^ καϊ γνώσεσϋ^ε οτι clc. Duodecim sunt quae hoc brevi loco dif-
feriml, in iisque plura non levis momenli. κενοϊ pro όλιγόψυχοι et δύσβατοι
pro δυΰκατόρϋ-ωτοι multo magis inlerpretationem Latinorum produnt qiiam va-
rielatem ciusdem Graeci textiis. Cui enim tandem in mentem venire polerat altc-
rnm pro altero scribere? Tum vero Ιπϊ τοις χείλεσιν accuratius qiiam iπi τά
χείλη Latinis „in labiis suis" respondent. Eadem ratio est verborum εϊς την καη-
δίαν (Latine „in corde") pro εϊς τάς καρδίας υμών, έλα(^ροϊ οντες h τ^
(„qui Icves cstis in fide") pro έλαφροϊ rj/, την δε καρδίαν αυτών („cor illo-
riim") pro την δε ^«(ίοίίαϊ/ etc. Neque additamenta illa duo: δια την εαυτών
ρα&υμίαν et αδιαλείπτως ad licentiam excerpenlis referenda videntur, in Latino
vero lexlu parilcr atqiie in Graeco Lipsiensi desunt. Ceterum Palatinus codex h.
1. deficit, ac possunl facile pauca illa eaque levia quae inter utrumqne Graecum
lextum invilo viilgato Latino conveniunt, ex varietate Latina derivari.
Allerum exemplum praebet Mand. V. per totum fere caput secunduni. Ex iis
qiiibus alter lextus ab altero differl paiica tantum adscribainus. Text. Lips. καϊ
έκ του μηδενός η γυνή η ο άνηρ Ιν πικρία γίνεται ένεκεν βιωτικών πρα-
γμάτων etc. Doclr. καϊ ούτως πικραίνεται άν>9ρωπος ένεκεν βι. πη. Text.
Lips. η δε μακροΌ^υμία μεγάλη Ιΰτϊ καϊ ϊύχυράν δύναμιν έχουσα και στι-
βαρά καϊ εύβ-υνονμένη ίν πλατυσμφ μεγάλφ , ιλαρά, άγαλλιωμένη, αμέ-
DE HERMAE GR. LIPS. FONTE. LI
Sed iam ad gravissima sententiae nostrae argumenta progredien-
(liim est, qiiae qiuim ab universa sermonis in Graoco textu adhibiti
ratioiie, timi a singulis quibusdam pendent, ([iioruin caiissa non po-
test noii ex Latinis repeti.
Ac de illo quidem, de universo Ilormao Graeci sermone, iam
R. Aiiger et G. Dindorf viri doctissinii in prologomeiiis editionis
principis dixerunt. Quos si audimus, „senno ost liellenisiicus, qualis
priniis potissiiiium duobiis p. Cbr. n. saeculis, paiicis tantuiii iiiter-
iiiixtis aevi serioris foniiis, iist(iie propter ipsaiu lianc raritatem li-
brariis potius quain scriptori atlribuendis." Quod iudiciiiin inaxiinam
certe partem a fidsato Sinioiiidis apograi)bo pepeiidisse iioii oblivi-
scendum est: illiid eiiiih in falsando libello inprimis propositum erat
Simoiiidi, adiuto illi quidem doctrina consilioqiie bominis Latiiie pa-
riter ac Graece docti, brevi ante detectam fraudem Simonideam vita
defuncti, ut qiiae niiiuis recte vel barbare scripta inveiiisset, ad me-
liora revocaret. Aobis vero de incorrupta corporis delicti lioc est
codicis barbai'ie dicendiim est: barbariei enim nomen non possum
quin teneam. Qua iii re non id agimiis, ut fpiaecuniquc vel in apo-
grapho vel in tribiis aiUiquis foliis perperani scripta siiiit — sunt
autein perniulla^) — ipsi tribuamus li])ri auctori, neglecta socordiae
temerilatisque librarioruiii ratione, quamquam vitiosa vel barbara sat
miiJta sunl, (piae videiidum est ne niniio studio aut praeiudicata opi-
nione ipsi scriptori aljiudicentur. Eorum ex geiiere, de quoriim ori-
gine diibitare possis, haec suiit: ^νγατεραν, γνναΐκαν, τέβΰερα, lii
υόάτων, πρεββυτης pro πρεόβύτις ^ νπίνεγκαν (l)is), εκατάκρινας,
επερωτηύα, άπεδώχαβι, ερρίπτονν, ωχοδομουμ^ενον^ οίκοδομημένον,
παραγεγόνει, ε?Mfktτε, έφεραν, εδοκούύαν, μη δί-ψυχήοεις (Visione
IV. cap. 1. his logilurj, μή ρα^νμήύείς , εάν έχει, εάν άνεβη,
Ιαν ^εληοετε, καν επιμείν^ και μή μετανοήόει, ο6ου αν εργά-
oovraij νϋα αν ακονβονται, ίνα ΟνντελεΙται , ίνα γίνονται και γί-
νωϋχοναι, ίνα μετανοήύωοι, καϊ ζηΰωνται^ κατορ^ώϋωνταί, εκτεί-
νας ίαυτον καϊ προέβαλλε, εάν λαβών καϊ επιχει^ς, το ^ηρίον
ριμνος ουύα, δοξάζουΟα .., τιαραμένουβα δια παντός πραεΐα χαϊ ησύχιος'
αντη ονν ή μακροί^, χατοιχίΐ μειά των της πίατεως εχόντων όλόκληρον.
'// oi 6ξν/ολία ττηώτον μίν μωρά Ιατιν ^A«r/(i« τί χαϊ (ίφρων. Doclr. η
Jk μίίχοοΟ^. μεγάλη Ιστϊ χαϊ οχυρά, (χονσα την δύναμιν ϊσχνράν χαϊ χαΟη-
μίνην (ν 7ΐ)Μτνσμο) μ(γάλο)• Ιλαρά, άγαλλκομ^ιη χαϊ αμέριμνος ουαα δο-
ξάζΗ... ηαηαμ(νουαα δια ηαντυς [ίν] πραύτητι χαϊ ησυχία. Αυτή ουν η
μαχροΟ^, χατοιχεΐ μ(τά των πίστιν ίχόντο)ν ολυχληρος. 7/ δί ο'ξυχ. τιρώτ.
μίν μοίρία Ιαιϊν χαϊ Ιλαι^ρία κρίνων. Texl. Lips. βλέπί ουν μηποτε πα-
ρενί}υμηί^τ^ς την (ντολην ταντην Ιάν γαρ ταύτης της Ιντολης χυριεύο^ς,
χαϊ τάς λοιπάς Ιντολας δυνησνι (ΐυλάξαι, ϋς σοι μίλλω ίντ^λλεσΟ^αι. Doctr.
βλ^ηε ονν μτ^ τίαραλογήσ^ την (ντολην ταντην (άν γαρ ταντην (fυλάξrjς,
δννηστ/ χαϊ τας λοιπας τηρησαι.
ίΙ) lla ρ;ΐ(,'. 1. αντην [tro ανιόν , η pro εΐ , αηερρϋ)γος pro άπε()ρωγώς,
pag. 2. χαλενετια pro βουλεύεται, γην (ρώντες pro γανριώντες('')^ ^λον τον
οίχον praftgrifsso gfTiitivo pro όλου τον ofxof, άστομάχητος ριο άστονάχητος
elc. Eiaemodi vilia plcnimqiic, sfd rioii nl)i(juc — coiisl.itili.i «'iiini ricc piilorat
iieri nec apta videbalur — in ediliune noslra correxiuius, iinMiliono ipsius codicis
— nec magie fere apographi — ecriplurae nuequam neglectii.
d*
Lii DE HERMAE GR. LIPS. FONTE.
ρνξων, το κτήνος εκτείνας εαυτόν, aliaque similia multa. Nomiulla
ex his eo minus offenclere debent, quum ex libris Novi Testamenti,
editis illis qiiidem ad testes vetustissimos, ex LXX vironim iiiter-
pretatione, pluribusque })riorum duorum rei Christianae saeculoruiii
libris egregie testata sint. Quod inprimis valet de his quae cl. Gu.
Dindorfio iudice (cf. prolegg. pag. XXX.) vix dubitari potest quin li-
brarii culpa nunc legantur: όταν επάταβΰεν, όταν ετέ^ηΰαν. At
ista, ut No\iim Testamentum , LXX, patres apostolicos praetereani,
apud ipsum Philonem saepe legimtur: cf. ed. Mang. I, 109. orav
φηΰίν I, 120. όταν φηβίν II, 112. όταν εις εννοιαν ηλ%ε II, 252.
όταν εγίνεθ%ε II, 584. όταν είδε. Eiusmodi igitur etiam Hormas
salva secundi saeculi auctoritate a cordato critico scripsisse credi po-
test. Alia vero ab eorundem tempomm usu tam aliena suiit ut ea
tantum optio detur, utrum homo medii aevi scripserit an post textui
intulerint librarii: ad Hermam enim nullo modo referri possunt.
Istiusmodi fere sunt άτιο τον οίκον, από βτάδίον, εως ώραν δεντέραν,
ενχρηύτοι ήΰ^'ε („utiles estote" cod. Pal.), άφίνονβι, η θυγατέρα,
η απλότητα <5ον, τι^'ώ τα γόνατα, επι^ώ τα γόνατα. Item ab
Hermae aetate videntur abhorrere αύ^εντης (Siinoiiides cum duce
suo caute reposiierat κύριος) τον πύργου, ενεργεύία (Sinioiiidos
ενεργειαν), άντιλαμβάνετε (Sim. -βάνεβΟ^ε) αλλήλων, εμελάνωΰαν (Sini.
εμελαίνοντο). Ροιτο obvia sunt ΰνμφέλλίον persaepe (Sim. ul)i(|uo
εδώλίον), κερβίκάρίον (Sim. προΰκεφάλαίον) , ίύτατων: quorum si-
milia (ut εξεμπλάρων in Ignatii epistolis iisque brevioribus) quanis
quam temporibiis apostolicis atque postea passim adbil)ita esse sali-
constat, tamen quaeritur an Hermas adamaverit voces tam barl)aras.
Contrariam ralionem habet vox ώμόλινον Sim. VIII, 4. Ibi in La-
tinis codicibus omnibus est „sabanum" („siiccinge", „praecinge", „in-
cinge te sabano"): quam vocem vix credibile est ad interpretem La-
tiniim transituram fuisse, nisi is in Graecis ΰάβανον invcnissot. lani-
vero qui Latina rursus Graece vertebat, ώμόλινον scril)ere malebat.
Quid vero de locutionibus his dicamiis: Πορευομενου μου εις
Κώμας εδό^,αζον, Πορευομενου μου εΙς Κώμην άνεμνήα^7]ν, Ταύτα
μου ΰυμβουλευομένον καΐ διαλογίζομένον εν τί] καρδία βλέπω, Τι
εχω δΐ'ψνχήΰαι, ούτω τε^εμελιωμενου [/iou]?^") Iteii/ de his: και
επί^ώ τα γόνατα μου κα\ ηρξ,άμψ προΰεύχεΰ^αι (cod. Pal. „pt ρο-
siii genua mea et coepi orare"), τί&ώ τα γόνατα καΙ ήρ^άμψ προΰ-
ενχεα^αί^ (cod. Pal. „posui geiiua et coepi orare"), πεβών δε αύτ)]
προς τους πόδας (vulg. „procidens illi ad pedes")? Eane Latine
potius quam Graece dicuntur? Scriptane videntur ab Herma an a
Graeco quodam Latini textus interprete ?
Item interpres, opinor, conspicimm se praebet eo qiiod solet
invito Graeco usii coniuiictionibiis abstinere, quemadmodum Vis. I, 1.
haec sese excipiunt: Μετά πολλά ετη ταύτην [ε^εαΰάμην] et Μετά
χρόνους πολλούς αυτήν είδον , item Μετά χρόνον τινά πορευομε-
νου μου et Περίπατων άφύπνωβα, item '^^ποκρι^είς αυτί} λέγω et
10) Tolerabiliora illis haec siint; ώσβϊ ψρίκη μοι προϋηλΒ^ε, μόνον μου
οντος , et d-έλοντός μου (ίς τα όεξιά μ^ρη y.aS^iatu ουκ εΐασε με.
DE HERMAE GR. LIPS. FONTE. LIII
Γελσ.ΰαόά μοι λέγει. Eadem Vis. cap. 3. quattuor haec se excipiunt:
Μετά το παν^ηναι λεγεο μοι , Αεγω κάγώ, γΐέγεί μοί^ "Ηκονβα με-
γάλας. Item Yis. III, 10. excipiunt se tria baec: 'Jπo7ίQL%ε\ζ αντω
λέγω, Άποκρί%•είς μοι λέγει, Αποκριθείς αντω πάλιν είπον. Simi-
lia inveniuntiir saepissiiiie. Quo cum usii res alterae duae cohaerent:
usiis frequentissimus verbi φηβίν ad euni prorsus modum qiio La-
tiiii pomint „inqiiit",") et verborum singulorum collocatio Latina ma-
gis qiiani Graeca.
PoiTo Latine magis qiiam Graece dicta videntur haec: των δε
μη εχόντων εδέΰματα, λυμαίνεται η (5«ρ| αυτών. (Scilicet ad he-
braismos Graecae dictioiiis Hermae vix concludere licet.) Item ώμοΰε
γαρ δ κύριος, τους άρνηόαμένους τον κΰριον αυτών άπεγνωρίβ&αι,
από της ζωής αυτών τους δε πρότερον άρνηβαμενους , όί-ά την
πολλην αυτού εύύπλαγχνίαν ίλεως εγένετο αύτοΐς. Huc acceduiit
loci plures qui , nisi adhibitis lectionil)iis Latinis iisqiie ut videtur
vitiosis, vix queimt intellegi. Ita Vis. I, 2. legitur: Ή δε είπε Τι
ύτυγνος 6 μα/,ρόϋ-υμος ... τί οϋτω κατηφής τχι Ιδέα και ούχ ιλα-
ρός; Και είπον αυτί] 'Τπό τίνος γυναικός άγαθωτάτης λεγούΰης
μοι οτι etc. Eadem iii cod. Palat. sic habent: „Et dixit mibi: Quid
tristis es tu, longanimis" . . . „quid sic vultu tristis" (sic) „es et iion
hilari" (sic)? „Et ego dixi ei: Α femina bona dicente mibi quod"
etc. Haec Latine certe et dici qiieimt et intelleguntur, non item
Graece. Vulgato vero textu extrema sic exbibente: „Domina, contu-
melia mibi ol)iecta est a femina" etc, probabile fit textiim Palatinum
vitio laJjorare eoqiie etiam ab interprete Graeco expresso. Simili ra-
tioiie utilur lociis Sini. IX, 14. Ibi Graece legitur: Νυν, φημί, κύ-
ριε δήλωβόν μοι δια τί 6 πύργος χαμαΐ ουκ ωκοδόμηται . . . "Ετι,
ψηβίν, άφρων ει και άΰύνετος. Ανάγκην εχω, φημί, κύριε πάντα
επερωτάν , διότι etc. "Ετι, quod in apograpbo est, omnino ab im-
proba emeiidatione profectum est unius ex describentibus pro οτι:
hoc ut ex Latinis co(iicibus, ita ex orationis continuatione perspi-
cuum fit, unde etiam boc sequitur, in Latino textu vulgato recte ad-
ditum esse „ideo interrogas." Quod additamentum in codice Pala-
tino desideratur, piiriterque in fragmentis Graecis Lipsiensibus , quae
a siniili codice Latino pependisse perquam probabile est. Ut prae-
teream Vis. III, 1 . Αυπγι ^Ερμά, similiaque alia, memoratu dignum est,
recuperato vero Simonidis apograpbo etiam illud perisse Graeci tex-
11) Notatu dignum est, locis Hermae aliquot Doctrinae ad Antioch. Duc. in-
serlis λ^ω vel λέγ€ΐ- haberi , quibiis iisdem lextus Graecus IJpsiensis ψηαϊν po-
nat. Cf. Sim. VI, 3. iJoctr. ad Antioch. Καϊ λέγπ μοι Οντάς Ιύτιν et texU
Gr. Lips. Ούτος, φησίν , έατίν. Ibidem Doctr. ad Antioch. Αέγω αύτφ "ΐΙΟ^ε-
λον γνώνκι, χύριε el texl. Gr. Lips. "ΐΐ&ελον , φημί, κύριε, γνώναι. itcm cf.
Mand. VI, 1. uhi Doclr. ad Anl. sic habct: ^Ενετειλάαην σοι Iv rij ηρώτ»^ βν-
Toly tvu φνλάξτις την πίατιν xccl τον φόβον , καϊ ϊγκοατεύατι. ^ΛπεκρίΟ^ην
Ναι, κύριε, ούτως Ιστίν. Λέγει ΐ4.ΧΧα νυν β^έλω αοι οηλώύαι και τάς άν^
νάμεις αυτών, ϊνα νοήσεις την δύναμιν ην 'έχουοι καϊ Ινέργειαν. Textus
vero Graec. Lips. : "Ένετειλάμην αοι, φηύίν , h τ^ ηρ. Ιντ. ϊνα φνλ. την
τΐίατιν καϊ τον φόβον καϊ την Ιγκράτειαν. Ναί,'φημί, κύριε, jikkavvy
^έλο) αοι, φηαίν, Οηλώααι καϊ τας δυνάμεις αυτών, ϊνα νοηα^ς τις αυτών
τίνα δύναμιν 'έχει καϊ Ινέηγειαν.
Liv DE HERMAE GR. LIPS. FONTE.
tus ornamentiim Vis. IV. cap. 3. inventum: ποίω τρόπω, quod La-
tini τρόπον et τόπον vocabula confundentes reddunt „qiio loco" vel
„quem in locum." Periit, inquam: ex codice enim suo iii Atho
monte Simonides fideli maiiu hausit ποίω τόπω. Qiiod vix dubito
quin Graecus codex ciim tot aliis e Latino assuniserit: nisi quod
origo Latini liuius vitii in vetustioribiis Graecis quaerenda est. J
Denique vero si qiiid momenti argiimentis nostris decsse vide-
bitur, id omne compensant loci diio, qiiibus cfiiae in Graecuin textiuii
vitia transiere, non possimt non ex Latinis denvari. Alter,_ciiius ,
iam supra meiitio iniecta est, habetur Vis. III, 3. πανούργος ei περί |
τας γραφάς, cjuod, quum de tiirri eiiisque ratioiiibus sermo sit,
ineptissimum est. Fluxit vero iude quod pliires Latini codices, in
quiljus etiam Vaticaniis est Dresselii, non item Palatiniis, praebent
„versutiim te esse circa scripturas", confusis quippe verbis „circa
structuras" — de singulis aediiicandae turris rationilms agitur, quam
in rem οίκοδομαί vel simile quid ab auctore scribi poterat — et
„circa scripturas." Quae coiifusio ut in Latinis farillinie poterat
fieri, ita in Graecis fieri prorsus nequibat, nisi si (fuis Latina Graece
verteret.
Plus etiam, si fieri potest, alter lociis valet. Vis. II, 3. Graece
scriptum est: Έρεΐς δε Μαξίμω Ίδον Ο'λί'ψίς έρχεται. At quid
tandem Maximus iste sibi vult, quum per totum lil)runi nidli Maxinio
locus sit? Quid rei essct, iioii latuisse videtur Sinionidein, vel po-
tius doctum Simonidis adiutorem Lipsiensem: eoriim enim (q)era
repositum atque post etiam editum est: Έρεΐς δέ' ίδον 0"λ/ψ^5 f?-
χεταί μεγάλη βφόδρα, quo cognito ad „Maxinuim" explicandiiiii noii
opus est Oedipo. Vulgatus textus Latimis babet: „l)ices auteiii: Ecce
magna (Vat. cod. Magna ecce) tribulatio veiiit." Inde quae Graecae
lectioni lux affulget, paullo curiosiiis inquirenti iain satis erit. Ne
tamen quicquam ad explaiiandain rein et ad i)ersiiadonduni ipsis
incredulis nobis desit, Pal. codex — id quod iam ante lios diio fore
menses cum R. Anger viro doctissimo comimmicavi — non niodo
„Maxima ecce" praebet, sed ipsum vitium Graeci textus, teste iVJberto
Dressel, accuratissime praeit hunc iii modiim: „Dicis aiitem maximo.
Ecce tribulatio supervenit."
Quae quum ita sint, nullus dubito qiiin Simonidois fragmentis
Graecum textum nacti simus eum, quo quis aetate media vertens La-
tina deperditum Graecum ipsius qui fertur Hermae coinpensare stu-
duerit. Quo de interprete iain subtilius viderint alii. Non deeriiiit
quidem qui etiam tot argumentorum coniimctorum vim sul)terfii-
giant: nimirum simt qui probabilitatis certique sensuin aut iiatura
non habent aut studiis amiseruiit, quiqiie verum tanquam adversarium
malunt convincere quam iiitegro animo invenire. Poterunt illi conii-
cere textum fragmentoriim Lipsiensium , antiquissimus quum sit, ex
.Latinis, i. e. ineptissime illatis nonnullorum codicum Latinorum aper-
tis vitiis, subinde esse corruptiim. Quam coniecturam cum similibus
omnibus concedamus aliis. Nobis vero de ipsa re, qiiemadiuodimi
exposuimus , tantopere persuasum est, ut argumentorum plus afferre
supersedeamus. Invenient plura qui Palatinum codicem, haud leve
DE HERMAE GR. LiPS. FONTE. LV
editionis PP. AA. Dresselianae ornamentum, nec neglectis iis quae
praeterea ex Latinis codicibiis prolata simt profereiiturque , cum
Graeco textu Lipsiensi contulerint/^) Qiiem textum si quis dolebit
magno quo valere videbatur lionore momentoqiie destitutum, quam-
vis iii sii])sidiis libri Hermae criticis non iiltimo loco poiiendus sit,
eiun memorem esse velim, in re nulla quamvis docta aut gravi quic-
qiiam veritate nobilius esse aut maius. Quam in omni labore quo-
minus ambeamus studiosissime, non impedit quod, ut in veteri est
proverbio et ipsi satis compertum usu habemus, veritas odium parit.
Scribebam Lipsiae d. 20. m. Jul. 1856.
Constant. Tischendorf.
12) Hiinc ipsum passim ex Graeco textu nostro corrigi posse non mirum est.
Graecus enim interpres qimm codicem Simonideum — id quod ipsa vitiorum, qui-
bus tria folia saeculi XIV. laborant, frequentia docet — tum codicem Palatinum
aetSte anteit. Correctionis lalis exemplum est Vis. III, 9. „Quando ergo operas
matris earum servaveris, omnes poteris videre." Scribendum est consultis Grae-
cis: -- senaveris omnes, poteris vivcre.
Eandem in rcm haiid scio an ea quoque converti qiieant quae libro Pa-
storis Hermae in codice indeqiie eliam in Simonidis apographo praeposita legiin-
tiir. Legunlur illa qiiidem miriim in modiim corrupta: quod magnam ccrte par-
tem ex imperitia fluxit Simonidis in legendis primis maxime codicis siii foliis per-
saepe lapsi. Ceterum ab eo textu, quem edilor princeps ex falsato Simonidis apo-
grapbo hausil el in prolegomenis pag. IX. conalus est restituere , magnopere dif-
fert verum apograplium. Nihilominus, iit iam vidit editor princeps, clariim est
illud, codicis notam vel polius prologum vel maxime ab eo pendere loco hist.
eccl. Eusebii (III, 3.), "bi Pastoris Hermae mentio fit. Illa vero verba interpres
Latini textus ad significandam libri a se Graece vertendi antiquitatem gravitatem-
que apUssime labori suo praeponere polerat.
Quae supra de Graecitate Ilermae Lipsiensis diximus, vim suam minime
eo amiltunt quod unum vel altenim ex iis quae „Latina potius quam Gracca essc"
signiiicavimus, apud Graecos non inauditum est. Hoc enim si esset, unde tan-
dem haberet Graecus Hermae Latini interpres sermonis patrii non ignarus? Ita, ut
de σναψέλλιον in Steph. Thes. Ling. Graec. traclato taceamus, vocis κερβικάριον
inler Darbarismos iam Herodianus de soloecism. mentionem fecit. Ita etiam exem-
pla sunt genitivorum absolutorum eiusdem fcre — ne iusto plus dicamus — cuius
reprehendimus modi, iit in Nov. Test. iiniim certe qiiamquam vix ad nostra com-
parabile invenitur Matlh. 1, 18. μνηστενθ-είδη^ γαρ της μητρός αυτού Μαρίας
τφ ^Ιωσηφ, πρϊν η ΰννελϋ^εΐν αυτούς ενρέϋ^η iv γαβτρϊ εχονϋα. Quam in
rem cf. Win. Gramm. d. N. T. Sprachid. pag. 187. Nihilominus in ea standum
est sentenlia, locutiones lales tot coniunctas multo magis Graecum Latmorum in-
lerpretem eumque aevi medii antiqua Graecitate maiorem in modum fatiscente insi-
gnis quam Hermam scriptorem alterius aevi ineuntis non inglorium prodere. Quas
ad locutiones si quid accedit eiusmodi quod aliter ne possit quidem nisi ex inter-
prelandis Latinis explicari, cuius generis sunt vitia Latinis codicibus plane propria
Graece versa, sani opinor iudicii est non amplius haerere in dubiis aut inter cre-
dibilia fluctuare, sed confidenter firmiterque certum sequi.
N. B. Ex ed. pr. nonnulla invito apographo male in nostram transierunl.
Hinc dele 574, 1-5. ταϋτα 585, U. Iv 592. II. 1. y.a\ 593. II. 2. μετά 594, 18.
oi. Item 572, 6. apogr. habet ως pro οτι 576, 25. γνωΰΟ^ηϋεται 578, 33 sq.
μοι λέγεν 581, 25. potius μνείαν pro μνήμην ct 27. oh In^ 586, 22. δουλεΰ-
πεται (corrige -τε) 595, 12. καϊ pro από tertio 598. ta'. 2. καΟ^έδραν 621,
14. το όϊ όεύτ. cl 40. λαμπιδόνι (corrige -ηη-). Praclcrca 578, 6. apogr.
potius αυτής quam αυτ^ habet 588, 7. άπόλλουΰαν 590. III. 4. των προτέρων.
ΝΟ ΤΙΤΙΑ CODICUM.
De Romanis Patrum Apostolicorum libris calamo exaratis cum
niliil fere anteliac innotuerit, eorum quos vidi atque excussi non solum
numerum externamque speciem, sed auctoritalem etiam paucis indicabo.
a. Codd. hihliolhecae Valicanae.
1. Cod. Vaticanus 859, membraneus, foliorum quaternariorum mai.
288, saec. XI graeca ac docta manu scriplus. Insunt inter alia aliornm
opp. '^Τπόμνη^ια είς ayiov απόοτολον Φίλιππον Mε^^ωδίov τζάτρων
τον ΰοφωτάτον εις τον εΰχατον καιρόν ^ιονυβίου Αρεοπαγίτου τνερϊ
της ουράνιας Ιεραρχίας, τνερί μυΰτιηής ϋ'εολογίας, περί Ό-είων ονομά-
των, τον αντοϋ εκ των ερωτικών νμνων, περϊ εκζληΰιαύτικης ιεραρχίας,
έπιβτολαΐ διάφοροι' Αόγοι Ίακωβον άδελφον τον κνρίον και άρχιεπι-
ϋκόπον ^ροΰολυμων ' Γρηγορίου Ναζιανξ7}νου λόγος εις το γενεΟ-λιον
του κνρίον Ίηΰον Χριβτοϋ. Scquunlur scrmones Basilii , Chrysostomi
et in fol. 255. πίΰτις των αγίων τιη' των εν Νίκαια κα\ διδαΰκαλία,
quam excipiunt alii Eusebii, Epipbanii et Cbrysostomi sermones. In fol.
151 — 195. Ignatii leguntur Epistolae prolixiores hoc ordine: ad Tral-
lianos (deest initium), Magnesios, Tarsenses, Pbilippenses, Philadelphenses,
Srayrnacos, Polycarpum, Antiochenos, Heronem,Ephesios, Romanos. Sequi-
tur ,Ep. Polycarpi ad Philippenses' (fol. 195 — 198), quacum ea Cuniunctim
(198 — 211) extat quae ,Barnabae' nomine circumfertur. Codex est
optimae notae, scribendi quidem ratio nostrorum Graecorum, idcirco ob
itacisnium vocales ac dipliUiongos haud raro permutans. Inscripliones
rubrae. Nierses ille Ghelazensis, qui eum olim possidebat, in calce
Epistolae Barnabae nolulam secmone Armeniaco adscripsit.
Qui cum anno 1173 obierit, facile apparet Angelum Maium, cuin
lacobsono (Palres Apost. ed. pr. p. V.) Codicem ,saeculo forsitan ΧΙΙΓ
assignaret, in hoc quoque errasse. Signavi lit. F.
2. Cod. Ottobonianus 348, charlaceusj folioruni qualernariorum
min., ineuntis saeculi XIV. In secundo folio: Jgnatii et Polycarpi raar-
tyrum beatorum Epistolae graecae/
,Ex Codicibus loannis Angeli Ducis ab Altaemps.^
Insunt autem (fol. 2 — 63) undecim Ignalii Epp. recensionis longio-
ris, prima ad Trallianos acephala ul in Vat., eodemque ac illic ordine.
Subsequitur (fol. 63 — 84) ,Polycarpi ad Philippenses' Ep., quam frag-
menlum• Ep. ,Barnabae' absque dislinctione excipit. Compendiis scriptus
est haud raro ambiguis. Adsunt in margine scholia, adnotationes, cor-
rectiones ac coriieclurae haud .contemnendae. Tituli rubri. Ex uno
fonte cum Vaticano fluxisse videlur. Signavi 0.
CODICUM NOTITIA. LVii
3. Cod. Regius 30., membraneus, foliis octonariis, saeculi XI
ineunlis. Insunt opp. ,Dionysii Areopagitae' cuni glossis haud indoclis,
necnon ad ,Ioannem Aposlolum' spectanlia (1 — 160). Post ea frag-
menlura Epislolae ,Ignalii ad Ephe&ios' exhibetur iii sex foliis cum
diaiidio. Variae auteiii, qiias largilus est, lecliones in prelio sunt liaben-
dae. Hic Codex nobis est R.
4. Cod. Valicanus S13, charlaceus, foliorum qiialernariorum 321,
die 23 Novembr. anni 1378 per amauuensem absolulus. Esl Menologium
(,Melaphrastae mensis Deceinbr. a IV usque ad XX'), cui praevius
πίναξ αριϋτος του παρόχττος βιβλίου. Ιη fol. 304 — 312. habes ,marly-
riuui Ignalii.' Codex salis correclusj in culus calce: Ειληφε τέλος η
βίβλος αυτή εν μ,ψη. νοεμβ^ίω ΚΓ' του έτους ^4ω' οη. της νυν τρε-
χονΰης ίνδίκτου ογδόης. ^Ιηβοϋ Χριΰτοϋ τον παντοκράτορος : (ΐε^ινη-
ύ&ε TtcctQog μον τον Ιγνίαίον. Nomen ei feci Ε.
5. Cod. Valicaniis 815, niembraneus , sacculi XIV incuntis, folio-
rum 194 qualernariorum mai. , in cuius primo legilur .Mctaphraslae
luensis Decembris/ et Tlival σύνϋ-ωκος ταύτης της βίβλου. Inter
Saoctonim vitas habes ,martyrium Ignalii' fol. 41 — 51. auctorc Simeone
Metaph., diligenter quideui conscriplimi. Codex erit N,
6. Cod. Valicanus 866, membraneus, foliis dimidiatis 395, saeculi
X. Ex eo (fol. 185 — 188) ,acta Ignalii raartyris' deprompsi inedila.
Aiia insuDl marlyria, Epistolae Sanctorum similiaque adhuc parum cognita.
Signavi Vat.
7. Cod. Regius 81, pergamenus, foliis 97 octonariis, indole atquc
aeUle notabilis, cuiu accedal ad saec. IX. Inesl (fol. 13 — 88) ,velus
latina versio duodecim Epp. Ignatii' numcris quidcin riibris inscripla-
rum, sed absque mittcntis cl accipieiitis noniinc. Sequitiir , Ilironis
Laus Igoalii, vclus latina versio Ep. Polycarpi ad Philippenses (89 — 95),
vila Polycarpi' ^95 — 97), qua absolula amanuensis hosce versus rubros
apposuit:
Huius opus scripli finalilcr explicit islic.
Hic liber Ignatii radialur dogmale sancti
Huic si quis nequam sanclo sublraxeril unquam,
Ad finem vitae baralbri crucielur in ignc.
Libnim olim possidebat Loys Carticr. Nomen dcdi Reg.
8. Cod. Palalinus 150, mcmbraneus , foliis qiialernariis inin.,
saeculi XIV. In fronte est nianu rcc. ,Maneli' 127. Tum manu vetere :
In hoc voluminc liacc opuscula continenlur laji ordine.
Primum aepistole XII bcali ignatij mailyris qiiae suh his inscri-
plionibus continentur.
1" ad Mariam cassoboiilanam.
2" ad Trailianos.
III. ad Magncsianos.
lill. ad Tarsensfis.
V. ad Philippenses.
LVIII CODICUM NOTITIA.
VI. ad Philadelphenses.
VII. ad Smirnenses.
VIII. ad Policarpiim episcopura.
VIIII. ad Anliochenses.
X. ad Hyronera diaconum successorem suum.
XI. ad Aephesios.
XII. ad Romanos. Laus ignatij. Epislola beali Policarpi
discipuli johannis evangeliste ad philippenses.
Epistolae VII Beati Antonij abbatis ad diversa monastoria Dei gralia
liber pastoris. diseipoli. pauli apostoli. quem paulus meminil. in epistola.
ad romanos.
Opusculum S. Xisti pilliagorici philosophi.
Inest igitur ,Ignatii et Polycarpi Epistolarum vetus lalina versio/
qualem exhibet nosler Cod. Reg. De indole eius cfr. num. 10. Signavi Ρα/.
9. Cod. Vaticaniis 3848 in 4" mai., raembraneus, in fol. 1 — 40.
,Hermae Pastorem' exhibet scriptum. Exaralus est exeunte saec. XIV.
Nullae capilum secliones ; literae singularum Visionum sicuti cuiusvis
Mandalorum ac Simibludinura initiales depictae; tiluli niinio praescripti.
In folio primo:
INCIPIT PROLOGUS LIBRI PASTORIS .
IN HOC CORPORE CONTINETUR.
liber qiii appellatur pastoris qiiem sancliis Ilicronimus presbiler in
calbalogo illuslrium viroruin inler ecclesiasticos scriplores ita meminif
dicens* Herman cuius aposlolus Paiilus ad Romanos scribens meminit
salutate flegontam bermen patrobain bernian et qui cum eis sunt fralrcs
et asserunt auctorem esse libri qui appellaliir paslor et apud quasdam
graeciae ecclesias publice legitiir revera ulilis liber multique de eo
scriptorum veterum usurpavere leslimonia sed apud latinos pene igiio•
tus est.
LIBER PASTORIS.
Liber pastoris nuntii penitentie. Mandala ac Simililudines eius
quibus apparuit et loculus est herme. Cui etiara in principio apparuit
ecclesia in variis figuris. Sunt ergo visioiies ecclesie numero quattuor
pastoris iiunlii penilentie visionum nuinerus quinque mandata eiusdem
numero duodecim similitudines ipsius numero decem.
Visiones in Cod. revera extant illae quattuor; quibus expletis in-
scriptio legitur: ,Visio quinta de mandatis.' Sequunlur autem ipsa man-
data, qiiae librario nostro sunt ,Visio quinta.' In fine eorum:
jExpliciunt mandata
Incipiunt similitudines Prima similitudo/
Similitudo ,sexta' in Codice incipit: ,Quidam cum haberet fundum
(Simililudo 5, 2); seplimae exordium: ,Post dies deinde non multos (Sim.
5, 2. sub finem); oclavae initium idem est ac sextae in libb. impressis. Simi-
litudini (in Edd. ,seplimae') sequcnti deest titulus, apparet tamen locus
ei apponendo apertus; Similitudo ,nona' in Edd. est ,octava; nona' Edd.
in Cod. Vat. inscribitur ,Similitudo' X. Ibidem (c. 13 Edd.) ita divisum
CODICUM NOTITIA. LIX
est, ut vocc. ,HEe enim virgines potestates simt/ loco inscriptioni
apponendae praevio relicto et lilt. Η coloribus ornala , novam Simili-
tiulinem inducere videantur. Ullima (libb. inipr. ,decima') tilulum in
fronte fert nullum, liltera tamen inilialis Ρ colore caeruleo depicla est.
Epigraphe :
Explicit liber pasloris discipuli beati pauli
Aposloli *.• Deo gratias.
Cod. Vat. ex eodem fonte pervenit, quo illi, quibus Cotelerius et
Fellus usi sunt ; propius tameii accedit ad Ms. Lambelhanum. ' Haud
raro negligenler scriptus est, hic et illic manu docla correctus, bonas
lecliones exbibens baud paucis pravis commixtas. Nonnimquam scri-
bilur: jFubibus , scobas , lintheum, exureserunt, consumala, exarceba-
verunt, impartite, exilant, exeptis, apperuisti, diffiniri, inquesierunt,
exoleraogesim , sintbensem' (synlbesim), ,set, planatavit, discipaverunt,
discensiones: scrabri, coros, iradicelur, colidiana.' Signavi Vat.
10. Cod. Palalinus 150, membraneus, formae 8«^, qui in fol.
94 — 180 jPastorem Hermae' scriptum habet, exaratus esl saec. XIV.
Nullae capitum sectiones; depictae sunt Visioniim, Mandatorum, Simili-
ludinuni initiales litterae. Inscriplio:
Incipit libellus sancti pastoris. Incipit visio prima quam vidit herma.
Visionem quartam excipit inscriplio :
Explie visio IIII qua vidit de ecclesia.
Incipiut pastoris raandala duodecim.
Tituli Mand. VI. VII. VIII. IX. XII. non adscripti sunl; palel autem
locus iis praefigendis.
In flne Mandalorum: AMEN. Expliciunt mandata pastoris numero
duodecim '.' >
INCIPIVNT. SIMILITVDINES. DECEM QVAS
MECV LOQVVTVS: EST. SIMILITVDO
PRIMA : .
Similitudines V. VIII. X carent^ lilulo, non tamen loco ei adscri•
bendo. In fme Sim. nonae: 'ΑΜΗΝ, post decimam: άμην.
Hic Codex magni faciendus est, quippe qui ποψενος latinam lar-
gialur versionem, quae hactenus nullibi innoluerit. Quae qiiidem versio
cum in Visionibus non paucum discrepet ab ea, quam in libris edilis
evulgatam legimus, hic illic in Mandalis et Simililudinibus fortasse alius
texlus graeci quam illa interpretalio est. Pro anxictate sua huius ver-
sioiiis auctor pracpositionibus latinis saepius modo Graecorum iitiliir, in
reliquis quoque non sine lalinitatis iniuria graeca plus quam par est,
adeo graramalico genere neglecto, reddit, fitque infidebs ob nimiam ver-
tendi sollicitudinem atque fidelitalem ad litterara. Multas VV. doctorum
coniccturas confirmat, baud paucos locos difficultalibus obslruclos elc-
ganti sentcntiarum conformalione ingcniose iUustral. Voces uncinis in-
clusas cquidem addidi. Scribitur passim: ,acthnicos, aepulatus, aege-
runt, saed , haerbe, quaerele, exiebant, luxoriosis, popoli , dipsichia,
excederunt, intellegere, emitlis' (emilis), ,chrocinum, simulachrum, hy-
emps, lemplare, doepalatam , subslulisset, emmancipiebat, histi, hii,
LX CODICUM NOTITIA.
pampynos, extuarent' (exstarent), jadsequuti, aspri, obsculari, percoepi,
raenolilha, cenasli, poene' (paene), ^abentibus, langunt/ Signavi Pal
b. Codices aliarum Ubliothecarum.
cc, Romae.
11. Cod. Angelicus ,B. 2. 4,' membraneus, foliis dimidiatis, saeculo
XI nilide diligenterque scriplus. Inter alias sanclorum vitas extat (fol.
61 — 68) ,iiiartyrium Ignatii/ Siiiieonis Metaph. Codex passim emendatus
est manu secunda, quam puto esse saeculi XII. Signavi Λ.
12. Ms. Barberinum 7, cuiiis seciindo folio Lucas Holstenius in-
scripsit :
,S. Polycarpi Episcopi et Martyris Epislola ad Philippenses.'
,S. Barnabae Apostoli ακέφαλος. Ex Mslo. bibliotbecae S, Silveslri
in Quirinali collata cum Msto. vetustiore Vatic. bibl/
Utriusque Ep. apographum Holstenii est; texlus aulem ex optirao
fonte provenit. Codex ipse monasterii S. Silvestri in Quirinali non su-
perstes est, neque iile PP. Thealinorum, quem contulit I. Vossius. Ms.
Vaticanum ab Holstenio allegatura est noster Cod. Vat. 859, passim
lantummodo ab eo irispeclus. Signavi B.
13. Ms. Barberinum 68:
,S. Ignalii Martyris Epistoiae graecae ex Codice Vaticano 428 a
Leone Allatio erutae.'
Cod. Vaticanus descriptu$ fruslra quaeritur, cum illc numero 428
insignitus Ignaliura non contineat, neqiie ad Valicanum 859 aul Ottobo-
nianum 348 ne ex longinquo quidem accedat. Lecliones praebet baud
contemnendas. Ex Cod. Mediceo breviorem Ignatii Epp. recensionem ex-
bibenle varias lectiones margini Allatius apposuit, haud raro tamen suas
coniecturas pro libri scripli iectionibus tacite venditans. In quarto Msti.
fol. legitur:
Τον εν 'Άγίοις 'Ίεροιιάρτνρος 'Ιγνατίου Άρχιετΐΐΰκόπου
'Αντιοχείας ΈηιύτοΙαί : ^, et in pag. subsequenli:
"Ελεγχος των τον 'Ιγνατίου
ΙΒ Έπιϋτολών.
α. Προς Μαρίαν Καΰβοβολίτην.
β. Προς Τραλληβίονς.
γ. Προς Μαγνηβίονς.
δ. Προς τους εν Τάρΰω.
ε. Προς Φιλιτίταβίονς, τΐερϊ βαπτίβιιατος.
ς. Προς Φιλαδελφεΐς.
ζ. Προς Σμ,νρναίονς.
η. Προς Πολνκαρπον επίΰκοπον Σμνρνης.
-θ•. Προς ΆντιοχεΙς.
ι. Προς "Ηρωνα διάκονον Αντιοχείας,
ια. Προς Έφεβίους.
ιβ. Προς 'Ρωμαίους. Signavi C.
14. Ms. Barberinum 501. Ιη fol. 5 Holstenius notavil:
,S. Ignatii Epistolae genuinae et apostolicae simplicitatis.*
,Ex antiquissimo Codice Msto. bibliothecae Mediceae Lucas Holste-
nius descripsit et versionem latinara addidit.' Signavi D,
CODICUM NOTITIA. LXI
15. Cod. Casanatensis G. V. 14, chartaceus, folionmi octonarioruin,
non ima eademque manu scriptus, saeculi XV. Manus saeculi XVII in-
diciilum praemisil, qiiera anle hos quiiulecim annos ita oonceptum inveni :
„S. P. N. Sophronii Archiep. Hierosolymilani Homilia pro SS. Pelro
el Paulo die quarta ualalium.
Capita novem, quae fama erat, loannem Italum philosophum suos
auditofes docere, a Sacra Synodo danmata Indiclione 15.
Didymi contra Manicheos.
Didymus hic fuit palria Alexandriiis alqiie ab alio Didymo Alexan-
drino Grammalico seniore distinguendus, iiec eliaui Cunfundendus cuni
Didymo Monacho Aegyplio.
Cateaa Graecorum Palrum in Evangelium Lucae.
S. Alhanasii Arcliiepiscopi Alexandrini ad Anliochum Principem seu
Ducem de pliirimis variisque quaestionibus Responsiones CXXXVIII omni-
bus Christianis scilu ulilissimae.
S. Ignatii Martyris Epistolae ad Smirnaeos, ad Polycarpum, ad
Ephesios, ad Magnesianos, ad Philadelphienses, ad Tralianos, ad Mariam
(duae supposililiae) , ad Tarsenses.
S. Gregorii Thaumalurgi, non Theologi dicti, Neocaesareae Episcopi
MeUphrasis ia EcclesiasteD.
Pholii epistolae duae: prima ad Nicolaum II, altera ad Michaelem
Bulgarii PriDcipem.
S. Palris nostri Simeonis lunioris Theologi de triplici precalionis raodo.
S. Cyrilli Archiep. Alexandrini dc raystica coena et de ablutione.
S. Dorolhei Episcupi Tyri et Marlyris de nominibus Apostoloruin
et eomm praedicalionis, inorlis ct scpullurae loco.
S. Polycarpi Smiroaeorum Episcopi et Martyris Epistola ad Phi*
lippenses."
Quae quidem opp. in ipso Codice sequunlur alio ordine. Nam
cateDam Ulain graecorum Palrum in ev. Lucae excipiunt ,novera (po-
Uus octo) Ignalti Epp.' iii 48 foliis cum dimidiu nitidc scriptae. Surit
autem eaedem, quas'l. Vossius ex pretioso illo Codice Mcdiceo 7 Plu-
lei LVIl primus evulgavil. Ac milii quidem iibrum Casanatensem per-
luslranli , Mediceus ei fons alquc exem|)lar fuisse diu visus esl. Ut
iU opinarer, cum indoles ulriusque, lum uilimae Epistolae {προς τους
iv Ταραω) externa ulrobivis rae movit species. Casanalensis quippe
eodem modo desinit quo Mediceus, co tamen discrimine, quod illio
sequunlur qtialluor folia cum diniidio alba. Sed id qiiidcni aliunde cx-
plicanduui videlur. Nam ut omnium novem (vel octo) Epp. inscriplionem
aliaque huiuscemodi plura omittam, ex coniparalionc amborum Mss.
accuratius inler se instituta apparel notabibor lcclionum discrcpanlia. Crc-
dibilc tamen esl, ulrumque Cod. ex eodem velustissimo archelypo, per
ambages quidem, enianasse. lUud niinirurn Epislolam ad Tarsenses in-
legram habebat. Verumlamen casu quodam faclum esse videtur, ut
bbrarius Codicis Casanalcnsis eam illinc non transscribere polueril,
quamvis pnus obscrvatarii ac inensuralam, idcoquc spaliuni ci inlegrae
describendae reliqucril. ijuare iragnicnluiii lanluiiirnodo cx Mediceo
transscripsiL Hinc Casanalensis et Blediceus, quod ad textura Epistolae
LXII CODICUM NOTITIA.
ad Tarsenses allinet, plus solito coeunt. Quae cum ita sint, Casana-
tensi in mullis locis plus auctoritalis Iribuendum puto, quam Mediceo.
Incst quoque ,Polycarpi Ep. ad Philippenses/ Cum ea contextim
exlal in 22 foliis cum dimidio ,Ep. Barnabae/ quam quidem praevius
ille indiculus ignoral. Una eademque manus utramque scripsit saec.
XV, diversa quidem ab ea, quam in Epp. Ignatii vidimus. Hic Cod.
eril C.
β. Florenliae.
16. Cod. Mediceus (Plut. LVH num. 7) membraneus, in 4^ mai.,
iudice Bandinio saeculi XI (Catal. codd. gr. Bibliolhecae Laurenlianae tom.
II p. 347, Florenliae 1768.). Est miscellaneus. Post alia inveniunlur
jlgnalii Epp. novem ,' quales exhibet Cod. Casanatensis. Descriplus fuit
per Salvinium m usum Aldrichii et ab Holstenio, pluries inde ab I.
Vossio usque ad lacobsonum collalus. Neque ego labori peperci, neque
pro me C. Tischendorf, Th. Heyse, P. del Furia, siquidem etiam post
aliorum curam diligentiamque probatam praecipua loca denuo religiose
contulimus. Signavi L.
17. Cod. Mediceus (Plut. VII num. 21) chartaceus, saec. XV in
4^ min. Insunt (cl'r. Bandinius 1. c. lom. I p. 269) ,Divt Ignatii Episto-
lae inlerpolalae XI, Polycarpi una, et Hippolyli de consummatione Mundi,
et Antichristo, et de secundo advenlu D. N. lesu Chriti oratio/ Cum
Ep. Polycarpi coniuncta extat ,Barnabae Epislola', quod Bandinium effu-
git. Hunc quoque Codicem ego et amici pro me in omnibus locis, qiii
aiicuius momenli videbantur, posl alios iterum iterumque inspeximus.
Signavi F.
Qui praeter hosce in Commentariis Codices passim nominabunlur,
eorum notilia per alios PP. Apostol. edilores iam dudum publici iuris
facta est. Idcirco nostra illustratione non indigere videbantur. Confer
vero quae siipra in recensendis singulorum Patrum editionibus hanc in
rem a nobis dicta sunt.
Index tabulae lapidi ineisae.
1. Cod. Casan. Ep. S. Ign. ad Smyrn. [CJ
2. Cod. Vat. 866. Fol. 186. a. [Vat.]
3. Cod. Vat. 813. Fol. 305. a. [E]
4. Cod. Vat. 815. Fol. 41. a. [N]
5. Cod. Vat. 859. Fol. 167. a. [V]
6. Cod. Casan. Finis Ep. S. Polyc. ad Phil. cmn Ep. S. Barn. coniiinct. [CJ
7. Cod. Ottob. 348. Fol. 64. a. [q]
8. Cod. Reg. 30. Fol. 161. b. [R]
9. Cod. Palat. 150. Fol. 134. b. [Pal.]
10. Cod. Vat. 3848. Fol. 9. a. [Vat.]
11. Cod. Reg, 81. Fol. 89. a. [Reg.]
LXIII
CODEX SIKAITICUS.
ΒΑΡΝΑΒΑ ΕΠΙ2Τ0ΑΗ
I.
Χαίρετε ϋϊοι και ϋ-νγατερεΰ εν ονόματι χυριον τον αγαπηΰαντοΰ
ημαΰ εν ιρηνη
μεγάλων μεν όντων και πλονΰΐων των του ΰ^εον δικαιωμάτων ειΰ
νμαα νπερ τι και καϋ• νπερβολην νπερενφρενομε επι τοιΰ f*axo!()iota
και ενάοξοισ νμων πνενμαβιν ου το εμφντον τηα δωρεαΰ πνευματικηΰ
χάριν ειληφαται διο και μάλλον αυνχαιρω εμαυτω ελπιζων 6ω&ηναι
OTt αλη^ωΰ βλέπω εν νμιν εκκεχνμενον απο τον πλουΰιον τηΰ αγα-
πηα χνριου πνενμα εφ νμαΰ οντω με ε^επληξεν επι νμων η επιπο-
^τ]τη οψιΰ νμων πεπίΰμενοΰ ονν τοντο και αννιδων ^ εμαντω οτι εν
νμιν λαληΰαα πολλά επιΰταμαι οτι εμοι ΰννωδενΰεν εν οδω δικαιοΰν-
νηα κνριοα και παντωΰ αναγκαζομε καγω ειβ τοντο αγαπάν νμαβ νπερ
την ψυχην μον οτι μεγάλη πιΰτιΰ και αγάπη ε^κατοικει εν νμιν ελ-
ηιϋει ζωηα αντον λογιΰαμενοα ονν τοντο οτι εαν μεληΰη μοι περί
νμων τον μεροα τι μεταδονναι αφ ον ελαβον οτι εαται μοι τοιοντοιβ
πνενμαοιν νπηρετηααιηι ειΰ μιθ{^ον εΰπονδααα κατά μικρόν νμιν πεμ-
πειν ϊνα μετά τηα πιβτεωο νμων τελιαν εχηται την γνωΰιν' τρία ονν
δόγματα εατιν χνριον' ξωη ' πιΰτιΰ ελπιΰ ' αρχή ' ^ κα^ τελοΰ ημών και
όιχεοαννη χριαεωΰ αρχή ' ** και τελοΰ αγάπη ενφροΰννη και αγαλλιαΰεωΰ
έργων εν δικαωΰννηΰ μαρτνρια' εγνωριΰεν γαρ ημιν ο δεΰποτηΰ ita
των προφητών τα παρεληλν&οτα και τα ενεΰτωτα ^ των μελλόντων
δόνα ατιαρχαΰ ημιν γενΰεωΰ ων τα κα^ εκαΰτα βλεποντεΰ ενεργούμενα
χα&ωα ελαληΰεν οφιλθ|ϋεν πλονΰίωτερον και ντρηλοτερον προΰαγειν τω
φοβω αντον εγω δε ονχ ωΰ διδαΰκαλοΰ αλλ ωΰ ειΰ εξ νμων νποδιξω
ολίγα δι ων εν τοιΰ παροναιν ενφραν^ΰεϋϋ-ε
IL
ημερίον ονν ονΰων πονηρών και αντον τον ενεργονντοα εχοντοϋ
την εξονΰιαν οφιλομεν εαντοιΰ προΰεχοντεβ ^ εκζητειν τα δικαιώματα
κνριον τηα ονν πιΰτεωα ημών ειαιν βοηϋ^οΐ' φοβοα' νπομονη τα δε
αννμαχονντα ημιν μακροί μια' και εγκρατια' τοντων μενόντων τα προα
KV^uyv αγνωα αννενφρινονται αντοια' αοφια' αννεαια επιατημη γνω-
1) ** αυψίβωα — 2) 3) punctum posl αρχή utroque loco rasum est.
4; •• addidit xca. — 5) ** προσεχοντεα xai
e
LXiv BARNABAE EPISTOLA. II. 111.
ΰιΰ ηεφανερωκεν γαρ ημιν δία πάντων των προφητών οτι οντε Ό^ν-
αιων οντε ολοκαντωιιατων οντε προοφορων χρηζεί λέγων οτε μεν τι
μοί πληΌ•οϋ των ϋ'νΰίων νμων λέγει πνριοβ πληριΰ ειμί ολοκκντωμα-
των και ΰτεαρ αρνων και αίμα τανρων %αι τράγων ον βονλομε ονδ
αν ερχηΰϋ'ε οφ^^ηναι jiiot τιβ γαρ ε'ξεζητ7]6εν ταντα εκ των χιρων νμων
πατιν μον την ανλην ον προΰϋ-ηοεΰ&αι ονδ ε εαν φερι^ται ΰεμιδαλιν
ματαιον ϋ'νμναμα βδελνγμα μοι εβτιν ταΰ νεομηνιαα νμων και τα ΰαβ-
βατα ονκ ανέχομαι ταντα ονν κατηργηΰεν ϊνα ο καινού ι ^ νομοβ τον
κυρίου ηκμων ^ ιηΰον χριατον ανεν ζνγον αναγτιηβ ων μη ανϋ•ρωπο-
ποΐ7}τον εχη την προΰφοραν
λέγει δε πάλιν προβ «υτουσ μη εγω ενετιλαμην τοιβ πατραβιν
νμων εαπορενομενοια εκ γηα αιγνπτον προβενεγκαι μοι ολοκαντωματα
και ϋ'νβιαΰ αλλ η τοντο ενετιλαμην αντοιΰ εκαβτοΰ νμων κατά τον
πληβιον εν τη κάρδια εαντον ^ κακιαν μη μνηΰικακιτω και ορκον
ψενδη μη αγαπαται αιΰϋ'ανεβϋ'αι ονν οφιλο^ιεν μη οντεΰ αΰννετοι την
γνωμην τηα αγα&ωΰννηϋ τον πατροΰ ημών οτι ημιν λέγει ϋ-ελων ημαα
μη ομοιωΰ πλανωμενονΰ εκεινοΐΰ ξητιν πωβ προβαγωμεν αντω ημιν
ονν οντωύ λέγει θυσκν τω Ό'εω κάρδια ΰνντετριμμενη οΰμη ενωδιαα
τω κνριω κάρδια δοξαζονβα τον πεπλακοτα αντην ακριβενεΰ^αι ονν
οφιλομεν αδελφοί περί τηα ΰωτηριαΰ ημών ίνα μη ο πονηροα παριβ-
δνΰιν ϊ * πλαν7]6 ποιηϋαΰ ημιν εκΰφενδονηΰη ημαα απο τηα ζωηα ημών
m.
λέγει ονν πάλιν περί τοντων προα αντονα ϊνα τι μοι νηατενεται λέγει
κνριοα ωα αημερον ακονβΌ'ηναι κρανγη την φωνην ϋμων ον ταντην
την νηατιαν εγω ε^ελεξαμ7}ν λέγει κνριού ονκ ανθ'ρωπον ταπινονντα
την ψνχην αντον ονδ αν καμψηται ωύ κρικον τον τραχηλον νμων
κοίΐ αακκον και αποδον νποατρωαηται ονδ οντωα καλεαεται ντ^ατιαν
δεκτην προα ημαα ^ λέγει ϊδον αντη νηατια ην εγω ε^ελε^αμην λέγει
κνριοα ονκ ανθ-ρωπον ταπινονντα την ιΰνχην αντον άλλα λνε παν
ύννδεαμον αδικιαα διάλυε ατραγγαλιαα βίαιων ανναλλαγματων αποατελλε
τεϋ•ραναμενονα εν αφεαει και παααν αδικον αννγραφην διααπα δια-
ϋ-ρνπτε πινωαιν τον αρτον αον' και γνμνον εαν ειδηα περίβαλε αατε-
γονα ειααγε εια τον οίκον αον' και εαν ϊδηα ταπινον ουχ νπερο-ψΐ]
αντον ονδε απο των οικιών τον απερματοα 6ον τότε ραγηαεται προϊ-
μον το φωα αον και τα ϊ"|Μ-ατο: ^ αον ταχεωα ανατελει και προπό-
ρεναεται εμπροαΌ-εν αον η δικαιοαννη και η δόξα τον Ό'εου περιατελει
αε κα ^ τότε βοηαεια και ο Ο'εοα επακοναεται αον ετι λαλονντοα αον
ερι ϊδον παρειμι εαν αφεληα απο αον ύννδεαμον και χειροτονιαν και
ρήμα γογγναμον και δωα πινωντι τον αρτον αον εκ ιρνχηα αον και
1) 2) t et κ prima manu deleta. — 3) ε prima manu suppletum. — 4) Ϊ
prima mami deletum. Ad ποιηύασ ** addidit (v. — 5) ** addidit άε. - 6) «
suprascriptum elegantius est quam quod ** correctori conveniat, tamen nec primae
manus esse satis manifestura est. Nihilominus verisimile est , ipsum scriptorem,
anlequam absolveret ϊματια, quod omnino videtur scripturus fuisse, ϊαματα re-
posuisse, postea vero « cum punctis super t instauratum esse. — 7) κα prima
manu notatum.
BARNABAE EPISTOLA. HI. IV. LXV
ψνχην τεταπινωμενην ελαιηΰειΰ ειΰ τοντο ονν αδελφοί ο ^ μακροΰνμοΰ
προβλεψαβ ω6 εν αχερεοΰννΐ] πίΰτεναει ο λαοσ ον ητοιμαΰεν εν τω
ηγαττημενω αντον προεφανερωαεν γαρ ημιν περί πάντων εινα μη προΰ-
ρηΟΰωμε^α ωΰ επιλχηοι τω εχινων νομών ^
IV.
δει ονν ημαΰ περί των ενεΰτωτων επι πολν εραυνωνταϋ εχζητιν τα δυνά-
μενα ^ ημασ ΰωζειν φνγωμεν ονν τελειωΰ απο πάντων των έργων τηβ
ανομχαβ μηποτε καταλαβη ημαΰ τα έργα τηβ ανομιαβ και μιΰηαω-
μεν την πλανην τον ννν καιρόν ίνα εΐ6 τον ι^ελλοντα αγαπηαωμεν *
μη δωμεν τη εαντων "ψνχη ανεΰιν ωΰτε εχιν αντην εξοναιαν μετά
αμαρτωλών χαι πονηρών ϋνντρεχιν μηποτε ομοιω&ωμεν αντοιΰ ' το τε-
ΰον αχανδαλον '^γεγραπται ^ ηγγιχεν περί ον γεγραπται ωα ενωχ λέ-
γει ειΰ τοντο γαρ ο δεΰποτηΰ ΰνντετμηκεν τονΰ χαιρονΰ και ταΰ ημε-
ραΰ ϊνα ταχννη ο Ί]γαπημενοΰ αντον και επι την χληρονομιαν ηξ,ει
Ιεγει δε οντωΰ χαι ο προφητηΰ βαΰΐλειαι δεχα επι τηΰ γηΰ βαΰιλεν-
ΰονΰΐν χαι εξαναΰτηΰεται όπισθεν αντων |ΐ*ικροσ βαΰιλενΰ οβ ταπινω-
ΰει τρίΰ νφ εν των βαβΰεων ομοιωΰ περί τον αντον λεγι ^ανίί^λ'*
χαι ϊόον το τέταρτον &ηριον ποντ^ρον χαι ϊΰχνρον χαι χαλεπωτερον
πάρα πάντα τα θί^ρια τηΰ γηΰ κοτί- ωσ ε^ αντον ανετιλεν δεχα χλερατα ^
χαι ε| αντων μιχρον χεραβ παραφναδιον και ωΰ εταπινωΰΰεν '^ νφ εν
τρία των μεγάλων χερατων ΰννιεναι ονν οφιλεται ετι δε καί. τούτο
ερωτώ νμαΰ ωΰ ειΰ εξ νμων ων ϊδειωΰ δε χαι πανταΰ αγαπών νπερ
την "ψνχην μον προΰεχειν ννν εαντοιΰ χαι μη ομοιονΰ'&αι τιΰιν επιΰω-
ρενοντεσ** ταισ αμαρτιαιΰ νμων λεγονταΰ'^ οτι η δια&ηχη ημών μεν
αλλ ziuvoi οντωΰ ειΰ τελοΰ απωλεΰαν αντην λαβοντοΰ ηδη τον μωνΰεωΰ
Ιίγει γαρ η γραφή χαι 7jv μωνΰηΰ εν τω ορι ν7]ΰτενων ημεραΰ Ίμ και
ννχταα 'μ χαι ελαβεν την δια9Ί]χην απο τον χνριον πλακασ λιθινασ
γεγραμμεναΰ τω δαχτνλω τηΰ χειροσ τον κυρίου άλλα επιοτραφεντεΰ
επι τα είδωλα απωλεΰαν αντην λέγει γαρ οντωΰ χνριοΰ μωΰη μωΰη
χαταβη^ι το ταχοΰ οτι ηνομηΰεν ο λαοΰ ΰον ονΰ εξηγαγεΰ εκ γηΰ cctyv-
;Γτον χαι ΰννηχεν μωΰηΰ χαι εριψεν ταΰ δνο πλαχαΰ εκ των χειρών
αντων ^^ χαι ΰννετριβη αντων η δια&ηχη ϊνα η τον ηγαπημενον ιηΰον
ενχαταοφραγιΰ^η εΐΰ την χαρδιαν ημών εν ελπιδι τηΰ πιΰτεωΰ αντον
πολλά δε ^ελων γραφειν ονχ ωΰ όιόασκαλοσ αλλ ωσ πρεπι αγαπωντι
αφ ων εχομεν μη ελλιπειν γραφην ^^ εΰπονδαΰα διο περί'ψημα ^2 ν^ων
προΰε^ομεν εν ταιΰ εΰχαταιΰ ημεραιΰ ονδεν γαρ ωφεληΰει νμαΰ ο παΰ
χρονοΰ τηΰ πιΰτεωΰ νμων εαν μη ννν εν τω ανομω καιρώ καί τοισ
μελλονΰιν ΰχανδαλοιΰ ωΰ πρέπει νϊοιΰ •&εον αντιΰτωμεν ϊνα μη ΰχη
παριοδνΰιν ο μελαΰ φνγωμεν απο παβηΰ ματαιοτητοΰ μΐΰηΰωμεν τε-
1) ο Tidetor prima manu suppletum. — 2) non correclum. — 3) άν prima
ex γί coirectiim vuJelur. Eadem maou euprascripium est a. Pro ytvo-
μινα igilur ipse scriplor όνίαμίΐα reposuil. — 4) ** αγατιηί^ωμίν — 5) priraa
maoa Dolatam. — 6) λ prima manii nolalum. — 7) σ prius leviler rasum el signis
noutam. — 8) 9) -Tta el -τασ: nil mutatum. — 10) ** aviov — 11) ** γρα-
φαν — 12) In bie nil correctam est.
Lxvi BARNABAE EPISTOLA. IV. V.
λιωΰ τα έργα τηβ πον^ιφαΰ οδον μη καΰ• εαυτουσ ενδννοντεΰ μ,ονα-
ζεταί ωβ ηδη δεδικαιωμενοι αλλ επι το αντο βννερχομενοι ΰννζητείτε
περί του κοινή Ονμφεροντοΰ λέγει γαρ η γραφή' οναι οι ΰννετοι εαν-
τοια και ενωτνιον εαυτών επιΰτΎΐμονεΰ γενωμεϋ'α πνευματικοί γενωμε&α
ναοΰ τελιοΰ τω ϋ'εω εφ οΰον εοτιν εν ημιν μελετωμεν τον φοβον του
ϋ•εου φυλααΰιν αγωνιζωμεϋ^α ^ ταΰ εντολαβ αυτού ϊνα τοια '^ δικαιω-
ΐιιασιν ο κυριοΰ απροβωπολημπτωα κρινι τον κοΰμον εκαΰτοΰ καΰ•ωβ
ετνοιηβεν κομιειται εαν η αγα^Όβ η δικαιοβυνη αυτού προηγηΰεται αυ-
τού εαν η πονηρού ο μί6ΰ•ο6 τηΰ πονηριαΰ εμπροΰΰ•εν αυτού ϊνα μη-
ποτε επαναπαυομενοι ωβ κλιμοι επικαΌ-υπνωΰωμεν ταια αμαρτιαιο 7}μων
και ο πονηρού άρχων λαβών την κα& ημών εξουβιαν απωΰηται ημαΰ
απο τη6 βααιλιαΰ του κυρίου ετι δε κακινο αδελφοί μου όταν ^ νοεί-
ται όταν βλέπεται μετά τηλικαυτα ΰημια και τέρατα ^ γεγονότα εν τω
ϊΰραηλ και ουτωβ ενκαταλελιφΟ•αί. αυτουβ προΰεχωμεν μηποτε ωΰ γε-
γραπται πολλοί κλητοι ολίγοι δε εκλεκτοί ευρε{^ωμεν
V.
εια τούτο γαρ ϋπεμινεν ο κυριοσ παραδονναι την ΰαρκα ειΰ καταφ&ο-
ραν ϊνα τη αφεΰει των αμαρτιών αγνιβϋ'ωμεν ο εοτιν εν τω αιματι
του ραντιΰματού αυτού '
γεγραπται γαρ περί αυτού α μεν προβ τον ϊβραη)ί α δε προΰ
ημαβ λέγει δε ουτωβ ετραυματιαΰ-η δια ταΰ ανομιαΰ ημών και μεμα-
λακιΰται δια ταβ αμαρτιαΰ ημών τω μωλωπι αυτού ημιβ ϊαΰ•ημεν ωα
προβατον επι βφαγην ηχϋ•η και ωΰ αμνοΰ αφωνοΰ εναντίον του κι-
ραντοΰ αυτόν ουκουν ϋπερευχαριΰτιν οφιλομεν τω κνριω οτι και τα
παρεληλυ&οτα ημιν εγνωριΰεν και εν τοιΰ ενεΰτωΰιν ημαΰ εΰοφιΰεν xat
ειΰ τα μέλλοντα ουκ εΰμεν αΰυνετοι
λέγει δε η γραφή ουκ αδικωΰ εκτινεται δίκτυα πτερωτοΐΰ τοντο
λεγεί ort δικαιωβ απολιται ανΰ'ρωποΰ ο έχων οδού δικαιοΰυν7}ΰ γνω-
ΰιν εαυτόν ειΰ οδον ΰκοτουα αποσυνεχεί
ετι δε και τούτο αδελφοί μου ει ο κυριοΰ ϋπεμινεν πα^ειν περί
τηΰ ψυχηο ημών ων παντοΰ του κο^ι^ου κυριοΰ ω ειπεν ο Ό-εοσ απο
καταβοληϋ κθ(ί|Μ.οι; ποιηύωμεν αν&ρωπον κατ ικονα και κα-Ο• ομοιωΰιν
ημετεραν πωΰ ουν ϋπεμινεν ϋπο χιροΰ ανΌ-ρωπων πα&ειν μαϋ-εται οι
προφηται απ αυτού εχοντεΰ την χάριν ειΰ αυτόν επροφητευΰαν αυτοσ
δε εινα καταργηθεί τον θάνατον και την εκ νεκρών αναΰταΰιν δείξει
οτι εν ΰαρκι έδει αυτόν φανερωΌ'τ^ναί ϋπεμινεν ϊνα και τοιΰ πατραΰιν
την επαγγελιαν αποδώ και αυτοί? εαυτω τον λαον τον κενόν ονομα-
ζων ^ επιάεί/^ει επι την ^ γηΰ ων οτι την αναΰταΰιν αυτοΰ ποιηΰαΰ κρινι
1) ** ϊνα «γ. ~ 2) ** εν τοια Ad διχαιωμασιν ** supplevit αυτού
ενφρανθ^ωμεν. — 3) Εΐ prima manus et ** notavit. — 4) ** addidit τα. —
5) ** ετοιμαζων — 6) ** τησ
BARNaBAE EPISTOLA. V. VI.
LXVII
Editio.
εχη^^ε \ νπερι^γαπηΰεν
αμαρτωλονα εια ftnravotav
viov &εον είναι
7ΐω6 αν εΰω9'η6αν οι άνθρωποι
οτι τον \ χειρών
βλεποντεα
εΐύ τοντο ηλ^εν εν ΰαρκι
χεφαλαιωβη \ αντον
Ιεγει γαρ
οτι εξ Ι [και αλίοβ τιροφψηβ]
τοίταξω \ ποιμένα
τότε αχορηια^ηοεται
αντοβ Ι χα^λωϋον
πονηρενομεν(αν βνναγωγαι
χαι ταΰ ΰιαγοναΰ
Codex Si naili cu s.
εκΊ]ρν(5ΰεν \ νπερηγαπηϋαν
αμαρτωλονΰ
ftvat VLOV -Θ-εον
ονδ αν πωύ οι αν&ρωποι εΰωΘΎ}βαν
οτε τον \ των χιρων
εμβλεποντεα
εν ααρκι ηλ&εν
αναχεφαλαιωαη \ αντων {**αντον)
Κεγει {**Κεγει γαρ)
εξ {**οτι εξ) \ desiint
παταξωΰιν } ποιμένα εαυτών
τότε απολιπεται (** τότε αχορπιαϋ^}-
(>εται και απολιται)
αντοΰ δε \ και καϋ-ηλωοον
ανναγωγη πονηρενομενων
ταΰ δε ΰειαγοναΰ μου
VL
εντολίρ^ Ι διχαξομενοβ
Tunrcta νμεΐΰ παλαιω&ηΰεα&ε
»ς Cfurrfov | τιολντελη
οσ eibruiet επ αντον
αλλ επει
Φηκ€ η^ν 6αρ%α
ο xvQUHt Ι οννιψε
χροιφανιροντο
Χεγει δε χαι μωαηϋ αντοια
ααελ&ετε
χνριοα τω
ιαααχ
χατοίκληρονομηΰατε αχηην γην
τι ' ελπιαατε [φηαιν]
[γαρ] | [εΐϋ]
την ρεονύαν | ημζον
αναχαινιοαβ
mc αν δε αναπίαααομενονα αντονΰ
τίΧαΰμα αν^ρωπον
τιροο ημαα
Ιεγει χνριοο \ τιοιηΰω
ειβεΐ^ετε
βάλω ύαρχινασ αντοκί ' οτι ημεΚλεν
IV 6a{fxi φανερονΰ^αΐ
mdiv χνριοβ | ^εω
την εντολψ \ δικαιονμεί'οΰ
νμΐ6 παντεβ ωΰ ιματιον πάλαι-
ω^ηΰεΰβ^αι \ πολντελην {** -λη)
ο πιατενων εια αντον
άλλα ειπεν (sed rusuris reposilum
esl αλλ επει)
τεΟ-ειχεν την ααρκαν (ν erasuni)
χνριοσ Ι αννιετε
προεφανερωϋ•η
τι λέγει ο αλλοβ προφητηβ μωΰηβ
ειοελϋ-αται
χνριοΰ (** addidit τοΐ6 πατρααιν
νμων) τω
ϊΰαχ
χαταχληρονομηΰατω την {** -ΰατε
αντην) γην
τι δε Ι ελπιαατε {** addidil φηϋιν)
γαρ \ εια
γη (**γην) ρεονααν | ημών αδελφοί
εχαινιαεν (** ανακαινιααα)
ωα αν δη αναπλαααοντοα αντον
πλααμα ημών
προα ημαα λέγει κνριοα
λέγει δε χνριοα | ποιώ
ίκτελθαται
εμβαλω σαρκιναα οτι αντοα
εν ΰαρχι εμίλλεν φανερονα^αι
χνριοα ηαλιν \ τω ϋ-εω
LXVIII
BaRNABAE EPiSTOLA. VI. VII. VIIK
Editio.
Codex Sinaiticus.
λέγει εξομολογηΰοιιαι
εν μεϋω αδελφών μου
ζωοπο υείται
ουτωΰ
εξομολογηβομ,Μ
μελί αδελφών μου \ το μέλι
εξωητνοίειται (ε prius erasum)
οντωβ ουν
τνροειρηκε δε επάνω οτι, αυξανεΰ- προειρη-καμεν δε επάνω και αυ^α-
^ωύαν νεβϋ'ωΰαν και πληΰ'υνεΰ'&ωΰαν
νυν αρχειν \ ε^ουΰια αρχιν | εξουΰυαβ
κυρυευΰη αυρι,ευβεί
νπ.
ξωοποιηΰη \ πωΰ
λάου Ι εντοληΰ αυτού
-θ-ανατω | ε^ολο&ρευ'Ο^ΐΐΰεται,
νπερ \ ημελλε
ιΰοιακ,
Όνΰιαΰτηριον τελεβ&η
επειδή εμε ειπεν
λάου
(ΐαρκα
ΰακτίω και ΰποδω
παΰ'ειν νπερ αυτών
πωϋ ουν ενετειλαζο
τον ενα ειβ ολοκαύτωμα νπερ
τον δε ενα \ ποιηΰουΰιν
ΐϊ^σου Ι περιϋ-ειτε
και αφαιρεί \ επιτιϋ"τΐ6ΐν
λεγομενον | ραχί,-ί^
ταυτηβ μονηϋ τηύ ()θ!χου
και τούτο
επικαταρατον εΰτεφανωμενον
επει δε
εξουθ•ενηβαντεβ και κατακεντηΰαν-
τεΰ κοίί. ει^-τται^αντεσ
ϋ'εου Ι ομοιωΰ και τι tovro
και ιΰουό \ ιν' όταν
εκπλαγηΰονται
ιδε τον τύπον
ειΰ μεβον \ κεΐ|ΐιενο(> ινα οβ εαν
δει Ι κυριευΰαι
ζωοποιηΰι \ omissum
ναού Ι εντοληΰ
*omisit Ι εξολεϋ'ρεν&ηβετε
επι {**νπερ) \ εμελλεν
ϊΰακ (correclum ϊοαακ)
Ό-υσιαν τελεβ&ηναι (sic, corrupte)
επι (**επειδη) εμεν (**ψ^)
λαον μον
ΰαρκαν (nec mulatum teste ed. min.)
ΰακκον και βποδου
πολλά παΌ-ειν ϋπ αυτών
α ενετιλατο
το έναν (**ενα) ειβ ολοκαύτωμα
τον ενα ϋπερ
τον δε έναν {**ενα) \ ποιηϋωΰιν
&εου (**ιηϋον) \ περιθεται
φερι (**και αφερι) \ επιτ. αντο
γενομενον (** λεγομενον) \ ραχηλ
ούτω μονηβ τηβ ραχουβ
τούτο εΰτιν
εΰτεφανωμενον επικαταρατον
επειδή
και ε^ου&ενηΰαμεν (ipse * addidit
και, sed εμπτ. ηοη mulavit) εμ-
πτυΰαντεΰ
του 'Θ'εου \ ομοιοΰ εχεινω ειο τούτο
ειΰουΰ (**ϊΰουΰ) \ ινα όταν
εκπλαγωΰιν
είδε ^*ειδετε) τον τραγον τον τύπον
μεΰον Ι ^•εμενοΰ οτι ωΰ εαν
έδει Ι κυριευΰαι αυτού
εντέλλεται \ εν οιΰ
την ΰποδον παίδια \ βαλλειν
νιπ.
εντεταλται \ εν οκϊ ειΰιν
τα ποτιάια ΰποδον \ βαλιν
BARNABAE EPISTOLA. VIII. IX.
LXIX
Editio.
ro xoxjnvov ow ^vXov και τον vo-
camov
οντω I catlovjjxi λέγει,
0 μοοχοϋ ow εβτιν ο ιηΰονβ
επι αφαγην | ανδρεΰ [αμαρτωλοί]
οι δε ρίίντιζοντεΰ παιδεβ εναγγε-
L•ζoμεvoί
αγνιύμον τηβ χαρδιαα OiC εδωχε
δεχαδνο (bis) | αι φνλαι,
/ΜΙ κϊααχ χαι ια)ίωβ
τον ΐ9}σου επι ίνλω διοΐί
τον νοΰωπον
πονηροί χαι ρνπαραι \ χαι αλ/ων
οντω Ι ακοτεινα
G ο d e χ S i η a i ι i C U S.
το χοχκινον (**addidil επι ^νλων)
ει δε πάλιν ο τνποΰ ο την βταυ-
ρον και το εριον το κοκχινον
και τον (**το) νΰΰωπον
οντωΰ \ εν απλοτητι λέγεται
νομοβ χριστοσ ΐ7]ΰονα (**ο μοαχοα
ο ιηΰονΰ) εβτιν
επι την αφαγην \ ανδρεο
οι {**οι δε) ραντιζοντεο τταιάεσ
{**παιδεβ οι) εναγγελιααμενοι
αγνιομον (**addidil τηα χαρδιαΰ)
_οιΰ εδωκεν
φ (bis) Ι φνλαι
ϊβακ ϊακωβ^
ι?^()θυ επι ξνλον και οτι
το νΰΰωπον
ρνπαραι και πον7]ραι \ ο αλγών
οντωΰ \ ΰκοτια {**ΰκοτινα)
IX.
ημών χαι την 1uιtρδuxv
ο XVQIOC
πίρημη&ησΜ&ε
/ΜΙ πaL•v το πνεύμα χνρΜν ηρο-
φητενιι
awovacam
τηό φωνηύ
tva αχονοαντεα λογον πιατεναωμεν
t] γαρ περιτομη | εφ η
ίοοφιζεν | οδε
[νεαν] εντολην \ μη Οπειρητε
επι αχαν<^αα \ τω κνριω νμων
7uριτμη^ψε το ΰκληρον τηΰ καρδιαα
ου μη ΰχΧηρννψε
/ΜΙ πάλιν ιδον
απεριτμψα αχροβνΰτα \ κάρδια
περιτεμνεται
εκ των διαρκών αντων
τέκνα \ περί πάντων πλοναιωΰ
ο πρωηοβ \ προβλεψαα
τριών \ δεχα χαι οχτώ
τοντω \ μάθετε
ημών την ΰαρκανρδιαν (*ipse χαρ-
διαν resliluit quuui lam ΰαρκαν
scripsissel)
κνριοΰ
περιτ/Λ>/ται {**περιτμηΰΊίΐται)
liaec verba desunl
ακονΰαται {**ακονΰατω)
φωνή {**φωνηΰ)
ίνα ακονΰωμεν λογον και μη μό-
νον πιΰτενΰωμεν ημιΰ
άλλα και η ττεριτοιίΑΐ? | εφ ηΰ
εΰφαξεν {**εΰοφιζεν) \ ωδε
εντολην \ μη ΰπειρεται
επ ακαν&αιΰ \ τω ϋ•εω νμων
περιτμηται (non mulaluiii) την ΰκλη-
ροκαρδιαν
ον ΰκληρννειτε
ϊδον (**improbavit) λαβε πάλιν ϊδον
ακροβνΰτιαν \ καρδιαα
περιτεΓ^Ατ/ταί
εκ τηα δια^κηα αντων
τέκνα αγαπηα | περί πάντων
πρωτοα \ πλοναιωα προβλεψαα
γ Ι δεκαοχτώ
αυτω \ μα&ετε οη
LXX
BARNABAE EPISTOLA. IX. X.
Editio.
είτα tova τριαχοΰιονΰ
Codex Sinaiticus.
KccL δίαΰτημα ποιηβαβ λεγεν tqlu-
κοβίονΰ
το δε δεκαοχτώ ιώτα δεχα ητα οκτώ το δεκαοκτώ^ reliquis male praeter-
inissis
ετι δε
εν τω ταυ
τουϋ τριακοΰιονΰ | δυΰίν
εν ενι
ουδέν ο την
τηΰ δίδαχ7]β \ αλλ οιδα οτι
οτι δε
εν τω {τω ipse* supplevil) τρια-
κοβτω (**εν τοντω)
τριακοΰιονΰ | ita revera codex
εν τω ενι
οιδεν (** Ιι. Ι. interpunxil) οτι την
τηβ διαϋ-ηκηΰ \ άλλα οτι
Χ.
ειρηκεν \ ονδε (quater)
τίορακα \ πάντα ιχθ-υν
λεπίόα | αντω
αρα Ι μωΰηΰ
ειρηκεν Ι ον μη
όμοιοι εισι χηιροιΰ | όταν γαρ
κνριον εαντων \ νοτερηϋ'ωΰιν
και- ο Ι όταν τρωγη
ονκ οιδε τον ηνριον
ηειναζη \ ονδε μη φαγηβ φηβιν
ονδε τον κόρακα
κολληϋ'ηβη
ποριζειν εαντοιΰ
αλλ Ι εττιττ^ρου^ι-ν | ωΰ εν ακερ.
περιτνατονντεΰ και καβ-ημενα αργά
ταντα εκζητει
καταφαγη | ον μη φαγηΰ
ΰμνραιναν \ πολνποδα
ονδε ΰηπιαν
ομοιωϋ•η6η κολλωμενοΰ
ειβ τελοΰ ειβιν ο;(?ε|3εκ?
κεκριμενοι
εν τω βνθ-ω \ ωβ τα
αλλ εν Ι ον φαγη φηβιν
ον μην φηΰιν \ τοντο γαρ το ξωον
ποτέ δε ϋ-ηλν \ ον μη γαρ
ομοιωΰ'ηΰη τοιΰ τοιοντοιβ
ανομιαν \ τω ΰτοματι
ονδε κολληϋ'ηΰη τακ? ακαϋ•αρτοι6
ειπεν \ οντε (quater)
κορακαν (** -κα) | ΐχϋ-νν
ί^εξίΐάα {**λεπιδα) \ εαντω
αρα ονν | μωνΰηΰ
ειπεν \ ον
εισιν όμοιοι χοίρων \ τοντεΰτιν όταν
κνριον Ι νϋτεροννται
ωβ καί ο | orojr τρώγει
τον κνριον ονκ οιάεν
επι (viliose, **πί.να) | οντε φαγη
οντε τον κόρακα
κολλη&ηΰη ονδε ομοιωβ^ηβη
εαυΓοισ ποριζειν
άλλα Ι περιτηρονΰιν | εν ακερ.
περιπατονντεΰ και περιβλεπονται
ηνα εκδνϋωΰιν 5ί-α την πλεονε-
|to;v ωΰ και τα ορνεα ταντα μονά
(**ad(:lidit ίια κοπον) εαντοιΰ ον
ποριζει την τροφην άλλα και τα
{**αλλα αργά) κα'&ημενα εκζητει
φαγη \ ον φαγη
ΰμνρναν \ πωλνπαν
ονδε ΰηπ. ον μη φαγωΰιν
ομοιωΟ•ηΰη
εΐΰιν α()ε|5εκί ειΰ τελοβ
κεκριμενοι ηδη
τα εν τω βνϋ^ω \ ωΰ και τα
άλλα εν | ον μη φαγη
ον μη φηΰιν \ οτι το ζωον τοντο
ποτέ '&ηλν \ ον μη
γενηβηΰ τοιοντοΰ
ανομιαΰ \ εν τω σω^Αατι
ονδε ταιΰ την ανομιαν ποιονΰαιβ
BARNABAE EPISTOLA. X. XI. XII.
LXXI
Editio.
ταια την avoμutv ποιονΰαίΰ τω
ΰτομϋαι
πίρί των βρωμίαων μεν ουν μω-
ΰησ
εν τινενμεαι, | βρωματων
χίηεδεξαντο | τριών δογμάτων
δαβιδ Ι χαί λέγει ομοιωα
τια&ωΰ οι ιχθ. | ο χοίροΰ
επι χα&εδρα | τα χαθΊ]μενα
έχετε τελειωα | γνωαεωβ
αλλ είπε μωΰηϋ \ φαγεα^ε
μαρνχωμενον \ ο την τροψι^ν
μίίετωντων \ έργον εΰτιν
μοίρνχωμενων \ χνριον
μωοηα \ ονν
Ιαλονμεν
η^εληαε χνριοα
Codex Sinailicus.
εν τω ΰτοματι και αχαΰ'αρΰια
χολίηΰ^ΰει
περί μεν των βρωματων λαβών
μωνσηύ
οντωα εν πνενματι \ βρωΰεωΰ
προΰεδεξαντο \ των αντων τρι. δογμ.
δανειδ \ και λέγει {** ΆάύκΙιΙ ομοιωδ)
κα&ωΰ και οι ϊχθ. | οι χοίροι
επι χαϋ-εδραν \ χαΰ-ημενα
εχε τελιωβ \ βρωΰεωβ
πάλιν λέγει μωναηβ \ και φαγεΰΟ'αι
μαρνχονμενον \ ort την τροφην
μελετονντων \ εΰτιν έργον
αναμαρνχωμενον \ τον χνριον
μωνΰηΰ \ δε
διχαιωβ λαλονμεν
η&εληΰεν ο χνριοΰ
XI.
ζητηαωμεν δε ει | ημεληΰε
του ατανρον \ ειΰ αφεσιν
πΐίΟύδε^ωντία \ λέγει ονν
φρίξατω
9όο μεγαλΛ χαι πονηρά
tmeav Ι Ιαχχσυσ ανντετρψμενονο
Cmv Ι ανιτεταμενοι
ίίφηρημενησ \ θυρασ
βντ^Ιαΰω \ αχοτεινονα
xvQiOC Ι χατοίχηβει
uta τι λέγει εν τω νιω \ το νδωρ
εαται \ απορρνησεται
ωβει χνονβ | αοεβειβ
νυν δε λέγει \ απορρνηΰεται
εξελθη \ βτοματοα
εαται εια επιατροψην χαι ίλττι^α
ηαλιν Ι ο δο^ααει
χαι οβ εαν \ τοντο λέγει
τον φοβον \ ελπίδα
εχοντεύ εν τω πνενματι
06 εαν Ι πιατεναη
ζητηα. ταντα ει \ εμεληΰεν
περί τον ϋτανρον \ αψεβιν
προΰδεξονται \ λέγει γαρ
πλιον φραξατω (**φριξατω)
δνο κ«ι πονηρά
ζωηα Ι βο^ρον θανάτου
αεινα \ ανεπτο(μενοι (**ανιπτ.)
αφειρημενοι \ πνλαβ
ΰννχλαβω Ι ΰκοτονβ
εγω κνριοβ \ κατοιχηβεια
haec ilesunl | χαι το
και ε^ται | απορνηβεται
ωα ο χνονβ | οι αύεβειΰ
ννν δε ο λέγει \ απορνηΰεται
εξελεναεται \ ϋτοματοα νμων
εαται καν επιΰτροφην και ελττιάα
και πάλιν | δοξάζει {**δοξααει)
και 00 αν \ ha«ic desunl
και τον φοβ \ ελπιδαν (ν erasum)
εν τω ττνευματι εχοντεο
οβ αν Ι πιΰτεναει
X«yovn χαι \ επι ατανρον
tv τω μωαη \ νπομνηαη
μωαη | αταυρον
ΧΠ.
λέγων οη και \ περί τον ατανρον
τω μο)ναη \ νπομνηβει
μωαεωβ \ τον ατανρον
LXXn
BARNABAE EPISTOLA. XII. XIII.
Ε d i t i o.
και τον μ.ελλοντοΰ | εαν μη
μωΰηο | πηγηβ
eTcc&eie νψηλοτεροβ
οντω Ι πάλιν κ<χϋ•ειλε
πάλιν εϋ•ανατονντο \ και εν ετερω
απειϋ•ονντα. \ και πάλιν
αντον ζωοποιηΰαι
ον δοξωβιν
εποιηΰε γαρ \ γεγονεν
εν Ό'λΐ'ψει \ αντοβ μωΰηΰ
εβται | οντε γλυπτον οντε χωνευτον
ποιεί Ι δει^η
μωΰ^β Ι εν δοκω
νπερ αντων \ δεομενοα
προα αντονβ μωβηο
νεκροβ ων
και εν τοντω
τταντα | μωβηΰ
τω ιηβου τω τον νανη νιω
επιΌ•εια \ τούτο όνομα
οτι πάντα ο πατήρ
περί τον νιον [αντον] ιηΰον νιω
νανη
και επιΘ'εια \ έπεμψε
καταΰκοπον \ [είπε] λαβε
εκ ριζών εκκοψει
πάντα τον οίκον
ιδε Ι ονχ \ αλλ \ τνπω και
Ι^ελλουσι λέγειν
ο χρίΰτοδ νιοβ εατι δαβιδ
των αμαρτωλών λέγει
ειπεν ο κνριοβ
τω χρι6τω μον κνριω
εκρατηΰα τηΰ <5f^to;^ αντον
εμπροΰΰ•εν αντον
ιδε πωβ λέγει δαβιδ
νιον ϋ'εον
Codex Sinailicus.
τον μελλοντοΰ \ εαν μη φηαιν
μωνΰηΰ \ πνγμηΰ
νιρηλοτεροβ βταΰΊΰ
οντωΰ \ κα&ιλεν
εΌ'ανατονντο \ και πάλιν εν ετερω
απιθ?^ Ι πάλιν
αντοΰ ζ^^οποιηΰει
ον (**ον αν) δοξονΰιν
εποιηΰεν γαρ κυριοσ | εγενετο
ειΰ 'Θ'λΐ'ψιν Ι οντοα μωνβηΰ
εβτιν Ι ούτε χων. οντε γλνπτ.
αντοΰ ποιεί \ δείξει
μωνΰηβ \ ενδοξωΰ
περί αντ. | δεηβιν
μωϋηβ προΰ αντονβ
αντοΰ ων νεκροΰ
πάλιν και εν τοντοιΰ
πάντα {**τα πάντα) \ μωνΰηΰ
ί-•)^(?ου νιω νανη
επιϋ•εΰ (**-'9•εκ?) | τοντο το όνομα
οτι ο πατήρ ΰον (**ΰον improbavit)
πάντα
περί τον νιον ιηΰον λέγει ονν μων-
ΰηΰ ιηΰον νϊω νανη
επιθεισ | επεμπεν
αντον καταΰκοπον \ λαβε
εκκοψεκ) εκ ριξων
τον οίκον πάντα
είδε Ι ονχι \ άλλα \ τνπω δε
μελλονΰιν (**addidil λέγειν)
χριΰτοΰ νιου δάδ εΰτιν αντοΰ ο (ipsa
prima manu improbalum) προ•
φητενει δάδ
των αμαρτωλών
ειπεν κνριοΰ
τω κνριω μον (**χριΰτω μον κνρω)
εκρατηΰεν τηΰ δεΙιασ {**χηΰ χειροΰ
τηΰ δεξιαΰ) αντον
αντον (**εμπροΰΰ•εν αι;του)
είδε πωΰ δάδ λέγει
υιον Ό-εου λέγει (**improbavil λεγ.)
xm.
αλλ ιδωμεν \
η ο πρωτοΰ
κληρονόμου
και ει η δια&ηκη
ειδωμεν δε \ κληρονομεί
οπρωτοΰ{**ειοπρ.) \ καιηδια&ηκη
BARNABAE EPISTOLA. XIII. XIV.
LXXIII
Editio.
νυν I εκα. και εξηλ&ε
Ιαοΰ λαον νπερεξει
iacuni Ι τκτ η ρεβ.
jCQoa τον ιωβηφ
εατερηΰε
εφραϊμ χοι τον μανααοη
^εΐων ινα ενίογηθ-η
χείρα
εναλλάξ
[την δεξιαν] \ εφραϊμ
ηνΜρ]ΰεν Ι μαναΰΰη
εατιν νιοβ \ τε^ειχε
τον λαον είναι τούτον | απειχομεν
οτε πιατενααα
πάτερα
δι ίίχροβνατιαα <. τω κνριω
Codex Sinaiticus.
ουν Ι είτα ε^]λ&εν
νπερεξει λατοΰε λαον (corrupte,
**νπερεξει λ«οσ λαον)
ϊΰαχ {**ϊααα)ή \ κ«ι τιΰ η ρεβ.
ηροΰ ϊωΰηφ'
εατερεαεν {**ε6τερηβεν)
εφραψ (etiam inlVa) και μαναΰαη
&ελων τον εφραιμ ϊνα ενλογηβη
χίΐραν (ν erasum)
εναλλάξ (** εναλλαξαα)
την δεξιαν \ μαναϋΰη
ενλογηΰεν \ εφραιμ
νιου εβτιν | εοικεν
τον λαον τοντον είναι \ απεχομεν
οτε μονοΰ niuTFvoaO
αβρααμ πάτερα
δι ακροβνΰτιαν \ τω ϋ•εω
XIV.
αΧλα ΐψτ διαθηκην
τ. ηίηρ. 6owca
U όεδωκεν ζψονμεν \ μΛοαηα
ηαοαραχοντα (bis) | έλαβε
οη ffvofiarfiav ο λαοα βον ονσ εξη•
γαγΈϋ εχ γηα αιγντετον
fXDMyettv πaL•v γωνενματα
ταα πλακαΟ \ μεν γαρ
ο KVQioc Ι (εινο(] εια λαον
δ^ αντον κληρονομονντεα
*νρισυ ίηΰον
λντραπίαμενοα ημασ
ετοιμαααι εαντω \ ενιο^ναω
εξ οίκον Ι γινύ>ακετε
(και πάλιν ο προφητηα λέγει
ιδον τε9εικα οε εια φωα ε^νατν
τον είναι α ε ειΰ αωτηριαν εωύ
άλλα ειδωμεν ει η όκχ^κι^
δονναι τ. πατρ. δονναι (sic)
ει δεδωκεν \ μωνΰηύ
τεΰΰερακοντα et μ \ ελαβεν μωΰηϋ
ταα γεγραμμ.
οτι ο λαοα οον ον εξηγαγεα εκ γηβ
αιγνπτ. ηνομηΰεν
εποιηααν εαντοια χωνενματα
*omisil Ι μεν
κνριοβ Ι εια λαον
δια τον κληρονομονντοα (**a(Uli(lil
κνριον ιηαον)
κνριον ιηαον {**κνριον χριατον)
λντρωβαμενον ημαα (sic)
εαντω ητοιμααε \ ϊΰχναω
και εξ οίκον | γινωΰκομεν
πάλιν ο προφητηα^ λέγει πνενμα
κνριον επ εμε ον εινεκεν εχριαεν
με εναγγελι βααΰ•αι πτωχοιϋ απ-
1) Pofteriores hnjas capitis eenlentiae permntato orrlinn leguntiir in codice.
Qoapropter, at nno conspecta porcenseri possint omnia, iicciirale utriimqiif ex-
•cnpsi t«xtam Restat ut addam, posl ηροφητηο ** hupc aiJdidisse vcrha : λέγει
ϊάου TtOiixu (it tt(i (ftoa ti/vo>v τον tivtti at ειο αοιηριαν (0)σ εαχατον
τησ γηα ηυτωπ λ(γίΐ (λίγίΐ siipra Hneam) χυριοα ο λντηο)ααμενοα rff ο xheo(t
χαι TtaXiv ο προ<(ητηα, »ed omuia pror»ii8 ab ipso aufiorf» tit videtur erasa
sant, quain aniroadverti»Ael eadem infra legi.
Lxxrv
BARNABAE EPISTOLA. XIV. XV.
Edilio.
εΰχατον τηΰ γηΰ λεγεί κνρνοα
ο λντρωΰαμ^ενοβ βε ^ ε ο (?) και
παίιν οπροφψηΰ λέγει πνεύμα
κνρίον επ ε με ον εινεκεν εχριΰε
με ευαγγελίΰαΰϋ-αι τ ατιε ινοιο
χάριν απεΰταλκε με ιαΰαΰΟ'αι
τονΰ ϋνντετριμμενονβ χην καρ-
5t-av κι^ρυξαι αιχμαλωτοιΰ αφεσιν
και τνφΚοιΰ αναβλεψιν και κα•
λείίαί. ενιαντον κυρίου δεκτον
και ημεραν ανταποδοβεωύ τναρα-
καλεβαι τνανταΰ τονΰ πενϋΌννταβ.
Codex Sinaiticus.
εϋταλκεν με ϊαΰαϋΰ'αι τονΰ 6υν-
τετριμμενουΰ την κα:ξ)5ιαν κη-
ρυξαί. αιχμαλωτοιΰ αφεσιν και
τυφλοιΰ ανα|3λε'ΐ/;ιν καλεί? ε ενι-
αντον κνριον δεκτον και ημεραν
ανταποδοΰεωΰ παρακαλεΰε παν-
ταΰ τονΰ πενϋ•οννταΰ πάλιν ο
προφητηΰ λέγει ΐδον τε^ε^κα σε
εκ? φωΰ εθνών τον είναι (**a(l-
(lidil ΰε) εκ? ΰωτηριαν εωΰ εΰχα-
τον τηΰ γηΰ' οντωΰ λέγει
κνριοΰ ο λντρωΰαμενοΰ ΰε θ ε ο (?
ιΰ ραη λ
XV.
ετι και
ot νιοι μον
εν τη ήμερα \ εν αντη
οτι ΰνντελει κνριοΰ εν ε^ακιΰχιλιοιΰ
ετεΰι τα πάντα
παρ αντω χίλια ετη
αντοΰ δε μαρτ.
ΰημερον ήμερα εΰται \ τα πάντα
και καταργηΰει τον καιρόν ανομον
την ΰεληνην και τονΰ α(?τερασ
εν τη ήμερα \ -ϊ^^ιακεν
aytaijat ει μη καθαροσ
εν jroiijtv
ιδ ονν
καταπανομενοΰ αγιάζει
δίκαια \ απολαβοντεΰ
ονκετι \ ανομιαί?
γεγονότων δε καινών
νπο κνριον \ τότε
αντοι
τα (?α/3ΐ3ατα υμών ονκ
εμοι δεχτά | αλλ
και ο ιηΰονΰ
ειΰ τονΰ ονρανονΰ
οτι {**ετή ονν και
οι νιοι μον (**οι νΐ. ιΰραηλ)
τη ήμερα \ αντην
ort εν εξακιΰχιλιοιΰ ετεΰιν ΰνντελεΰι
κνριοΰ τα (?υνπαντα
παρ αντω ΰημαινι χίλια ετη (**ad-
didit: μαρτνρει γαρ μοι όαυειί
λεχων οτι χίλια ετη εν οφθαλ-
μοιΰ ΰον ωΰ η ήμερα η εχ&εΰ
ητιΰ διηλΌ•εν και φνλακη εν ννκτι)
αυτοσ δε μοι μαρτ.
ήμερα κνριον εΰται \ τα ΰννπαντα
κατα(>^?^σει τον καιρόν
τονΰ αΰτεραΰ και την ΰεληνην
τη ήμερα \ ηγιαΰεν
αγιαΰαι (**addi(lil: ει μ/η) καϋ•α-
ροΰ
εντταλιν (**εν παΰιν)
ει δε ον (**οι;ν)
καταπανομενοι αγιαΰομεν
ίικαιωθ-εντεσ | και απολαβοντεΰ
μηκετι \ τηΰ ανομιαΰ >
καινών δε γεγονότων
νπο τον κνριον \ ον (**τοτε)
αντοι γαρ (^*γαρ improbavil)
τα ΰαββατα ονκ (priraa manu ex
νκ factum)
δεκτά | άλλα
και ο ιηΰονΰ (**και ο κνριοΰ ημών
ιηΰονΰ ο χρκ?το(?)
εκ? ονρανονΰ
BARNABAE EPISTOLA. XVI. XVII. XVIII.
LXXV
XVI.
Editio.
CT» xai I πωσ
sni την οόον \ αντον \ αλλ ωσ
σχεδόν γαρ ωβ τα ε^νη
αφιερωβαν | η τιϋ τι/ν γην
γνωτε \ αντων
περαΰ γονν
αντον ΟΜοδομηΰονΰιν
γίνεται
οι των έχθρων ν7ΐ7]ρεται
ανοιχοδομηΰονβιν | ημελλεν
xot ο ναοα χαι ο λαοα \ ήμερων
τίοραδίοΰει \ ξψηαωμεν ονν
Οίχοδομη^αεται
εν ονομ4χτι | ημαΰ | ην ημών
οτι ημεν ττλτ^ρίΜί ειδωλολατρειαΰ
ontoa
%αι ειδωλολατρεια ημεν οικοΰ dai-
μovuύv
προαεχετε \ χνριον
au τω ονόματι χνριον
nws Ι αυτού τηα ετιαγγελιαα
τουϋ τ. ^ν. δεδονλωμενονσ
^vffttw Ι ο εατι
βλί εισ Ι ενοικοχτντα \ εν αντω
f0ftt αντον j τουτεοτι
Codex Sinaiticus.
ετι δε και | ωσ
εισ την οικοδομψ \ αυτών \ ω6
ΰχεδον εισ τα έθνη γαρ (**γαρ
iniprobavil)
αφιερωΰαν γαρ | η την γην
ε^'τωκαται | ϋμων {**αυτων)
περαΰ γε το ι
οικοδομηϋουϋιν (**•αονΰιν αντον)
deest
xort OL των εχΰ'ρων ϋπηρεται
ανοιχοδομηαωΰίν \ εμελλεν
και ο λαοΰ και ο ναοσ | των 7]μερων
και παραδωαει \ ζητηΰωμεν δε
ει (ipsa prima manu punolis nota•
lum) οικοδομηϋ'ηΰεται
επι τω oiOjuorn | νμαβ \ ημών
οτι ην πληριΰ μεν ειδωλολατριαΰ
και ην οικοβ δαιμονίων
προβεχετε δε \ τον Ό'εου
επι το όνομα (**atldi(lil κνριον)
πωα (**οπωσ) | τηΰ επα/^ελιαο
τοιο τ. Ό•αν. δεδονλωμενοιΰ
την ^ραν \ εοτιν (**ο εστίν)
άλλα εια \ κατοικονντα \ επ αντω
μητεαντοα \ τούτο εατιν {**τοντε6τιν)
χνιι.
ελπ(|;ει μου η ψχτιη τη επι9νμια ελπίζει μου (**a(idi(lil ο νουα και)
μου μη παραλελοιπεναι με τι η ψνχη (**addi(lil τη επι^υ/ϋΐα
των ανηκόντων υμιν εια ΰωτη- μον μη) παραλίλιπεναι τι (**ad(l.
Qucv ενεατωτων των ανηκόντων εια αωτηριαν)
ηερι των μελλόντων περί των ενεατωτων η μελλόντων
γράφω γράφω {**γρα'φω)
χνπι.
μεταβωμεν δε και επι ετεραν γνωαιν μεταβωμεν δε εφ ετεραν και (** ίπι•
prul)avil) γνωαιν
η τί τον φωτοϋ ( απ αιώνων η τον φωτοα | απο αιώνων
χαιρον χαιρου του νυν
LXXVI
BARNABAE EPISTOLA. XIX.
Ε fl i t i 0.
αντη | QnsvGEi \ bv αντη
αγαπ. τον ΰε ποιΐ]6αντα
μετά των πορενομενων
ο ουκ αρεΰτον
ταπεινοφρων
ονκ αρείΰ
ληιρη Ι κατά τον πλ?;(ϊιον ΰου
τη ipvp] \ ο τον ϋ'εον
εν anad-ciQeia τίνων
ον λήψη προόωπον
ον μη μνηΰυκακ,ηΰηβ
ον μη δίψνχηΰηβ
όνομα κνρων
νπερ την ψνχην ΰον
ανελειβ \ ον μη αρηα | αλλ
φοβον κύριοι» | oiof μη γένη
μετά δl•κc(Lωv και ταπεινών
προβδεξαι
δίγνωμοΰ
ονδε διγλωΰβοΰ παγιΰ γαρ ϋ'ανατον
εβτιν η διγλωβΰια
νποταγηΰη κνριω ■κνρίοΐΰ ωβ τνηω
&εον
εν αιβιννη και φοβω
ον μη επιτα^,ηΰ παί-^ισκί/ η δονλω
ΰον
επι τον αντον
ον φοβη'θ-ηΰη
οτι ηλΰ-εν ον κατά
ονκ ερειΰ ίδια
εν τοιβ αψ'&αρτοιΰ
εν τοίΰ φϋ'αρτοιβ
άτομα \ περί την ψνχην 6ον
ΰνΰπων Ι οφϋ-αλμον βον
ημεραΰ κριΰεωΰ \ ημεραΰ και ννκτοΰ
εκζητηϋειΰ
καΌ• εκαβτην ημεραν τα τνροβωπα
των α^ί-ων
η 5ta λογού σκοπών
ειΰ λντρωΰιν \ των αμαρτιών ΰον
XIX.
Codex Sinailicus.
τοιαντη \ βπενΰη \ εν ταντη
αγατν. τον ποιηΰαντα 6ε φοβηθ-ηβη
τον 6ε πλα6αντα
μετά πορενομενων
ο ονκ ε6τιν αρε6τον
ταπινοφρων κατά τταντα
ονχ (**ονκ) αρΐ6
λημψη \ κατά τον πληΰ. ΰον
τη ψνχη 6ον \ τον ϋ•εον
εν ακαΰ'αρΰια τίνων (**a(l(li(l. ου
λημιρη βονλην πονηραν)
ον λημψη προ6.
ον μνη6ΐκακη6εΐ6
ον μη διψνχηΰειΰ
το όνομα 6ον (**κνριον)
νπερ την ιρνχην ΰον {**ωΰ εαντον)
αποκτενειΰ \ ον μη αρειΰ | άλλα
φοβον ^εον | ον μη γένη
μετά ταπινων και άικαιων
προΰδείη ειδωΰ οτι ανεν ΰ•εον ον-
δεν γεινεται
διγνωμων
ονδε γλωΰΰωδηΰ cetera de.sunl
νποταγη (ηοη altigil norreclor) κν•
ριοκί ωΰ τνπω &εον
αιΰχννη και φοβω
ον μη επιταξειΰ δονλω ΰον η παι-
διΰκη
επι τον αντον d-εον
ον μη φοβηϋ^ηΰονται
οτι ονκ ηλ&εν κατά
και ονκ ερειΰ ϊδια είναι
εν τω αφϋ-αρτω
εν τοιΰ -^Vi^TOttj (**φϋ'αρτοιΰ)
το ΰτομα \ νπερ τηΰ ιρνχηΰ ΰον
** ΰνΰτελλων \ τον οφϋ-αλμον ΰον
ημεραν κριΰεωΰ \ ννκτοΰ και ημεραΰ
και εκζητηϋειΰ
καϋ• εκαΰτην ημεραν (**addi{lit τα
προΰωπα των άγιων)
η ota λογον (**addidil και έργον
και κοπον) κοπιωντι (τι rasum
videlur)
ειΰ λντρον \ αμαρτιών ΰον
BARNABAE EPISTOLA. XIX. XX. XXI.
LXXVII
Editio.
γαγγνΰΐΐϋ παντι αιτονντι <?ε διδον
ηροΰτι^εια \ τον πονηρον
xρ^vεus | ειρηνενΰειβ δε
δνναγων \ εξομολογηΰη
εηι αμαρτ^αο ύον
ονχ ηξειύ εν προοενχη ΰον
αντί} εατιν η οδοΰ τον φωτοα
Codex Sinailicus.
γογγνβη (**γογγν6εια atque addi-
(lil παντι τω αιτονντί 6ε διδον)
προα^ίΰ Ι πονηρον
και χρινειϋ \ ειρηνενβειβ
ΰνναγαγων \ εξομολο/ί^σει
εν αμαρτίαιΰ ΰον
ον προαε^εια επι προΰενχην
haec * omisit, ** supplevit.
XX.
όχολια
εατι γαρ οδοα
αιωνιον
τα ofeoXoxnrca
παραβααια \ ιιν&αδεια
ηκί^μαχείΜ μαγεία πΙευνεξίΛχ αφοβία
^εον
η/ν αΐη^ειαν
(το ψενδοα] αγαπωντεΰ
κροόεχοντεϋ \ αλλ | ^ιαταια
ίλίονντεϋ \ χίχτατιονονντεσ
αχολιαΰ (η ο η mutatum)
οδοβ γαρ εΰτιν
α,ιωνια (ηοη alligit correclor)
απολΧυντα (**τα απολλ.)
παραβαΰειΰ | ανΟ^αδια
φαρμάκια αφοβία (**ad(lidil Ό-εου)
αλη&ιαν
αγαπωντεΰ ιρενδη
ον προΰεχοντεβ | άλλα | ματαιότητα
ελεωντεύ Ι και y,aτaπovovvτε6
XXI.
παλον 0W Μη | κνριον
tnnoTtoiocia
{χηί itu ουα εργαοαα^ε με^ εαν-
μη εγηξααλειπψε | εγγνα γαρ
νομο^εται αγαΟ^οι
ο παντοβ τον χοαμον κνρ.
επιατημην ΰννεύιν | εν νπομονη
γινια^ε δε ^εοδιδαχτοι εκζητονντεβ
ινα βω^τμε | ωσ ετι
μη είλε^πητι μηδενι αχηων
εατι γαρ ταντα α^να
όιο χαί μάλλον
αφ ων ηδννη^ην ειο το ενφραναι
νμαα
νμων. αμηγ
τον χνριον
χαλον εατιν
γεγραπται
ανααταΰειβ {**αναατααι6)
ανταποδομα
έχετε με& εαντων εια ονα έργα
ΰηΰ&ε
το καλόν ρ/ ενλιπηται \ ενγνΰ
νομο^εται αγα&ων
ο τον παντ. κοΰμ. κνρ.
οννεαιν επιβτημην \ νηομονην
γιγνεαϋ-ε δε εκζητονντεα
ινα ενρε&ηται | εωΟ ετι
μη ενλιπηται μηδενι εαντων
εατιν γαρ άξια (**a^tov)
δ 10 μάλλον
αφ ων ηδννη^ν (**aildidil εια το
ενφραναι νμαα)
νμων:
Epigraphe :
επιατολη βαρναβα
LX XVIII
HERMAE PASTOR. VISIO I.
I.
Edilio.
αρχή 6vv Ό-εω βίβλου λεγομενηϋ ποι- ποψην
(ΐην
οραβιΰ α
πεπρακεν \ παίδιβκην τίνα
ταντην — —
μετά χρονονΰ πολλονΰ .... αυτήν
Codex Sinaiticus.
ενΰ τον ποταμον τφεριον ειδον
χείρα \ εξεβαλον
ίδων δε το καλλοβ αυτηβ
ευτνχηβ \ τοιο τροποιύ
έτερον δε ουδέν
εδο^αζον \ οτί.
χαι όννοττοτί. xat ευτνρεπείΰ εL6L
aTtr^yays | δι ανόδου αίίκινον
ο αν&ρωποβ \ τ/δυνατο
απερρωγωβ
ειΰ ταΰ οχΌ•αβ (sed apogr. in mar
gine τα ομαλά)
επίϋ^ω τα γόνατα μου | τω
ταΰ α|Μ-αρτ^αί) μου
ηνοί,χ&η
την γυναίκα | και λεγουΰαν
εμβλειί^αΰ δε αυτή \ λέγω
τι ΰυ ωδε
ΎΙ δε φηΰίν \ ανεληφ'&ην
deesl
πεπρακεν με | ροδή τινι
ταυτην ανεγνωριΰαμην
μετά χρονον τίνα (*/addidit ϊδον
αυτήν) λουομενην
ειΰ τον ποταμον τον τιβεριν ' είδον
(verl)o ειδον %* puncla imposuil,
sed videnlur rursus abstersa, vix
enini apparent)
την χιρα {****χείρα) \ εξηγαγον
ταυτηΰ ουν ειδών το καλλοΟ
μακάριου | τω τρόπω
έτερον δε ουδέ εν (*^* ουδέν)
και δοξαζοντοΰ \ ωΰ
και εκπρεπειΰ και δυνατοί ειΰιν
απηνεγκεν με | δι ανοδιαα τινοα
αν&ρωποΰ | εδυνατο
απερρηγωΰ (inlaclum raansit)
ειΰ τα ομαλά
κυριω τι&ω τα γόνατα \ τω 9εω
ταΰ αμαρτιαΰ {*^* μου ταΰ αμ.)
ηνυγη
την γυναίκα εκινην \ λεγουΰαν
βλεψαΰ δε ειΰ αυτήν | λέγω αυτή
τι ωδε {**τι ΰυ ωδε)
η δε απεκρί'&η μοι \ ανελημφϋτ^ν
προΰ κνζίΐον | αλλ \ μου τα ζίτ/ρατα προΰτον κυριον \ άλλα \ τα ρήματα
ένεκεν τηΰ εκκλ. αυτού
ποιώ τρόπω
η ποτέ ΰοι
αΐΰχρον λογον
[σε] ωσ ΰ•υγατεραν ηγουμην
με εκατακριναΰ \ dm τι μου
ywat Ι τα πον?^ροί ταύτα
επι&υμια τηΰ πορνειαΰ
και ου δοκει
επι την καρδιαν αυτού
αμαρτία γαρ εΰτι μεγάλη
η δο^α αυτού
εν τω ουρανω \ πρα^^ιιατι
ένεκεν τηΰ αγιαΰ εκκλ. αυτού
ποιώ τοπω {*^* τρόπω)
η ποτέ δε (δε improbavit *^*) σοί
εΰχρον ρήμα
ΰε ωΰ '9•εαν ηγηΰαμην
ΰε ενετραπην ωΰ αδελφην \ τι μου
ω^νναι Ι ταπον.ταυτ.καιακαΰ'αρτα
η fTrt^vjLita τηΰ πονηριαΰ
η ΰοι (*ψ* ου) δοκει
αντου επι την καρδιαν
αμαρτία γε εΰτιν καί- μεγάλη
η δόξα αυτών (*^* αυτού)
εν τοιΰ ουρανοιΰ \ πράγματι αυτού
οι δε τταλί-ν [πονηρά] βουλευομενοι οι δε ποντ/ρα βουλευομενοι
και γην ερωντεΰ και γαυριωντεΰ
των μελλόντων αγα&ων των άγαμων των μελλόντων
HERMAE PASTOR. VISIO I, 2. 3.
LXXIX
Editio.
πολλά μεταμ,εληβονΰιν
ελπιδαΰ \ αλλ | απεδωκαβι
ΰον τα αμαρτήματα
χαί όλον τον οίκον ΰον
Codex Sinailicus.
μετανοηβουβιν
ελπίδα \ άλλα | απεγνωχαβιν
τα αμαρτήματα Gov
και όλον τον οίκον ΰον
Π.
εαντω \ αμαρτία
εξιλεωΰομαι, \ ποιοιΰ
IV α ίλατενΰη μοι
διαλογίζομενον εν τη κάρδια
χατενωπιον μον
εξ εριων λευκών
τιρεΰβντηΰ
λαμπροτατω
ηΰτιαΰατο με έρμα χαίρε
η δε είπε
τι ΰτνγνοβ
και αΰτοναχητοΰ (apogr. αΰτομ.)
και ειπον αντη
νπο τινοο γνναικοΰ | λεγονΰηΰ μοι
πράγμα τοιοντον \ εκφρικτοΰ
εαν αναβη επιΟνμνα η πονηρον
έργον
ο εγκρατηΰ και απεχομενοΰ
απλοτητοΰ
εμαντω \ η αμαρτία
εξίλαΰομαι \ ποιοιΰ (** et%* η ποιοιΰ)
ϊνα ΐλατενΰητε (U.ot
διακρινοντοΰ εν (**addidit τη) κάρ-
δια μον
κατεναντι μον
εξ εριων (%*addidit χιονινων)
πρεΰβντειΰ
λαμπρωτατω (ηοη correclum)
αΰπαζεται μ. ε. χ. καγω λνπονμε-
νοΰ και χαίρων (*^* κλαίων) ει-
πον κνρια χαίρε
και ειπεν μοι
τι ΰτνγνοΰ ερμαΰ (ΰ erasum)
ο αΰτομαχητοΰ
καγω ειπον αντη (%*addidit κυ-
ρία ovtdKjfioi? [videtur μοι γε
abscissum] γεγονεν)
νπο γννεκοΰ \ λεγονΰηΰ
το 7r(>ayfia τούτο | έκπληκτου
εαν επιΰ•νμηΰη πονηρον έργον
ο ενκρατηΰ ο απεχομενοΰ
παΰηΰ απλοτητοΰ
m.
ονχ ένεκα
οργίζεται ΰοι
και ειΰ νμαΰ τονΰ γονειΰ αντων
επιΰτρεψηΰ | αλλ αφηκαΰ
καταψ'θ-αρηναι δεινωΰ
οργίζεται ΰοι | αλλ
τα γεγονότα πονηρά
εν τω οίκω ΰον
δια γαρ τα εκεινίον αμαρτήματα
βιωτικίον πραγμάτων
η πολλή ενΰπλαγχνια
ονκ ινεκα
οργει'ζεται (%* addidil ΰοι)
η αντονΰ (*^*και ειΰ ημαΰ) η (%*im-
probavil) τονΰ γονειΰ αντων
επιΰτρεψη (*^* -'ψηΰ) \ άλλα αψηκεΰ
καταψ'θ-αρηναι
ΰοι Οζί/εί-^εται | άλλα
τα προγεγονατα τα (%* improbavil)
πονηρά
εν τω οικο) (%*addidil ΰον)
δια γαρ ταΰ εκείνων αμαρτιαΰ
ί-όιωτικων {*^*βιωτικων) πράξεων
η πολνΰπλαγχια (ηοη correctum)
f
LXXX
HERMAE PASTOR. VISIO I, 3. 4. II, 1.
Editio.
ίϋχνροτΐοιηβε και εϋΈμελιωβεν
ροίΰ'νμηΰείβ \ ιβχνροποιηΰεία
χαλκενβ
οντωΰ ο λογοβ
καθημερινού και δίκαιου
ΰον τα τέκνα
οιδαΰ Ι μετανοηΰωΰιν
παν'θηναι \ κνρια μον
μεγαλαΰ και 'θανμαβταα
ων ονκ Ι συνιεναι
των ονν εβχατων ρημάτων
ημιν βνμφορα και ήμερα
iwajiist κ«ι κραταιά
ο τη μεγάλη ΰννεΰει
αντον βουλή \ τη κτιαει
ετνι των νδατων
την εκκληΰιαν αντον
ενλογηΰεν \ γίνονται
IV α αποδώ αντοιβ
Codex Sinaiticus.
και ϊ6%νροποιη6ΐ ΰαι και θεμελιω-
ΰΐ ΰαι
ραθ•νμηβηβ | ειϋχνροποιει
ο χαλκ.
οντω (*^*ουτωσ) και ο λογοβ
ο κα'θΎ)μερινοΰ ο δικαιοα
ΰον και (*^* improbavil) τα τέκνα
οιδα Ι μετανοηΰονΰιν
παηναι \ κνρια
μεγαλωΰ και Ό•ανμα6τωΰ
ο ονκ Ι βαΰταΰαι
τα ονν εΰχατα ρήματα
ημιν ΰμφορα (sic) και ήμερα (*^* εξ
και εν σν|«φορα ημην.
quicquam
απερ ελαβον
ημεραι
Sic.)
ον αγαπώ (sic, neque
mutalum esl)
iwaftft κράτα {*^* κραταιά)
και τη μεγ. ΰννεΰει
βονλη Ι τη κτκίι αντον
επι νδατων
την αγιαν εκκληΰ. αντον
ηνλογηΰεν | γεινεται
ϊνα αποδοι αντον {** ϊνα αποδώ
αντοιΰ)
α παρελαβον
IV.
οτε ονν ετελεΰεν
ηλϋΌν τεΰβαρεΰ νεανιύκοι και ήραν
την καΰ-εδραν
λέγω αντη
τα εΰχατα αρεΰτα τα δε πρότερα
χαλεπά
τα δε πρότερα \ τοκ? εΌ•νικοΐΰ
δνο ανδρεΰ ηλ'Ο'ον
α;πηλ•0^ον
οπον και η καΌ^εδρα \ απαγονΰα
λέγει μοι
οραΰιβ β'
ειΰ κωμην
ον περνΰι
περιεπατονν
ετελεΰεν {*^* οτε ονν ετελ.)
ηλΰ-αν τεΰΰαρεΰ νεανιαι (%*addidit
και ήραν την καθεδραν)
και λε^ω αντη
τα εΰχατα (%*afldidil αρεΰκι τα
δε πρότερα) χαλεπά
τα δε πρώτα \ τοιΰ εϋ•νεΰιν
δνο τινεΰ ανδραΐΰ εφανηΰαν
απηλΟ-αν
οπον η καϋ'εδρα \ νπαγονβα
λέγει
Ι.
οραΰιο βί
εΐΰ κωμαΰ
ον κε (%*καΟ περΰι (*^* περνΰι)
περίπατων
HERMAE PASTOR. VISIO 11, 1. 1.
LXXXI
Editio.
Tiz^vGiv I xaG προτεραβ
μετά δε το εγερϋ^ηναι
κατεναντί | περυβυν
βίβλιδαριον \ απαγγειλαι
δοΰ δη μοι
βLβL•δaQLOV
Lva μεταγρα-ψω αντο λαβε φηβίν
αυτό χαί αποδωβειβ μοι ελαβον
εγω
ευριΰκον \ τελεΰαντοα ονν μου
βίβλιδαριου
απο τηΰ χειροβ
V710 τινοσ δε ουκ οιδα
Codex Sinailicus.
περνΰι | ταΰ προτερον
μετά το (%* addidit h. 1. δε) εγερϋ'ψε
απέναντι \ προτερον
βίβλαριδων \ αναγγειλαι
δο6 δε μοί
βιβλιδιον {διο rescripsit prima ma-
nus sine rasura. Priora prorsus
latenl)
εινα μεταγραι^ωμαι αυτόν (*^*αντο
el addidil λαβε φηΰιν και απο-
δωΰίΰ μοί) ελα|3ον (*^* addidit
ε^ω)
ηυριΰκον \ τελεΰαντοΰ ουν
βιβλιδιου
εκ τηΰ χιροβ το βιβλιδιον
νπο τινοβ (**add. δε) ουκ ϊδον
Π.
μετά δε ημεραβ ιε
το ΰπερμα 6ου ηΘ^ετηβεν
εβλααφημηΰεν
προεδω'κε τουβ γον. αντου
εν αμαρτία \ αλλ ετι
και τακ? ασελ^ειαισ και ϋυμφοραιβ
αυτών και πονηριαίΰ
και τη αυμβιω τη μελλουΰη ϋου
αδελφή
τη γλωαΰη | αλλ ακουβαΰα
ταύτα τα (>r/|Liara
εξει Ι και μετά
τότε
παΰι δε τοΐ6 αγιοιΰ αφεβιν εττα^ει
ε'ξ οληα καρδιαα \ μετανοηοωαι
απο των καρδίων αυτών
ετι [τια] αμαρτηΰαβ γενηται
αυτόν \ γαρ αι τ^μεραι
τοιΰ δε ε\}νε6ΐ
εωΰ τηα εβ/ατηβ
αυτών \ εμμείνατε
μη διψυχηΰητε
υπομενειτε
τηγ ζωην αυτών \ ο κυριοβ
τον κυριον αυτών
μετά δε δέκα κα^ πέντε ημαιραΰ
C^* ημεραβ)
το ΰπερμα 6ου έρμα ηϋ'ετηβαν
εβλα6ψημηΰαν
προεδωκαν τουβ γον. αυτών
εν πονηρία \ άλλα ετι
τα6 αΰελγιαβ και 6υνφυρμου6 πο•
νηρια6 και ουτω6 επλη6θ'η6αν
αι ανομιαι αυτών
και τη 6υμβ. 6ου τη μελλου6η
(*^* addidil 6ον) αδελφή
τηΰ γλω66η6 | άλλα ακου6α6α
τα ρήματα ταύτα
ε'ξεΐ6 (ηοη mulaluin) | μετά
ποτέ (%*τοτε)
και πα6ΐν τοΐ6 αγιοΐ6
εξοληΰτη6καρδια6 \ μετανοηβουβιν
απο τη6 καρδια6 αυτών
επι (ηοη correclum) αμαρτη6εΐ6
γενηται
αυτουβ \ αι ήμερε {*^*-ραι)
και τοΐ6 δε εϋ^νεβιν
εω6 εβχατηΰ
αυτών (*^* εαυτών) \ ενμινατε
μη διψυχηΰιτε (*^*-χηθητε)
νπομενεται
την 'ζωην αυτών (*J*' εαυτών) \ κυριοα
τον χρΐ6τον (*^* κυριον) αυτών
LXXXII
HERMAE PASTOR. VISIO II, 2—4.
Edilio. CodexSinaiticus.
τονΰ μελλονταβ τονβ vvv μελλονταΰ
τονΰ δε προτερον αρνηΰαμενονΰ τοια δε προτερον ο;()ΐΊ^(7ο;|Μ,ενοΜ?
δια την πολλην αυτού ευϋπλαγχ- δια την πολνΰπλαγχνίαν
ViCiV
ΙΠ.
μνηβικακει | ποαδειαν δι^,αιαν
μνηβίκαζία
ιδLωτLκaΰ
δία ταΰ μεν
ταια Tr^oiyiitartaKy
αποβτηναι \ απο τον 'Θ•εον τον ζωντοΰ
η απλοτι^το; ΰον | και 7] εγκράτεια
εμμεινηβ \ βωζει
060 L δε εν ακακ.
κατιβχνΰονΰί
αδίαφΰ-αρτον εχονβίν
φανη \ πάλιν — —
γεγραπται
εν τω ελδαδ και μωδηδ
μνηύικακηϋηβ \ παίδια δίκαια
μνηΰικακια (*^*η μνηβ.)
ϊδιωτικαΰ (*^* ^ιωτί-κασ)
δια ταΰ
τεΰ (*ψ* ταΐΰ) πραγματιαιΰ (*^*αμαρ•
τιαιο)
αποβτηναι ΰε \ απο θεού ξωντοΰ
η απλοτηύ ΰον \ και η πολλή ενκρατια
ενμινηβ \ ΰωζειβ (ηοη mulatum)
και πορενομενονΰ εν ακακ.
κοίτκ?χΐίου(?ί.ν
ον διαφϋ'αρηΰοντε (^^-νται)
φανη (^^ δοκη) \ πάλιν a^vt^tfat
ωσ γεγραπται
εν τω ε (punclo notatum est) ελδαδ
και ^ωδατ {μ prima manu su-
prascriptum videlur)
IV.
απεκαλνφΰ^η δε αδελφοί
νπο τινού νεανιβκον \ λεγοντοβ
το βιβλιον
τιΰ ονν εϋτιν
η εκκληΰια φηΰιν ειπον ονν αντω
δια τι ονν πρεββντερα οτι φη-
ΰιν
έδωκα τοιΰ πρωτοιΰ
πεποιηκαΰ \ προΰ'Ο'ηναι
αποτελεΰω
γνωΰ&ηΰονται
^ξία-ψεκί ονν δνο βφλιδαρια
πεμ-ψεισ
επι^ε^ζχχπται
ΰν δε αναγνωΰειΰ
ειΰ αντην
απεκαλνφ&η δε μοι αδελφοί κοι-
μωμενω
νπο νεανιΰκον \ λεγοντοΰ μοι
το βιβλδιον {%* βιβλιδιον)
τ^'' (%*ι^ί^(?) ονν εΰτιν
η εκκλί^σια φηΰιν (**supplevit ειπον
αντω 5ια τι ονν πρεΰβντερα οτι
φηΰιν)
δ έδωκα τοιΰ πρεΰβντεροιΰ
εποιηκαΰ (*^*πεποιηκαΰ) \ πζ)θ(?θί.ναι
επιτελέσω (sed ipse* ΓββΙϊΙυίΙαποτελ.)
γνωριΰϋ•ηΰεται
γρατρειΰ (%* γρ. ονν) δνο βιβλα-
ριδια
πεμψηΰ (ex η rasura reslitutum ι)
επετρεπται (**επιτετρεπται. Sic.)
ΰν δε αναγνωΰη \ ειΰ ταντην
HERMAE PASTOR. MSIO III, 1.
Lxxxni
Edilio.
οραΰιό y'
οραίσιν ίΐδον]
-■ ''-τηγγειλceτo
τηΰ πρεαβντεραδ εκειν»;σ
Γ/; »'ΐ•κτι ωφ^η μοι | ££πεν
ενδεηΰ χαι ΰττονδαι^οβ είΰ τον
γνωναι
ΐρονιζειύ
luXlm φ€(νκί^}ΰομαι <το» | δείξω
λαΧηΰαι αχπην
τόπον Ι ηξω έχει
αννωψΐύα
οπον αχηη ελθειν έμελλε
ΰνμψελλιον Ι όυμψελλίον
ΧΜ εποτνω λεντιου
Uvov χαρτΐαΰιον
ίδων ονν Ι χαι ωοει
εν εμίΐυτω
εξωμολογονμην τω χνριω ταΰ αμαρ•
τιαΟ μον ωθ και προτερον. η
δε ηΧ^εν μετά νεανίσκων εξ
0V6 xat προτερον ειοραχειν και
(Οταθι; μοί χαι 7ίατηχρθ€(το ττροα-
βνχιψίναΌ χαι ίξομοΐογονμίνον
tm Mvgtm ταύ αμαρτίαα μον
χαι ζίψ<ιμ{νη μου Ι^ει
xahv e^ayrcrv εραηα
η εί αντηα μετά αεαντον
Φΐγεί(}ε \ εια το avμψελL•ov
μετά το ίΐναχίορηααι
μον(αν ημ. γεγ. \ α βοι λέγω
^ύοντού μον εια τα δεξιά μέρη
xa^usai
ουκ ειααε με αλλ εννενει μοι τη
χε^ρ» ινα ειο τα αριοτερα μέρη
χα^ιΟω λογιζομενον μον ονν χαι
ΧνΊίονμενου οτι ον% ειαοεν με
ο ειο τα δεξιά \ ενηρεύτηχοτων
νπερ τον ονοματοβ αντον
αλλ ωα εμμενεια
τη απΧοτψί | μεινον
Codex Sinaiticus.
οραοΐΰ γ
ην ειίον
ην μοι επηγγειλατο
δια τηΰ πρεΰβντεραα
αντη τη ννχτι μοι ωπται \ ειπεν (uot
ενδεηΰ ει χαι ΰπονδεοα{*^* -δαιοΰ)
ειΰ το γνωνε
χονδριζειΰ (*/ χρονιξεια)
ενφανιΰΰΊ]ΰομε βοι \ διξω 6οι
λαλί^σαι αντην {*^^ αντη)
τον τόπον \ εχι (*^*ί?ξω εκι)
αννετρ^^φιαα
οπού διεταξαμην {*^*εταξαμην) αντη
ελΰΈΐν
βνμ-ψελιον Ι Ονμ'ψελιον
χ. ε. λεντιον
λινονν καρπαβινον (*^* χαρπαΰιον)
ϊδων Ι ωΰει (*^*και ωϋει)
εν εαντω (sed correclum εμαντω)
εξομολογονμην τω χνριω πάλιν ταβ
α|Μ,αρτια(> μον. (Reliqua propler
ο|ΐιοιοτε'λευτον exciderunt. Con-
senlit cuin Sinaitico codex Lali-
nus Paldtinus.)
αψαμενη {*/ και αψ.) μ. λέγει
(%*add. μοι)
πάντα αιρωτων έρωτα
τι εξ αντηα {*^* μετά ΰεαντον. Sic.)
εξεγείρει \ προΰ το ΰνμψελιον
χαι μετά το αναχωρηΰαι
χαι μονών ημ. γεγ. \ ο ΰοι λέγω
^ελοντοΰ ονν μον καθ•ΐΰαι ειο τά
δεξιά μέρη
ονχ ιασεν με (** supplevil: εννενει
|Liot τη χειρι εινα ειΰ τα αριατερα
μέρη χα^ιΰω διαλογιζομενον μον
[*^* supplevit χαι λυττον/ιιενον]
οτι ονχ ιαΰεν με)
ο ειΰ τα δεξιά μέρη \ εναρεΰτηχοτων
εινεκα μον τον ονοματοΰ (*^* τον
ον. μον)
αλλ ωΰ μενίΰ (*^* άλλα ωΰ ενμε-
νιΰ)
τη απλοτητι αον \ μινον (*^*εμμινον)
LXXXIV
HERMAE PASTOR. VISIO ΠΙ, 1—3.
Editio.
χαΰΊΰειϋ \ av εργαΰονται
u εκείνοι υπενεγκαν
Codex Sinaiticus.
καΰ•ιη I εαν εργαΰωνταυ
cc και εκ. νπηνεγκαν
II
νηενεγχαν
ενεχα τ. ονο(ΐατο6 τον ϋ-εον
δια του ονομ,ατοα του &εου
KccL των [εξ] αριβτερων
και αι εηαγγελιαι
και εχωΰι ^οξαν τίνα
ΰυ δε κατεπΐ'Θ•νμοΰ ει
και παντεβ δε ot μη
ατνο των αμαρτ. αυτών
ταύτα δε ειπονβα \ αυτή τιρ. τ. ποδ.
τηΰ χειροα μου \ ήγειρε
ΰνμιρελλιον \ κ^'Ο-ε^εται
ιδού ονχ οραβ
ωκοδομουμενον εη υδάτων
τε Ι ωκοδομψο
εξ Ι τουβ λιϋΌυβ
τοιΰ νεανιΰκοίΰ
ωκοδομουν
ελκομενουΰ
την αρμογην αυτών
ουΰ μεν — ουΰ δε
κατεκοπτον και ερριτντον
άλλοι δε λιθΌί. πολλοί κύκλω του
ηυργου εκειντο
εκ? την οικοδομην
τουΰ ριπτομενουβ \ ειΰ την οόον
εκ τηΰ οδού
επι πυροβ εκπιητονταΰ καί^ και-
ομενουΰ ετερουβ δε πιπτονταβ
εγγυβ υδάτων
κυλιΰ&ηναι ειβ το ύδωρ
υπηνεκκαν (ηοη correctuin)
εινεκεν του ονοματοϋ
δια το όνομα
καί των (ηϋ suppletum) αριύτερων
και ε αυτέ (*^* αι αύται) επαγ-
)/ελί.αι
και εχουΰιν δοξαν τιναν (%* τίνα)
ΰυ δε κατεττι^υ^ικ?
κ. παντ. {*^*παντ. δε) οι μη
ατνο πάντων των αμαρτ.
τταυτα: ειπαΰα \ αυτηΰ πρ. τ. ποδ.
μου τηΰ χιροΰ \ ε^ί-ρι
βυμιρελιον \ εκαΌ'εζετο
μέγα πράγμα
λέγει μοι ύυ ϊδου ονχ οραβ
οικοδομουμενον επι ϋδατων
δε Ι ωκοδομιτο
*εξηκοντα (*^* εξ) \ λιϋΌυβ
τοισ εξηκοντα (%*ε|) νεανιύκοιύ
οικοδομούν
ελκομενουΰ (λ prima manus super
ν ut videtur reseripsit)
την αρμογην αυτήν
τουΰ μεν — τουΰ δε
κατεκοπταν και ετιθΌυν
οι εκιντο (nil suppletum)
επι (*ψ*εκί) την οικοδομην
ριπτομενουΰ \ ειΰ το αυτό
haec desunt
επι πυρ ενπιπτονταΰ (** supplevit
και κεομενουΰ ετερουΰ δε εμπι-
πτονταΰ (%* εμ improbavit) εγ-
γυβ υδάτων
κυλιΰ'&ηνε ειΰ το ϋδωρ καιττερ ϋ•ε-
λοντων εκκυλιΰϋ•ηναι (*^,*κυλιΰΰ'.)
και ελ&ιν ειΰ το ϋδωρ
ΠΙ.
δει^αΰα δε μοι ταύτα τα πράγματα δι^αΰα μοι ταύτα ηΰ•ελεν αποτρεχειν
.... ςίποκρί'θ'ειΰα λέγει μοι λέγω αυτή κυρία τι μοι ωφελοΰ
HERMAE PASTOR. VISIO 111, 3. 4.
LXXXV
Editio.
xai ιλαρωτεροί γίνονται xcci ταύτα
αχονΰαντεα γινωακονΰί τον Ο^εον
η δε εφη \ οντοι
εαν αχονβαντεΰ μετανθ7ΐαωΰί και
αντοι χαρηϋονται
αοι γαρ τα πάντα
ηετίληρωμεναι
€ίπο)»ίλνψεία
τον μεν πνργον \ οικοδομημενον
ο εαν 0W ^εληΰ \ αποχαλνψαί
Ιεγει μοι \ ο εαν ενδέχεται
οτΐοχαλνφΘΎγναι ΰοι
προο τον &εον
μη διψνχηΰηΰ ο εαν ίδηβ
εφ νδατων | ειπον
Λονονργοβ ει ττερι ratf γραφαΰ
εχξψηαείύ
ενρηΰεκί \ εφ νδατων
axovcov Ι δι νδατοα
Codex Sinaiticus.
ταντα εωραχοτι και μη γινωϋ-
χοντι τι εΰτιν τα πράγματα απο-
κρι&ισα juoi λέγει
άνθρωπε (*^* ανϋ-ρωποΰ)
και ακονΰαντεα γεινωσκονΟιν τον
κυριον
εφ?; Ι αυτοί
εαν ακονΰωΰιν και μετανοηαωΰιν
(%* addidit και αντοι) χαρηαον-
ται
γαρ ΰοι πάντα
*επληρωμενε (%* πεπληρωμεναι)
αποκαλνψειν (%* -ψεισ)
ο μεν πνργοΰ \ οιηοδομονμενον
ο αν ονν ϋ-εληΰηΰ \ μοι αποκαλνψαι
λέγει \ ο εαν δεχψαι (**εαν ενδεχ.)
ΰοι αποκαλνφϋ^ηναι
περί τον ΰ•εον
μη διιρνχηαειΰ ο αν ειδηο
επι νδατων \ είπα
haec desunl
εκ^ι^τισ
ενριΰκειΰ | επι νδατων
άκουε Ι δια νδατοα
IV.
axoxift^ui δε Ιεγω αχηη
<{
[οι] οικοδ. τινεο ειαιν
η δε εφη οντοι ειοιν
δια τοντων ονν \ εξ
νπερε'/ρντεβ αντων
την διαφοραν \ την δνναμιν
π€ηηων
aλL•ι γαρ ΰον τιροτ.
βείτιονα
αοι απεκαΧνφ^ και ετι αττοκα-
λνφ^αεται
ει αρα εαται ταντα η ουκ εαται
αλη^ εατιν
ονδεν εατιν έξωθεν \ ταντα
αποκριΰ'εια λέγω αντη κνρια
*εξη7ίοντα (*^* ε^)
οι οικοί. τινεβ ειΰιν κνρια
οντοι εκτιν
δια τοντων \ **improbavil
ϋ7Γερεχοντε(ί αυτουσ
την εξοδον \ την όυνα;*ιν αντων
εκ πάντων
άλλοι γαρ (**el%* supplev. αον)
προτ.
βελτιονεα αον
αποκαλνφ&ηαεται (*^* praeposuit
απεκαλνφΌ-η και)
*l»aec omisil (** .sujiplevil ει αρα
εατιν ταύτα ει [sic] ουκ εατιν)
εατιν αλη&η
ουθεν έξωθεν εατιν \ τναντα
LXXXVI
HERMAE PASTOR. VISIO III, 5. 6.
V.
Editio.
ovv I OL μεν
Kcci δίδαΰκαλοί
κατά την βεμνην διδαΰκάΚιαν
τοιβ dovXoLG τ. ^εον τον λογον
πάντοτε εαυτοιϋ αννεψίονηΰαν
εΰχον και αλλήλων ηκονΰαν δια
τοντο εν τ. οικοάο^ΐ'»^
ει6 την οικοδομην
ϋυμφωνονντεβ
ωκοδομημενων
οι κεκοψημενοι και πα&οντεβ
ένεκα τον ονοματοΰ τον κνριον...
.... και κατωρϋ^ωΰαν ταΰ εν-
τολαΰ αυτού
..... εν τη ^tarst τον κνριον
και ηιβτοι
ειΰ το ποιειν το αγαϋ-ον
ονχ ενρεϋ'η \ ερριπτονν
οι ημαρτηκοτεΰ \ («,εταχωρηο>αι
ονκ ατίεριφ&ηύαν
μετανοηύονΰιν
οι ονν μετανο[ηϋοντεΰ εαν] μετά-
νοηβωϋιν
τη πκττει εκείνη
εζο fovrat κ. .
εξονΰιν οτι πάρα τω τννργω κείνται
Codex Sinaiticus.
ννν ι οι μεν ονν
και διδαΰκαλοι και διάκονοι
κατά την ΰεμνοτητα
τοιβ εκλεκτοιβ τον ϋ•εον
και παντοται αντοιβ βνμφωνηΰαν-
τεΰ
εΰχαν (** supplevit και αλλήλων
ηκονον δια τον) το εν τ. οικ.
desunt
βνμφωνονντεΰ τεΰ αρμογεβ (%*τακ?
-γαιΰ) αντων
οικοδομον μένων
οι παΰΌντεβ
ένεκεν τ. ονοματοα τον Ό^εον' τονΰ
δε ετερονϋ λι&ονβ τονΰ φερομε-
νονα επι (*^* ακο) τηϋ ^ηραβ
θ•ελω yvrovat τινεϋ ειαιν κυρία'
εφη τονβ μεν ειΰ την οικοδομην
νπαγονταΰ και μη λατομονμενονΰ
τοντονβ ο κνριοβ εδοκιμαΰεν οτι
επορεν&ηααν εν τη ενΰ-ντητι τον
κνριον και κατορϋ'ωβαντο ταΰ
εντολαΰ αντον
νέοι ειΰιν εν τη ηιΰτι και πιστοί
ειΰ το αγα^οποιειν
ενρε^η \ εριπτονν
ημαρτηκοτεΰ | μετανοηΰαι
μακράν ονκ απεριφτ^σαν
μετανοι^σωσιν
οι ονν μελλοντεΰ μετανοειν εαν με-
τανοηΰονΰιν
εν τη τιιΰτι ' εαν ννν μετανοηΰωΰιν
εχουσιν τόπον αλλ εΰονται εκβολοι
εχονΰιν πάρα τω πνργω κκΐ-β-αι
νι.
τονΰ κατακοπτ. και μακράν ριπ• τονΰ δε κατακοπτ. απο τον πνρ-
τομενονΰ απο τον πνργον γον
. . . άιοτι επ . . . τηΰ ανομιαΰ οντοι εκ?ιν οι νϊοι τηΰ ανομιαΰ
ειΰ νποκριΰιαν \ ανομία εν υποκρκίΐ | πονηρία
ωφέλιμοι ειΰ την οικοδομην τον ενχρηΰτοι ειΰ οικοδομην
πνργον
δια ταΰ πονηριαΰ αντων δια ταΰ πονηριαΰ αντων δια τοντο
ΰννεκοπηΰαν και πορω (%* πόρρω)
HERMAE PASTOR. VISIO ΠΙ, 6. 7. lxxxvii
Editio. CodexSinaiticus.
απεριφηΰαν δια την οργην του
κνρίον οτι παρωργιΰαν αυτόν
τονΰ δε ετερονΰ λι&ουβ τονΰ δε ετερονΰ
xdi μη υπαγονταΰ υπαγονταβ (*^* μη υπαγ.)
[οντοί εψωίριακοτεβ είϋιν ούτοι οι μεν ειρωριακοτεΰ εt(y^v
μη επιμειναντεΰ δε εν αντη μηδέ μη εττιμενοντεΰ δε εν αυτή (nil
κολλωμενοι τοιΰ αγιοιβ δια τούτο supplelum)
άχρηστοι εκ?ιν
εχοντεβ εν τακ? καρδιαιβ εν τ. καρδ. εχοντεΰ
οι εια Ttov ειρηνην εχοντεΰ άλλα προΰωπον ϊρηνηα εχοντεΰ
όταν δε αποχωριΰΰ-ωΰιν όταν δε απ αλλήλων αποχωρη-
ΰωΰιν
αι πονηριαι εν τακί καρδιαιΰ αυ- αι πονηριαι αυτών εν ταιΰ καρ-
τών εμμ. 5i.at(y εμμ.
αΰ εχουΰιν αΰ εχου(?ιν ot λιΌ-οι
οι πεπιΰτευκοτεΰ μεν τιεπιΰτενκοτεΰ {*^*πεπ. μεν)
και το πλειΰτον μεροΰ εχοντεΰ εν και το πλιον μεροΰ εχουΰιν εν τη
δικαιοΰννη δικ.
εχοντεΰ \ λέγει μοι | οι εχοντεΰ εχου(?ιν | μοι λέγει \ εχοντεΰ
εχοντεΰ δε πλουτον του αιωνοΰ εχοντεΰ δε και πλουτον αυτών και
τούτου την ουΰιαν όταν ^ενϊ^ταί ίι,α ταο" πραγματιαΰ ατΰαρνουντε
^λιιριΰ όί-α τον πλουτον αυτών τον κυριον αυτών
και ταΰ πραγματειαΰ απαρνούν-
ται αυτόν τον κυριον
αποκρι&εΐΰ \ ωΰπερ γαρ και αποκριΰ'εΐΰ \ ωΰπερ (*^*ωΰπ. γαρ)
τω χριΰτω \ απο σεαυτου τω κυριω \ απο (%* απο δε) ΰεαυτου
ηΰϋ^α Ι ευχρηΰτοΰ και ωφέλιμου ει ηΰ \ ευχρηΰτοΰ ει και ωφέλιμου
ηΰ^ε τω θεω γεινεΰ^'ε τω ϋ'εω
και γαρ ΰυ αυτοΰ χραΰαι εκ των haec desunt
αυτών λι&ων
νιι.
ειδεΰ \ απο τηΰ οδού ουΰ ειδεΰ \ εκ τηΰ ο^ου
αφινουΰιν την οδον την αληϋ'η αφιουΰιν την οδον αυτών την αλη-
&ινην
ανοδιαιΰ \ το μετανοηΰαι ανομιαιΰ \ του μεταν.
τηΰ αΰελγειαΰ και τηΰ Trovt/^taa ων τηΰ αΰελγιαΰ αυτών και των πονη-
ειργαζοντο ριων ων ηργαΰαντο
^ελειΰ γνωναι τινεΰ εκ?ιν τινεΰ ε«)ί.ν
όταν ελ&η αυτοιΰ ειΰ μνήμην η όταν αυτοΐΰ ελϋ-η ειΰ μνιαν η
γνωΰιΰ αγνοτηΰ
πονηρευονται \ πονηριών πορεύονται \ επι&υμιων
επ αυτήν επηρωτηΰα ετι ετι αυτήν επ7]ρωτηΰα
εξουσι | αλλ ειΰ \ τόπον εχουΰιν | άλλα ειΰ | πυργον
εαν |3ασανκίθωί)ΐ και πληρωΰωΰι όταν βαΰανιΰ&ωΰιν και εκπληρωΰω-
οειν
LXXXVIII
HERMAE PASTOR. VISIO III, 7. 8.
Editio.
τ. αμαρτ. αντων
βαΰανων αντων
εαν αναβη
αντων μετανοηΰαι ....
δια την ΰκληραν καρδιαν
C ο (Ι e χ S i η a i t i C U S.
των αμαρτιών
βαΰανων αντων δια τα έργα α ηρ-
γαΰαντο πονηρά
αιαν (*:^,*£ο;ν) δε μη αναβη
ον 6ωξ. αντων (%* addidit μετανοηΰαι) ον
ΰωζ.
δια την ΰκληροκαρδιαν
νιπ.
άλλο (detr
εμβλειραΟα \ ο πνργοΰ οντοα
η ταβ χειρασ κρατονΰα
^m ταντηα
η περιεζωβμενη
οΰ αν ακολον&η ανταιΰ
εν τ. ζωη
πονηρών έργων αφε|εται πιβτενων
οτι εαν αφε^ηται παβηβ επιϋ•,
κληρονομηθεί
ετεραι κνρια πέντε τινεβ ειβι
η δε ακακία
η δε επιοτημη η δε αγάπη
ποιηΰηΰ \ γνωναι φημι
τ. δνναμειΰ αντων
νπ αλλήλων
καϋ^ωΰ
τοντων ονν \ 'θ'εια εισιν | οΰ αν
επερωτηοα αντην περί τον καιρόν
φωνην μεγαλην \ εποικοδομονμενον
εωϋ αν ονν ο πνργοΰ οικοδομον-
μενοβ
ε^ει το τελοβ
μηκετι
ί^ρκει ΰοι ταντα .... μετά τρειϋ
ημεραΰ
νοηβαι γαρ δει πρώτον, εντέλλομαι
601 πρώτον
πάντα
καΰ•αρΐ6ΰ^ωΰιν
άλλο (ο ex α ipse* fecil) ϊδειν
(%*addidit τι)
βλει^^αίΤα Ι ο πνργοΰ
η κρατονΰα ταΰ χιραΰ
δια ταντην
η περ. και ανδριζομενη
οΰ αν ονν ακολονϋ•ηΰη αντη
εν τ. ζωη αντον
των πονηρών έργων αφεξεται και
παΰηΰ επιβ•. και κληρονομηΰη
έτερε (*^,*-ραι) κνρ. τινεΰ εισιν
η δε επιΰτημη η δε ακακία
η δε αγάπη
ποιηΰ \ φημι γνωνίίΐ
τ. 5υνα|ΐΐί.σ αΰ εχονΰιν
απ αλλήλων αι δνναμιΰ αντων
κα'θ^ωΰ και
τοντων | &ia εΰτιν \ οΰ αν ονν
επηρωτων δε αντην περί των και-
ρών
φωνή μεγάλη \ ετι οικοδομονμενον
Οΰ εαν (*+*ω(? εαν ονν) ΰνντελεΰϋ•η
ο πνργοΰ οικηδομονμενοΰ
εχι τελοΰ
μηκαιτι (*^* μηκετι) μαι
αρκετοί {*^*αρκενη ΰοι) η νπομνη-
ΰιΰ αντη και τοιΰ αγιοιΰ και η
ανακαινωΰειΰ των πνενματων
νμων αλλ ον ΰοι μονω απεκα-
λνφΰ•η αλλ ϊνα παΰιν δηλωΰεΐΰ
αντα μετά τριΰ ημαιραΰ (*^*ημε-
ραΰ)
νοηΰε ΰε (ΰε ex τε correclura) δει
πρώτον
αντα
κα-θ-α^κϊωσιν (*^* καϋ^αριΰϋ•ωΰιν)
HERMAE PASTOR. VISIO III, 9. 10.
IX.
LXXXIX
Editio.
Εφ νμων | βταξαντοα
διχαιωΰ-ψε
xai πααηΰ \ πανΰαι
εν εαντοια
ίηηιίαμβανετε \ νΰτερονμενοι,β
αφ^ονιχίν τη ϋαρχι αυτών
εηιαπωνται
λυμαίνονται την σαρχα
η 0€κρ| αιτίων \ τα βωμ,ατα
ερχομενην \ ετελεο&η
αγα^οτΐοιηααί \ ουχ εξετε
γαυριωντεα
Οτεναζωδιν | αποβηϋεται
μετά τηο .... άγαμων
01 φ<ζρμαχ. μεν
βτντον Ι εοχιρρωμενοι
χ. χαρδ. υμών χαί ΰυγχεραϋαι νμων
την
(χνται αι διχοστασία» ίίτνοατερηαωΰί'
τ. ζ. υμ.
η€αδειαν
υχερ υμών
τ. χνριω υμών
Codex Sinaiticus.
εφ νμαβ \ *^*ταξαντοα
διχαιω&ητε χαι αγιαΰ^τε
%αι απο παΰηΰ \ τιαηνε (*^* -ναυ)
εν αντοιΰ (*^* εαντοισ)
αντιλαμβανεΰϋ'αι \ ϋΰτερημενοίΟ
αβ^ενιαν τη ϋαρχι
επιετωνταί (*^* επιϋπωνται)
λνμενι την ΰαρχαν (*^* -κα)
η ΰαρξ \ το ΰωμα
επερχομενην | τελεοΰτ]
aya^oicouLV \ ουκ εξετε
γανριωμενοί {*^*γανρονμενοι)
ατενα^ονΰιν | αναβηαεται
μετά των «ya^rov
Οί φαρμακ. μεν ουν
εαυτών \ ενεϋκιρωμενοι
ταΰ καρδ. νμων και (%*add. ΰννκε-
ραϋαι νμων) την
ανται. ε (*^* αή δι%ο6τααιαι αύται
(*^*addid. νμων) αποΰτερηΰονβιν
τ. ι νμ.
ηεδιαν (%*παιά.)
νπερ ημών {^^*νμων)
τ. χνριω ημών
Χ.
ηΟα» Ι σνμψ£λλ(ον
βαΐηνιγχαν εια τον πυργον
τούτων το τιροοωτιον ουχ ειδον
νπαγουοαν δε
ανΗρανια^η
ιρωτηβαι
τιιρυαινη (apogr. περιουνη)
δευτέρα \ σαρχα
τίρεοβυτεραα
ην η το προτερον | ιυπρεπεβτατη
χαι επί αυμψελλιου δε
[εωά] \ λεγουβαν | Ιηψη
χαί αυτή | ωφθ^
τι αυ υπο χείρα αιτοΰ
σαρχα αρκούνται αοι αι αποκαλν-
ψίίύ αύται μητι δννη
απηνεγκαν \ αυμιρελιον
απηνεγκαν και αντο προΰ τον
πνργον
τούτων (*^* addidil το) προΰωπον
ονκ ϊδον
νπαγονΰαν (%*addidit δε)
ενεφανηΰ&η (correctqin -vιΰ^'η^
επερωτηααι
περΰννη (nec inulalum)
έτερα | σαρκαν
πρεΰβντερα (*^*-ρασ)
ην το προΰωπον \ εκπρεπεατατη
και επι ανμψελιον
ileesl Ι λεγονΰαν μοι | λημψη
αυτή (* * και αντη) \ μοι ωφϋ•η
οτι αν υπο χιρααιτιααι (iiil iiiulalum)
ααρκα (*^* addidil αρκουοιν αοι ot
αποκαλνψεια αύται) μητι δννη
xc
HERMAE PASTOR. VISIO IU, 10—13.
Editio.
iSsiv ων εωρακαΰ
Lvu μοι η αποκαλνψιΰ
νπο ΰον Ι ανταβ
Codex Sinaiticus.
ων εωρακαΰ ϊδειν
ϊνα αποκαλυψειΰ
αηο ΰον Ι αυτά
XI.
περί των τριών
επί ααϋ-εδραΰ \ μεμ,αραβμ,ενον
αμαρτιών \ και των διιρνχ.
ελπιδαΰ \ προΰδεχονται \ κοιμην
οντω και νμειβ
παραδεδωκατε | επερριιρατε
ίια τούτο ονν
εκαϋ•ψο .... η&ελον γνωναι
επι καΰ'εδραβ κα^ι^ε^ | ειδον
περί των (%*ad(lidil γ)
επι κα^εδραν \ μεμαραμμενον
μαλακίων \ και ^ιψυχ.
έλπιζαν Ι προΰδοκωβιν | κοιμηαιν
οντω (*^* οντωβ) και νμειβ μαλα-
κΐ6ΰ•εντεβ
παρεδωκατε \ επερΐ'\\}ατε
δια τι ονν
εκαΰ'ψο ηΰ•ελον γνωνε (%*•ναί.)
ειΰ καϋ'εδραν κα&εζεται \ εχια
χπ.
ϋαρκα \ απελπιΰη
προΰδεχεται
την εΰχατην ημεραν τηΰ ζωηΰ
κληρού
και. ακονΰαβ είηγερϋ•η
ονκ επανακειται αλλ εβτ. και ανα-
νεονται αντον το
πραγμάτων \ αλλ ανδρ. | ούτω
αποκαλνψιν ην νμιν ο κνριοΰ απε-
καλνφεν
ενΰπλαγχνιβΰ'η εφ νμων
ανανεωααι το πνενμα νμων
ενεδνναμωϋ-ητε \ νμων εχαρη
εδηλοποιηαεν | οληϋ τηβ καρδιαο
ειρηνενητε
βαρκαν | ϊδη αφελπικωβ
προΰδεχετε (*^*•ται)
την ημεραν τηβ εΰχατηϋ ζωηΰ
κληρονομιά (cod. -νια)
ακονΰαβ δε εξεγερϋ'η
ονκαιτι ανακιται άλλα εϋτ. και
ανανεοντο (*^* ανανεονται αν-
τον) το
πράξεων \ άλλα ανδρ. \ οντωΰ
αποκαλνψει (** - 'ψειν unaque ad-
didit ην νμιν ο κνριοβ απεκα-
λνΊΐ;εν)
εβπλαγχιΰ&η (sic) εφ νμαΰ
αναναιωΰατο (*^* ανεναιωΰατο) τα
πνε^ΐΜ-ατα νμων
εδνναμωϋ•ητε \ αντων εχαρη
εδηλωΰεν \ οληβ καρδιαΰ
ειρηνενεται
ΧΙΠ.
καλην και ιλαραν
ωΰ γαρ εαν \ αγαΟ•η τι6 α^^ελια
ενϋ^εωα \ περί τον λοιπόν
ανανεοποιειται το πνενμα αντον
οντω Ι ελαβατε
ϋνμιρελλιον et -λλιον
καλην και ιλαραν και καλην την
μορφην αντηβ
ωβ εαν γαρ \ αγγελία αγαΟ'η τιΰ
ενϋ'νβ Ι λοιπόν
ανανεονται αυτού το πνενμα
οντωβ Ι ΐληφατε
βνμψελιον et -λιον
HERMAE PASTOR. VISIO III, 13. IV, 1. 2.
χα
Edi'tio.
τεσΰαραβ ποδαΰ
οι εξ οληΰ \ απεχειΰ ηδΐ]
€ίίτΐ]αηΰ περί ίοΐοτιαλνψεωΰ
xoi εαν δε τι
Codex Sinaiticus.
τεαΰαρεβ ποδαα
εξ οληΰ Ι απεχεια
αιτηΰειβ
εαν η δε
ορααια ά'
ορααιβ δ'
οραοιβ ην ct^ov | ημεραΰ »
ίΐϋ τντιον τηΰ ^λιψεωΰ τηα εηερ-
χομενηΰ
εν τη οδω τη χαμ,πηλη
ίΐύ τον αγρον
arriv (οα αταδια ι ραδιωβ
μονοα δε | αξιω
αντου εx1dηδuzΰ
ινα με
δαιη την μεταΧηψιν ηααι rouT δον-
Χοιο
δείξαι Ι ι/χοί | %αι εν αντω
τε&εμεΙιωμ(νον \ ειδον
και too προέβην
tv (αντω
tytiifovaiv | οντω δε
α>αει otco αταδιον
γενομένου δε μει'ζονοα τον χονιορ-
τον
χητού Ι τω fifv μη%εί
ίοαει χεραμον
χλαιειν
νπανεμνησ&ην \ αχηκοα
ηιοτιν τον &εον
έδειξε fioi μεγαλεκον
δεδωχα \ ρνζων \ ώστε
τηL•xovτov χτηνοα εχτειναΟ εαντον
χαμαι
γίωτταν
μεχρΜ οτον \ τεαααρα
ην ειδον Ι ημεραα εικοΰι
haec desunt
τη οδω τη κα^ιπαν?^
desunl
εΰτιν δε ωΰει ΰταδια τεααε ραδιωο
(%*ίεκα ραδιωα)
μονοβ (*^*μον. ονν) | και άξιων
εχχληβκχβ αυτόν
ϊνα μοι (ηοη correctum)
δω την μετανοκχν τοιΰ δονλοια
διξε μοι \ ωβ ηχοϋ \ εμαντω (sic)
τε&εμελιωμενοΰ \ ϊδων
χαι προΰεβην (sic)
εν εαντω {*J^ εμαντω)
εγιρωαιν | οντω γαρ
ωθ απο ΰταδιου
γεινομενου μιζονοΰ κα* μιζονοα κο-
νιορτον
χητοβ τι \ τω μηχι
ωΰ καιραμον (%* ωΰει καιραμιον)
κλιναι τα γόνατα {*^*κλαιειν)
επανεμνηοόην \ ακτ^κοειν
πιστιν του κνριον
εδιδαξεν με μεγαλιων
έδωκα \ ροιζω | ωΰ δε (*^*ωΰτε)
τηλικοντο χητοΰ εκινι αυτό (*^* εαν•
το) χαμαι
γλωΰΰαν
μειρειΰ οται {*^*οτον) \ τεΰΟΕρα
Π.
μετά το \ ηαρελ&ειν
ίδου νπαντα Ι ω0ει
μετά δε το \ προελ&ιν
νηαντα (%*ί^ου νπ)
xcii HERMAE PASTOR. VISIO IV, 2. 3.
Editio. CodexSinailicus.
εν λενκοιβ ^ εν λενκοίΰ (%*a(l(lidit και) νποδψ
μαΰι,ν λενκοίβ
δε η κατακ. | τριχαβ αυτηβ δε ην η κατακ. \ yiQCiG
απο τ. προτερ. \ ανερ \ καγω εκ τ. προτερ. \ ανθ-ρωπε \ και εγω
νπηντηβε \ τηλικοντον απηντηΰεν | τηλίκοντο
πολλή ενΰπλαγχνία πολνΰπλαγχια {-χυα ηοη correctum)
προΰ κνριον προΰ τον κυριον
δια τον μεγάλου και δια του άγιου αγγέλου και
ο κυριοα απεβτειλε απεβτιλεν
τον επι τ. θηρίων τον επι τ. ϋ"ηρ. οντά
ου το όνομα αυτού ϋ'εγρι ου τ. όνομα εΰτιν γ (ipse * exslin-
xil) ϋ'εγρει {ρ supplelum)
λυμηνη \ και μεγαλην λυμην εξεφυγεΰ λοιμανη \ μεγαλην Ό'λί.'ψιν εκπεφευγαβ
οτι τηλικουτον ϋ-ηρ. και οτι τηλικουτο 'Θ•ηρ.
κυρίου \ μεγαλεία \ ειπον του κυρίου \ μεγαλια \ είπε
τηα μελλουΰηΰ 'θ'λΐ'ψεωΰ ϋ'λΐ'φεωβ τηΰ μελλουϋηΰ
δυνηΰεΰϋ'ε δυνηβηα&ε {^^^δυνηΰεβ^ε)
η κάργια η κάρδια ϋμων
ταΰ λοιπαϋ ημεραΰ τηΰ ζωηΰ υμών ταβ λοιπαβ τηΰ ζωηβ ημαιραΰ ϋμων
επιρρίψατε ταΰ καρδιαΰ υμ. επιριιραντεΰ ταΰ μεριμναΰ υμ.
dwaTcct και αποΰτρεψαι δυνατι και αποΰτρεφι
αποΰτειλαι ftacJrtyaG τ. διψυχοιΰ ε^απηΰτελλι μαστι^. ϋμιν τ. διιρυχοιΰ
γεγενηΰ'θ'αι γεννηϋ'ηναι
ΠΙ.
και ηρωτηΰα \ χρωμάτων ηρωτηΰα \ χρημάτων (*ψ*χρω|Μ'•)
ο κοσ|ΐιοσ ουτοΰ εΰτιν \ πυροειδεΰ ουτοΰ ο κοΰμοΰ εΰτιν \ πυρροϊδεΰ
αιματωδεΰ εματωΐδεΰ (*J^ αιματοϊδεΰ)
δει Ι απολεΰϋ'αι praelermissum | απολλυΰϋ•αι
υμειΰ εΰτε οι εκφευγοντεΰ ϋμειΰ οι εκφυγονταιΰ
ούτω και | οι κατοικουντεΰ εν αυτω ουτωΰ και \ οι κατοικουντεΰ εν αυτοιΰ
εμμειναντεΰ και πυρω&εντεΰ υπ (ΐιιναντεί) και ποιρωίϊεντεΰ (*^* πυρ.)
αυτόν υπ αυτών
το χρυΰΐον \ αποβαλεΰΌ•ε χρυΰιον | αποβαλιται
ο ερχομένου εΰτιν ο επερχομένου
κατοικηΰουΰιν οι εκλ. του κυρίου κατοικουΰιν οι εκλ. του d-εου. Re-
οτι αΰπιλοι και κα&αροι έσονται liqua praetermissa nec suppleta.
οι εκλελεγμενοι υπο του Ό'εου
μη διαλειπηΰ ταύτα λάλων μη όιαλιττ^^ί? λάλων
και τον τύπον \ τηΰ μεγαληΰ τύπον \ μεγαληΰ
'Θ'εληΰετε ουδέν εΰτι ϋ'εληΰητε ουδέν εΰται
των προγεγραμμενων τα προγεγραμμενα
ταύτα ειπουΰα απηλΟ•εν , και ουκ ταύτα ειπασα (*^* ειπουΰα) απηλ'&εν
ειδον ποιώ τοπω απηλ&ε (*^* supplevil και ουκ ϊδον ποιώ
[νοχ quae sequebatur exlremo
margine abscissa] απηλϋ•εν)
'ψοφοΰ Ι οπιΰω νεφοΰ \ ειΰ τα οπιΰω
HERMAE PASTOR. VISIO V. MANDATUM I. II.
XCIII
Editio.
ορ<χύΐ6 ε'
τΐοοϋενχομενον μου εν τ. ο/κ. μον
επι τηβ χλιιη^β \ ανηρ \ αιγείον
£Λ* τον ωμον | ειβ την χαρά
ξχντηϋτΜΟαμψ
περ^εχα^ίΰε μοί \ νπο τ. ΰεμν.
ΰν γαρ τιβ ει
εγω φημι
[ο] τιοιμην ω παρεδο&ηΰ
αντον ΙαΧονντοΰ
ιδέα Ι εχεινοΰ εατιν
κίηείαβε \ μη ακίχννου
αλΙ ιοχνρ.
ιδεύ το προτερον πάντα
α%ηα τα μετά τα οντά (sic apogr.)
νμιν ανμφεροντα
ηρωτον γρα-ψον ταβ εντολαβ και
ταβ ηαραβολαβ
αναγιν. tnrtaa
και ταϋ ηαραβοΧαο
awov9tanto μου φυL•
βαηΐηψίσ^ε
προΰ&ψε [δε] vcu4f αμ. νμ.
αποΙηψεοΘτ απο τ. χυρ.
Ttavia οντω γραψαι ο τιοιμ. ενετειΚατο
Godex Sinailicus.
αποχαλυ'ψεια ε
προΰενξαμενον μου εν τ. οίκω
εΐΰ τψ κλινην | ανηρ τιβ \ λευκον
επι των ωμών \ εια την χιραν
αντεαπαΰαμην (ηοη correclum. Ea-
dein scriplura iam supra )
τταρεκαθισεν μοι | απο τ. αεμν.
ΰν γαρ τι (*^* τισ ει)
εγω γαρ (%*iniprobavit) φημι
ειμί ο ποιμην ω παρεδο&ηβ
λαλουντοα αυτού
ειδεα \ εκινοο ην
ελαβεν \ μη ΰυνχυννου
άλλα ϊΰχυρ.
ειδεα προτερον ταύτα
αυτά τα καιφαλεα (%*κεφ.) τα οντά
υμιν ϋυμφορα
πρώτον πάντων ταβ εντολαΰ μον
γραψον γ,αι ταβ παραβολαβ' τα
δε έτερα καΰ-ωβ βοι δι'ξω οντωβ
γραψειβ ' δια τούτο φηβιν εντελ-
λομε βοι πρώτον γράψε ταβ εν-
τολαβ και παραβολαβ
αναγειν. αντα
■και παραβολαβ
αχουβαντεβ αυτασ ςρνλ.
απολημψεβϋ^ε
αλλ ετι προβ^ται ταισ αμ. ϋμ.
απολημιρεοϋ-αι πάρα τ. κυρ.
ουτωβ γράψε ο ποιμ. ενετιλατο
εντολή α εντολή α'
εατι ^εοα εβτιν ο ■Ο^εοβ
%αί φοβηϋητι αυτόν χαι αποβαλειβ πιβτευβον ονν αυτω και φοβη^η-
παύ. ηονηρ. απο βου τει (*-τειν) αυτόν φοβηΟ'ειβ δε εν-
κρατευβε ταύτα φύλαξε και απο-
βαλιβ παβ. πονηρ. απο βεαυτου
ηαο. αρετ. χαι διχαιοαυνην | ζηβη παβ. αρετην δικαιοβυνηβ \ ξηβηβ
βΟίΧονηιτα
πqyηρutv την ατιολλυβαν
βχονων ενοχοο εβη
εντολή β>
απλοτηταν {** -τητα)
την πονηρ. την απολλυουβαν
ο ακουων ενοχοα ει
XCIV
HERMAE PASTOR. MANDATUM II. ITI.
Editio.
εαν πιΰτενβηΰ τη γ,αταλαίια η αν
ακουβηβ
πιβτευααϋ γαρ και ΰυ αντοβ ε|εκ5
.... του αίελφον ΰου
ενοχ. εβη τη αμαρτία
πονηρά η ηαταλαλια και ακαταΰτα-
τον δαψονιον
ε^ειβ
τταντΛ ομαλά και ιλαρά τα έργα
εκ τ. κοπών ΰον \ εκ των ιδκύν
νποκριβει
εδ[ω6ε] μη διακρινων τι δω
ξηβεται
ί5(νιατω<ί
Codex Sinaiticus.
εαν γαρ πιβτευβηβ τηΰ καταλαλιαΰ
ηα αν ακονΰηΰ
πιΰτενύαβ και ΰυ αντοβ ε^ειβ κατά
τον αδελφού ΰον
ενοχ. εβη τηΰ αμαρτιαΰ
πονηρά καταλαλια ακαταΰτατον δε•
μονιον (%* δαιμ.) εΰτιν
πάντοτε (*^* πάντα) ϊλαρα και ομαλά
(%* supplevit έργα)
εκ τ. κοπούν \ απο των ϊδιων
αποκριΰει (*^ νποκρ.)
τελείϊαί απλωΰ αντην ετελεΰεν μη-
^^^ (*♦* μηδέν) διακρινων rtvt
δω η μη δω
Hac voce exit exlrenium codicis fo-
liuin integrum. Folii eius quod
sequitur fragmenlum priraum lo-
tum adscribemus, additis iis quae
edilor codicis singulis versibus
supplenda duxit.
[αμι]αντοα
εντολή γ'
πάλιν λέγει μοι α-
λ'ί^'θ'ειαν αγάπα και
παΰα αληϋ'εια εκ
τον ΰτοματοΰ ΰον
εκπορευεΰ&ω ί-
να το πνενμα ο 'Θ'εοΰ κατ•
ωκιΰεν εν τη
ααρκί- ταντη αλη-Θ'εΰ
ενρεϋ'η παιροί παΰιν
ανϋ'ρωποιΰ και ον-
τω δοξαΰΌ'ηΰε-
ται ομον ο εν ΰοι κάτοι-
κων οτι κνριοΰ αλη-
'Θ'ΐνοΰ εΰτιν εν παντι ρη-
|ΐΑαη και ονδεν παρ
αντω ιρενδοΰ οι
ονν 'ψενδομενοι
αθετούσα τον κυριον
και γίνονται
εντολ[η γ']
πάλιν μ[οι λέγει α]
λϊ^^ιαν α[γαπα και]
παΰανι α[λη9ια εκ]*)
τον ΰτομ[ατοΰ ΰον]
εκπορε[νεΰ•&ω ϊ]
να το πνενμ[α ο ο ^εοΰ κα]
τωκηΰε[ν εν τη]
ϋαρκι ταν[τη αλη&εΰ]
ευρεΌ-η [πάρα παΰιν]
αν&ρωπ[οιΰ και ον]
τωΰ δο'ξ[αΰ&ηΰε]
τοίΐ ο κνριοΰ ε[ν ΰοι κατοι]
κων οτ[ι ο κ'ΐ;ζ)ΐθ(? αλη]
ϋΊνοΰ ε[ν παντι ρη]
ftatt κα[ι ονδεν πα]
ρ αντω ιρίενδοΰ οι]
ονν ιρενίδομενοι]
α&ετονΰΐιν τον κνριον]
[κα]ι γειν[ονται]
") Correctum est παύα αλ.
j
HERMAE PASTOR. MANDATUM IV.
xcv
Praelerea ile huius mandati lexlu nihil superest nisi χη, eo qui-
deiii loco quo αφεξεται iii texlu Lipsiensi scriplum est, unde lexlum
Sinailitum praehuisse αττεχηται probabile fil, et iillima verba — ρο•
τκτον Φευΰμκτοο (pro πνευματοβ) ζηα. τ. Ό-εω.
Sequunlur mandali δ' secliones prima et altera inlegrae usqiie
ad verha πίχρα βον πάντα' πρώτον μεν.
Editio.
εντολή δ'
Ι.
Codex Sinaiticus.
εντολι^ ^
αγνειαν
και μη αναβαινετω
η περί πονηριαα
η περί τοιοντ. ομοιωμάτων
αμαρτιαν μεγαλην
η ενϋνμηβια η ττονί^ρα: επι ττ/ν
καρδίαν ΰον αναβη
και εαν ετεραν ωβαυτωβ πονηριαν
εν&νμηΰη πονηρά εργαζη
εργαζηται et τοντοϊ
εαντω 'κατεργάζεται
ει γνναίχαν φημι . . . κνριε πιβ-
την
μητι αμαρτανει \ ο ανζων | ονχ
εαν δε γνω ο ανηρ αντηΰ τ. αμ.
επιμεινη τη αμαρτία αντηΰ
κ. ανζη μετ αντηΰ ο ανηρ
εαται τηΰ αμαρτιαΰ
τηΰ μοιχειαΰ αντηΰ
ποιηΰει \ μεινατω
την yuvatxa και ετεραν γαμ
αντοΰ
μετά το απολν&ηναι την ywatxa
μετανοηΰη
επι τον ίδιον άνδρα επιΰτρειραι
μεγαλην εαντω αμαρτιαν
τοιΰ γαρ \ ο ανηρ
καύ ανδρι
εαν την ΰαρχα αντον fttavi^
ποιη τα όμοια
καν τοιοντοιΰ εργοίΰ επιμεινη
μετανοηΰει
και μηδέ συί;τ/^ί.
είτε γννη είτε ανη{/
εν τοντοιΰ
αγνιαν. Item infra μοιχια.
μη αναβενετω
η πονηριαΰ {^^η περί πορνειαΰ)
η περί τοιοντ. τίνων ομοιωμάτων
μεγαλην αμαρτιαν
η ενΰ'νμηΰειΰ επι κ,αρδιαν ΰον
αναβη
και εαν έτερα {***-ρ^'^) οντωΰ πο-
νηρά {*^*-ραν, ut videlur) αμαρ-
τιαν εργαζη {*J^ εργαΰη)
εργαΰηται et τούτο
εαντω εργάζεται {**** κατεργάζεται)
κνριε φημει (**** φημι) η (ηοη (;or-
reelum) γνναικα έχων τιΰ πιΰτην
«^α αμαρτανι \ ΰννζων \ ονκ
εαν δε γνοι ο ανηρ τ. αμ. αντηΰ
επιμενη τη πορνια αντηΰ
καί. ΰννζϊ] ο ανηρ μετ αντηΰ
γεινεται (**** γιν.) τ. αμ. αντηΰ
τηΰ μοιχιαΰ
ποιηΰη | μενετω
την γννα (**** γνναικα) ετεραν γαμ.
οντοΰ (*^* αντοΰ)
μετά το απολνΰαι (*^* απολνΌ'ηναι)
την γνναικαν μετανοηΰη η γννη
επι τον εαντηΰ άνδρα ϋποΰτρεψε
{**''*.ψαι)
μεγαλην αμαρτιαν εαντω
τοισ δε (***Y^Q) Ι ^ ^^VQ «^^^<ϊ
aildilur κιται (**** κε/.τ.)
εαν χιΰ την σαρκαν αντον (*^*θ'αρκα
εαντον) ικ-ιαν»?
τα ομοιώματα ποιη
και εν τοιΰ τοι. εργ. εαν ενμενη
μετανοη
και μη ΰνζηϋΊ ^^*ΰννζη^ι)
είτε ανηρ είτε γννη
εν τοιΰ τοιοντοιΰ
g
XCVI
HERMAE PASTOR. MANDATUM IV.
Editio.
Codex Sinai ticus.
iva η πρα^ίβ αυτή οντω ανντελειταί ϊνα αντη η πραξιβ (** et *^* add.
οντωβ) ΰυντελεαηται (*^* -^ηταή
ώστε μηκετι αμαρτανειν αλ'λα εια το μ. αμαρτανειν
εστί τον δυνάμενου ιαΰιν δούναι εΰτιν (*^* addidit ο δυναμενοα ϊααυν
αυτοβ γαρ εβτιν ο έχων
δούναι αυτοα γαρ εστίν) ο έχων
Π.
ηρωτηβα δε \ λέγων κνριε
ο κυρίοΰ μου \ ανεΰχον {*^^αναΰχου)
πεπηρωται απο τ. προτερ. πραξ.
ουϋ-εν {*^* ουδέν) νοω
ηρωτηβα \ πάλιν λέγων
ο τίυριοΰ | αναβχου
πετνωρωται α. τ. προτ. μου πρα^.
ουδέν νοω
φηϋιν ωσ αυτό τούτο το μετανοη- ool φηΰιν αυτό τούτο το μετα-
ΰαι ύυνεαιβ εβτι μεγάλη νοηβαι ΰννεαιν είναι το μετά-
νοηΰε φηΰιν ΰυνεΰ. εΰτιν μεγ.
ΰυνηκε γαρ ο αμαρτηΰαΰ οτι εποιηΰε συνιει γαρ ο ανηρ ο αμαρτηΰαΰ οτι
το πονηρον έναντι κυρίου και πεποιηκεν το πονηρον εμπροΰϋ•εν
ανεβη επι την καρδιαν αυτού του κνριον και αναβεννει επι
την χαρδιαν αυτηΰ (*J^ αυτού)
και μετανοηβαΰ ουκ ετι και μετανοεί και ουκαιτι {*^*ουκετι)
την -ψυχην αυτού \ βλεπειΰ ουν φηΰιν την εαυτού ψνχην \ βλεπειΰ ουν
η μετάνοια ΰυνεΰιΰ εΰτι μεγάλη η |ΐ*ετ. (** el %* suppl. σΐ'νεσισ)εστίν
δια τούτο ουν 5ια τούτο (%*addidil ουν)
Sequilur fragmentum eiusdera foiii
perlinet. Dabimus inle
καρδιογνωΰτηΰ
ων ο κυριοΰ και πάν-
τα προγινωΰκων
εγνω την αΰ&ε-
νειαν των ανϋ•ρωπων
και τί^ν πολυπλο-
κιαν του διάβολου
οτι ποιηΰει τι κακόν
τοιΰ δουλοΐΰ του
^•εου και πονηρευε-
ται ειΰ αντουΰ πο
λυευΰπλαγχνοΰ ουν
ο κυριοΰ ευΰπλαγχνι-
ΰ&η επι την ποι-
ηΰιν αυτού και ε-
&ηκε την μετα-
νοιαν ταυτην και
εμοι η εξουΰια τηΰ
μετανοιαΰ ταυτηΰ
εδοΰ-η άλλα
λε^ω σοι ςρί^σι
ullimuiii, quod ad mediam sect. III.
grum ul priuiura dedimus.
[καρδιογ]νωΰτηΰ
[γαρ ων ο] κυριοΰ και παν
[τα 7Γρο)/ι]νωσκων
τι^ν αΰ&ε
[νιαν τω]ν ανθρώπων
[και τ-ί^ν] πολυπλο
[κιαν του] διάβολου
[οτι ποΐί^]σι τι κακόν
[τοισ δου]λοιΰ του
[Ό-εου και π]ορηρενΰε {*:^*7ΐονηρ.)
[ται ειΰ αι;]τοι;σ πο
[λυΰπλαγ]χνοΰ ουν
[ων ο κυριοΰ] εΰπλαγχνι
[ΰϋ'η επι] την ποι
[ηΰιν αυτ]ον και ε
[&ηκεν τ]ην μετά
[νοιαν τ]αυτην και
[εμοι η ε]έουσια τι^σ
[|ΐιετανο]ιασ ταυτηΰ
[εδοΟ'η] άλλα εγω
[σοι λεγ]ω φη . . . .
ΒΑΡΝΑΒΑ ΤΟΥ ΑΠ02Τ0Α0 γ ΕΠΙ2Τ0ΑΗ.
BARNABAE APOSfOLI EPISTOLA.
Ι. Posl salutalionem scriplor sese cum fralribus ex eo aliquid com-
mumcaiurum annunlial, quod ipse accepent.
Avele,* filii^ et filiae, in nomine Domini nostri lesu Christi, qui nos
dilexil, in pace. Magnaram et honestarum Dei aequitatum* abundanliam
sciens esse in vobis, supra modum exhilaror^ beatis et praeelaris spiri-
libus vestris, quod sic naturalem^ gratiam accepislis. Propler quod
plurimum gratulor mihi, sperans' liberari, quia vere video in vobis in-
fusum spiritum ab honesto^ fonle Dei, cum^ persuasum mihi sit hoc, et
1") Inscriptionem illam // ΦΕΡΟ-
ΜΕΝΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΒΑΡΝΑΒΑ
ΑΠΟΣΤΟΑΟΥ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΚΑ-
ΘΟΛΙΚΗ in edilione (priiicipe) Hiig.
Meiiardi praeviain, qui scriplum Bartiuba
acfphahim evulgarunl post eum, varie
mataverunt. Apud Eiiseb. H. E. III, 25.
esl η φερομένη Βαρνάβα Ιηιατολη.
Origenes (|iiidem leliquit: Γέγοαπται
δη iv τη Βαρνάβα καϋ^ολιχη (πισιολί^
conlra Cels. Ι, b3. Tom. XVIIi. Ρ. Ι. ρ.
116. ed. C. Η. Ε. Lommatzsch, Beroliiii
1S31 — 1848. Etiamsi obiler taiiluiTi ali-
qiiis indolis atque iiigcnii liiieumenta
liuiiis Epislolac φυσιογνωμονΗν voluerit,
oam ad proprium defmilumque lcctorum
coetum, riec ad universaleni dalam fuisse,
facile sibi pcrsuadcbit. Verurnlamen posse
<;am pro caplii Oiigi.-nis eodem iure ca-
Iholicam dciiominarc, quo cuiiisvis aliiis
Ab.'xaridriiii scripliim, ufrno ccrle infilias
ibil. Codiccs Hibliolh. l]arb(!iinae, Ca-
sanalensis, Florenliiiac, Oltoboiiianac, Vali-
ranac, qiios conluli, epitliotun ilhid iii
siil)scripliori<; noii agiiosciirit. Nos qiii-
tU-m duce Cod. Vaticatiu lituhiiri expres-
simns. Cfr. iiifra c. 21. πυΐ. 12.
2) Vetus Epislolae iriliTprelalio la-
tina, ca quidcni mciKlis al•ιιtHIatιs et
marica exlal iii Codicc Corbcieiisi, (jiii
antc sacc. IX. exaralii.s «liciliir. Illinc
qiialliior prima capila el dimidium quiiili,
l*AT«hS Al-UST,
cum graece !desint, mutuavimus. Capitum
autem lemraata nostra simt.
3) Fideles evangelio regencrati ap-
pellantnr filii, patrcs aiitem Apostoli, qui
eos spiritualilcr genuerunt. Cfr. I. Joan.
2, 28. I Cor. 4, 15. 16. 17. Gal. 4, 19.
4) Ita Vossius correxit Cod. mendum
aequilale. Velcri hiiius Ep. Intcrpreti
(δικαίωμα cst recte faclum, rectitudo, sed
eliam slalutum, iustiliac praeceplum. Prior
sigiiificatio hic, altera rcpeiitur in sqq.
capp. Cfr. infra c. 10. 16. 21. Rom. 5, 18.
el Luc. 1, 6. Rom. 1, 32. 2, 36.
5) III Joan. 4.
6) Vet. int. infia c. 9. την εμφυ-
Ίον (ίωρ6άν\ατΐ\1ηα1ητα1β donum. Unde
Men. eum heic εμφυτον legisse, recle
coniecil adiiotaiis: Naluralis gratia esl
firma, ultius radicata, bcne insila, el plan-
lala in anima iusli. Eodem sensu in ex-
ordio Ep. Igiiatii ad Ephesios Αποάίξά-
μίνος Iv Θίφ το πολυαγάηητόν βου
όνομα, ο χέκτηύΒε ^uatt δικαία.
7) Ι. e. spciaris lorc, ιιΐ periculis
irniniiiciilibiis expcdiamiiii. (Ά'ν. irifra c. 2.
ifiiliiiin. Forsari scribcridutn sperans vos
libnari, sc. in Chrislo = redimi.
8) Forlo eral Ιξ άζιολυγον ηηγης
ϋεοΰ. Gallicciolli veilil: giacche vedo
vcraccmente Irasfiiso iri voi lo spirilo
dair aiiluievolc foiitc divirio.
9) Meii. Vuss. et alii maiori inlcr-
1
1^^
BARNABAE EPISTOLA. I.
pleniis^" sciam, qiiia, dum ad vos atlloquor, niiilla mihi hona successerunt
in via acquitatis Domini." Ideo, fratres/^ et, cgo cogilo diligere vos su-
per aniniam meam; quia magnitudo iidci cl dileclio habilat in illo/^ et
spes vitae illins.''' Cogitans ergo , hoc^^ qiiodsi curae mihi fuerit, lU
vobiscum parliar
αφ' ου ϊλαβον μέρους . . . . ex eo quod accepi, futurum mihi,
talilms spirilu servienli/® hoc in
§ΰπονδα6α κατά iTiercede, adproperavi" pauca vobis
μικρόν υμΐν πεμψαι, ϊνα μετά της mittcre, iit fidem consummatam lia-
πίΰτεως υμών τελείαν 'ε'χψε καϊ beatis et scienliam.
την γνώΰιν.^^
Tres sunt crgo conslituliones^^ Domini ; vitae spes, initium et consum-
malio. Propalavil^" cnim Dominiis per Prophetas quae^^ praeterierunt,
et futurorum dedit nobis inilia scire. Sicut ergo locutus est, honestiiis
el allius accedere*^ ad aram illius. Ego autem non tanquam doctor,
sed unus ex vobis , demonstrabo pauca , per^^ qiiae in plurimis laelio-
res sitis.
pimclionis signo ante cum distinguunt,
qiiae cohaerent male distrahentes. Pro-
nomen hoc ad sequens membnim qiiia
sqq. spectat.
10) In graeco fuisse videlur οτί πε-
πεισμένος y.al πλήρης εϊμΐ εϊάώς,
vel πεπεισμένος καϊ πληροφορη&εϊς
(Rom. 4, 21.). ProponQnl plenius Men.
Voss. Fortassis plane.
11) I. e. multum percepi spiritnalem
fructum cx evangelio intei vos praedicato,
qnippe quo in rectam semitam perducti
fneritis.
12) Cod. fors, si Menardo fidcs ha-
benda. Quod lectionis monstrum procul
dubio ex usitatissimo illo siglo frs =
fratres ortum esse iam vidit Vossius.
13) I. e. in hac le, in hac dilec-
tione proximi vera consistit dilectio, vera
fides el firma spcs. Aliter alii hunc
lociim interpretantur. Schnitzenis verba
in illo ad antecedentia infusum spirilum
refert, hunc spiritiim infusiim fontem di-
lectionis, fidei et spei esse affirmans.
In illo = in uomino esse, Henrico Rhode
placet. Hefele. Reclc Gallicciolli: per
questa ragione, ο fratclli, io altresi rico-
nosco essere mia obbligazione lo amarvi
piucche la mia vita medesima: in questo
consistendo la sublimita della Fede, la
Carita, e la Speranza di vivere con esso.
14) Menardo illius idem est ac ae-
ternae.
15) Editores inde a Mcnardo nsque
ad novissimum eorum Hefelium vbb. quasi
curae mihi fueril, ul vobisctim pariiar
ex eo, quod accepi uncis seu reticentiac
signis a reliqnis scgregantes scnsiim ob-
fuscarunt. Verumtamen hoc non abundat,
iili Menardo videbalur; spectat enim ad
sequens membrum. Quapropter ante
commate distinxi. Codicis lect. quasi ni-
hiliest; dedi quodsi. Sensus: Cogitanti
ergo mihi curae quodammodo hoc fuit,
ut vobiscum partiar ex eo qiiod accepi,
persuasus qiiippe, fore nt in meam ip-
siiismet mercedem redundet, si animis
vestris praestoler.
16) spiritns servientes Men., qui coni.
spiritu servientes. Lege spiritu servienli
cum marg. Clerici. Litera s in Cod. per-
peram afflata erat voci spiritu ex ea
qiiae subsequitiir.
17) Ila scribendum Clorico monente
ex IITim. 4,9. 21. Tit. 3, 12.; adpro-
piavi ed. Men.
18) Graeca habes in Clcmentis Alex.
Strom. II c. 6. p. 445. ed. Potter.
19) Forte διατάξεις.
20) Sensus: Talem gradationem Deus
iam per Prophetas indicavit. Hi enim
a) praedicabant 'βροιτι vilae, prophetan-
tcs, quae b) nunc evenenint (initium vitae),
et qnae c) fnliira siint (consummationem
vitae). H.
21) Ila ed.Oxon.correxitijfMiapiidMen.
22) Aut legas accidile proponente
Men., aut scribe ita honestius el allitis
acccdere ad aram illins nos oportet. Elo-
cutio ad aram Domini accedere = ad
vernm {in spirttu el veritate) Dei cullum
ascendere. Cfr. Hebr. 13, 10. Eodem
sensu in Hermae Past. Sim. 8, 2. nunthis
Doinini dicit: ego eos super aram probabo.
23) Cfr. IJoan. 1, 4.
BARNABAE EPISTOLA. II.
3
II. Nova Chrisii lex sine iugo necessUatis ; unde sacrificia ludaeorum
iam vacua sunl reddUa.
Cum siiit ergo dies nequissimi / et conlrarius habeat huius saeculi
poleslalera , debeiuiis adleiuleiiles iiKjuirere aequilales Domini.
Tijg- μίν ovv πίΰτεως ημών Fidei ergo nostrae adiulor est
είσϊν oi ΰνλλτ{7ΐτο^ες φόβος καΐ timor et suslinenlia ; quae aiitem
νπομονη' τα δε ϋιψμαχονντα ημίν iiobiscum pugnanl, palienlia cst el
μα-ΛροΒ^νμία καϊ εγκράτεια. Τοντων conlinenlia. Haec cum apud Do-
ovv, τα προς τον Κνριον, μενόντων minum perinanent casla,^ conlaetan-
άγνώς, αννενφραίνονται, αντοίς σο- liir iliis sapientia et inlelleclus.
φ(α, αννεβις. επιΰτημη, γνώβις.
Adapcruit enim nobis per omnes Prophetas, quia iion iitilur noslris bo-
sliis, neque vicUmis, iieque oblalionibus, baec diceus : ,Quo'' niibi mul•
liludinem sacrificionini veslrorum ? dicit Dominus. Plenus sum hoio-
causloraalibus arietuui ct pingiiaminibus agnorimi•, et sanguinem hir-
corum el laurorum nolo ; nec si venialis viderf' mihi. Quis enim ex-
quisivit baec dc manibus veslris ? Calcare aulam meani non adiicietis.
Si adluleritis niihi similaginem , vanum; supplicamenlum execralio mihi
est Neomenias® veslras et diem magnuni noii siislineo; ieiunium el fe-
rias el dies feslos vestros odil aniina mca.' Haec eigo vaciia fecit, ut
nova lex Domini noslri lesu Cbrisli, quae sine iugo' necessilatis est,
humanam" habeat oblalionem. Dicit Doininus ilerum ad illos : jNumqiiid^
ego praecepi parenlibus veslris, cuni exieriint de lerra Aegypti, ut offer-
rent Diihi hoslias et vicliiiias ? Sed hoc praecepi illis dicens : unusquis-
que*** veslruiD advcrsus proxinium non babeat maliliani, ct iuiamentum
mendaiD" non amel/*' InlcUigere ergo debcmus, cum ηυη siinus sine
Cap. IL l)ltaPaalnsadRphe$.5,(16.)
fmtmiamdiet mali %unt. Mali ilidiiiliirdics
ob neipiitiani homintim, iii qiiiltiis regtial
peecatam. Hic aiitem iiicipit priina pars
haios epistolae : et primo propoiiil, qiiHrc
sint Dei iastificationes ct niaiHlaln itiqiii-
renda; tam reccnset virliiles, (jiiiiMis iidcs
no$lra falcienda sil; laiideniqiie osteiidit,
qDaoi rani ΓυοηηΙ liidaei, qui universiiin
institiam in suis sacrifidis et caeremo-
niis legalihiis positam essc censiicniiil,
o^tenditqac eiiismodi sarronim aholitio-
nera. Jirn. Cfr. I Petr. 5, 8. Gallicriolli:
Ma perchi qiiesli sono i 1<•ηιρί scelera-
liiisimi, e Salana ha ia sigiioria di qiicsto
*«culo, dobbiamo con aUeii/ioiic consul-
Ure le legtn del Signore.
2) Gracca ex Clcm. KUrx. 1. I.
3) Qaalora qiiesU; idcfio illibatc iiicio
rhe rigiiarda il Signorn, in un coii «sse
gioiftcono sapienza, inlclbfllo, Kcicnza c
fojrnizione. G. Scieiilia qiiippc sinc lldij
fi %\nf. virtiilibn» ή roninnclis ίηΠ3ΐ.
lam siqiiiiur arniralior ΰιχακομύτων
disqiiisilio paido ante coraincndala.
4) IsaL I, 11—14.
5) ova^ nv ερχησ&ε 6ψβ•ηνα( μοι
ΚΧΧ, imdc Meii. corrcxil Cod. leelionem
vidcre.
G) Cfr. Clomentis Rom. Hom. XIX.
c. 22. p. 392. ed. Dresscl. "Ενβ^εν γονν
τις Ικ της Μωύαεως ηαραόόαεως με-
μαϋ^ηχώς , αΐτιώμενος τον λαον Ιπϊ
αμαρτίας, νιους νεομηνιών των κατά
σεληνην καϊ ααββάτων άηεκάλει. Vid.
bisliii. Λρυΐ. Ι. η. 37.
7) Cfr. Gal. 5, J.
8) Ι. e. oldylio ipsiiis hominis ve-
leris focderis satriliciis iam est substi-
luenda.
9) Jerem. 7, 22. 23.
10) Zadiar. 8, 17.
11) (^ave liaec niiitps ciim Mcnardo
el i)xoiii<!nsilMis iri mcndax ; esl enim
piisca voxlatitia, nl docet (lliaiisins Lih.I. :
Mcndum inmcndacii sifjniftcatiotii' dicilur;
mcnda in ciUpa opcris aut curpnris. Hinc
factiim mendax. Clericus. Cfr. A. Gelli
.Nocl. Attir. I, 7, 5. »•1 XX, 0, 14.
12) liahel Ms, , habcal corii. Mi?n.,
forlc amel vel habeat Coleleriiis in marg.
Mihi quidem in textu gr. Ιχέτω = ha-
BARNABAE EPISTOLA. II. III.
inlelleclu, coiisilium beiiignitalis palris noslri ; quia nobis dicit, volens
nos simililcr crranles^^ quacrere, qucmadmotlum ad illum accedamus.
Nobis enini dicil: ,Sacrificium^^ Deo cor conlrihulaliiiii, et hiimilialum
Deus non despicit.' Cerlius crgo inquirerc debemiis, fralres, de noslra
salule, ul nc quando babeal^^ inlroilum in nobis, et averlal^® nos a
vita nostra.
III. Aliud est ieiunium ludaeorum, Chrislianorum aliud.
Dicit ergo ilerum de bis ad illos: ,Ul^ quid mibi ieiunatis, ut bodio
audialur vox veslra iii clamorc? Non lalc ieiiinium elegi, dicit Domiiius,
ul quis humiliet animam suam sine causa. Neque si curvaveris qiiasi
circulum colliim luiini, el sacciim te circumdederis, el cinerem straveris ;
nec sic celebrabis ieiuniiim acceptum.' Ad nos aulem sic dicit: ,Cum^
ieiunaverilis, solve omnem nodum iniustiliae, et^ omnem consignalionem
iniquam dele ; rcsolvc suflocaliones impolentium^ commerciorum , dimilte
quassalos iii rciiiissiuncm, ct omnem cautionein malignam dissipa. Frange
esurienli panem tuuin, et egenos sine tecto induc in domum tuam. Cuni
vidcris nudiim, vesli, ct domcslicos seminis tui non despicies. Tum
erumpel teinporaneum^ lumeu tuum, el vestimeiita*' lua cilo oriuiilur;'
et praeibil anle le iuslilia, ct claritas Dei circumdabit te. Tunc excla-
mas,* et Deus exaudiet le; cuni adlmc loqueris, dicet: ecce adsum, si
absluleris a te nodum el suadelan/ malorum, et verbiim murmurationis,
bclo scripliim fuisse videliir = et iu-
ra7ncnium eius mendmn non liabclo. Cfr.
Oiig. cunlra Cels. VII, 1. T. XX. p. 1.
ed. Lommatzsch lY , ΙξολοΟρ^υϋέί'-
των αυτών, υί πάντες πίρισντησμοϋ
άπολυϋέντίς εϊπωύι το ^ξής Ικείνφ,
τό' ,έκονσίως ϋύϋω αοΐ'' λογικην καϊ
ay.unvov ϋυαίαν ή Qou(f βροντές τ φ
Οεψ των δλων. Malilia aulem dere-
licta ληγικην καϊ ακαπνον ϋ^νύίαν,
(piam Dous nostcr ηοη despicit, ei of-
ferre possumiis.
13) Simili modo nos enanlcs cnm
vclcris foedcris populo i. e. nos iudai-
zantes. Respicil simul inlolleclus pleni-
tudinem Chrislianorum ( Col. 2 , 2.) et
raenlis cccilalcm ludaeonim (II Cor. ?., 11. \
14) Ps. 50, 19.
15) Menardo videlur decsse voc. Sa-
tan, vel conlrarius, vcl siinile aliqiiid.
Forlassis neqiiam ohanleccdentiiim simi-
liludincm neqiiamh amanuensi excidit.
Eodcm modo legitur iiifra c. 4. nc quando
quiesccnies iam vocali addormiavms in
pcccaiis noslris, ct Nequam accipicns rlqq.
16) Ita Rliode. Ms. cvcrlal. CAr.
Ignat. ad Eph. c. 17.: μη αίχμαλω-
rCarj νμας Ικ του προκειμένου ζην.
//. Hhodii emcndalione vix opus erat;
nam idem omnino vbb. everlere ct aver-
tcre haud raro signiiicant. Cfr. Hermae
Past. Sim. 6, 2.: ct averlit (^cvcrtitque
Cod. Palatiiius) cos α veritalc. lam Gal-
licciolli : acciochc il malvaggio non mai
Irovi adito in noi, c nc allontani dal
noslro instituto dl vita.
Cap. III. 1) Reprobat Esaias iciuninm
bidaeuium, quod cum fastii erat et tri-
slitia aiTectata ad ostcntationem, qiiale est
ieiunium hypocritarum Mallh. 6., et bonis
operibus vacuiim malisque plenuin. Men.
Isai. 58, 4. 5.
2) Fortc ^Eav νηατεύης. Isai. 58,
6 - 10.
3) Vocc. el omnem consifjnationem
iniquam dcle ex margine irrepsisse, coque
releganda cssc vidit Coleleniis, cum sint
altera versio verbonim πάααν συγγρα-
(frjv αδικον άιάσπα, quac iiiiia sic
redduiitiir: ct otnncm caulionem sqq.
4) Impotons ut alibi inconiincns, in-
solens , ejfrenaius , vchcmens , impaiiens,
siii non pulens. Sic Cic. IV. Fam. 9.
Victoria eliamsi ad ineliores venit, tamcn
eos ipsos fcrocioics impoleutioresque
reddil.
5) πρωίμον LXX, i. e. matutinum.
Mcn. Scnsus: Gloriam apud Dcum tibi
adqiiircs ipsum ila magnificando.
G) Ιάματα LXX, i. e. sanilales, pro
quo quidam legeruiit Ιμάτια. Men.
7) orientur legetidiim momiit Men.
8) exclamahis scribi vult Men.
9) χειροτονίαν LXX. Nolum est
BARNABAE EPISTOLA. III. IV.
el dedcris esurienli panem cx aiiimo.' In hoc ergo, fralrcs, providcns
esl el miserirors Deus, qiiia iii siniplicilale crediUirus essct populus,
quem coiiiparavil dilecto siio, alquc ante oslendit omuibus nobis, ut non
incurramus, lanqiiam proselytij ad illorum legcm.
IV. Error huius temporis fugiendus, simulque iam vocalis cavendum,
ne legis contemp(u lanquam iuMificali superbiant*
Oporlct crgo de inslanlibus* mulluiii scriilantes scribcre, quac nos^
possiiil sanare. Fugiamus ab omiii opcre iniquitatis, ct odio babeamus
errorera' huius lemporis, ut fuluro diligamur.'* Non dcnius animac'^
noslrae spaliuin, ut possil babere polestalcm discurrcndi cum iiequissi-
uiis el peccatoribus , ne quando similcimis illis. Coiisummala cnim lcn-
lalio,* siciil scriptuni csl, [el] sicul Dauiel' dicil, adpropinquavit. Prop-
ler hoc cniiu Dominus inlercidil" tcmpora et dies, iit accelcret dileclus
illiiis ad hercdilaleni suani. Dicit sic propbela: ,Regiia'^ in terris dcccm
rcgnabunl; cl resurget relro pusillus/" qiii dcpoiicl Ires in uniim.' De
regiiis siiiiniler.** De hoc ipso'^ dicil iterum Daiiiel: ,Et^^ vidi quartam
besuam, ncquain et forlem, el saeviorein cacteris besliis marinis, el ap-
panierunt illi decem cornua; et ascendit aliud cornu breve in medio
iUonim, et deiecil cornua Iria de maioribus cornibus.' Intelligere^'' crgo
debemus. Adbuc'^ ct rogo vos tanquain uniis ex vobis, omnes amans
illQd digito loqui, u( complici significe-
Inr qnid dical quidve laceaU cnm in ne-
foliis qootidianis, Itim cnram iiidicibus.
Cfr. ProT. 6, 12. 13.
Cap. IV. l)Menardii$ inflantibus iurc
meriloqnr roai. p. Cod. histanlibus, Voss.
kii taiibmt, Cni. his tanlis, tcI in$lnniihus.
In Iritn irra^co fnisse mihi Tidctnr /1ΰ
ovw ntfH των (ηατωτων χτλ. = dc
qaibos nnnr qaacriliir. Ea autcm intel-
ligit, quae insila lcge ad vcleris et iiovi
foeoeris condilioncra inviccm pfTlincnl.
Cfr. infra r. 17.
2) non Ms.
3) Quamciinqiica li-gis riatiiralis rccta
»einita aIiiTralioni'in, praeseiliin ellmico-
ruin inlclligo crror<?m {την Ίων ΪΟνων
άνομ(ί(ν)^ qiio illiid lcinpus vcl maxiinc
aegroUbal. Opera iniqiiilalitj rugitMiila
idcm quod (onsorlium elliniconiin saepe
in PP. ApostoL striplis sibi voliitil.
4) fulura dUujamus leg. ci'iis<;l Mcn.
5) appclilo. G.
{',) Vid. Is. 10, 22. 2X
7) Dan. i), 21. 2Π. 27. Copiila cl
excidistie videliir. Addidi cain aiile sicul
Daniel.
8) lla \vnau\um moncl Mcn. in inar-
ginr, inxla ilhid Daniclis Scptuaginla heh-
domadae abbrevialae $ unl. i>fr. Mallli. 2 1 , 2 2.
9) Dan. 7, 24. Eliain LXX βασι-
Ittai. VnlgaUi \en\o .'icruraliiis ciim
teitii bebreico Hege%.
10) Alilcr in vnlgata edltionc: El
alius consurqct poal eof: , ei ipsc potcn-
tior cril, nt in tcxtn gracco ct hobraico.
Vonim Apostolus vorha nnn rodflidit, scd
scMisiiin, alhidciis ad illiid |)arvuliim cortiii,
ijuod de niedio ilcccm cormmni qiiartae
Itosliae orhim tria de cornilms primis,
hoc est tres regos conlrivit. Ille ergo
rox, qiii diciliir caeleris potenlior, ab
Apostulo appellatnr piisillus, quia per
illiid parvum cornu sigiiiricalur. Mvn.
11) Snhnnai diccndum esl : qiiac ncinpc
ctim suis rcgiliiis ab illo poleiiliorc fiiri-
(litus ('vortiMiliir. Mcn.
12) [. e. <le bac ipsa rc. Alii siib-
aiidinnl pusillo = Atilicbristo.
13) PiOfcrri liaec ex sensn polius,
quain ex sacro Codice, admonct Mcn.
Cfr. Dan. 7, 7. 8. .
14) Sensiis: Oiiidnam illiid Sniplii-
ra<! sigiiiricol, iidbis cst |K'rscru(aii(liini,
— ΕΐίΜΐίιη duriioiislraic aiirldii iti atiinio
(isl, focdiis cnm Dfi» iiiiliiiii oli Israclis
prrlidiarn riiissc adiiibilatiiiii, iarrMpn;
n;iiovaliim ciim Novrjllis iti (iib•, (^oin-
rniMila aiilein Hcliiaiioniin myslica ad
vbb. omnc cornu Isracl Tlirrii. 2, 3. do-
conl: Cuncla fucrunl iUila in capilc Israel ;
cumquc prccaverunl , ablala sunl ab cis,
cl dala sunl (jcnlibus scculi. El hoc csl^
quod scriptum csl in Danielc 7, 7.: Ecce
hfstia i;lc.
15) I. e. ΤΠρας γέ τοι.
6
BARNABAE EPISTOLA. IV.
super aiiimam meam, ut altciKlalis vobis, et non similelis eis , qui pec-
cala^** sua congerunt, et dicunt: quia teslanientum illorum, non" et no-
strum cst. Noslrum*^ autem, quia illi in perpelimm pcrdiderunt illud,
quod Moyscs accepit. Dicit eiiim Scriplura: ,El^" fuit Moyses in monte
ieiiiiians XL diebus ct XL noclibus; et acccpit lestamenlum a Domino,
tabidas lcpideas, scriptas nianu Dei/ Sed conversi in idola perdiderunt
illud. D'c;t enim Domiiius Moysi: ,Moyses/*' dcscende celerius , quia
praeteriit legem populus tuus, quem eduxisti de terra Aegypti.' Et
proiecit Moyses tabulas lapidcas de mariibus suis, et conlraclum est le-
stamenliim corum, ut dileclio lesii consignelur in praecordiis vestris in
spem fidei illius.^^ Propler quod adtendamus novissimis diebus. Nihil
enim proderit nobis omne leiiipus vitae noslrae et fidei , si non odio^^
iniquum et fuluras lentalionfts liabeamus, sicut dicit filius Dei : ,Resista-
Ergo considerate opera
vos tanquam iustiticati ;
mus omni iniquilali, et odio babeamus eam
Non separalim debetis seducere
sed in uniira convenientcs inqiunte.
et prosit. Dicit enim Scriptura:
UvaL ov ΰννετοι παρ εαυτοις,
καϊ ενώπιον αντών επιΰτήμονες.
Πνευματικοί γενώμεϋ•α, ναός τέ-
16) Ι. e. opera iniquilatis et eiTorcm,
de quibus supra dixerat.
17) Ita dedi ex coniectura. Apud
Menardum habes qiiia teslamenlum illo-
rum et nosirum est, quara lect. editores
Fr. Reithmayr excepto repetierunt. Is
enim quia lestamenlum illorum, et non
nostrum est evulgavit, asserens ita exlare
in Cod. ms. Nescio , an fides habenda.
lam de altera parte illius erroris disceptat,
quem in capitis inilio fugiendum fratri-
bus intimaverat, i. e. de totius legis
Moysaicae contemptu ex spirituali su-
perbia. Huc spectant, quae mox legun-
lur: Non separatim dcbetis scducere vos
tamquam iustificati sqq. Qui cum Me-
nardo legunt quia testamentum illorum
et nostrum est, id quidem ad ludaistas
referentes, sentenliarnm progressum in-
tercidunt confunduntque.
18) Sensus : lam nostrum profecto
est illud foedus divinum, quia rlqq. Cfr.
infra c. 13 et 14.
19) Exod. 31, 18. 34, 28.
20) Exod. 32, 7. Deut. 9, 12.
21) Ostendit, quomodo vetus testa-
mentum sit etiam Christianorura, cum
videlicet repudiata lege a ludaeis, quod
quidem significatur per fractiiram tabu-
lanim, nova lex data est scripta, non
in tabulis lapideis, sed in tabulis cordis,
cum illis a Deo repudiatis Christiani fue-
nint adoptati in novum popiihim, iit in-
fra de eadem tabularum confraclione
quod commimiter dileclis convcniat
,Vae illis, qui sibi solis intelligunt,
et apud se docti videntur.' Simus
spiritales, simus lemplum^'' consum-
agens recte docet S. Barnabas, accepto
lestamento a bidaeis per idololatriara
abieclo. Quod quidem lestamcritum in-
lelligilur tanliim de decalogo, qui in
duabus tabulis Dei digito scriptis et a
Moyse fractis contincbalur. Oiigenes libro
primo contra Celsum piimas tabulas di-
cit esse legem in cordibus hominum scrip-
tam, quae ciim superfusione peccatorum
esset abolila, iterum Deus dedit scriptam
in excisis pcr Mosen tabnlis lapideis, iii-
mirurn prophelico sermone praeparante
animam post primum peccatum ad se-
cundas Dei literas. Men.
22) Ms. modo.
23) Nullibi in N. T. haec Christi
verba legunlur. Unde aut a quodam
eius discipulo auctorcra ea audisse, aut
ex variis similibus locis (Jac. 4, 7. IITim.
2, 19. et Ps. 119, 163.) sac. Scripturae
ipsam sententiam conflatam esse statu-
endiim videlur. Cfr. dictum illud Sal-
vatoris in Act. 20, 35.
24) De lucis et tenebrarura via plura
infra c. 5. 20.
25) I. c. subtrahere, nisi forle scri-
hendum ducerer^gerere. Cfr.Hebr, 10,25.
Tit. 1, 10.
26) Isai. 5, 21. Graeca leg. in Clem.
Alex. Strom. II. c. 7. p. 447. Vocc. pa-
renthesi inclusis vetus nostra latina versio
non convenit.
27) Gal. 6, 1. I Cor. 3, 16. 17.
liARXABAE EPISTOLA. IV. V. 7
λείος τω Θεώ. Εφ ΰΰον εΰτϊν malum Deo ; iii quanlimi est in no-
εφ' ημίν j μελετώμεν τον φόβον bis, meditouuir^^ timorem Dei, el
του θεον, xai φνλάΰΰειν αγωνιξώ- custodiamus inamlala illius.
με&α τας εντολας αντοϋ (ϊνα εν τοις
δι•/Μίώμαΰίν αντοϋ ενφραν&ώμεν).
Dominus" ' ηοη accepta persona iudicat mundum ; iinusquisque secundum
quae facit accipicl. Si iuerit boiiiis, bonitas cum autcccdit ; si nequam,
merces uequitiae eum sequitiir.^'' Adtendile, ne quando quiesceutes^^
iaiu vocali addonuiamus iii peccalis nostris, et Nequam accipiens pole-
slalem noslram^" suscilelur/^ et [uos] excludal a regno Domiui. Adhuc
et illud iulelligile, cuiu viderilis^* lanla sigua et monslra iii populo lu-
daeorum, et sic illos dcreliquit Doniiiius. Adleiidamus ergo, ne forle,
sicul scriptum esl, ,muUi^'' vocali, pauci elecli' iiiveiiiamur.
V. Chrisli morle nos salvati, ludaei iudicati.
Propler hoc Domiuus siislinuit Iradcre corpus suuni in exterminiuni,
ul remissionc peccatorum saucliiiceuiur, quod esl sparsione saiiguinis il-
lius/ Scriplum esl enini de illo, quaedam ad populum ludaeorum, quae-
dara ad nos. Dicit aulem^ sic: ,Vulneralus est propter iniquilates no-
stras, et vexalus cst propler peccata iioslra; sanguine illius sanati su-
mus. Tanquam ovis ad viclimam adductus estj et sicut agnus coram
londentc se, sic noii aperuit os suum/ Supergratulari ergo debemus
Domino, quia el praelerita nobis osleiidit, et sapicntes fecit, et de fu-
turis non suiiius^ sine iulclleclu. Dicit autem: ,Νοη iniuste tenduntur
relia avibus.'* Hoc dicit, quia iuslc peri5l^ bomo babens viam veritalis,
scieatiam, el se a via tenebrosa non coiitinet adbuc. El ad hoc*' Domi-
nus susUnuit pali pro anima noslra, cum sit orbis lcrrarum Dominus,
cui dixif die anle conslilulionem saecul•: jFaciamus** bominem ad ima-
ginem et similitudinem noslrain.' Quomodo ergo sustinuit, cum ab ho-
mioibus hoc palerelur, discilc. Propbelae, ab ipso babentes donum, in
illuin proplietaverunt ; ille* aulem, ut vacuam faceret mortem et de mor-
28) Cfr. Isai. 33, 18. 4) Prov. 1, 17. Sensus: Quamvis
29) Cfr. I Pelr. 1, 17. Gal. 2, G. ob niraiam Dornini misoricordiain sapien-
I Cor. 3, 8. lcs redditi noii simus sine intellcclu, ca-
30) Cfr. Isai. 5S, 8. vcndum lamen nobis est, ne in rclia uti
31) Cfr. Mattli. 25, 5. αψι aves incidamus, in via tenebrariim pe-
32) sopra di noi. G. rcuntes. Cfr. A. Ililgcnfcld : Die Aposlo-
33) Ila coni. Meu., susciiet Cod. In lischei» Vater. Halle 1853. p. 16.
utroque deest [iios]. 5) Meiito Vossius Menardi improbat
3t) Hierosoiyma urhs iarn diriila erat correclionein peribit p. pericl, cum non
(infra c. 16.); iinde viderilis rion fuluri hoc minus quam alteriim in usn fuerit
exacli, sed perfccli temporis forina. aevo posteriori. Ila cl alihi inlcriel, cxiet
35) Mallh. 20, 16. 22, 14. Vocc. et transiet, eliam apud Tibulliim I, 4, 27.
sicul scriptum csl glossam oleiil. Cfr. Bucricmann ad Laclaril. IV, 13, 24.
Cap. V. 1) I Pctr. 1, 2. (>) Ε inollnj il Sigriore coinporlo
2) Sc. ad nos. Cfr. Isai. 53, δ. 7. paliie. G. Forlc πέρας γε.
3) In vcleri Codic<!, ex qiio Men. 7) Sc. paler. Mcn.
hanc versioiiein cvulgavit, sic crat : El 8) Geti. 1, 2(5.
de fuluris non simus , sumus sinc inlcl- 9) Coristr. : llbiaiitcm — quia incariie
leclu. Sed expungendum csse «»n«« iam oporlcbal ciim adpanuc, nl vacuam fa-
ille intellexit. Sensus: Haud ignari su- cercl morlein et de morluis resurrectio-
mas eoniJD, quae veiilura eunt. iieifl oslenderel — busUnuil (i. e. pali
8 BARNABAE EPISTOLA. V. VI.
luis resurrcclionem ostenderet, quia in carnc oporlebat eum adparere,
siislinuil, ut proniissiim parcnlibus reddercl, cl ipse sibi^"
τον λαυν τον καινόν" ετηυμάζων Ιπιδείξτ^^ επ\ της γης ων, οτι την
ανάΰταΰίν αυτός ποιηβας γ,^ινεν^ Πέρας γε τοι^* δLδάΰκωv τον Ίΰραηλ,
και τηλίκαϋτα τί^ατα %αϊ ΰημεΐα ποιών , εαηρν'ξε , y.al νηερηγάπηϋεν
αντόν.^^ "Οτε δε τους ίδιους Άποατόλους , τους^^ μ,ελλοντας κηρύΰ-
ϋειν το ευαγγελιον αυτοϋ , ϊξελε^ατο , οντας^'' υπέρ πάΰαν άμαρτίαν
ανομωτερους — ϊνα δεί^η , δτι.^" ουκ ήλϋ•ε ,καλε'σαι δικαίους, αλλά
αμαρτωλούς εΙς μετάνοιαν*" — τότε εφανερωβεν εαυτόν υίον Θεοϋ είναι.
Εί^^ γαρ μη 'ήλϋ-εν h ΰαρζΐ, πώς αν εοώ&ηβαν οί αν&ρωποι , βλέ-
ποντες αυτόν; οτι τον μέλλοντα μη είναι ηλιον, έργον χειρών αυ-
τοϋ υπάρχοντα, βλέποντες ουκ ίοχύουΰιν^^ εις τάς ακτίνας αυτοϋ άν-
τοφΰ'αλμηοαι. Οϋκοϋν'^'^ 6 υίδς τοϋ Θεοϋ είς^^ τοϋτο ήλϋ•εν εν βαρκΐ,
Χνα το τελειον τών αμαρτιών κεφαλαιώογ}^'^ . τοις άιωέαΰιν εν 0•ανάτω
τους προφητας αυτοϋ. Οϋκοϋν εις τοϋτο υπεμεινεν.^^ Αεγει γαρ ο
Θεός ' ,τί)ν πληνην^^ της ΰαρκος αυτοϋ , οτι ε'ξ αυτών, ' [καΐ αλλο^
προφήτης] ' ^' , όταν πατάξω τον ποιμένα , τότε ΰκορπιϋ&ήϋεται τα
πρόβατα της ποίμνης.' Αϋτος ηΟ'εληΰεν ουτω^^ πα^Έΐν έδει γαρ
Χνα επ\ ^υλου πάϋ-τι. Αεγει γαρ 6 προφητεύων επ' αυτω' ,φεΐοαί^^
μου της ιρυχης αττό ρομφαίας, καΌ'ηλωϋόν'^" μου τάς βάρκας^ οτι''^ πο-
νηρευομενων (Jwayroyal επανεϋτηΰάν fioi." Καϊ πάλιν λεγεί' ,Ιδοϋ^^
τέ'&εικά μου τον νώτον εις μάϋτιγας, καϊ τάς ϋιαγόνας^^ εις ραπίΰ-
ματα ' ^* το δε πρόΰωπόν μου '^&ηκα ως ΰτερεάν^^ πέτραν.^
VI. Prima alque secunda crealio passione Chrisli iam α prophelis
annunliala.
"Οτζ οϋν εποίηΰεν εντολην, τι λέγει -^ ,Τίς^ 6 κρινόμενος μοι;
Αντιατητω μοι.^ '!ff τις 6 δικαζόμενός^ μοι; Έγγιΰάτω τω τταιίΐ κυ-
potuit et passus cst), iit promissiim pa- Β C F 0 V cum ed. pr. Chrislus in iudi-
rentibusredderet, etpopuhim novumetc.//. cium vocabil morluos ab ipso rcsuscilatos.
10) In Codd. manusciiptis, quotquot J4) 7τε'()«? J" ίτ/Betvar. lect. ap.Voss.
alii el nosmet ipsi cxcussimus, graeca 15) ηυη crcdidcrimt , ncc dilcxerunt
hucusqiic desiderautur. Quae subseqmin- illiim vct. Int.
tiir, cum Ep. Polycarpi ad Philippenses 16) του? reslitni c. Mcn.BCOV; deest
iibivis coriiuncta extant: «λλ« τον νηΐρ in F. In marg. Cod. C man. sec: ποίοι
ημών άποβ^ανόντα. xai Jt' ημάς υπό. οι άηόητολοι προ της εκλογής αυτών,
τον λαόν Β, άπο&ίκνόντα. Καϊ όι^ 17) Hiinc locum Origenes defendit
ημάς νπό τον Xcwv C Ο \ , ου γαρ contra Cels. 1,63. Tom.XVlIL Ρ. Ι. ρ. 1 1(5.
τον νυν ηγάπηααν αίώνα, άλλα τον cd. Lommatzsch.
νπερ ημών άπο&ανόντα χαϊ όι' 18) Matth. 9, 13.
ημάς νηό τον λαόν F. Interpretalio 19) Coniunge haec ciim verbis an-
autem latina, quae veisionem veterem leced, : in carne oportebat eum apparere.
abhinc excipit, Cotelerii cst, ab Hefelio Eandein sentenliam lepeiies iii oraculis
quidem iam refusa ct a nobis passim cor- Sibyllinis, Prooem. V, 10 — 15. Galland.
rccta atqne castigata. Bibliolh. T. I. //.
11) y.aivov coni. Men., idem χενον 20) ίαώ&ηααν οί ανϋ^ρωποι, βλέ-
in textu ul Β C F Ο V, el ipse sibi po- ποντες scripsi c. F 0 V, Ιαώβ^ηαεν ot
pulum parans Int. vet. ' ανβ^ροίτιοι βλέποντες Β C, Ιΰωί^ημεν
12) Ιπιδεί'ξτι Voss., Ιπεί^ειξει (sic) (1. ^αώ&ηύαν) άνθρωποι; βλέποντες
C, Ιπιδεί'ξει BF Ο Men., qiii lcgi viilt Men., ΙσόίΟησαν ίίνΟ^ρωποι οι βλεπόν-
Ιπέδειξε. Ιη V ίηϊ δείξει. τες Voss., quam leclionem editoribus ad
13) χρινεΐ recle coni. Men., κρίνει novissimum usque pro lubito variare pla-
BARNABAE EPISTOLA. V. VI. 9
populiim iionim parans, dum in terris degit, ostenderct, quod facla
resiirreclione ipse esset el iiKlicalurus. Porro , doccus Israclem , at-
qiie lam magna prodigia el sigiia faciens, praodiravil, ac illuin [Israe-
lem] siininie dilexiL Ouaiidei aulom Aposlolos suos, (pii ipsius Evange-
lium essenl praedicaturi , elegiU bomines oniiii peccalo iniquiorcs — ut
oslenderet, qiiod non venil ,vocare iuslos sed pcccalores ad poeniten-
liam' — lunc palani fccit, se esse Πϋιιηι Dei. Nisi vero in carne vc-
nisset, quoinodo servali fuissenl homines, cimi euni videreiit? quando-
quidem ii, qui solem Imnc aliqiiando desilnnuii, opiis inanuum eius,
aspiciunt, non valenl radios illiiis oblueri. Porro igilur filius Dci ideo
in carne venit, ut sumiuam iiiiponercl pcccalis eoruin, qiii ad morteni
perseculi sunl prophetas ipsiiis. Ob lioc igitur passiis cst. Dicil eniiii
Deus, ,plagam carnis eiiis ab illis esse', et alius propbela: ,cum pcrcu-
tiani paslorem, lunc dispergcnliir ovcs gregis.' Ipsc autcm ,sic* pali
voluit; oporlel)al qnippc, iil in ligno pateretur. Dicit eniiii, qiii de illo
prophelavit : ,parce animac meac a gladio; . clavis confige carnes meas,
quia coDcilia malignanlium insurrexerunt in mc/ Et riirsus ait: ,cccc
posui dorsuiu meuui ad flagella, ct gciias ad alapas; facicm autcm mcam
posui sicul solidaui pclraui/
VI. Prima atque secunda crealio passione Christi iam α prophelis
annunliala.
Cum autem fecit, quod praeceptum ei fuerat, qiiid ait? ,Quis esl,
qui liUget mecum ? Resislat niibi. Vel quis csl, qui iudiciuni incat ad-
cttiL Velns qaoqae lat: (homodo pos~ occidcrent, unde ipsis interilus. Cfr.
$imt k«mimfs tamuri. Zachar. 13, 7. Miilth. 26, 31. Marc. 14, 27.
21) ΙσχύσονσίΡ OV. Suhinde ad- 2b) ούτως 0, I. e. cnici adfixus.
didi τ ας anle αχτίνας c. Β C F 0 V. 29) Ps. 21, 21.
22) Profprl aliam raiisain ad\fnlus 30) Ps. IIS, 120.
Cbrifu., alconsummareatur pecrala fu<iae- 31) Ps. 21, 17.
onnn addila Christi morte. Men. Cfr. 32) Isai. 50, 6. 7. Cfr. Iiislin. Apo-
Nallli. 23, 31. sqq. Ιομ. I. η. 3S.
23) Scribo i/ff c. Β C 0 V, ^ff Mcn. 33) σιαγώνας HV.
el riqq. ^ 31) (κ(πισμόνί^ el var. lcct. ap.Voss.
24) xnftdaioiafi V. 35) I. e. iimnobilis permansi.
25) V η iufiviv scn[isi c. C0\, νττέ- Cap. VI. 1) Sc. ό νόμος.
μπνί Β Mcri. el rlqq. ^ 2) Isai. 59, S. 9.
26) ηΐηγην lcgo c. Β 0 V, πηγην 3) Vocc. Ιίντκττητω μοι dcsiiiit iii
C Meii. , qui aiitlonj vrt, Inl. Icgctidiiiti C cl ap. Meii. Iti Π oid(» vlilt. ila pro-
proponit: τ^ηληγ^ της σαοκός αυτού cfdil: τις ό χοινόμίίός μοι; η τις ό
ημίΐς ΙάΟημη'^ plaga cnrnis {corporis δι-καζόμίνόςμοι-,Άντιατητωμοι'ίγ-
IriL vel.) iUiun omnet $anati sumus. Vid. γιαάτο) τφ παιδϊ xvqCov. Λ|μπΙ Vos-
I»ai. 53, %. Zachar. 13, 0. Qiii lcclid- siiitii liabes τ(ς ό χοινύμενός μοι, άν-
nem Cod. C, πηγην relincre vdiL, logal τιστητω μοι; rj τις ο (εικαζόμενος
is: την πηγην της σ(((>χ6ς αντον, μοι, (γγισάτω τφ ηαιόϊ κυρίου ; κτλ.
δτι (ξ αυτών (ί. f. πρίΗΐητ ων (γ^νετο), Erral liolslcniiis, Vossiiim νχ Mcdiceo
όταν πατάξω κτλ., ita iit diios locos cl C<idice Val. «'xiiiixTc assoreiis τϊς
cilatOA aiirtor iri iinunri <;(inte.\iiftril. ό κρινόμενος μοι ; αντιΰτητω μοι.
27) [χα\ αΙ)Μς προί/ητης] restitiii // τις ό εικαζόμενος μοι, ίγγιύάτω
t-\ Int. vel., qiii Irgil: Kl nliiis proplicla. τ φ π. κ.
SrnlcriUaniin ncxii»: Dorninus ρ<Ί• |»ro- 1) (Juis acijualis fulurus cst mihi =
ph<?Us pracdixii. fon• iit Iufl.-ici Clirisluiu είκασόμενος leg. vcl. Inl.
ΙΟ BARNABAE EPISTOLA. VI.
QLOv. Ουαϊ υ(ΐΐν' δτι πάντες νμεΐς παλαίω&ηϋεϋϋ-ε ως ίμάηον, καΐ
αης^ καταφάγεται νμάς/ Καϊ πάλιν λέγει ο προφήτης' ,επεϊ'^ ως
λίϋΌς ίϋχνρος ίτεϋ'η εις ϋνντριβήν ' ίδον εμβαλώ'' εις τά ϋ'εμέλια Σιών
λί^ον πολυτελή, εκλεκτον, άκρογωνιαΐον, εντψον.' Είτα τι λέγει; ,,Και
og" ελπίβει Ιπ^ αντον , ζηαεται εις τον αιώνα.^ Έπϊ λί'&ον^ ονν τιμών
η Ιλπίς; Μη γένοιτο' αλλ' επεϊ εν ιαχύει 'ε'&ηκε την αάρκα^'^ αυτοϋ
6 κνριος. Αέγει γαρ' ,καϊ εΌ•ηκέ^^ με ως ΰτερεάν πέτραν.^ Λέγει
δε πάλιν ο προφήτης' ^λίΰ•ον^^ ον άπεδοκίμαϋαν οι οίκοδομονντες,
οίτος εγενήθ-η εις κεφαλήν γωνίας.^ Κα\ πάλιν λέγει' ,αντη^'"^ εβτϊν
η ημέρα η μεγάλη καϊ ϋ'ανμαΰτη, ην εποί7]6εν ο κύριος.^ Απλονατερον
νμΐν^* γράφω , ίνα βννιητε ' έγώ περί'ψημα^^' της αγάπης υμών. Τι
ονν λέγει πάλιν ο προφήτης; ,Περιέΰχε^*^ με ΰνναγωγη πονηρενομένων,
εκνκλωΰαν με ωΰει μελιβααι κηριον, και ,επι τον ιματιΰμον μου
εβαλον κληρον.' 'Εν ΰαρκϊ ουν αντοΰ μέλλοντος φανερονοΰ'αι καϊ
πάοχειν, προεφανεροντο^*^ το πάΰΌς. Αέγει γαρ 6 προφήτης έπϊ τον
Ίΰραηλ' ,οναϊ ττ} 'ψνχ^ αυτών, οτι βεβονλευνται^^ βουλην πονηράν
καθ' εαυτών, ειπόντες' ^δηΰωμεν τον δίκαιον ^ οτι δνβχρηΰτος^^ ημΐν
έύτίν.^ Αέγει^^ δε καϊ Μωαής αυτοΐς' ,ίδου^^ τάδε λέγει κύριος ο Θεός'
ειόέλϋ-ετε^^ εις την γην την άγα^ην , ην ωμοϋε κύριος τω 'Αβραάμ
καϊ Ίβαάκ καϊ 'Ιακώβ , καϊ κατακληρονομή6ατε~'^ αυτήν, γην ρέουϋαν
γάλα καϊ μέλι.^ Τι λέγει η γνώΰις ,^"^ μάϋ•ετε. Έλπίϋατε [φηβϊν ,]^^
επϊ τον εν ΰαρκϊ μέλλοντα φανεροϋβϋ-αι νμΐν Ίηΰοϋν. "Αν9•ρωπος [γαρ]
γη εΰτι πάΰχονΰα' άπο προΰώπου γαρ της γης η πλάΰις του 'Αδάμ
εγένετο. Τι^"^ ούν λέγει' ,[εις] την γην την άγαϋ•ην , την ρέουααν
γάλα καϊ μέλι'; Ευλογητος 6 κύριος τ^μών , 6 ΰοφίαν καϊ νουν τέ-
μενος εν ημΐν τών κρύφιων αύτοϋ. Αέγει γαρ 6 προφήτης' ,παρα-
βολην^^ κυρίου τις νοήΰει, ει μη ΰοφος καϊ επιϋτημων καϊ αγαπών τον
κύριον αύτοϋ;' Έπεϊ ούν άνακαινίΰας^^ ημάς εν τη άφέΰει τών αμαρ-
τιών, εποίηΰεν ημάς άλλον τύπον ^ ως παιδίων^^ 'εχειν την ψυχην, ως
5) σ^ί Ο, man. sec. correclum ίησ?}?. sui. Isai. 28, ί6. Cfr. Rom. 9, 33,
6) Esa. 8, (14,) potius iuxta sensum, I Petr. 2, 6.
quam verba, quemadmodum Pauliis ad 8) ώς Men.
Romanos: Sic scriptiim est: Ecce pono 9) λ^^ου Voss. Dein C ad oram: fe-
in Sion lapidem offensionis et petram cit polentiam in brachio suo.
scandali. Apud Esaiam enim sic habe- 10) σαρξ Christi propter ϊσχύν a
tur: In lapidem aulcm offensionis et Propheta λίβος vocatur. //.
pclram scandali duabus domibiis Israel 11) Ita nostri Codd. onines, εϋ-ηκα
iuxla textum hebraicum, non iuxta sep- LXX in Isai. 50, 7.
tuaginta interpretes, qui negatiouem ap- 12) Ps. 117, 22.
ponunt. Tangit locum Petnis epist. I. 13) Ps. 117, 24. Loquitur de ea
cap. 2. Et lapis offensionis , et petra die, qua lapis reprobatns factus est in
scandali his, qui ojfendunt verbo , nec caput anguli. H.
credunt. Hic igitur lapis positus est in 14) ύμίν Β C 0 V vet. versio lat. et
afflictionem et contrilionem, eorum vi- Clem. Alex. recte, ημΐν Men. Voss. Tum
delicet, qiii non credent, iuxta lociim ΰννιεΐτε V 0, ad cuius oram m. sec.
Petri citatiim. Est etiam lapis offensio- αννιητε. Amannensis Cod. C hic evol-
nis et petra scandali propler ignominiam vendum monet Clem. Alex. Strom. V. ubi
ciTicis, ex qua multi, increduli videlicet, locus extat io cap. 10.
scandalizabuntur. Men. 15) Cfr. I Cor. 4, 12. 13. el Ign. ad
7) Ιμβάλλω Men. et cum aliis He- Eph. c. 18.
felius contra auctoritatem Codd. Β C F 0 V 16) Ps. 21, 17.
et Int. vet., quorum lect. έμβαλώ repo- 17) Ps. 117, 12.
BARXABAE EPISTOLA. VI. 11
versum uie ? Appropiiiqiiet puero Domini. Vae vobis , quia oniiics vos
velerascelis quasi veslimenluiii, el linea dovorabit vos!' Et ilerum dicit
prophela: ,quoniam sieul lapls forlis posiliis est iii ooutrilioncm; occe
iuiuiittaiu in fiindamenla Sionis lapidcm preliosum, elccluiii, aii^iilareni,
honorabilem/ Deinde qiiid loquilur? ,Et qui speraverit in illuiii, vivet
iu aelerniim.' In ,lapide' ergo spes uoslra ^ Absil; sed quia Dominus
in forliludine posuil corpus suum. Ail namquc : ,et posiiit mc siciit so-
lidam pelram.' Adhuc aiilciu dicil prophela: ,lapidem qiicm reproba•
verunt aedificanles, bic faclus csl iu caput aiiguli.' El ilerum ait: ,baec
est dies magna el mirabilis, qiiam fccit Uoniinus.' SimpUcius vobis
scribo, ul iiileHigalis, ego , purgamenluiii veslrae cbarilali.s. (jiiid vcro
porro djcit propbela? ,Obsedil iiic concilium malignanlium, circuiiidedc-
ruDt me sicul apes favum,' el ,supcr vcslem meam miserunt sorlem.*
Cum igilur iii carne esset apparilurus ct passuriis, praemonslrala cst
ipsius passio. Nam in Israelem dicit prophcla: ,vae aniuiae eorum, (luia
pessimum consilium inieriinl adversus semctipsos, dicenlcs: alligemus
iusluni, quoniam molcslus iiobis est.' Sed et Moses dicit ad illos : ,eccc
isU ait Dominus Dcus: intralc iu terram ))onam, quam iuramcnlo pro•
misil Dominus Abrabae et Isaac et lacob; et ut bercditatcm possidete
eam, terraiii fluentem lacte et melle/ Quid dicat cogiiitio, discite :
jSperate/ iuqiiil, ,in lesum, qui in carne maiiifeslandus est vobis.' Homo
eDini esl lerra, quae palilur; ex subslaiitia eiiim lerrae formalus est
Adam. Quid ergo dicit: in ,lGrram bonam, lacle ac melle flueiitem?'
Benedictus sit Domiuus nosler, qiii sapientiam et inlclligenliam occul-
tonim suorum posuil iu nobis. Dicit eiiim prophela: ,parabolam Domini
quis iotelliget, nisi sapieiis et peritus el diligcns Douiiiium suum?' Ubi
igilur nos renovavit per remissionem peccatorum, aliuin nos fecit typum,
qao tafflquam pueronini aDimani baberemus, quemadniodum nosmct ipsi
18) xvQioy scr. C. etiam Mi-laphraslcs Barnabae velus legil,
19) l*s. 21, 19. Cfr. luslin. ΑρυΙ. textui reddeiida osse cx Clem. Alcx. iam
1. n. 3S. vidit Davisiiis.
20) προ<Τ€φαν£(>οΰτο C. Cfr. I Ti- 29) Heic incipil sccunda loci biblici
molb. 3, 16. Exod. 33, 1. intcrprelatio allcgorica scii
21) βίβονίίυνται Β Ο man. sec. el gnostica. Terra illa 1) prirnum buma-
Men. pro coDiect. in marg., βίβονλευται nam Chrisii naluram denotahat, nunc 2)
C V 0 pr. man. el Men. iii texln. Isai. Christianos j)cr sulvatorcm rcnalos =
3, 9. Sap. 2, 12. Cfr. iustin, Dialog. pueros Dci innuit. //.
cum Tnnhont n. 17. 30) ilaec veiha in sacris libris frus-
22) ovaxQiaiogQ..De\n ^cn\is\tai(v tra qiiaercritur. Similia occurnmt Esai.
c. OV, ^ατ( BC cl edili. 40, 13. Prov. 16. Eccles. 1, 10. Po^e-
23) Ap.Clenii.Alcx..Strom.V,10.p. 683. rxis in Clem. Alex.
24) Exod. 33, 1. 31) άνα/.αινίύία 0, iri inaig. Χαως
2h) ιΙαΟ.^ατεϊί0\ ΊηιαώμοαίνΟ. αναχαινίοας. iNoii iiiilii displiceiel iiif.
26) Levit. 20, 24. apuxcapiaai, si apodosis posl intl siiic
27) I. e. profundior Vderis Tett. el iaclura abessc possel. Coriiiiiiclio hic
afUiquae oecommiae divinae cofinilio — iii supra {intl ώς λίϋ-ος χτλ.) cerlc
homini chri$tiano reclusa. Cfr. Ncari- ahiindal.
der K. G. I, 415. //. Iii Cod. (l ad 32) ηαιδίων iil scrihcivm, mihi fa-
oram: Hic esl cibus nulidun, qucm Pau- cilc pcrsiiasil lo. Kratiz, (uiii atite hos
lu$ dicit in epist. ad llebraeos c. 5, qiiitidccim aritios Hcrolirii ijc loco luxii-
(12 — 14.). rato fmTum (:omiiimii(airl, el ila video
25) Vocc. [φησϊν] [yttQ] [<^f], '1"«« ahllcfelioiioslea cdiluin; n((iJiovlH^i)\
12 BARNABAE EPISTOLA. VI. VII.
ftv δε ανατΐλαΰβο^ιενονς αντονς ημάς. Asyu γαρ η γραφή τζερί ημών^
ώς λέγει, τω νίω' ,ποίηβωμεν^^ 'χατ εικόνα %α\ κ«ό•' όμοίωΰιν ημών
τον ανΰ^ρωηυν, καϊ αρχέτωΰαν των <&ηρίων της γης, καΙ των πετεινών
τον ονρανον, κα\ των Ιχϋ-νων της •θ'αλάΰΰης.' Καϊ είπε κνριος^ Ιδών
το καλόν πλάβμα^ ανΰ•ρωπον ,αν'ξάνεΰ^ε,'^'*' καϊ πληΟ'ννεΰϋ'ε ^ καϊ πλη-
ρώνατε την γην/ Ταντα προς τον υίόν. Πάλιν ΰοι επιδεί'ξω ,^^ πώς
προς ημάς δεντεραν πλάβιν εττ' εσχάτων εποίη(5εν.^^ Αεγει κύριος'
^ίδου^'' ποιηΰω τα εΰχατα ώς τα πρώτα.^ Είς^^ τοϋτο ονν εκηρνξεν 6
προφήτης' , εισέλθετε^" εί^ γην ρέουοαν γάλα καϊ μέλι, καϊ κατακυριενΰατε
αυτής. Ιοε ονν ημείς αναπεπλαΰμε&α , καϋ-ως πάλιν ενετερωπρο-
φήτϊ} λέγει' ,Ιδον,'^^ λέγει κύριος, ε^ελώ τοντων, τοντέβτιν ών προέβλεπε
το πνεύμα κνρίον , τας λιϋΊνας καρδίας, καϊ βαλώ ΰαρκίνας αντοΐς^ '
οτι ηαελλεν^^ εν ΰαρκϊ φανερονΰϋ•αι , καϊ'^^ εν ημΐν κατοικεΐν. Ναός
γαρ άγιος, αδελφοί μου, τώ κνρίω το κατοικητηριον ημών της καρ-
δίας. Λέγει γαρ πάλιν κνριος^'^ ' ,καΥ^ εν τίνι οφϋ'ηΰομαι τω κνρίω
Θεώ^^ μον ^ καϊ δοξαθΰ•ηΰομαι ;' Λέγει' ^ε'ξομολογηβομαί (Jot*' εν εκ-
κληβία εν μέΰω αδελφών μον, καϊ ψαλώ ΰοι'^'^ άναμέβον εκκληΰίας αγίων/
Ονκονν τϊμεΐς εΰμεν, ονς είΰηγαγεν εις την γην την άγαΌ'ην.^^ Τι ονν
το γάλα καϊ μέλι• "Οτι πρώτον το παιδίον μέλιτι, είτα ^άλακτι ζωο-
ποιειταΐ' οντως^^^ και 7'}μεΐς ττ} πίΰτει της επαγγελίας %αϊ τω λόγω
ξωοποιονμενοι ξη6ομεν^^ κατακνριενοντες της γης. Προεί^ϊ}κε δε επάνω,
οτι ανξανέΰΰ^ωΰαν , καϊ αρχέτωΰαν τών ιχ^νων. Τις ονν^^ 6 δννάμε-
νος ννν άρχειν &ηρίων , η ιχ&νων , η πετεινών τον ονρανον -, Λιΰϋ•ά-
νεβϋ^αι γαρ οφείλομεν, οτι το άρχειν έξονβία εβτϊν , ϊνα τις επιτά'ξας
κνριενΰη.^^ Ει^^ ονν ον γίνεται τοντο^'^ ννν, άρα τϊμΐν^^ εϊρηκεν.
Πότε -,'^ Οταν καϊ αντοϊ τελειω&ώμεν κληρονόμοι της δια&ηκης κνρίον
γενέβΰ•αι.
VII. leiunium lypus et hirciis emissarius figura lesu passuri.
Ονκονν νοείτε,^ τέκνα ενφροΰννης, οτι πάντα 6 κάλος κνριος
προεφανέρωβεν ημΐν , ϊνα γνώμεν , ω κατά πάντα ενχαριΰτονντες οφεί-
vulg, παιδιού Dav, fiisi cfficiamini si- Men. ίνδεί'ξω. Iii 0 V vocc. προς ημάς
cut parviiU C ad oram, Dein dedi rcpetunliir antc Ιπ'' Ιΰχάτων.
ώς αν 0£ άναπλασαομένονς αυτούς 36) Sic scr. Codd/ nostri omncs,
7;^«? ex F 0 V, ως αν και αναπλαύ- ^ηοινϋε vulg,
αομένονς αντος ημάς Β C et Mcn., qui ^^. ,,. 1 ττ r ι
Lectione Codicis C admissa, siipplendiim
Hilgenfeld 1. c. p. 46. ambigunt, vel po-
aliquid erit, quod nom.^ itJro? innnit. ^'"^ Jp^^^""*' «^ ^^™ ^' Scnplurac
Vocabuhim πνενματι antc άναπλ. cx clocutionem haec verba sint referenda.
τ . 1 » 4* • i< Γ^ιι.,ο. „t ^•ι>; Evolvant 11 Lor. 0, 1/. Quare ama-
Inl. lat. restitui vult relliis: at miln . , η \• • η ,
•1 • . « 1 ^ . V, .oo„ ,;,i„t... nuensis ad marg. Lodicis C rccle notal:
quidcm inlerpretamentiim csse videtiir, ,. , , . ", . ,
.• • • ■>. .^Ί ' /„ ^ ^^t-.c c, Velera transierunl, eccc facia sunt omnta
participio ανάπλασα ο μένους satis sii- rt ^ 10 10 m λ οι κ
^ . Γ ^» nova. Cir. les. 43, 18. 19. Apoc. 21, 5,
pcrquc lam exprcssum. , ±^. u 1 , .
33) Gen. 1, 26. Cfr. Dicta B. Alhini 38) I. e. respectu secundae hiiins
Lcvitac (vel potiiis Alciiini) snper illiid creationis ( regenerationis christianae)
Geneseos Faciamtis homincm ad imagincm praedicavit propheta : inlrate etc. , i. e.
et similitudinem nostram. rcnascmiiii. 11.
34) Gcn. 1, 28. 39) εΐαέλϋ^ατε Β 0 V.
3δ) Ιπιδεί'ξω scripsi cnm Β C F Ο V 40) Scripsi 'Ίδε (altice "Ιδε) c. Β
et var. lect. ap. Voss. , qui in lextu c. C F 0 V, Ιδου Men. et rlqq. edilt.
BARNABAE EPISTOLA. VI. VII. 13
(lenuo ficti fucriraus. Nam de nobis scri}»lura dicit, loqiientc palre ad
filiuni : jfaciaraus liomincm ad imaginem et ad similitudinem noslram ; et
pracsiot bestiis terrae, et volatilibus coeli, et piscibus maris/ Tum Do-
ininus videns homineni, pulchrum rigmoiituni suuui, ail: ,crescite et mul-
Uplicamini, el replete terram.' Haec ad fiUiim. Iierum aiilem tibi oslen-
dani, quo modo quoad iios ullimis lemporibus secundam croalionem per-
egerit. Dicit enim Dorainus: ,ecce faciam novissima tamquani priora/
Hoc respiciens praedicavit prophela: ,iiilrale in terram lacle el melle
nuenlem, et douiinamini ei/ Ecce igilur, nos denuo formati suimis ;
quemadniodiim rursus in alio prophela dicit: ,ecce,' inqiiit Doininus,
,aufcraui ab eis/ hoc esl ab eis qiios spiritus Dumiiii pracvidebal, jCorda
lapidea, el immitlaiu ilUs corda carnea;* quia in cariie voliiit apparere,
el habilare in nobis. Temphim cnim sanctum, fratres mei, Domino est
liabitatio cordis nostri. Etenim iterum ait Dominiis: ,iibinani apparebo
coram Doniino Deo meo , ct glorificabor?' Ait: ,confilebor tibi in ec-
clesia, in medio fralrum mcorum, et cantabo tibi in medio ccclesiae
sanctorum/ Ilaque nos sumus, quos introduxit in lerram bonam. Scd
quare lac et mel? Quoniam infans primum mellc, luiic lacte viviscit:
iU et nos, fidc, quam babcinus promissis Dei, et verbo praedicalionis
vivificaU, vivcuius lerram possidentes. Superius vero praedixit: ,crescant
el praesint piscibus/ Quis potest nunc praeesse bestiis, vel piscibus,
vel cocli volucribus? Scire enim debcmus, ,praeessc' poleslatcm desig-
nare, ut quis inipcrct ac dominclur. Etsi id nunc iion contingat, pro-
misU id sane nobis. Quaudo fict? Cum et ipsi adeo perfecti erimus,
ut hercdes simus lestaiucnli Domini.
Vll. leiunium Itfpus el hircus emissarius figura lesu passuri.
Intelligile ergo, filii diiectionis ac laclitiae, quod bonus Dominus
omnia nobis pracmonstravit, ut cognosccrcnms, cui in oiiinibus gratias agerc
•41) Ezech. 11, 19. 3ϋ, 2ϋ. C ad 49) Nos sumus , quos introduxit in
onm et lUbo cor eariie. lerram lacle cl mellc mananlcm C ad oram.
42) Scribo ημ€λλίν c. Β F 0 V pl 50) Ila cx Β F 0 V, υϋτω C Men.
tcxta graeco Mciiardi iii nolis, qui qui- 51) ζήσωμεν 0 V. De hac terra il-
dem ed. ίμελλεν , iil hahcs iii C. Mc- lud: bcali miles, quoniam ipsi posside-
nardum i»ccu(i sunl rlqq. hunt lcrram, id csl dominabunlur lerrae
43) Cfr. loaij. 1, 14. qiiaudo C ad oratn.
44) Voceni xvQtog, qiiam ncc velus 52) r(g odv Ο V, τίς νΰν coni. Men.,
legil iiilen»res, aul raalc addiUim pulcs, ^^ ^,^y β (j jyj,.,, j,, ι,,χΐ,,^ ,,ι,; ^ρ^^Ι sq.
aut non ad Deum, sed ad J'roj>lu'lum ^fjy^ Vocal.ula τ£ ουν ΰ δυνάμενος
(BaTid) referas. — Nolcs deiiide, liiscc γζ,^ iinynv (^ηοίων, ή ϊχΟύων in texlu
veriiw itrUam loci ilJius liil.lici cxplica- (:,„|. ij. ,,iaelermis.sa ipsius margini
lioncm allcgoricam seii gnosticain iiici- adscripla exlant.
pirc, quac lenam illam de ecclcsia chri- 53» χηο^ύση scr. C.
4h\ I*•» 41 'i ' Scnsu.s: in pracsenli quidem tm•-
,'ρΙ ■- '/' - ο , ~ i> /• u perium illnd in vuliirrps clc. non lcnc-
40) ίψ xvoiu) τ φ Ο εφ UL Mcn. ' , , , ■ .
4<) (iouoXfjynaouul σοι u C, Ιξο- ,■ , ' ,■ η
μοΙί/νησοιμΜ σοι (i V. Deeel pron. \. . ~ ' r „ : u
45) σο* rc.po.ui Jx Β (marg.) F 0 V •^'•) νμ,ν L.l M.u .„ nol.s ημ,ρ
νμνησω Ot LXX. Cap. Vll. 1) vorjte 0 V,
14 BARNABAE EPISTOLA. VII.
λο^ιεν αΐνεΐν. ΕΙ ovv 6 νίος τον Θεον, ων κνριος, καϊ μέλλων κρίνειν
ζώντας χαϊ νεκρούς, επαϋ-εν,^ ϊνα ri ηληγη αυτόν ζωοποιηΰΥ) ημάς'
πιΰτενΰωμεν , οτι ο^ mo? του Θεοϋ ουκ ηδυνατο παϋ'εΐν , εΐ μη 5t''*
ημάς. Άλλα καΐ ΰτανρωΰ'είς ίτΐοτίζετο οξει κα\ χολί)."^ Άκούΰατε, πώς
περί τούτου πεφανέρωκαν^ οί ιερείς του λάου.' Γεγραμμένης εντολής
αύτοϋ, ος αν^ μη νηβτενΰη την νηΰτείαν ^ ϋ-ανάτω εξ,ολθ'θ•ρευ'9ηΰεται^
ενετείλατο κύριος, ^πε\ κα\ αντος ύπερ των ημέτερων αμαρτιών ημελλε^
το ΰκενος του πνεύματος προοφερειν 'Θ-υΰίαν' Χνα καΐ 6 τύπος 6 γενό-
μενος επ\ Ίΰαακ, του προΰενεχϋ'εντος επϊ το Ο-υΰιαϋτηριον , τελεϋ0•7}^^
Τι ούν λέγει iv τώ προφήτη ; ,ΚαΙ φαγετωΰαν^^ έκ του τράγου , του
προΰφερομενου τί^ νηΰτεία υπέρ παΰών τών αμαρτιών.* Προϋεχετε ακ-
ριβώς ' ,καΐ φαγετωΰαν^^ οί ιερείς |Liovot πάντες το ϊντερον απλυτον μετά
ο^ον?.' Προς τί; 'Επειδή εμε , είπεν ,^^ ύπερ αμαρτιών μέλλοντα του
λαοϋ του καινού προοφερειν την ΰάρκα μου, μελλετε^^ ποτίζειν χολην
μετά οξους ' φάγετε ύμεΐς μόνοι^ του λαοϋ νηΰτεύοντος και κοπτομενου
επϊ ΰάκκω^^ και ΰποδώ. "Ινα δεί^τι^^^ οτι δει αύτον παΟ•εΐν ύπερ αυ-
τών. Πώς ούν ενετείλατο ; προΰεχετε. ,Λάβετε^"^ δύο τράγους κάλους
κ«ι ομοίους, και προϋενεγκατε ' και λαρετω ο ιερεύς τον ενα εις
ολοκαύτωμα ύπερ αμαρτιών.^ Τον δε ενα τί ποιηΰουΰιν ; 'Επικατά'
ρατος,^^ φηΰΐν , 6 εϊς.^ Προΰεχετε, πώς 6 τύπος του Ίηΰοϋ φανερού•
ταί.. ,Καϊ^^ εμπτύΰατε^^ πάντες, καϊ κατακεντηΰατε , και περί'&ειτε^'^ το
ϊριον το κοκκινον περϊ την κεφαλήν αύτον ' καϊ ούτως εΙς ερημον βλη-
ϋ'ητω.' Καϊ όταν γενηται ούτως ^ άγει 6 βαΰτάζων τον τράγον εις την^'^
'ερημον, καϊ αφαιρεί το εριον , καϊ επιτί&ηβιν επϊ φρύγανον το λεγό-
μενον ραχίη,^" ον καϊ τονς βλαστούς ειώ^αμεν τρώγειν εν ττ} χωρά
2) Ό νιος χ^εού επαϋεν, haec per (το σκεύος) passam esse docuerit. Quum
communicalionem idiomatum dicla siint autem Barnabas supra, in hoc ipso ca-
Cfr. Francke in: Zeitschrift fiir luth. pile, filium Dei passum esse dixerit,
Theol. ed. Rudelbach et Guerike. 1840. clare apparet, doctrinam eius cum or-
Fasc. II. p. 81. H. Mox ζωοποιήΰει V. thodoxa fide concoidare. Passa est enim
3) Articulus deest ap. Men. in cruce humana Christi natura ciim di-
4) In his et aliis verbis mors Christi vina arctissime, sed άσυγχντως etc.
vicaria a Barnaba docetnr. Cfr. Francke, coniuncta; quo fit, ut per commiinicatio-
1. c. p. 86. H. Scribo (f^' c. Β C F 0 V, nem idiomatum ulnimque dici possit:
tTifV editt. Menardiim seciili. a) filius Dei passiis est, et β) Christus
5) Cfr. Ps. 68 , 22. Matlh. 27 , 48. corpus siuim iii hostiam obtulit.
Marc. 15, 23. 10) τελέα&η Men.
6) ηεφανερωκαν Β C 0 V c. Men., λλ\ τν ' c • .
qui immerito substitui vult formam lon- , V^ . 'ίν''' ^^^^\^^"Ρ^"^« «"^ «^
giorem πεφανερώκααι. Cfr. Wincr ''^''^'^ tradit.ones potius, quae mter
Grammatik d. neutcst. Sprachidioms p. Pnmaevos Clmslianos inyaluerunt de
,-n , jY ^ ^ ludaeonnn ritibus in testo expiatorio ce-
* "N \f ' •,• r ΛΛ ~ * 4 lebratis, respicere videtur. Cfr. Num.
/) Men. invitis Codd. ναού pntat ιπ'-ιιτ. rvi τ u λ η
, Λ e c ~ w , ί 19, /. 11. Inst. Dial. c. Trvph. n. 40,
legendiim. ot ιεοει^ς = Movses et Aron. m , η i τ j ολ i lii τττ "
^ c\ ' οΛ :,** ,, / .. ,.r> o(» Terlull. adv. lud. c. 24. adv. Marc. III. i.
8) ως ρ. ος αν Men. Levit. 23, 29.
9) εuελλεC. Subsequens το apposui 12) Vitiosam lect. suam (/^ίυ^ίτωσαΐ/,
ex Β (marg.) F 0 V, Observat H: I. e. Φ'^β priiis fiiit etiam in B, ipse Men.
corpus suum. Sensus est: mandato de mutavit in^ φαγετωσαν. Tum το εν-
ieiunio Dominus typum passionis suac "^Η^ον V, τον έτερον BC, τον έντερον Ο.
praehere voluit. Si quis hunc epistolae Gemiinam lect. lam vidit Men., elsi edd.
nostrae locum solum spectaret, Barnabam "^^^ έτερον (sic).
Nestorianismi accusare possct, quippc 13) εΐπεν (sc. 6 κύριος) coni. Dav.,
qui humanam lantum Christi naturam εΐάον Β C 0 V Men.
BARNABAE EPISTOLA. VIl.
15
ac laudes offerre debeanms. Si ergo Dei filius, qui est Domimis et iiidi-
calurus est vivos ac morluos, passus est, ut plaga ipsius vividos nos
redderel; credamus, iioii poluisse filium Dei pati nisi propter nos. Cruci
vero affixus aceto ac felle polabalur. Aiidile, qiiomodo de hac re indicia
dederint sacerdotes populi iudaici. Scripto praecepto, ut, qiii ieiiiniura
non ieiunaret, morle exterminareliir, praecepit Dominus, quia et ipse pro
peccatis iioslris vas spirilus oblalunis erat in hosliam; ut el impleretur
iigura facla in Isaac, qiii siiper altare fuit oblatus. Quid igitiir dicil
apud prophelam ? ,Et nianducenl de birco , qui in dic iciuiiii offerlur
pro omnibus peccalis. Allendile diligcnler: ,et mandiicent soli ac omnes
sacerdoles inleslinum noii lolum, cum acelo/ Ad quid? Quoniam me,
inquil, pro novi populi dehclis oblalurum carnem meam , potaluri estis
felle cum acelo; ideo comedite vos soli, diim populus ieiunat et plangit
io sacco et cinere. Haec iit oslenderet, quod oporleret ipsum mori
pro illis. Quomodo igitur praecepil? AUendite. ,Siimite,' inquit, ,duos
hircos bonos et siiniles, et offerle eos; et accipiat sacerdos unura in
holocaustum pro peccalis/ De allero vero quid facient? ,Maledictus/
inquiU ,unus.* Altendite, quo paclo figura lesu manifeslelur. ,Et coii-
spuile iUum omnes, ac lancinate; el iniponite lanam coccineam circa
capul eius; et sic in deserlum emiUalur.' Et cum ita faclura fuerit,
qui portat hircuin, abducil eum in erenium, et aufert ab illo lanam, et
ponit eam supcr frulicem, qui vocalur rubus, cuius germina in agris
reperU solemus luanducare; et buius solius vepris fruclus dulces sunt.
14) μ^λλ(ται C Men. iii lextu, idem
μίλλίτί tn niarir.
15) aaxxov 0 V.
16) όίίξίΐ V.
17) Cfr. Baehr., Symb. Π, 679. H.
LeTiL 16. 7. »qq.
16) οίμοίως absqae acrentu C.
19) ίρίύς 0. Ταπί vocc. νη^ρ άααρ-
fUSv sobianxi ex F 0 V marg. Codicis
Β et veL Inl.
20) = ντκτΛ Cfr. Baehr I. c. p.668. H.
21) Haec sane not^anda , ciim gra-
pliic« exprimanl Chrisli passionom, qiiac
etiain ol»ervat Tertullianiis lib 1. contra
Indaeos, et lili. 3. conlra Marcionem:
Umtu aMttm eorum circumdaius coccino
maUdietus et contputalut el convulsus
el ecmpunetut α populo extra civila-
tem abiiciebatur in perdilionem , mani-
fetiii nolaiut intignibus Chrisii pas-
iionit^ qui coceinea circumdatus rcs/c, el^
contpulalui et omnibus contumeliis af-
flieluM fxlra cirilatem crucifixus cst. Quac
quidem rircnmslanliac a Haniaha nolatac
^ΐΛΐ non «int iri Scriptiira, tiimi;n pcr
Iradition^m inriotii<?nitit iil alia pliira,
qoac in hac (>piHlola coiiliricndir, quoil
impraesenliantm oslrndifrc operac prcliiim
daii. Ariliqiii igiiiir llcliraei praeler le-
gem ecriplam babebant quasdam tradi-
liones non scriptas, iil notnm est ex Phi-
lone bidaeo lib. de circumcisione: τ«ιίτ«
ovv €!ς άκοάς ηλϋ^ε τάς ημετέρας αρ-
χίΐιολογούμενα πάρα θεσπέσιοι ς αν-
όράσιν, οϊ τα Μωαέως ον παρέργως
όιηρμηνευααν. Mcn.
22) Ila c. Β Ο V Voss., Ικπτύσατε
C Int. vet. Men.
23) περι&ητε Ο V.
24) τον Voss. in margine pro var.
lecl. Turn άίρερεΐ C.
25) ραχίηλ Men., qui leg. putal ρα-
χόν. Vossio auclore dcdimus ^κχίη.
Γη Β C Ο V et marg. Vossii ραχίλ. Tiim
βλαύτονς Β 0 V c. Vossio , βαατονς C,
βάτους Mcn., φπ in notis scrihil: ,In
tcxtu Graeco ov τους βάτους corruptc
Ifigitnr ; nam βατός oxylone esl pcrvius^
cl βάτος gravitoiio rubits. L<'gft igilui•
ου και τα βάτινα' esl cnim βάτινον
rnictns riihi. Oalciiiis 2 dc alimcnlis
των βάτων καρηον όνομάζουσιν ot
ηαρ^ ημΤν άν^^ρωποι βάτινον id csl,
ruhonmi ΓηιοΙπιτι noiniii.uil lioiiiiii(.'s πο-
slii βάτινον.'' Μίτηίηί, Hotii.u' saopiiis
iTifi vidisse (lic fcslo S. Aii(lr<!ao Apo-
sloli (30 ΓΠί'π, NoviMnhis) anlc tompltmi
ipHi dfMiicaliim (Saril' Andrca il<'lla Vallc)
popiilo ramoH V(;ndi ciiin diilci ΓπιγΙιι
(legno di Sant* Andrea seu legno santo
16 ΒΑΜΑΒΑΕ EPISTOLA. VII. VIII.
ίνφΰτίοντες ταύτης μονής της ραχου ol καρποί γλυκείς zlGlv. Il
ονν καί τοντο ; Προΰέχετε' τον μεν ενα Ιπι τό^" ϋ^νΰιαϋτηριον ^ τον
δε ενα i7tLκaτάρaτov, καΐ οτυ^^ τον Ιπικατάρατον εΰτεφανωμενον ] Ετιεϊ
όε οψονται αυτόν τότε ττ} ήμερα, τον ποοηρη έχοντα τον κοκκινον
περϊ την βάρκα, καΐ εροϋΰυν' ονχ ουτός εστίν, ον ποτέ ημείς εΰταυ-
ρώΰαμεν ε'ξον^•ενη6αντες,^'^ καϊ κατακεντηΰαντες, κα\ εμπαί'ξαντες ; ^Αλη-
^ώς ούτος ην, 6 τότε λέγων εαυτόν υίον Θεοϋ είναι. Πώς γαρ ομοίως
και τι τουτο^ ομοίους τους τράγους κάλους και ιύους ; ιν όταν ιοω-
6LV αυτόν τότε ερχόμενον , iκπλaγήΰovτaL•^'^ επΙ vrj όμοιότητι του τρά-
γου. Ουκοϋν ϊδε^^ τον τύπον του μέλλοντος πάΰχειν Ίηβοϋ. Τι δε,
οτί το yριov είς^^ μεΰον των ακανθών τι0•εα6ΐν] Τύπος εβτΐ του Ίη-
ΰου ττΙ εκκληύία κείμενος , Χνα , ο^'^' εαν θ-ελτ} το εριον αραι το κοκ-
κινον, δεϊ^^ αυτόν πολλά παϋ•εΐν , 5ιά το εΓι/cii. φοβεράν την ακανϋ-αν,
και ϋ'λιβέντα κυριείσαι.''^ Ούτω,'**' φηΰϊν, οί Ο-ελοντες με ίδεΐν, καϊ
αψαοϋ-αί μον^^ της βαΰιλείας, οφείλουβι ϋ'λιβέντες καϊ παθόντες λαβείν με.
VIII. luvencae rubrae sacrificium lypus Chrisli eiusdemque regni.
Τίνα δε δοκεΐτε τύπον είναι, οτι εντέλλεται^ τω ^Ιΰραηλ προΰφερειν
δάμαλιν τους άνδρας, εν οϊς α/Λα^τ/αι τελειαι, καΡ ΰφά'ξαντας κατα-
καίειν καϊ αϊρειν τότε την ΰποδον παιδία,^ κα\ βάλλειν εις άγγη^ καϊ
περιτΐ'3•εναι το εριον το κοκκινον επϊ ^ύλον ,^ καϊ τον ϋοΰωπον καϊ
ουτω^ ραντίζειν τα παιδία κκθ•' ενα τον λαόν Χνα άγνί^ωνται^ άπο
των αμαρτιών ; Νοείτε , πώς απλότητα λέγει υμΐν. '^Ο μόΰχος ουν^
εβτϊν 6 ^Ιηΰοϋς' οί προΰφέροντες άνδρες άμαρτωλοϊ^ οί προΰενεγκαντες
αυτον^ επϊ ΰφαγην. Είτα ουκετι άνδρες [άμαρτωλοϊ\ ουκε'τι αμαρτωλών
η δό'ξα.^^ Οί δε ραντίζοντες παίδες ^ ευαγγελιζόμενοι ημΐν την άφεΰιν
i. e. diospyros lotus) , quos hic fortasse Davisius lcgit: επειδή oipovrai αυτόν,
intelligendos esse prius putabam. Sed ravTrj κτλ.
procul dubio mora rubi indicantur. 3)') Sc. Christum in die iudicii. Mcn.
26) ταύτης μόνης ιης οάχον coni. Dein τον ηυδηηη ρ. τον ποδηρη C.
Voss. haec adnotans: ,Ma]e alius alitcr 32) ^ξον^^ννήσαντες C.
emendavit. Paulo post lege: καϊ ο, τι 33) Dcdi ηώς γαρ ομοίως καϊ τι
τον Ιπικατάρατον ^(ίτε^ανωμένον. τοντο, ομοίους τους τράγονς κάλους
Ita infra: ο, τι cFt το εριον Ιπϊ το καϊ ΐϋονς ; vcrbo λ^γει snbaudito. Ιη
ξνλον. Quomodo particula δτι et in Codd. Β C F Ο V et var. lect. ap. Voss.
hac epistola, et apnd alios aulores sae- est πώς γαρ ομοίως εΙς τοντο κτλ.,
pissime accipilur. Male itaque viri docti praetermissa tamen copvila καϊ ante ϊσους
haec corrigunt.' οϋτω μόνης της (5«- in F V. Mcnaidns in textu ηώς γαρ
χους Β C c. Men. , qui scribi vult του- ομοίως καϊ τούτον., sed adnotat: In
τον ραχον expunctis tribiis primis vo- toxlu gr. ηώς γαρ ομοίως, male; lcge
cabulis; οϋτο)ς μόνης της ραχοϋς Ο \ ώς ουν όμοιος. Sic in textii gr. καϊ
et Voss. in texlu. τούτον 1. ούτως. Sensis horum est:
27) Ita estinFOV, ^/crt Β C et edd. 'Sicut ergo Chiistus similis est duobus
28) t6 om. Men. illis hircis in die ieiunii ad populi expia-
29) δτι = CHV, sicuti c. 8. "Οτι cTi tionem oblalis, sic similes hircos et aequa-
τυ ίριον, c 10. "Οτι δε Μωσής, ct lcs-subaudi:offerripraeccpitMoyses.Apud
alibi. Vocc. καϊ οτι τον ^ηικατάρα- Cot. ad marg. pro conieclnra ώς γουν
τον desideranlur in BC et ap. Menardiim. όμοιος, κατά τοντο ομοίους. Davisius
30) δη Β. Tiim αυτόν τότε. τλ] ίη- proponit ηώς γαρ όμοιος; εΙς τοϋτο
terpungunt C V. Post «urov parnm rcclo ομοίους.
coramale dislinguunt Men. Voss. et alii. 34) Ικπλαγίαονται 0 V.
RARNABAE EPISTOLA. VII. VIII. 17
Cur vero et hoc? Alleuiiite: ,uiium quidem super allare, alterum verum
malediclura/ Et quare qui malediclus esl coruiialur ( Quia videbunt
eiim illa die habeutem circa corpiis talareiii coccineam, et dicenl: iionne
hic est, quem nos aliquando despeclum, compuncluni ac illusuiii cruci-
fiximus? Vere ille est, qui lunc se dicebat esse filium Dei. Quomodo
similiter el cur hocce ,similes hircos piilcliros et aeqiiales V Ut, cum
viderint eum tunc venienlem, percellantur de Iiirci similitudine. Vide
igilur figuram lesii passuri. Quaiu ob rera vero lanam in medio spi-
narum pouiint? Id est tigura lesu, ecclesiae proposita. Ponunt autem
lanam in spinis, ut, qui voliieril lanam coccineam auferre, eo qiiod spina
rormidabilis sit, debeat plurima sufferre, et affliclaliis potiri iUiiis. Sic,
inquit, qui voluiit iiie videre et ad regnuin meum pervenire, debent per
aiflictiones et lormenta possidere rae.
Mll. luiencae rubrae sacrificium lypus Chrisli eiusdemque regni.
Quain aulem figuram pulalis esse, quod praecipilur Israeli, ut ho-
mines consummatae nequiliae iuvencam airerant, et eam maclalam coin-
buranl; ulque tunc pueri toUant cinerem el iii vasa mittant; postea ba-
culo alligent lanam coccineam cum byssopo ; et sic populum siiigulatim
pueri aspergant, ut a peccatis purgelur? Aspicite, quomodo in simplicitate
nobis loqualur Dominus. Vitulus isle lesus est; bomines nequam qui
aflTenint, sunt ii qui Dominum ad nccem oblulerunt. Sed niinc non
amplius sunt viri oequam, nec amplius pro peccatoribus babenlur. Pueri
▼ero aspergenles stinl qui nunliaveruut nobis remissionem peccatoruni,
35) XoiTt lefi vull Meii. Cfr. Iqsud. F 0 V el Int. vcl. Tolits autetn locus in
DiaL c. TrfplL il 111. his tribus Mss. ila sonat: xal περιτι^
96) *mk Meo-, ίΐς id^m coni. in marg., ^^vccl x6 %qiov το κόχκινον Ιπϊ ξνλον.
■t etl ia Β C 0 V. Articulum τώΐ' anle fJi πάλιν ό του σταυρόν, το ίριον
itiutw9iip <ΝΒ. Men. Tum η^^ασιΒ C το κόχκινον. κιά τον νσϋωπον κτλ.
C e^^ Deesse τφ ξύλφ haud male suspicalus
37) Sr C Men. io Ufxlu. ος ideni ίη est Meti.
■arg. Tum αραι Β C 0 V Men. Voss. 5) ούτως 0 V. Dein παιδεία ρ.
38) tya c. indic. praes. habes eliani παιδία scr. V et pr. man, 0.
1 Cor. 4, 6. Gal, 4, 17. Videndiim ta- 6) αγνίζονται VO, iri hoc quidem
neo, an hic et illic non potius substi- emcndatum in άγνίζωνται. Tum από
tiieoda sit forma <fy ob Itacismum, vo- c. Davisio p. υπό BCOV Men.
caJem η promisciie in scribendo iisur- 7) Cinn vct. Int. Meaardus scribi
paotem pro diphthongo €i eodemqiie modo \\x\i ομοιότητι. ^
proDanciaiitem. 8) Ueposui ουν ex BCFOV, ούτος
39) χνρΐίύααι Codd. nostri oranes, odiU. seculi Meti., qui vocetn deleri ma-
χυριώααι Men. Iu<;iil, ciiin dcsit ap. Iiit. vcterem. Hiero-
40) οντοίς 0 V. nynms in c. 43. Ezcchielis, iibi ad huius
41) αφασΟ^ί μου V Ο, in hoc qiii- Epislolac aucluntalem inovocal: Vilulum
aem rniilatura iii αίΐ^ασί^έ /^ov, iii C. aulcm, qui pro nobis mmolalus esl, et
Men. uipua^aC μου. Deiii όφίίλουσιν multa scriplurarum loca, el praecipue
OV. Reepicerc vidirliir ad Mallh. 10, 24. Harnabac cpislola, (μιαβ liahetur inter
Cap. VIII. 1) ίντέλεται C. Cfr. Scripluras ajiocnjplias, mminat.
Nom- 19, 2 »qq. Hfbr. l.J, 11. i)) προσινεγκύντες αυτών ρ. προ-
2) xta excidit eililioni Μ<•ιι. Siibindc Οέν^γκηντίς αύτ^ν C. ^
σφάξαντίςΒ^()\. κuτuκuίtιv»cr.\. 10) ί?τ« ούκέτι άνδρες, ούχέτι
3) Tiaidtia V cl pr. man. Ο. αμαρτωλών η δόξα Β Ci) V Mcn., qiii
4 1 Vocc. inX ξνλον acccHfterunt ex prupusuit: tha ούκέτι άνδρες άμαρ^
PaTKU ATOfT. 2
18 BARNABAE EPISTOLA. VIII. IX.
των ά(ΐαρτίών καΐ τον άγνίβμον της καζ)ά/ο;?• οϊς Ι'ίωκε του ευαγ-
γελίου την ίξουΰίαν — ούύι δενΜδνο εις μαρτύρων των φυλών, οτι
δεκαδυο αί φυλοά του ^Ιϋραηλ — εις το κ7]ρύΰ6ειν^^ ^ια τι δε
τρεις παίδες οί ραντίζοντες ; Εις μαρτύρων Άβρααμ KaV^ Ίΰαακ %αϊ
'Ιακώβ, οτι ούτοι |ii£j'aAot τω Θεω. ''Ότι δε^^ το εριον επϊ το 'ξύλον;
''Ότι η βαΰιλεία τοϋ^^ Ίηαοϋ επϊ ξύλΓο' διότι οί ελπίξοντες επ
αύτον^^ ζηΰοντοι εις τον αιώνα, ^dia τι δε αμα το εριον καϊ τον^*'
υβΰωπον ; "Οτι εν τγ |3ο;θ'ί.λεία αυτοϋ τ/,αεραι" εβονται πον7]ραϊ %αϊ ρυπα-
ραϊ, εν αις^^ ημείς σωϋ'ηΰόμεΟ•α' οτι καϊ αλγών ΰάρκα^^ ίί-ά του
ρύπου του ύΰΰώπου ίαται. Καϊ δια τούτο ούτω'^^ γενόμενα ιψΐν μεν
εΰτι^^ φκνεζ)^, εκείνοις δε ΰκοτεινά' οτι ουκ ηκουΰαν φωνής κυρίου.^^
IX. Circumcisio veieris teslamenti spiritualiler inleUigenda.
Αεγει γαρ πάλιν περί τών ώτιων/ πώς περιετεμεν ημών %α\ την
καρδίαν. Λέγει 6 κύριος εν τω προφήτη' ,εις άκοην ώτίου ύπηκου-
ϋάν^ μου/ Καϊ πάλιν λέγει' ,ακοΎ^^ άκούΰονται οί'^ πό^ρωϋ'εν, α εποίηΰα
γνώϋονται.^ Καϊ ,περιτμηΰ'ηΰε6ΰ•ε ,^^ λέγει κύριος, ,τας καρδίας υμών/
Καϊ πάλιν λέγει * , άκουε Ίΰραηλ , οτι τάδε λέγει κύριος^ 6 Θεός
ΰου/ Καϊ πάλιν το πνεύμα κυρίου προφητεύει' ,τίς εΰτιν'' ο ϋ•έλων
ξηΰαι εις τον αιώνα; ΆκοΎΐ άκουΰάτω της φωνής του παιδός μου/
Καϊ πάλιν λέγει' ,άκουε ουρανέ, καϊ ενωτίξου γη ,^ οτι κύριος^
ελάληΰε/ Ταύτα εις^'* μαρτύρων. Καϊ πάλιν λέγει' ,άκούΰατε^^ λόγον
κυρίου άρχοντες του λαοϋ τούτου.'^ Καϊ πάλιν λέγει' ,άκούΰατε,^^
τέκνα, της φωνής βοώντος εν ττι ερημω.' Ούκοϋν περιετεμεν ημών
τάς ακοάς, ϊνα άκούΰαντες λόγον πιΰτεύΰωμεν'^^ η γάρ^"^ περιτομη,
έφ' y πεποί'Θ'αΰιν, κατηργηται. Περιτομην γαρ εϊρηκεν ου ΰαρκος γε-
τωλοϊ, ονκέη αμαρτιών η δόξα. Το- y.alcapaaS^aC μου της βαύιλείας, οφεί-
tum membrum ab vet. Int. non agnitum λουΟι ^λιβεντες καϊ ηα&όντες λαβείν
Davisins censet delendum. Scd nil mu- με. Vid. et infra c. 15. noiiniillunim
tes. Sensus: Viri consummatae nequitiae Codd. lectionem et vnlg. αγιάσεις av-
iuvencam afferentes aspersione postea την iv χεραϊ κτλ.
peccatis cnm toto populo piirgati siint. 18) ημέραις Men., in notis ημεΐς
Ita nosmet ipsi redomptione per Icsum ut Β C 0 V Voss.
Christum iam non snniiis peccatorcs iiti 19) Viilg. art. την antc σάρκα, pcr
prins, sed fratres ipsins Deique filii, sc quidem probabilcm, omisi c. Β C F 0 V
cuius histitiae Christiis passionc sua ac restituiqne siibindc lectioncra ex meis
morte expiatoria pro nobis satisfecit. qnaltuor Codd. et textii Menardi δια του
11) Cfr. Ps. 121, 4. ρύπου του νσσώηου ρ. Cotelerii con-
12) καϊ om. OV. iectura του ρύπου δια του ύσσώπου.
13) οτι δε C Ο V Β, ίη cnins marg. Cotelerius autem et qui eiim seciiti sunl
Holsteniiis monet legendum hi vcl τί Hefclio non cxcepto, quid ρύπος heic
δε interrogative. Sequens το anle εριον significct, parum capiunt. Descendit enim
om. Men. ex ρύω {ρύομαι) et ρξω. Sensus: Si-
14) του om. 0 V.Deinde c. Β CFOV cuti acgrotantes quidam sibi medentiir
excliisi τφ ante ξύλω, quod auctore hyssopi succo expurgante, ita nos sanali
Menardo rcpetieruntediti.ad iiniim omnes. sumus lavacro et abstersione sanguinis
15) Dedi ^λπίζοντες Ιπ^ αύτον c. Christi. Vocc. δια του ρύπου ct ante-
B C F 0 V et var, lect. ap. Voss., ίλπί- ced. ημίρα ... . ρυπαραΐ alterutro sese
ζοντες εΙς αυτόν vulg. interpretantur. De hyssopi virtiite ab-
16) To Β CFOV. stergendi Origenes Hom. octava in Lev.
17) ^i/aif=abl. insti•., cuirespondet c. 10. Tom. IX. p. 330. ed. Lommatzsch
praep. δια inseqiientis membri. Cfr. dicit: lungitur tamcn ad emendationem
supra c. 7. in fine oi β-έλοντές με Ιδεΐν, leprae huiiis etiam coccus tortus, socia-
BARNABAE EPISTOLA. VIII. IX. 19
et purificalionem cordis, quibiis dedit evangelii praeilicandi poleslalem ;
quique sunl duodocini, iii Iribuum tesUmonium, qiiia apud Israelitas
duodecira eranl Iribus. At cur Ires pueri aspergonles l Nempe iii le-
stimonium Abrahami et Isaaci et lacobi ; quod ii iiiagiii fuerint coram
Deo. Cur vero lana in ligno [baculo] i Quia iii ligno lesiis dominiuni
suum tenet, cuius causa, qui in illum sperant, vivenl in aclenuim. Qiiare
aulem siuiul lanain et hyssopum? Quoniaiu iii regno illius erunl dies
raali ac sordidi, quibus iios salvi erimus: quandoquideni qiii corpore
aegrolal, emundanle hyssopi succo ciiratiir. Et propler boc quae ila
se habeiit, nobis nianifesla siinl, iUis [ludaeis] aulcm obscura, quia noii
audierunt vocem Doniini.
IX. Circumcisio veleris teslamenli spirilualiter inlelligenda.
Loquilur porro scriplura de aiiribus noslris, quomodo eas et cor
noslnim circuinciderit Doniinus. Ail Domiiuis apud Propbetam: ,in au-
dilu auris obedierunt niibi.* Et ileruni dicit: ,audilu audient, qui longe
absunlj quac feci, scient/ Et: ,circumcidile corda veslra/ ait Dominus.
El rursus ail: ,audi Israel, baec dicit Dominus Deus liius.' Ilerumque
spirilus Doinini propbetat: ,quis esl, qui vult vivere in perpetuum? Au-
dilione audiat vocem filii mei/ Et ilerum dicit: ,audi coelum, et auri-
bus percipe lerra, quia dominus locutus est/ llaec in lestimonium.
Rursusque ail: ,audite verbura Domini principes populi huius/ Et ad-
huc : ^audile fiUi vocem claraantis in deserlo.' Ergo circumcidit aures
noslras, ul audilo verbo crederemus ; circumcisio enim, in qua illi con-
fidebant, abrogala est. Praecepit enim Dominus, circumcisionem non
carnis esse raciendam*, illi aulem praeceplum boc transgressi sunt, quia
tor el hjMopas. Coccus tortus figuram 4) Χ(ά οί ρ. ol Mcn.
Mcri Mogvinb continct, qai At eius la- 5) ηεριτμηΟησετοα OV, in lioc qui-
lere per ianceae vuluus eiortus est. ,El dcm τΐέριτμηΟ^ησεσ&ί adoram.ler. 4^ 4.
hjMopas/ Hoc genns hfritae Daluram G) Vulg. ό anle κύριος omisi c. Β C
habere medici rerunt, ut diluatet cxpur- F 0 V ct LXX Iir. 7, 2.
gel, si qiiae illae peclori hominum sor- 7) Ila nostri qnatluor Codd., ^arr*
de• ex cornjptione noxii humoris inse- Men. ct rlqq, Ps. 33, 13.
deriot Uede el necessario in expurga- S) Scripsi γή ρ. vulg. η j/^ c. Β C
tioae peeeatomi huiuscemudi graminis FOV LXX Isai. ], 2.
fifnra siiscepta eeL — »Scripserim iv 9) Dedi κύριος c. Β C F 0 V LXX,
βίς ημ(Τς σω9Ύΐσόμί&α, χαϊ δτι άλ- vet. ΙηΙ. Voss., ό ϋ^εός Meri. ct alii.
γώ> κτλ. 10) Sc. circumsisionis aurium Deo
20) όντως Ο V. acccplae. II. Maluerim Ιλάλησε τηϋτα
21) laiiv OV. (Ις μαρτύρων c. Men. ut sil: Duminus
• 22) Art. του leclionis vulg. anlc κυ- liaec lociilus csl, cocliim el tenain in
qCov omisi c. Β C F 0 V. tfsUmoniiun (lcslcs) advocans.
Cap IX. 1) «ίτ/ων Mcn. Tum ημών \ ]}^ Kvulgavi ^rixo^^ari .x Β C F 0 V,
euani 0 m exlu, quod ami.o..cns.s a.l ,>,^,^/,, Mch. Voss. el alii. Dcin scripsi
oraro m..lav, ,r. v^on- Cfr. Dcul. 21, U. ^^^ ^^^ ^ « (marg.) F 0 V
LefU. 19, 23. Ep. ad D.ognet. c. 4. ίχχ, ^oLV;;? B(lcxlns) C vulg. lsai.40,3.
2) ΰητικουσε Iftgendum proponit Men. 13) K.iidi πιατεύαω^εν ex Β F 0 V
c. LXX Ps. 17, 44. et mar^. Voss. , πιατίυαωμην (sic) C,
3) iHai .'53, 13. Quelli ctie 8ono da ηιαηνωμεν viilg.
Iiinghi perfetUimerite irit(;rideranno; cono- 14) ti γαρ ρ. η γαρ Ο V. ucin ττε-
sc«raono qoali cosc io abhia adoperalo. G. ποΙΟ^ααι Β C c. vulg.
2•
20 BARNABAE EPISTOLA. IX. X.
νη^ήναι'^^ άλλα παρεβ7]ΰαν , οτι, άγγελος πονηρός iΰ6φL•ξεv^^ αντους.
Αεγει προς αντονς ' ,τάδε λέγει κνριος 6 Θεός νμών^ — οίε" ευρίΰκω
[νέαν\ ϊντολην — ,μη ΰπείρψε έπϊ ακάν^ο;?/^ περιτιιηΰ'ψε^^ τω
xvQUu νμών.^ Kcu τι λέγει; περιτμΊΐ'&ητε το 6κληρ6ν της καρδίας
υμών, καϊ τον τράχηλον νμών ον μη βκληρύνητε.^"' Καϊ^^ πάλιν ' ,ιδου
λέγει χνριος'^^ πάντα τα ϊ^νη άπερίτμητα, άκρόβνΰτα' ο δε λαός
οντος άπερίτμητος καρδία.^ '^λλ'^^ έρεΐς' καϊ μην περιτέμνεται ο λαός
εις ΰφραγίδα.''^* Άλλα καϊ πας Σνρος,^^ καϊ Άρα^, καϊ πάντες οι ιερείς
των ειδώλων. Άρα^^ ούν κάκεΐνοι ίκ των διαϋ^ηκών αντων ειΰίν; Άλλα
καϊ οΡ' Αιγύπτιοι εν περιτομη είβίν. Μά&ετε ούν, τέκνα, περϊ πάν-
των πλουαίως , ou ^ Αβραάμ ^ 6 πρώτος περιτομην δούς , εν πνενματι
προβλεψας εις τον Ίηΰονν^^ περιέτεμεν , λαβών τριών γραμμάτων δόγ-
ματα. Αεγει γαρ' ,και περιέτεμεν Αρρααμ £κ του οίκον αυτού άν-
δρας δέκα καϊ οκτώ καϊ τριακοβίους.'' Τις ούν tp" δοΒ^εΐΰα τούτω^^
γνώΰις; Μά&ετε τους δεκαοκτώ πρώτους, είτα τους τριακοΰίους. Το
δε δεκαοκτώί^^ ιώτα δέκα^ ητα^^ οκτώ. "Εχεις Ίηβοϋν. "Ετι δε ο
ΰταυρος^"^ εν τω Ταυ ημελλεν^^ εχειν την χάριν,^*^ λέγει καϊ^'' τους τρια-
κοβίους. Αηλοΐ ούν τον^^ μεν Ίηύοϋν εν τοις δυαϊν γράμμαΰιν, καϊ
Ιν ένϊ τον ΰτανρόν. Οίδεν 6 την εμφυτον^^ δωρεάν της διδαχής αυτού
ϋ'έμενος εν ημΐν. Ονδεϊς γνηΰιώτερον h'μa'^'εv απ εμού λόγον '*" «λλ'^^
οΐδα, οτι ά^ιοί έΰτε νμεΐς.
Χ. Quae Moses de escis praecepil, spirUualUer capienda, quemadmo-
dum iam α Davide faclum esse videmus.
"Οτι δε Μωΰης^ εϊ'ρηκεν' ,ού^ φάγεϋϋ'ε χοΐρον, ούδε άετον, ον^ε
οξύπτερον, ονδε κόρακα, ούδε πάντα ιχ-θ-υν, ος^ ουκ 'έχει λεπίδα εν
Ιδ) γενη9^ην€(ΐΒ,γεννη&ηνκι COV 23) Sic c. nostris quattuor Codd. et
Men. Voss. F p. ^λλά vulg.
16) Ita nostri qualtiior Codd. et F, 24) Retinui ΰψραγίδα c. Β F 0 V
Ιαόφιαεν vulg. ^ Voss., (σφαγιάα sine accentii C), qiiam-
17) Scripsi οάε i. e. εγωγε ρ. ώδε, vis puriori graecilati acceptius fuisset
quod coni. Men. vulgoque edilores ex- properispomenon ; ϋφράγιδα}(\αι\. Huic
presserunt Inlerprctem vet. secuti, δ (ΓΑ veteris foederis signo sigillum illud filii
idem in lexlu, ο ίί B,C F 0, otri(.sic)V, Dei (baptismus) respondet, quo signati
man. pr. miitatum in οδε. Deinde [v^m'] etiam qui mortui erant in regnum Dei
suppleri vull Mcn. auclore [nt. vet. Tum intraverunt. Cfr. Hermae Past. Sim. 9, 16.
σπβίρητκι ρ. ύπείρητε Men. ler. 4, 3. 25) Adeas Coteleriura h. 1. commen-
18) Dedi ίπϊ άκανθας c. FOV, ίπϊ tantem.
uyMVx^civCjn άκάν^^ανΒ,Ιπ ακανϋαν 26) αρκ Β Ο V. Dein scrip^i αυτών
(sic)Men.,^7i*«;iai'^a/ffVoss.etrlqq.c.LXX, (i. e. ^Ιουδαίων) c. Β C F 0 V, αντον vulg.
19) Vossii δε post ηεριτμήχ9ητε 27) Art. ot post Vossium reslitui c.
omisi c. BCFOV LXX Men. Vocabiila FO V, deest in Β C Men. Tum είσι
καϊ τί λ^γει ; κα\ ττεοιτμηΟητε το Β C vnlg.
ακληρόν της καρδίας υμών desideran- 28) ^Ιηαονν auctore vet. Int. coni.
lur in C B, cuius qiiidem margini adscri- Dav. suffraganlibus nunc 0 V, viov Β C F
buntur. ler. 7, 26. Men. et plerique libb. irapress. Ex Β C
20) Ila lego c. Β C FO V, σκληρύ- FOV interpunxi \)OSt ηεριέτεμεν {CF 0
νετε vulg. περιίτεμε) ciim prius post ^Ιηύοΰν
21) καϊ deest in OV. (vldv) commate distinguerelur. Neque
22) Exclusi vulg. art. ό ante κύριος Codd. lectionem vlov piorsus ciim non-
c. BCFOV LXX ler. 9, 25. 26. nuUis conlempserim. Namque lesus est
BARNABAE EPISTOLA. IX. X. 21
maliis angelus docebal illos. Ait ad eos: ,haec dicit (lominiis Dcus ve-
sler' Λ'φίϊιίοιη novam lieic logem inveiiiu): ,noIite sercre super spiiias ;
circumcitliiiiini Douiino veslro.' Et quid vult sibi Doniinus liisce verbis?
,Circumcidile,' dicit, ,duritiara Cuidis vcslri, el cervicem veslram ne in-
durelis.' Alque iterum: ,ecce, dicit Dominus, onines geules incircum-
cisae sunt, ac praepiiliiim liabent; isle vcro popuUis* [ludaeoruni] ,eoide
esl incircumcisus.' Al inquies: et vero ille populus in signum focdciis
circumcidilur, Veruiii el circiimcidiinlur Syri oimies, ac Arabes, ac oni-
nes sacerdoles idolonmi. Hinc ergo i>erl!iienl illi qiioquc ad eorum le-
stanientum < Sed el Aegyplii circuiiicisiouem usurpaiil. Discile igilur,
filii, de omnibiis abuiide, quod Abraliamus, qui priiims dedit circumci-
sionera, in spiriUi prospicicns iii lesum circimicidil, arcanam Irium lit-
terarum doclrinain adbibens. Narral eniin scriplura: ,et circunicidit
Abrahamus e domo sua CGCXVHI viros.' Qiiae ergo illi in hoc dala est
cog:oitio ? Discile prinio dccem et oclo , dein Irecenlos. Decem aulcui
el oclo expriiiuinlur, per I decem, per II octo. llabes inilium iiomiiiis
lesu. Adhiic vero crux in figiira iillerae Τ graliain redeinplionis nosliae
eral signatura; quapropler ait .Irecenlos.' Ostendil itaque lesiim iii dua-
bus liUeris, et crucem in lerlia. Scit boc, qui profundius doiium doc-
trinae suae posuil in uobis. Nemo inagis germaiium a me accepit ser•
monem; sed scio, vos diguos esse.
X. Quae Moses de escis praecepil, spmlualiler capienda , quemadmo-
dum iam α Davide faclum esse videmus.
Quare autem 510*^6$ dixil: ,noiiiiiaiulucabili.s suemiieqiie aquilam iicque
accipilrem neque corvum nec ulluni pisccm, qui non babeal squaniam?'
(, ob proniis$ion(>m fac- 3ti) Aliler Gallicciolli: Ma porcho la
iri omncs i^enlps in ipsiiis croce iiolla Τ duveva avcre il bel niodello,
•«niine. dicc <? Irecenlo.
29) Refprenda videnlur »Λ (ion. 17, ol) καϊ Β (in lcxlu) C 0 V Int. vel.
26. 27., coll. Gen. 14, 1 J. Men., yuQ Β iii marg. Voss.
30) η om. Men. 38) τύ C Meii. Dein δυσϊ γράμ-
31) τοντω Β (' Men.. iui i^ ο V, μααι Η C c, viilg.
αντφ \Oss. De hiiiiiscemodi γνώοίως 39) k\u(f()iTov V 0, hic qiiideni cor-
gi-nere //. dispulavil iii libro: Das Send- iPcliim iri βμφυτον. VAr. supra c. 1.
schreibfn des Ap. Barnabas p. 83 sq. naturulem r=z nalura insitam.
32) Scripsi dixwoxfio c. OV ex aiia- 40) 1. <*. φ ΙμοΙ (ϋυς Ιστϊν, προς
lo|Eria anlecedentiiim , ίΓ/χ« χκϊ όχτο) τονς γνηαιωτέ(>ονς λ^γεσ&αι. Iiilellige
BC C. ΙηΙ. vel. el vulff. Vox (ϊ^κα οχ- γνώσιν. Ιιάί'ΐη γνηύιωτίροι- snut ac ίη
cidit ap. Mcn. Iii F extare iiiihi assi-ri- Ipiialii Kp. ad Kpli. c. 12. συμμύσται.
tur τό o(y.a οχτώ, Ιόίτη. ητα χτλ. (>lr. (Ίβιη. Ηοιπ. ΙΙοιιι. XIX, 25. ed.Diessel.
Cfr. Clem. .4lcx. Slroin. VI. r. 11. p. 7S2. 41) αλλά vulg.
PrndenliiinPsTcomachiampracr. v.5Gsqq. Ca|». X. 1) Lrgfs Mosaicas rituales
33) (ha (10, in hoc qiiidcin miila- allogorice cvitlicatitiir, (picin.Mlniodurn ab
luoi in ητα. OrigctM; uliis(pi(! Alcxainlriiiis racliim et
31) Rccepi hi dl L• ατανοος ex ad πκ^ϋπηι afvurn usqiic liic illic sciinus
BFOV cl var. lecl. ap. Vos»., οτι όί contimialuin.
ό σταυρός C, δτι όί σταυρός Meii. 2) Lifvil. 11. 1)<•η!. 14. LocuR a Clcm.
Η riqq. Alcx. laudatus Strom. II. c. 15. p. 464,
35) ταυ ημέλλίν F Ο V, f ημβλ- el V. c. 8. p. 077.
Itv Β C. Menardi ημίλλιν iam iii Clc- 3) οϋτί ηΰν ΙχΟ^υν S V el Ο, ίπ
rici ed. a. 1608 faclum esl ίμιλλ^ν, qno qiiidem οΐίΐί πάντα Ιχβίν ος lia-
qnod repetiit Hef. bt•» man. sec, οΐ/τί πάντα ίχ^υν, 6'fBC
22 BARNABAE EPISTOLA. X.
αύτώ',* Τρία ελαβεν εν ry ΰννεΰει δόγμ,ατα. Πέρας γε τοι λέγει^ αν-
τοΐς εν τω ^εντερονομίω' ,%αϊ διαϋ'ήΰομαι^ τιρος τον λαον τούτον τα
δικαιώματα μον/ Άρα^ ονκ εϋτιν εντολή Θεον το'' μη τρώγειν ; Μω-
ΰής δε εν πνενματι ελάληΰεν.^ Το ονν χοιρίον^ προς τοϋτο ειρ7]κεν'
ου μη κολληΰ•ήατι, φηβίν, άνθ-ρώποις τοιουτοις , οΧτινες όμοιοι είΰι
χοίροις. '^Όταν γαρ βπαταλώβιν , επιλανΟ-άνονται του κυρίου εαυτών
όταν δε ύΰτερηϋ-ώοιν^ επιγινώΰκουοι τον κυριον. Καϊ ο^" %οϊρος, όταν
τρωγτ)^ ουκ οϊδε τον κυριον υτκν δε πεινάζτ],^^ κραυγάζει' καϊ λαβών
ηάλιν^'^ ϋιωπα. ,Ουδε μη φάγης,^'^ φτ/σΐν, τον άετον, ουδέ τον οξυπτε-
ρον, ουδέ τον ικτΐνα, ουδέ τον κόρακα.^ Ου μη, φτ/σΐν/* κολληϋ-ηατ^^
άνϋ'ρώποις τοιούτοις , οϊτινες ουκ οϊδαβι δια κόπου καϊ ίδρώτος πο-
ριζειν εαυτοις την τροφην , αλλ αρπαζουΰι τα αλλότρια εν ανομία
αυτών καϊ επιτηροϋΰιν ,^^ ώς εν άκεραιοΰύντ} τνεριπατοϋντες}^ Καϊ
κα^"ημενα άργα ταύτα εκξητεΐ, πώς αλλότριας ΰάρκας καταφάγτ} , οντα
λοιμα Ty πονηρία αυτών. Καϊ ου μη φάγης, φηαϊ , σμ-ύραιναν , ουδέ
πολύποδα, ουδέ ΰηπίαν.' Ου μη, φηΰϊν , ομοιωΰ^ηβΎ} κολλώμενος άν-
ϋ•ρώποις τοιούτοις, οΧτινες εις τελο^ εΐβϊν άβεβείς , καϊ κεκριμενοι^''' τω
ϋ•ανατω ' ώς καϊ ταύτα τα Ιχ&ΰδια μόνα επικατάρατα εν τω βύϋ•ω νηχε-
ται, μη κολυμβώντα ,^'* ώς τα λοιπά, αλλ'^^ εν τ)] γτι κάτω του βυΰ•οϋ
κατοικεί. Αλλά καϊ τον δαΰύποδα ου φάγη , φηοίν.^^ Προς τί; Ου
μη γεντ(^^ παιδοφΰ'όρος, ουδέ όμοιωΰ'ηΰϊ) τοις τοιούτοις' οτι ο λαγωος
κατ ενιαυτον πλεονεκτεί^'^ την άφόδευϋιν. '^'Οΰα^^ γάρ ετη ξη, τοβαύτας
έχει τρυπάς. ^Λλΐ!^'^ ουδέ την υαιναν φάγτ}.' Ου μην , φηΰϊν ,^^ γένη
μοιχός, ονδε φΰ•ορευς, ουδέ όμοιω^ηβη τοις τοιούτοις. Προς τί ; Τοντο^^
γαρ το ζώον παρ' ενιαυτον άλλάαϋει^^ την φύΰιν, και ποτε μεν άρρεν,
ποτέ δε Ό-ήλυ γίνεται. Άλλα καί την γαλην^^ εμίΰηΰε καλώς. Ου μη
γαρ, φηΰϊν, ομοιω'&ήατ} τοις τοιοΰτοις, οΧους άκούομεν άνομίαν ποιοϋν-
4) Ίοις (sine accentu) λόγοις ]^. τοι 16)άλλά¥ 0\η\ξ.Ύ\\τηανιώνοϊη.^βη.
λέγει C. Post λέγει Men. add. λυγοις. 17) Libenter rescripserim : Ιπιτη-
^)όιαϋ^ησονται C et Β Men.intextu, ρονσι τους Ιν άκεραιοσύνιτ^ περιπα-
όιαβ^ήσομαι ulerque in marg., ut exh. τοϋντκς' y.ai γάρ /.α&ημενα αργά
Ο V. Deiit. 4, 1. ταϋτα. Vide Theophilum Antiochenum
6) άρα Β C Ο V. Lib. II. ρ. 110. De liisce porro legibus
7) το noslri omnes. Margini tamen similiter αλληγορεί Aristeas apud Euse-
Cud. Β Holsleniiis rubro adscripsit του, bium Praep. Evang. Lib. VIII. c. 9. p.
ab ipso poslea obliteratum. 320.; alio vero modo, ne plures memo-
8) Ιλάληαε C c. vulg. rem, Cyrillus in lulianum p. 317. et sqq.
9) Dedi το ουν χοιρίον c. BCFOV, Nec mirum, cum sensus allegoricus non
το (leg. τον) ουν χοΐρον Men., το ουν in ipsa re sit situs, sed a scriptoris pen-
χοίριον \oss. ^ deat ingenio. ΰαν. Cfr. Ps. 63, 5 — 7.
10) ό om. Men. Tum τρώγει V 0, 18) In vet. versione lat. additur sic
heic quidem correctum in τοώγψ aves istae solac sibi non acquirentcs escam.
11) πεινάύϊ] Β C 0 V. ' 19) κεκρυμμένοι CB, heic quidem
12) Codd. Β C post λαβών distia- κεκριμένοι rubro ad marg. Illud ma-
guiint commate, quod Men. et Voss. po- vult Gallicciolli, qui vertit: Non ti as-
siierunt post πάλιν. somiglierai, accoppiandoti con loro, a
13) In marg. Β nibro scriptura est quelli iquali iinalmente sono empj, e si
φάγει lineola postea inducta, in textu occultano per mettere altrui a morte.
φάγιτις cura rlqq. ΊηχΆ φηαϊ BC vulg. Adnolat autem: Cio meglio fa al pro-
J^) φηαϊ Β C vulg. posito, sapendosi che le seppie spargono
15) Integra lectio ap. Clem. Alex. et il loro atramento, e i polipi non so
vet. Int. extat ούδε όμοιω^^ησι;!. qual umore , che non li lascia distin-
BARNABAE EPISTOLA. X. 23
Tria dogmala in inlelleclu comprohendil. Porro ail illis Dominus
in deuterouomio : ,et disponam ad populiim hunc praecepla inea.' Nonne
ergo mandatum Dei esl, ne mandyrent? Est; sed Moses in spiritu
loculus est. Quapropter sic ,suem' ail, quasi dicerel: iion adhae-
rebis homiiiibus talibiis, qui similes sunt porcis. Nam cuni iii deliciis
vivunt, Domini siii oblivisciinlur; cuni aiitem deslilmmUir necessariis, Do-
minura agnoscunt. Et qiiidem porciis, quando comedil, dominum non
novil; quando auteni esiiril, clanial: et accepla ileruni esca lacel. ,Nec
mauducabis/ inquit, ,aquilam , neqiie accipitreni, neque inilvuni, nequc
corvum.' Non adhaerebis, dicit, iis bominibus, qui nesciuiU sibi laborc
ac sudore parare victum, sed aUcna rapiuiit inique; et cum vidcanlur
in simpHcilale ambulare, lamen abis insidianlur. Et aves islacj dum
oliosae sedent, quaerunt, qiiomodo alienas carnes devoreiit, suntque iu
malilia sua pesUferae. ,Nec manducabis,' inquil, ,muraenaiii, neque po-
lypum, neque sepiam.' Non , iiiquit, adbaerebis, iiec siinilis eris huius-
modi hominibus, qui in perpeluiiin impii sunt, el ad niorlem sunt adiu-
dicati; queraadaiudum isli piscicuH, soli maledicli, iii profundo volutaii-
lur, nec ul rebqui pisces emergunt, sed iii lerra, quae in profundo maris
est, degunl. Sed et ,Ieporcm,' inquit, ,ηοη coraedes.' Quamobrem? Id
esl, non eris puerorum corriii)lor, iiec similem le lalibus efficies; quo-
niajn lepus annis siugulis spurciim cubile mulliplicat. Quot enim annos vivit,
tot habet foramina. ,Sed nec byaenam manducabis/ Non profeclo eris,
inquit. aduller, neque corruplor puerorum, iieque tabbus assimilaberis.
Quarc ? Quia islud animal annualim sexum mutat, et modo fit mas, modo
femiua. Sed et muslelani iuslo odio proseculus est. Dissimileiu, inquit,
le praebebis viris illis, quos audiinus ore impiiro nequiliain patrare ; nec
gvere dal suolo io cui sono: geltano poi Haoc autom vox significal spurcum cu-
le loro trecce. ο nagelli iiilomo lc for- bile , (piod η λίβηρις (cunicubis) sive η
bici e famhe de' cancri e simili cro- λέπορις (piolaiuiis iioviim multiplical, ut
slacri , e col loro bccco forandone la inter oinnes rei vciiaticac (piodaiii iuodo
buccia, li divorano. peritos salis conslat. Lopus qnidem τρύ-
20) xoiliyi/SoiTaC, man.sec.oisupra. πας nunquam fodil, et quac habet cu-
JJl) Sic Codd. nostri omiies, άλλα Itilia z«/>* ηα^ραν polins rcnovat, uon
vulg. Deinde scripsiiniis κάτω c. FO V, χατ Ινιαυτόν. Quarc Colelerii veisio
χατά Η C el libri impr. ah Hefelio repelila quoniam lepus annis
22) Apud Voss. perperam irrepsil ό singulis auummullipliculdhaiiclonsmenle
anle ψησίν. prorsus aliciia esse videlur. Reclius vel.
23) γίνηται 11 0 V. bil. qttia lepics singulis annis facil ad
2i) ηλ(ον(κτη()\. Dein atioJtv- adsellandum singula foramina. Cfr. illi
aiv C 0 VB, hic nibro ad marg. άφό- oixoifO^oQoi Lp. Ιί,'ΐι. ad Lph. c. Ib.
QtvOiV. Recla liuius loci inkTpretatio 25) Vid. Clcm. Ale.x. Pacdag. II. c. 10.
pendct ab illa Tocis ntuooifO^OQog, qnac I'• 220. 221. 22.i.
praecedit. Non csl puerorum corruplor, 2(>) άλλα 0 c. viilg.
ut in periodo subscqiiciiti, iiec eo dicilur 27) Scribo υύ μην, φηύϊν c FOV,
sen«a, quo M«dea τιαιδοί^Ο^όρος, scil ου μη, (/ησί Η il viilg.
denolal, qiti iii (•xcidiiim rf-njin domc- 2S) Cfr. Clcin. Alex. I. I. Colel. in
»ttcanjm pronus dispcrsioiie forlunac noslr. loc. «Ί sqq.
alqne dissipalione familiae niiiiain in- 20) άλλάσση 0 V. Mox leg. γίν€-
leritamque accelerat, ideoqtic (ilios pcrdil. ται ν. iiostiis omtiibiis, codice F non
Ac ilhid quidcfD ob Vcncrem, niins mi- exccplo, yiyvtrtu vulg. ^
merosa» 8ncbifica.«i nimii* frcqnefilai: ad 30) γάλην \i V, γαλην d 0. Subiiidc
eas την cufodivaiV allegorice refcj-as. (μίσηη^ν 0 V.
24 BARNABAE EPISTOLA. X. XI.
τας τώ ΰτόματι δι'^^ ακαΟ-αρΰίαν ουδέ κολληϋ-ηϋτι^^ ταΐς άκα^'άρτοις,
ταϊς την άνομίαν ποιονΰαις τώ ΰτόματι. Το γαρ ζώον τούτο τω ΰτο-
ματι %νίΐ. Περϊ των βρωμάτων μϊν ονν Μωΰής τρία ά()7|Μ.ο;τα: εν
πνενματι ελάληΰεν οί δε κ«τ επίϋ-νμίαν της ΰαρκος ως περϊ βρωμά-
των χεταδεξαντο.^^ Ααμβάνει^* δε τριών δογμάτων γνώΰιν ^αβίδ, καΐ
λέγει ομοίως' ,μακάρως άνηρ , ος ουκ επορεύ&η^^' εν βουλτ] άύεβών,^
κα&ώς οί ί%%•νες πορεύονται εν ϋκότει εΙς τα βά&η ' ,καϊ εν οδώ αμαρ-
τωλών ονχ εΰτη,^ καϋ'ως οι δοκονντες φοβεΐΰΰ•αι τον κυριον , άμαρ-
τάνονΰιν ως 6 χοίρος' ,καΐ επϊ κα^εό^ρο;^'^ λοιμών ουκ εκάΌ'ΐΰεν,'^''
κα^•ώς τα πετεινά τα καθι5ίλ£ΐ'« εις άρπαγην. "Εχετε τελείως καΐ περϊ
της γνοόαεως.^^ ^Αλλ"^^ είπε Μωΰης' ,φάγεϋϋ^ε παν διχηλονν'^" καΐ μα-
ρυκώμενον.^ Τι λέγει; Ό"*^ την τροφην λαμβάνων οιδε τον τρεφοντα
αντον, και επ' αντώ άναπανόμενος ενφραίνεΰ'&αι δοκεΐ. Καλώς ειπε^^
βλέπων την εντολην. Τι ονν λέγει ) Κολλά6ϋ•αι μετά τών φοβούμενων
τον κνριον , μετά τών μελετώντοιν , ο ελαβον , διάύταλμα^^ ρήματος εν
TYJ καρδία, μετά τών λαλονντων τα δικαιώματα κυρίου και τ7]ρούντων,
μετά τών ειδότων , οτι ή μελέτη έργον εύτϊν'^^ ενφροΰννης , και μα-
ρυκωμένων τον λόγον κυρίου. Τι δε το διχηλονν; ''Ότι καϊ 6 δίκαιος'^^
εν τούτω τω κοΰμω περιπατεί, και τον αγιον αιώνα εκοεχεται. βλέ-
πετε, πώς ενομο&ετηΰε Μωβής καλώς. ^Αλλα πόΰ•εν εκείνοις^^ ταύτα
νοηβαι η ΰυνιεναι ; "^ΗμεΙς ονν δικαίως νοήΰαντες τας ίντολας , λαλού-
μεν, ως ήΰ•εληΰε κύριος. Αια τούτο περιετεμε τας ακοας ημών καϊ
τας καρδίας, ϊνα ΰυνίωμεν ταύτα,
XI. Baptismus el crux in V. Τ. praefigurala.
Ζ,ητήϋωμεν δε, ει ήμεληΰε^ τώ κυρίω προφανερώΰαι περϊ τού νδα-
τος καϊ του ΰτανρού. Περϊ μεν τού νδατος γεγραπται επϊ τον Ίΰραηλ,
πώς το βάπτιΰμα, το φερον εις αφεΰιν^ αμαρτιών, ου μη προΰδέ'ξων-
ται,^ αλλ' εαυτοί? οίκοδομήΰουΰιν.'*^ Αεγει ονν 6 προφήτης' ,εκϋτηΟ-ι^
ουρανέ, και επι τοντω φριξάτω ή^ γη, οτι δνο μεγάλα καϊ πονηρά
Ιποίηβεν 6 λαδς ούτος' εμε εγκατέλιπον ,'' πηγήν ζώΰαν ^ καϊ εαυτοΐς
ωρυξαν λάκκους ΰνντετριμμενονς,^ Μή^ πέτρα έρημος εΰτι το ορός το
31) Sic C. nostris Codd. omnibiis, graeca corrupta el diice vel. Int. in hunc
άιά vulg. fere modum castiganda esse videntiir:
32) κολληβ^ήσι OV. έχετε τελείανηερϊτηςβρώαβως γνώσιν.
33) Scripsi κατεόέξαντο c. Β C, 39) ^χχ^ ,„, Locus laudatus ap.
quod accuralius respondet versioni vet. ciem. Alex. Strom. V. c. 8. p. 677. et
perceperunt; ηροϋεδεξαντο F 0 V c. Paedag. III. c. 11. p. 298.
Voss. et reliquis. Excidit hoc verbum .^x p^ •. ,, o,
textui Menardi: Cfr. tamen c. 11. initio ^*^^ /if ?/ ^J ^'"• Tum ««ρυ>Γω,«ε-
ov μη προα^ξωνται. ^^^ ^• «P^ Men., qnam formam do-
34) Cfr. Clcm. Alcx. Strom. II. c. 15. "^«« d.alectns cum usitatiori ^τ,ουκω-
^gi μενον, ut est in F, hic et infra permu-
* db) Ιπορεν^η C,seaad oram Bea- ^^'^ non auserim ; μαρνκόμενον C.
tus vir , qni non ahiil etc. Ps. 1, J. ^^' '^'^^*
Tum χαΟώς Β. 41) 6 accessit ex Β F 0 V etlnt. vet.
36) κα&ίδραν V, etiam Β pr. man. Vhb. την τροφην λαμβάνων — τϊ υνν
37) Ικά^ισε Β C c vulg. λ/ρ'ε* ηοη extant in C. Cfr. Iren. V, 8.
38) Ita Β C F OV Men., cui quidem 42) είπεν 0 V.
BARNABAE EPISTOLA. X. ΧΙ. 25
adhaerebis iiiipuris islis femiuis, qiiae infandiim facinus ore perpelrant.
ADimal eiiiiii illuil ore concipit. Moses igilur tle escis loquens Iria de-
creta loculus est iii spirilu; illi vero , iiixla carnis ciipidilatcm, (iiiasi
de escis simpliciter egisset, acceperunt. David vero horuin trium nian-
datorum sensum spiritualcm comprehenilit, cl ait simililer: ,beatus vir,
qui iion abiit in coucilio inipiorum,' siciil ii pisces ambulaiit in leiiebris
ac maris profundo; ,et in via peccatorum non stelil,' sicut ii qui viden-
lur timere Doniinum, et veluli siis peccanl; ,cl iu calhedra irrisuriiiii
non sedil,' quemadmoduui aves quae ad rapiiiam sedcnl. Ouinino sciisus
spiritualis cognitioni adlendatis. At Moses poiro dixit: ,nianducabiUs
omne bifidum ac riiminans.' Quid ail? Ruminaus est is, qui accepta
esca meminit niitrientis, ct satialus dc co [nulrilore] laelatus conspicitur.
Recle dixil Moses, respiciens ad maiidalimi. Quid ergo ail^ Adhaerciidum
esse ad eos, qui liQienl Doininum, qui in corde meditanlur, quod ac-
ceperiint praeceplum, qui loquunlur ac servant mandala Domini, qui
sciunt, medilationem opus esse laeliliaej et Domini sermonem ruminant.
Quid vero sibi vult bifidum? Quod et iustus in hoc mundo ambulat, et
sanclum exspeclat saeculum. Videle, quam pulchre sanxcrit Moses. Sed
undeDam ilHs baec inlelligere ac coniprehendere ? Nos vero iuste maii-
data iDtelligcules loquimur, quomodo Dominus istis praeceptis sibi voluit.
Proplerea enim aiires nostras et corda circumcidit, ut ista animadvertamus.
XI. Baplismus el crux in F. T. praefigurala.
Quaeramus vero, an Domino curae fuerit, praeraonere de aqua el
de cnice. Et quidem de aqua scriptum est in Israclitas, quo niodo
bapUsmuiii , qui aflTert pcccatorum rcmissioneni, non sint recepluri, sed
alium sibi paraturi. Dicil itaque prophela: ,obslupcas coelum, et super
hoc iohorrcal lerra, quia duo magna et niala fccit populus hic: me de-
reliqueruoL, fonlein vivum, et foderunl sibi cislernas conlritas. Num-
quid pelra slcrilis* [aquanim expers] .osl nions sanclus mcus Sion?
43) βίάαταλμα nec apiul srriptores 3) ηροαδέ'ξονται 0 V.
claseicos, nec in V. el N, T., nec apud 4) Nori nccessum esse piilo, ul cum
Dn Cangiam reperilur. Dcrivandum cst Vossio et Col.reponamus ο/;ίονο^αί^(Τοι;σ'Λ;
a άιαστ^λλοιιαι, imperare,praecipere. II. riam τω υϊκοδομίΐν ini>Uluendi vel fa-
Vox βιάαταίμα occurril ap. Clem. Alex. cicndi vis incssc itolest, ducla ab aedi-
I. c. Pro Οίάσταλμίζ Meri. Ιί-μί viill iiciis inctapliora. Dav. Inlelligil Hartiabas
βιάγαλμα^ quam vocom ego quidcm noti «rehra ct siipeistiliosa Iiulaeoniin bap-
cognosco. Fortasse όιάγγΟ.μα. lismala, Mcii. Scjibo οίκυδομησουαιν
44) Sic ecr. iioslri Codil., Ιατι vulg. ^• *^ ^^ οϊκοδυμηαοναι \\ C νπίμ. Cfr.
45) y.nX 6 dixuiog a\u\\ raliorifi ha- i^bnc. 7, 4.
biU Codd. F 0 V, ubi esl ό J/;i«/Of. x«l h) ίκστηΟι. BCV, ίχΰτητι Men.,
iv, iri Β C viilg. 6 δίκαιος Iv. txaiaiH 0 Voss. Jer. 2, 12. 13.
46) alhjv var. ΙίτΙ. ap. Vossinm. Mar- L') \ '" ^^,'"""• Ρ'• «"PiniHl.lil.nu est.
Kini Β ad.scriptum o«l la. Ι'ύ.λον, poslea ^ '} γ>^«^^^•"^οί; ^> V. I.. ...;.γκ C. :
oblileratiim (lerelnjuerunl fonlem vtvum. Dc bap-
47) I. e. bidad.s. Men. '""''^• i«^«^i ^'-ί•- ^^' . . _ .
8) rorlassc Iim; <!l. a|Mi<l LXX lcgcn-
Cap. XI. ^l) ήμ0.ησ€ scribo c. CF uum ρΜσυντίτρημ^νους {συνπΊρηίνω)
Men. Voss., ημαψίν 0 V, ^μ^λησε Β. = fissas, pcrforatas, iil iiic Tafr-liiis V.C.
2) ttau6Qov wftaiv leg. pulat Men. moncl. //.
Cfr. Francke 1. r. i•. %7 mj. 9) igai. 10, 1. 2.
26 BARNABAE EPISTOLA. XI.
ayLov μον Σιών^^ "Εύεΰ&ε γαρ ως πετεινού νοΰΰοϊ, ανιητάμενοι νο6-
ΰιας^'^ ίιφΐ^ρημένης.' Καϊ πάλιν λέγει 6 προφήτης' ,εγώ^''^ πορεύϋομαι
εμπροβϋ-έν 6ον, καΐ ορη ομαλιώ, %αϊ ^ύρας χαλκάς ανντρίιρω, %αϊ μο-
χλούς ΰιδηρονς ΰυν&λάΰω,^^ καϊ δωΰω ΰοι '^ηβανρους ΰκοτεινονς, από-
κρυφους^ αόρατους, ϊνα γνώϋιν^"^ οτι κύριος ο Θεό?.* Καϊ' ,κατοι-
κήΰει^'^ εν νψηλω ΰπηλαίω πέτρας Ιοχυράς.^ Ε^τα τι λέγει iv τω υίω ;
,Το^"^ ύδωρ αύτοϋ πιΰτόν βαΰιλέα μετά δόξης Ο'ίρεβϋ'ε, καϊ ή 'ψυχή
νμών μελετηθεί φόβον κυρίου.'' Καϊ πάλιν εν αλλω προφήττ} λέγει '
,εΟται ο ταϋτα ποιών ως το ξύλον το πεφυτευμένον^^ παρά τάς διε-
ξόδους των υδάτων, ο τον καρπον αύτοϋ δώΰει εν κκί.()ω αύτοϋ ' καϊ
το φνλλον αυτοϋ ουκ άπορρυήΰεται, καϊ πάντα, οΰα αν ποιή, κατευοδω-
'ϋ'ηΰεται. ϋυχ ούτως οι αβερεις, ουχ ούτως αλλ ή ωΰει χνονς , ον
εκριπτει ο άνεμος απο προΰωπου της γης. ^ια τούτο ουκ αναΰτη-
ΰονται άΰεβεΐς εν κρίΰει , ούδε άμαρτωλοϊ εν βουλτι δικαίων ' οτι γι-
νώακει κύριος όδον δικαίων, καϊ όδος άϋεβών άπολεΐται.^^^ Αίΰϋ'άνεΰΌ'ε,
πως το νοωρ και τον ΰταυρον επι το αυτό ωριβεν. ίουτο γαρ λέγει
μακάριοι, ο'ί ,^'^ επϊ τον ΰταυρον ελπίΰαντες , κατέβηϋαν εις το ύδωρ,
οτι τον μεν μιαΰ'ον^ λέγει^^^ εν καιρώ αύτοϋ' τότε, φηΰϊν , άποδώβω.
Νϋν δε λέγει' ,τά φύλλα ούκ άπορρυήΰεται.'^* Τοϋτο λέγει' οτι πάν
ρήμα, ο εάν έξέλΌ•τι ε'ξ υμών άιά τοϋ ΰτόματος iv πίΰτει καϊ άγάπτ},
εΰται^"* εις επιΰτροφήν καϊ ελπίδα^^ πολλοίς. Πάλιν έτερος προφήτης
λέγει ,και ην η γη του Ιακωρ επαινουμενη τταρα παΰαν τήν γην.
Τοϋτο^^ λέγει το ΰκεϋος^^ τοϋ πνεύματος αύτοϋ ^ ο δοξάΰει.^"^ Είτα τι
λέγει; ,Καϊ^^ ήν ποταμός ελκών εκ δεξιών ,^^^ καϊ άνέβαινεν εξ αύτοϋ
δένδρα ωραΓα* καϊ ος εάν φάγγ) εξ αυτών, ί^^ί^εται εις τον αιώνα.'
Τοϋτο λέγει, οτι ήμεΐς μεν καταβαίνομεν εις το ύδωρ γέμοντες αμαρ-
τιών καϊ ρύπου, ^^ καϊ άναβαίνομεν καρποφοροϋντες εν ττ) καρδία τον
φόβον καϊ τήν ελπίδα εις τον Ίηΰοϋν^"^ έχοντες εν τω πνεύματι. ,Καϊ
ος^'" εάν φάγτ} από τούτων, ζήΰεται εις τον αιώνα.' Τοϋτο λέγει, ος
αν, φηΰϊν, άκούΰτι^'^ τούτων λάλου μένων , καϊ πιΰτεύΰτ] , ^τ^σεΓα^ εις
τον αιώνα.
10) ^ιών LXX, Σινά C Ο V vulg. 15) Isai. 33, 16. Sensus : Christus
In β αίτιον μου (ίινά, ad oram άγιόν. est aqua pcremiis, in cacumine montis
li) νοασοϊ — ι^οσσί«? scripsi c. VO, fonlem habens. H. κατοίκησης 0 \.
in quo quidem postliac νεοσσοί factum 16) Isai. 33, 16 — 18. Sensiis : In
est ; νεοσσοί — νοσσιάς Β C F, νεοσ- perpeluum gratia Chrisli vobis adfluit ;
σοι — νεοσσιΰς vulg. Apnd LXX quo- aliquando vero videbilis etiminmaiestate,
que Isai. 16, 2. occurrit forma conlracta el replebiinini reverentia. H.
νοσσός. In C Men. άνιστάμενοι ρ. 17) ^^ ^^ ξ^χ^^ ^^ ηεφντευαένον
άνιητάμενοι, Β in textu άνιστάμενοι, ^ (^i^ ^ρχ^ι) ς q y, ως το ξύλον ηεφν-
ad oram άνιπτάμενοι. Sensns: Sinc τ^νμένον Men., ώσπεο ξύλον το ηε~
me eritis sicuti piilli nido privali. φντενμεΥον Β (in rnaig.) Voss. lu C
12) Isai. 45, 2. 3. Sensus: Per pro- ^^\ ο^-^^. ^ήί tamquam lignum , quod
phetani Christus de sc nuntiat: ,Ego — pianiatum est secus decursus aquarum.
fons viviis (iit supra) — beabo vos.' H. jj^ laplismo et cruce. Cfr, Ps. 1, 3—6.
13) σννηάσω Β C c. vulg. , σνν~ jg^ . ^^^j^j c. Β C F 0 V.
κλάσω (sic) V, συνκλασω 0, cui favet m i> - λγ
συγκλάσω LXX. συγκλάν μοχλούς vix ^^> tni\ oss. male.
dici polest. 20) άπόλειται correctum in άπο-
14) γνώστη = scias, ot o'. λεΐται 0.
BARNABAE EPISTOLA. Χί. 27
Erilis enira velut avis piilli avolanles, iiido ablalo/ El riirsiis ait prophela:
,ego ibo anle te, el montes complanabo, et porlas aeiieas coiiteram, et
vecles ferreos confringam ; et dabo libi ibesauros occultos, absconditoSj
invisibiles, ut scianl quia ego Domiims Deus/ Et: ,habitabit iii excelsa
spelunca pelrae fortissimae.' Deiude quid ail deFilio? ,Aqua illiiis fide-
lis' [perennis] ; ,regem ciim gloria videl)itis, el anima vcslra meditabitur
tiniorem Domini.' Et ilerum in alio prophela dioit: ,erit qui baec fe-
cerit, tanquain ligniim qiiod plantalimi esl secus decursus aquarum, quod
fructuni suum dabit in leuipore suo; et foliuni eius noii defluctj et om-
nia, quaecuuque faciet, prosperabuntur. Non sic impii, non sic; sed
tanquam palea, quam venlus dispeUit a facie terrae. Ideo iion stabunl
impii in iudicio, neque peceatores in consilio iiistorum; quoniam novil
Dominus viam iustorum, et iler inipiorum peribit/ Aniniadverlite , quo-
modo aquam et crucem simiil descripsit. IHud cnim significat: beali,
qui, cum sperassenl in crucem, descenderunt in aquaiu ; quia raercedeni,
inquit, in tempore suo habebunt, id est, liinc relribuam. Nuuc vero ait:
jfolia non defluenL' Hoc signiticat: omnis sermo, qui ex ore vestro
exierit m spe et caritale, erit in conversionem ac spem nuillis. Rur-
suni alius propbeta dicit : ,el erat terra lacobi laudata supcr omnem ler-
ram/ Haec significant vas spiritus eius, quod glorificabit. Deinde quid
dicil? ,Et erat fluvius a dexlra fluens, et ex eo emergebant arbores
pnlchrae: el quicunque ex illis manducaverit , vivet in aelernum.' Hoc
ait, quod nos descendimus quideni in aquam pleni peccatis ac sordibus ;
iode autem eraergimus fructum afl*erentes, in corde timorem et in spi-
riUi spcm in lesum habenles. ,El quicunquc ex illis iuaiiducaverit, vivel
io aeternum/ Id dicit: quicumque eos audierit prophelanles , et credi-
deril, rivet in perpetuum.
i
21) tS^iOe Β C vulg. respicere (int) καϊ αύτος vntQ των
22) ο? om. C Men. ημετέρων αμαρτιών ημελλε το σκεύος
23) D«r. Icg. putal εξει. του πνεύματος πουσφέρειν χ^^υσίαν
24) Dedi άηο(ί(>υήσεται c ΰ C Κ Ο V c 7.), vix crediderini ; ohstal cnim ver-
yfU.lect ap. \oss^ ά7ΐο(ίρνη0^ήσετκι\\ι\^. l)um , sive legis άοξάσει , sive ό^οξάζει.
25 1 iatk V 0, tn hoc quidem mula- Locus polius ud id prospicit tcinpus,
tniD in Tulg. quo Chrislus cum gloria ad niutidum iu-
26) intatQOffTiv <fk καΐ Ο.πίδα (iicandiim adpyrehil.
Β C Men. 30) Evulgavi δο'ξάαει c. C F 0 V cl
27) Sopbon. 3, 19. Meii. ex coiiieclura, δοξάζει Β Mcii. i»
25) Clem. Alex. Slrom. III, 12. p. .550. lcxlu c. Iiil. vet.
xut ην η γη τον *Ιαχώβ ίπ(ανουμ(νη 31) Ezech. 47, 12.
;r. 7ΐ. τ. y. , <(ησϊν 6 τιροιιητης , το 32) δεξειών Ο.
αχίνος πνεύματος αυτός ύο'ξάζο)ν π=: 33) ρύπους Ιομΐ νιιΐΐ Μοιι. Malc.
ifte Inudant corpux humanuvi. liarnabas 34) είς τον Γν (λ Vossii var. lect.
dixil: llaecterba ufjnificanlcorpus Chrisli, vlov j». ^ίηύούν ex eiTonca iiilcrprela-
quod propheta laudibus e/jferl. Alias την liotic sigli Γν I». vv (Ιηύονν ρ. vldv)
γήν ^Ιαχώβ de novo populo Dei scu de urla i-ss*; vidi-liir.
coela Chn.stianonim int''rpn'tatiis κιιηι. 35) ώς Mcri.
Cfr. libelhim meam : Das Spridschreilwn 36) ακούσει Ο V. l)i.'iii scripsi λα-
de» Αρ. Baniabas. Tiibing. 1840. p.95. //. λουμ(νο)ν ν. U (iiiarg.) FO V var. Icct.
29) Voc. σχεΰος glorificatnm Cliristi ap. Voh«., καλουμένων Β (loxt.) C vulg.
corpas ad saaiflciam io cnice oblaliim Tiim πιστεύσίι ρ. ηιατεύση Β C Ο V.
28 BARNABAE EPISTOLA. XII.
XII. Alibi quoque in V. T. crucis el Chrisli menlio lypica.
^Ομοίως πάλιν περ\ τον βτανρον ορίζει εν αλλω τν^οφηττ} λεγοντι '
,κο;1' τιότε ταντα ΰνντελεΰϋ^7}ϋεται ; Αεγεί^ ανρίος ' όταν ξυλον κλιΌ^ί^ καϊ
αναΰτη καϊ^ όταν εκ'ξνλον κί^αο; ΰταξτ}.^ "Εχεις πάλιν επϊ ΰτανρον, καϊ του
ΰτανρονβΰ-αι μέλλοντος. Αεγει δε πάλιν εν τω Μωοτ}, πολεμονμενου
του Ίΰραηλ νπο των αλλοφύλων^ Κα\ ϊνα υπομνηϋϊ] αυτούς πολεμον-
μενους , οτι ^ιά τάς αμαρτίας αυτών παρεδόΰ-ηΰαν εις ϋ-ανατον , λέγει
£tV' T^V'^ καρδίαν Μωΰη το πνεύμα, ϊνα ποιήϋΎ) τύπον ΰτανρον, και
του μέλλοντος πάϋχειν ' οτι , εάν μη^ ελπίβωΰιν ίπ' αντω , εις τον αι-
ώνα πολεμηϋ^ηΰονται.^ Τίΰ-ηΰιν"^ ούν Μωΰης εν εφ' *εν οπλον εν
μέΰω της πηγης,^ καϊ ΰτα&εϊς υψηλότερος πάντων ενέτεινε τάς χείρας,^
καϊ ουτω^" πάλιν ενικ«" ο Ίΰραηλ. Είτα, οπόταν πάλιν κα&εΐλε , πά-
λιν^'^ εθ-ανατοϋντο. Προς τι; "Ινα γνώΰιν , οτι ου δύνανται ΰωΟ^ηναι,
εάν μη έπ αύτώ^^ ελπίΰωΰιν. Καϊ εν ετέρω προφ7}τγ} λέγει' ,ολην^^
την ημέραν εξεπέταβα τάς χεϊράς μου προς λαον άπειΰΌυντα καϊ άν-
τιλέγοντα όδώ δικαία μου/ Καϊ πάλιν Μωϋης ποιεΐ^^ τύπον του Ίη-
6οϋ {οτι δει αύτον πα&εΐν , καϊ αυτόν ξωοποιηβαι ,^^ ον δό^ωΰιν απο-
λωλεκέναι εν ΰημείω),^'' πίπτοντος του Ίΰραηλ. Έποίηΰε^^ γάρ πάντα
οφιν δάκνειν αυτούς, καϊ άπέϋ'νηΰκον ,^' επειδή η παραβαΰις 5ια του
όφεως εν Εύα γέγονεν ϊνα ελέγ'ξϊ} αυτούς, οτι δια την παράβαΰιν
αυτών iv -θλίψει 'Ο'ανάτου παραδοΌ'ηβονται. Πέρας γέ τοι αυτός Μω-
ΰης εντειλάμενος , ,ούκ εϋταΓ^' ύμΐν ούτε γλυπτόν ^ ούτε χωνευτόν εις
Θεόν ύμΐν ,^ ποιεί, ϊνα τύπον του Ίηΰοϋ δείξτ}. Ποιεί ούν Μωΰη ς
χαλκοϋν όφιν, καϊ τίΟ-ηβιν εν δοκώ ,^^ καϊ κηρύγματι καλεΐ τον λαον.
Ελ'χτόντες ούν iπϊ τό αυτό, εδέοντο Μωΰέως, ϊνα νπερ'^'^ αυτών άνε-
νέγκη δεόμενος περϊ της ιάΰεως αυτών. Είπε δε προς αυτούς Μωΰης '
Cap. ΧΙί. 1) Εχ libro apocrypho. impleiat impudentissimns iste nebulo.
Cfr. Iltig. hisl. eccl. p. 131. sq. //. Quem- Vossius. In Cod.Barberino vocem ταϋτα
admodnm Ignatius siios habnil iiiterpola- eadem excipinnt, quae exscripsit Vossius,
lores, quiilliimcorruperint: ita neqne de- his lamen siibiiinctis καϊ εΙρήνη πολλή
fuit, quiid ipsnm quoqueinBarnaba licere γεγονεν ini της βασιλείας νεβρώϋ•
sibi crediderit. In altcro enim Romano y.ca μονήτονος a/Qi της σήμερον, Ιπϊ
codice haec sequebanfnr: καϊ πότε δε της βασιλείας νεβρώχ9 καϊ πον-
ταύτα των ηρώων Τύγχανε , των τίππυυ νιου χάμ ουκ ήν. Holslenius
τέκνων του Σήμ, καϊ αυτός πρώτος hoc additamento uncinis incluso atque
Ιβασίλευσεν Ιπϊ της γης. τφ δξέητα- obliterato margini inscripsit: Ihic octo
κοσιοστω ετει της τρίτης χιλιάδος folia ex nescio quo alio operc irrepse-
Ικτίσϋ^η Βαβνλών ή μεγάλη, καϊ ^βα- rant, scriptoris rcccnlissmi et nugacis-
σίλενσεν ^v αύτ\] ΝεμρώΟ , καϊ μετά simi]. Hinc suspicor, Holstenii apogra-
ταυτα Ιποίησαν εαυτοΐς νΐοϊ Χάμ phum prodisse ex Cod. PP. Theatinorum
βασιλέα, ov το όνομα ΙΙούτιππος, καϊ a Vossio qnidem collato, sed Romae non
TO) επτακοσιοστω Ινενηκοστω Ιννάτφ iam superstite.
ετει της γ χιλιάόος , ετει δε τρίτο) 2) Dedi Αέγει c Β C F Ο V Men.,
της βασιλείας Νεμρώθ, εηεμψεν αν- χ^χ χ^γ^,, vet. Int. elVoss., cui adhae-
δρας δυνατούς Ικ των νίών 'Ιαφεϋ γ^^^ Cot, gt qui eum repetierunt.
σοφούς πάνυ τεχνίτας καϊ άρχιτέ- 3) Εχ. IV. Esdrae 5, 5.
κτονας, και κατηλ')-ον επι την εωαν ...,,., . , ^ -, ,-
ποόςΜονήτονα νΐόν Νώε, καϊ φκο- 4) Intelhgendus Amalec Exod. 1/
δόμησαν αύτψ ηόλιν, καϊ Ιπωνόμα- 18 sqq. Meuardus refert ad lustin. Dial.
σαν αυτήν Μονήτονα κατά τήν προ- f- TiTPh; »• 11 • Ρ' /,^-^• Tert. adv.
σηγορίαν αυτόν. Sed haec satis ad Ι"^• ^- 10- adv. Marc. III, 18.
gustum. Plures enim paginas nugis istis 5) καϊ εΙς ρ. εΙς Men. Tum μω-
BARNABAE EPISTOLA. XII. 29
XII. Alibi quoque in V. T. crucis el ChrisU menlio typica.
Similiter et enicem significal in alio proplieta dicente; ,et quando
haee consumiiiabiintur ? Dicit Dominus: ciim lignum iiiclinatum' [succisum]
,demio erectiim consUterit, et cum de ligno sanguis stillaveriL' Habes
ilenini de cruce, et de eo, qiii erat cruci affigeudus, praesagiiim. Ad-
huc vero hac de re dicil in Mose, quando Israel impiignabalur ab ali-
enigenis. Et ut commonefacerct eos , quod ])ropter peccala sua trade-
rentur ad morteni , ad cor 3Iosis dicil spirilus , iit faciat figuram crucis
el eiiis, qiii erat passurus; quia, si in hunc iion speraverint, in perpe-
liium vincenlur. Posiiit ilaque Moses ariiia su})er anna in medio ag-
geris, et omnes supereminens nianus extendit, sicqiie rursus Israelilae
viocebant. Cum autem ilerum nianus deinillebat, iterum occidebantur.
Cur hoc? Ut cognoscerent , quod non possent servari, nisi per spem in
illom. Et in alio propheta dicit: ,tota die expandi maniis meas ad po•
pulum iDcreduIum et coulradicentem viae iustae meae.^ Et iterum Mo-
ses facit figuram lesu (qiiod passurus esset, et vilara praebiturus ipse,
quem putabant necasse in signo crucis) cadente Israel. Quoniam enim pec-
catum per serpenlem in Eva conligitj effecit Deus, ut ciincti serpentes
morderent eos; et moriebaulur, ul argueret eos, quod propter peccala
sua in angustias mortis esseut Iradeiidi. Denique Moses, qui praece-
perat: ,ηοη erit vobis neque sculptile, neque conflatile in Deum vestrum,'
ipse id facit, ut ostendat figuram lesu. Facit ergo Moses serpentem
aeDetim, ac coUocat in Irabe, alque per praeconem convocat populum.
CoDgregati igilur orabant Mosen, ut pro ipsis sacrificaret, deprecans pro
sanauone eonim. Dixil autem Moses ad illus: ,euui/ inqiiit, ,aliquis ex
oitH 0 \\ μωσ^α Β et rorsan C, ubi 13) inl σταυρφ Davis. Vetus Int. :
T^ ηνίϋμα. in cruce Christi. Subinde έλπίσωΟί
i
6) lu perpttmmm ttHctntur, ita ut num- Β C vulg
qua Tictoram iagmn excnlere possint; 14) isai. (jS, 2. Cfr. lustin. Apol.I.
■am Iwec est inlcrdum vis ^τΙμ πολί- „. 35. Djai. c. Tryph. n. 97.
μον^αι. CUr. I5) noitiv C
') riOijai B. 16) Ita Dav., ίωοττοιτ/'ίΤουοΤίΟ V Men.,
8) ηηγης Β, πηγμης C, idein est qui coni. χ«* οτι αυτός Ιζωοποίησε
ηοίγμης ιη Ο V, πηγής correctum ιη \^ ρ, ^ et quia ipse viviiicavit, iierape
ηηγμης Men., qui quidem adiiotat: genus humanum ; ζωοποιησουΰιν Β C.
Loco της πηγμης legendum pulo ioi) Xum άόξυνσιν ρ. όυξωσιν Ο V. Su-
πηγματος, quod Ijoc Ioco est atjger, li- j,i„de ^πολωχέναι ρ. άπολωλε/.έναι C.
cel impropne. Nam proprie πήγμα 17) Sc.Tot;ar«i;(Joi/.Cfr.lustin.DiaI. c.
«ea pe(^a est macbioa ligtica seu cuii- Tryph. n. 72. n. 1)4.
ligiuUJo imtar poutis, iii qua qiiis slat, ι^,χ ν οι <> ι ο « >■
«Γ aliis eminci.s ab oiDuibus vidcalur ^ ^Ta ^^' ^ Ί?•/"'"\^Λ i^'
■^ _, I .• ' rr' I ' of Jfiorii mulatuni iii ovx (σταΐ (sic)
mno esl leclio ;n?yi?i. Πηγή \el παγη, ^ ^. ^? Γ)
uli apud llesvcbium , locnin exttlsum * • *, i^.
signiUcaU * 2\) έν άοκφ (iull, Ινάύξως BCO\
9) lU cnix effigiabaliii. '^''^"• 'Ί I>l<'n<l<»c cdill. Uecluin iara vi-
10) otJzii^ t. BC Mcri., οί;τωί F Ο V ^'l ^^I^'"•
Voes. el rlqq, edilt. 22) ΰπ^ρ D (lcxlus) C c. vulg., πίρΐ
l])ApiidM«n.>Uy£(addilaranle/}//'xa. Β (marg.) 0 V var. lecl. ap. Voss. Sae-
12) ilodm C el ed. Men. vocc. x«- piiis pra('|»osiiio uri^Q in Cudd. a libra-
»7ίΓλ#, πάλιν cxcideruut. riis ιπ,-ιΙ*; |triniulala esl t•. π(ρ(.
30 BARNABAE EPISTOLA. XII. XIII.
,οταν, φηοΐν ,^^ ^^]%^]} τι? νμών ^ ελ&έτω επϊ τον οφιν τον επϊ του
^νλου επίκεψενον y καϊ ελτΐΐΰάτω ταοτενΰας ^ οτι νεκρός ων δύναται
ξωοποίηΰαι' %αϊ παραχρήμα ΰωϋ'7]οεταυ.^ Καϊ ούτως εποίονν. 'Έχεις
'λαϊ'* εν τούτω ττ/y δο'ξαν τον Ίηΰον , οτι εν'^'' αντω πάντα, καϊ εις
αυτόν. Τι λέγει πάλιν Μωβης rc5^^ Ίηΰον, τω τον Ναυη^'' νιώ, Ιπι•
3•εις αντω τοντο όνομα, οντι προφήττ}, ί-να μόνον ακουΰτ) πας ο
λαός, οτι πάντα ο πατήρ φανεροί περϊ του νιου [αντοϋ]^*^ Ίηΰον υίω
Ναυη; Καϊ επι&εϊς τοϋτο όνομα, οπότε έπεμψε κατάύκοπον της γης,
[εϊπε]'^^ ,λάβε^^ βιβλίον εις τας χείρας 6ου, καϊ γράιρον α λέγει κύ-
ριος' οτι εκ ριζών έκκόιρει πάντα τον οίκον του ^Αμαληκ 6 υιός του
Θεοϋ ίπ' έΰχάτων^^ των τϊμερών.' "Ιδε,^'^ πάλιν Ίηϋοϋς ούχ υιός
άνϋ•ρώπου , αλλ' υιός του Θεοϋ^^ τύπω καΐ^*^ εν ΰαρκϊ φανερω&είς.
Έπεϊ ούν μέλλονΰι λέγειν, ort^' ο Χριΰτός υιός εΰτι ^αβ\δ , φοβού-
μενος καϊ ϋυνιών την πλάνην των αμαρτωλών λέγει* ,είπεν ο κύριος
τώ κυρίω μου' κάί^ου εκ δεξιών μου, εως^^ αν ϋ-ώ τους εχΰ'ρούς ΰον
ύποπόδιον τών ποδών αον.' Καϊ πάλιν λέγει οντως^^ Ήβαΐας' ,εϊπε
κύριος τω Χριύτω μου κυρίω ,"^*^ ου ίκράτηϋα της δεξιάς αύτοϋ , επα-
κοϋΰαι εμπροβϋ'εν αυτοϋ εΌ•νη, καϊ ιΰχύν βαΰιλεων δια^ρηξω.'^^ "Ιδε,
πώς λέγει ^αβϊδ αυτόν κύριον καϊ υίόν Θεοϋ.
XIII. De populo haerede.
Άλλ' ϊδωμεν, εΐ ούτος ο λαό? κληρονόμος^ η ό^ πρώτος, καϊ ει τ}
διαϋ'ηκη εις ημάς, η εις εκείνους.^ Άκούΰατε νυν περϊ του λαοϋ , τι
λέγει η γραφή. Έδεΐτο δε Ίΰαάκ περϊ '^Ρεβέκκας^ της γυναικός αύτοϋ,
οτι ϋτεΐρα ην' καϊ ΰννέλαβεν είτα. Καϊ^ εξηλϋ'ε '^Ρεβέκκα πν^έΰϋ'αι
παρά κνρίον , καϊ είπε κύριος προς αύτην' ,δύο^ ε&νη εν τη γαβτρί
ΰου, καϊ δύο λαοϊ εν τη κοιλία ΰου, καϊ λαός λαοϋ υπερέχει, καϊ 6
μείζων δονλεύΰει τω ελάΰΰονι.^ Αίϋΰ'άνεβϋ'αι^ οφείλετε, τις ό Ίΰαάκ,
τις η '^Ρεβέκκα, καϊ επϊ τίνων δέδειχεν , οτι μείζων ο λαός ούτος, η
εκείνος. Καϊ εν άλλη προφητεία λέγει φανερώτερον 6 'Ιακώβ προς τόν
Ίωβηφ τον υίον αύτοϋ, λέγο^' ,ιδού ,'' ουκ εΰτέρηΰέ με κύριος του
προΰώπου ΰου' προΰάγαγέ μοι τους υιούς 6ου, ίνα εύλογη6ω αυτούς.'
Καϊ προ6ηγαγεν Έφραϊμ καϊ τόν Μανα66η, Ο^έλων ϊνα εύλογηϋ•η^^ οτι
23) φησί vulg. et Β C , qiii snbinde 31) [είπε'] Cot. ex Int. vet.
scr. a€ix&y τις ut ediderat Men. c. lec- 32) Exod. 17, 14.
tione quidem marginali δηχϋ^ι^. Num. 33) ^tt' αϊαχάτων 0 V.
21, 9 sqq. * 34) Codd. BCOV εϊδε idem valet
24) oi Men. ac ϊδε, ut Cot. c. Int. vet. recte coni.
25) Coloss. 1, 16. Cfr. Hebr. 1, 2. pro ol 6k viiig.
Finis legis et prophetarum Christiis. 35) Articuliim ό ante νιος avS^. ct
26) Iv τφ ρ. τφ Β ad oram. νίός τ. ϋ•., qui est in Β C vulg. , omisi
27) νκβή Β. c. Ο V sublata interpunctione ante τνηψ
28) Cfr. Num. 13, 17. luslin. Dial. in plerisque edd. obvia. Eo modo ver-
c. Tryph. n. 113. borum emphasis plurimum elevatur. Ex
21)) Β ad oram Holstenii manu: an F mibi notatur ούχ ό νίός ctvd•. , «λλ'
leg. μονονον. Deindc ό addidi ante νιος τ. S•.
λαός c. BCFOV. 36) Betineo καϊ c. Β C Men. p. δε
30) \_αντον'\ resliluit Fcll. anctore 0 V Int. vct. Voss. cum interpunctione
Int. vet. Tum νιων V. In Β scriptum ante τΰπψ. Cfr. I Tim. 3, 16.
est νίφ ναβη. 37) lesum non Dei, sed filium esse
BARXABAE EPISTOLA. XII. XIII. 31
vobis iiiorsus fueril, veuial aJ serpenlom iu ligiio positum, et credat
atque speret, qiiod, lioet ille non vivat, polesl vitam praeslare; et coii-
festim servaLilur/ Alque ila faeieLanU Ilabes eliam in hoc gloriaiii
lesii: quod iii ipso sunt omnia et in ipsiim. Qiud iteruiu dicit Moscs
ad losiie, filium Navae, cum illi, prophelae, id nominis [Iusiie=Iesus]
iiuponerel, ideo solum, iil omnis populus inlelligeret, ralrem dc filio
siio lesu cuncta manirestassc filio Navae? Imposilo igitur eo nomine,
qiiando misit eum in exploraloreni lcrrae [Canaan], dixit: ,accipe librum
in nianus luas, et scribe quae dioil Dominus: radicibiis exscissurum csse
filium Dei in novissiiiiis diebus omnem domiim Amaleci.* Ecce nirsum:
non filius hominis, sed Dei filius lesus, qiii in figura el in carne ap-
paruit Quoniam vero dicluri erant, Cbrislum esse filiiim Davidis, refor-
midaos et intelligens errorem sceleraloriim, ait David: ,dicit Dominus
Douiino meo : sede a dexlris meis, donec ponam ininiicos tuos scabelUim
pedum tuorum.' El Isaias porro ita loquitur: ,dixit Dominus Gbristo
nieo Domino. cuius apprebendi dexleram, ut obediant ei gentes, et for-
liludincm regum disruinpam.* Ecce, quomodo David eiim Dominum vocet
el Dei filium.
XIII. De populo haerede.
Sed videamus, iilrum bic populus haeres sit, an vero prior; et
utrum testanientum ad nos, an ad illos perlineat. Aiidile niinc, quid
seriplura dicat de populo. Orabat Isaacus Rebeccae uxoris suac causa,
quod esset sterilis ; et illa poslhac concepit. At Rebecca egrcssa est
ad interroganduni Doniinum, et dixit Dominus ad iilam: ,duae gcntes in
olero Uio sunl, ac dtio popuU in vcnlrc tiio, atque unus popuhis allcrum
sepenbit, el maior* [nalu] ,senicl minori.* Debelis iutelligere, quis sit
baacas, qiiae Rehecca, ct de qiiibusnam dcclaravcrit, quod popiilus hic
sit maior qiiam ille. Et in alia propbelia manifeslius loquilur lacobus
ad Γιΐίιιπι suuin loseplniiii, dicens : ,eccc, Dominus non privavil me facie
lua; adduc mihi filios luos, iit benedicaiii eis.' Et adduxit Epbraimum
et Maoassen, cupieDs ut bencdicerelur, quia erat nalu maior. Ilaque
Daviil, ludaei el oiim iis bidaizanles dic- 4) Ila interpuiixi cx Β C 0, cum ftr«,
luri erant. Ps. 109, 1. Matlli, 22, 43 — 45. i. o. ίπειτα, piius Iraherelur ad meni-
38) Xva var. lect. ap. Voss. brum soquens; αυν^λαβεν βίτα' xal
39) οντος V Ο, in hoc qnidem emcn- V, αυνέλαβεν εϊτα, χαϊ in F dislingni
datnni, iit iam »if ουτο}ς. In Β crat η ad mc relatiim cst
βασιλείας ρ. 'Ησαΐας. Isai. 45, 1. 5) Oen. 25, 23.
40) In Β xvQqt, siipra tw sine ac- 6) αϊαί^άνεαϋε^, prius ctiatn in 0.
r«>ntn el iola subscripto. LXX quoqiic 7) (\^,^^ 48 1 1 9
ΰ.α(,ί,ηξο^ Cler., „1 cxh.bcnl Β C 0 V. ^^,,^,,,,,, ^ud. V, in quo l.ahcs χαϊ cum
Cap. ΧΙΠ. 1) ο add. Col.; extal qiio- ininc.ih al τον sftilt μανασση. Iri BCFO
qiic in Β C 0 \. xul ηροσηγαγεν (((ραί'μ τον αανααση'
2) Cfr. siipra c. 5 el 6. iyatnv ϊνα ενλογηΟ^ι), iil (li;<lil Mnn.,
3) Inler ταρϊ el 'Ρεβ^χχας n-peliin- ioniiiifns qiiidiTn χαϊ προαηγαγε τόν
liir ίη Β vocc. τον ?mov, poslea ex- Μανασαη, χαϊ Έ(/(>αίμ' ϋ^έλων ^k
punctac. ilen. 2δ, 21. Horn. 9, 1(J — 12. ΛΙανασση, iili cbl ap. Int. vet.
32 BARNABAE EPISTOLA. XIII. XIV.
πρεΰβυτερος ην 6 γαρ Ίω6ηφ προΰηγαγεν εις την δεξιαν χείρα τον
πατρός Ίακωβ. Είδε δε 'Ιακώβ τνπον τψ* πνενματι τον λαον τον
μετα'ξν. Καϊ τι λέγει ; Καϊ εποίηβεν 'Ιακώβ ίναλλά'ξ τας χείρας αντον,
καΧ ετιε^ηκεν^" [ττιν δε'ξιαν] επϊ την κεφαλήν Έφράϊμ, τον δεντερον
καϊ νεωτερον^ καϊ ηνλόγηβεν αντόν. Καϊ εΐπεν^^ Ίωΰηφ προς Ιακώβ'
,μεταΌ-ες^^ ΰον την δεξιαν επϊ την κεφαλήν ΜαναΰΟη, οτι πρωτότοκος
(ΐον ίΰτϊν νίός/ Καϊ είπεν 'Ιακώβ προς Ίωΰηφ' ,οΐδα,^^ τεκνον, οίδα'
αλλ' 6 μείζων δονλενοει τω ελάβαονι,^"^ καϊ οντος δε ενλογη&ηοεται.'
Βλέπετε^ επϊ τίνων τεΟ'εικε, τον λαον είναι τοντον πρώτον, καϊ της
δια&ήκης κληρονόμον. Ει ονν 'έτι καϊ δια τον Άβρααμ εμνηΰ^η,^^
απείχομεν το τελειον της γνώΰεως ημών. Τι ονν λέγει τω 'Αβραάμ,
οτε^^ πΐΰτενΰας ετέϋ'η εις δικαιοΰνν7]ν ; ^ίδον τέΌ•εικά αε" πατέρα ε&νών
των πιΰτενόντων δι'^^ άκροβνϋτίας τω κνρίω.^
XIV. Testamentum , quod Moses accepit, posleaque conlrivU, Dominus
per lesum Chrislum iam renovavii.
Ναί.^ Άλλα την διαΌ•7]κην, ην ώμοΰε τοις πατράΰι δονναι τω
λαω, ει δέδωκεν ,^ ζητονμεν. /Ιέδωκεν αντοϊ δε ονκ εγένοντο α^ιοι
λαβείν δια τας αμαρτίας αντών. Λέγει γαρ 6 προφήτης' ,καϊ^ ην Μω•
6ης νηΰτενων εν ορει Σίνα, τον λαβείν την δια&ηκην κνρίον προς
τον λαον, ημέρας τεΰβαράκοντα καϊ νύκτας τεβΰαράκοντα."*' Καϊ^ 'έλαβε
πάρα κνρίον τας δνο πλάκας γεγραμμένας τω δακτνλω της χειρός κν-
ρίον εν TcvfVjLiart •*^ καϊ λαβών Μωαής κατέφερε προς τον λαον δονναι.
Καϊ είπε κνριος προς Μωβην' ,Μωβη , Μωΰη , κατάβηϋ•ι το χάχος,
οτι ηνόμηΰαν' ο λαός ΰον, ονς εξι^γαγες εκ γης Αίγνπτον.'' Καϊ ΰνν-
ηκε Μωβης, οτι εποίηΰαν πάλιν χωνενματα,^ καϊ 'έρριψεν έκ των
χειρών τας πλάκας, καϊ ΰννετρίβηϋαν αί πλάκες της διαΰ•ηκης κνρίον.
Μωβης μεν γαρ 'έλαβεν, αντοϊ δε ονκ εγένοντο άξιοι. Πώς δε^ ημείς
έλάβομεν , μάΰ•ετε. Μωβης Ό'εράπων^'' ών 'έλαβεν, αντος δε 6 κνριος
ημιν 'έδωκεν , [είναι]^^ εις λαον κληρονομιάς, δι ημάς^^ νπομείνας.
Έφανερώ^η δε, ίνα κάκεΐνοι τελειωΰ•ώΰι τοις α|Μ,α^τ?ί|ΐια;(>ί , καϊ ημεϊς
δι αντον κληρονομονντες διαΰ-ίμην κνρίον Ίηβον^^ λάβωμεν , ος^^ εις
τοντο ητοιμαβθ'η, ίνα αντος φκι^ε 1? , τάς ηδη δεδαπανημένας ημών
καρδίας^^ τω ^ανάτίρ καϊ παραδεδομένας^'^ ττ) της πλάνης ανομία
9) τφ a Gallandio ct Hefelio perpe- 16) Scripsi οτε c. Int. vet. VO, ad
ram omittitur. Art. τον anle λαοϋ et cuius oram οτ/, BCF vulg. Subinde
μεταξύ desideratur ap. Men. ; addilus Codd. ίπίύτίυαας mutavi in participium
est in Β ad oram antc μεταξύ, iibi in Hefclii τί ονν λέγε l τφ Αβραάμ; Ι'Οτι
C ηοη extat. Eodem scnsu Act. 13,42. Ιπίστενσας, ίτέβ-η εϊς άικαιοσννην
το μετα'ξν ύάββατον = Sabbato in- Ιδον τεΊ^εικά ύε πατέρα ΐΌ^νών των
sequenti. Cfr. Clem. Rom. Ι. Ep. ad π ιατ ενόντων δια άκροβυϋτίκς τφ κν-
Cor. C. 44. ρ£ο)' gemiino auctoris sensui ηοη re-
10) Ita leg. c. 0 V, ί&ε&ηκεν (sic) spondct. Verum iam vidit Coteleiius.
F, ξί^ηκεν BC vulg., transtulU Int. vet. Gen. 15, 6. 17,5. Rom. 4, 3. 11 sqq.
Subinde supplevi [την^εζιαν] ex Int. vet. ιη\ ι^βηχά ϋε Ο V.
11) Sic scr. Codd. nostri, ειτιε vulg. ^cn j > η j i . • i> ' i
12^ Gen 48 18 ^ ^* ^^""• "ostris, Ota vulg.
13) Gen! 48,' 19. Cap. XIV. 1) Cum Codd. BCOV
14) ^λάττονί 0 V. punctum pono post Ncu, quod spectat
15) ίβ^νήα&η Β (ad oram) 0 V. ad praecedentis enuncialionis finem. In
BARXABAE EPISTOU. XIII. XIV. 33
losephiis adduxit eiim ad nianiiin dexteraiu patris sui laeobi. Vidil au-
tem spiritu lacobiis figuram populi venturi. Et quid narrat soriptura^
El commiitavit lacobus maniis suas, el [dexteram] posuit siiper caput
Epliraimi, minoris ac iunioris, et benedixit illi. Dixilque losephiis ad
lacobum : jtransfer dexleram tiiaiii super capul iManassis, quia priniitivus
filiiis meiis est.' Et respondit lacobus losepho: ,scio, iili, scio ; sed
luaior serviet miiiori; benedicelur aulem eliam ille.' Aspicite, de qiii-
busnam vobierit, esse biinc primum populum ct leslamcnli baeredeni.
Si ergo adhiic et per Abrahamum popuhis ille conimemoratiis est, lunc
scientia nostra ad perfeclionem est redacta. Quid igilur dicit Deus
Abrahamo, cum fides in iustiliam ei aUribiita fuerit? ,Ecce posiii te
patreiii gentiiun, quae in praeputio credunl Domino.*
XIV. Teslamentum , quod Moses accepit, posteaque conlrivil, Dominus
per lesum Chrislum iam renovavil.
Ita sane. Sed quaerimus, an dederil Dominus testamentum , quod
palribus iuravit se populo datiirura. Dedit quidem; verum illi propler
peccala sua indigni fueranl qui acciperent. Dicit enim propheta: ,et
Moses in monte Sina ieiunavit qaadraginta diebus el quadraginta nocti-
bus, ut testamentum Doniini ad populum accipereU' Et accepit a Domino
duas tabulas scriplas digilo manus Domini, in spirilu ; sumtasque Moses
deferebat ad populum ul Iraderet. Et dixit Dominus ad Moseii : ,Moses,
Moses, descende celeriler; inique cnim sc gessit populus tuus, qucm
de lerra Aeg)'pti eduiisli.' Intellexitque Muses quod ilerum feceraiit
UnagtDes, et proiecil de manibus labulas, conlritaequc sunt tabulac tc-
stamenU dominici. Accepit itaque Moses testamentum ; ipsi vcro digni
non fuerunL Quomodo aulem nos id acceperimus, discile. Moses, cuin
esset ramu!u5, illud accepil; nobis autcm ipse Dominiis Iribuit, esse iii
populum haeredilalis, pro nobis passus. Apparuit vero, ut lum illi [lu-
daei] in peccalis consummarenUir, lum nos per ipsum haercdes facti
Uomini lesu testamentuni acciperemus, qui deslinatus erat, ut ipse in ter-
ris apparens praecordia nostra, iam a morte assumta et Iradita erroris in-
Me. F Tirgula ibidem disUngui inilii 10) Cfr. Hebr. 3, 5.
aseernnt 11) [dvai} supplevit Dav.
2) όίβωχί Β C c. vulg. Suadenle 12) δι τιμάς Β C F 0. Eodem spec-
lo. Franz relinui ζητονμιν c. Β C F 0 V lal (Γ^ Η υμάς (sic) in V, δια ημάς viilg.
.Men. el Voss., ζητώμεν Dav. ex Int. vet. 13) Ila margo Col., ημεΓς διά του
3) Exod. 24, IS. Vid. supra c. 4. κληοονομυΰντος διαβ-ηκην κυρίου Ιη-
4) /χ' Β (hic et raox in texlu) C Men. ϋου C 0 V Men., δια τυϋ κληρονομούν-
5) Exod. 31, 18. τος την (ad oram) διαΟηκην κυρίου
6) ηνίύματι desideraliir ap. Mfni. ^Ιησού Β. Snhitidc λάβομίν V.
f-l in C, ubi tamen laciinarn amanninisis 14) Heic in Mss. el Kdilioiiiltiis malo
.-idnotavil in marg. Iransposila legiinUir, (piao iiifni iinris ()
7) Lego ήνόμησαν c. C Voss., ηνό- inclusa cl a nohis, dino \'(:[n\ iiili'r|)icl(',
μηΟίν BFOV c. LXX pI viilg. Deiri loco sno rcsliluta smil. Cir. libcllum
ιης pro y^f Β. Exod. 32, 7. Deiil. 9, 12. mcinn: Das Scndschreiben dee Ap. Bar-
%) χονίύματα Β Ο V, qiiod iri C nahas, p. 10(5. //.
rnaii. scc. inulavil in χονίύματι 15) καρδίας rx Inl. vet. praecordia.
J) δϊ r. Β C F 0 V Voss.; deest ap. κακίας Β C 0 V Mrn. Voss.
Men. el alios. 16) παραδέδωμένας Β (supra)OV.
Patkeu apo»t. 3
34 BARNABAE EPISTOLA. XIV. XV.
τρωύάμ.ενος εκ του ΰκότονς, δLά&ητaι^'' εν ημΐν δίαϋ^7}χην λόγω. Π-
γραπταί yciij , πώς αντω 6 πατήρ εντέλλεται, λντρωϋάμενος ημάς εκ
του ΰκότους, ετοψάααι εαυτω λαον αγίον. yUγει ουν 6 προφήτης'
,εγώ^^ κύριος, ο Θεό? ΰου , έκάλεΰά 6ε εν δικαίοΟυντ}, καϊ κρατηΰω
της χειρός ΰου, καϊ ενιϋχύϋω 6ε, καϊ 'εδωκά 6ε εις δια'&ηκην γένους,
εις φως έΌ-νών, άνοΐ'ξαι οφθαλμούς τυφλών, %αϊ εξαγαγεΐν εκ δε6μών
πεπεδημένους , εξ οϊκου φυλακής κα'&ημένους Ιν 6κότει^ Γινώΰκετε
ουν, πόθεν ελυτρώϋ•ημεν. (Καϊ πάλιν 6 προφήτης λέγει' ,ίδου , τέ-
•θ^εικά 6ε^^ εις φως έϋ'νών, του εΙναί 6ε εις 6ωτηρίαν εως ε6χάτου της
γης, λέγει κύριος 6 λυτρω6άμεν6ς 6ε Θεός.') ΚαΙ πάλιν ο προφήτης
λέγει' ,πνεϋμα κυρίου επ' έμε , ου εϊνεκεν^^ εχρι6έ με, ευαγγελί6α6θ•αι
ταπεινοΐς χάριν ' άπέ6ταλκέ με ιά6α6&αι τους 6υντετριμμένους την καρ-
δίαν, κ-ί^^υξοίΐ αιχμαλώτοις αφε6ΐν, καϊ τυφλοΐς άνάβλεψιν, καϊ καλέΰαι
Ινιαυτον κυρίου^^ δεκτον καϊ ημέραν άνταποδο6εως, παρακαλέ6αι παν-
τας τους πενΟ•ουντας.^
XV. De falso el vero Sabbaio.
"Ετι καϊ περϊ του 6αββάτου ^ε'^ραπτίΥΐ εν τοις δέκα λόγοις , εν
οϊς ελάλη6εν εν τω ορει Σινά προς Μω6ην κατά πρ06ωπον' ,zaV
άγιά6ατε το 6άββατον κυρίου χερ6Ϊ κα&αραΐς καϊ καρδία κα&αρα.
Καϊ εν ετερω λε^ει* ,ίάν φυλάξωΰιν^ οί υιοί μου το ΰάββατον ,^ τότε
ίπιΰ•η6ω το ελεός μου Ιπ αυτούς.' Το 6άββατον λέγει εν άρχγ} της
κτί6εως ' ,καϊ έποίη6εν 6 Θεός εν εξ ημέραις τα έργα των χειρών
αύτοϋ , καϊ 6υνετέλε6εν εν ττ] ημέρα τγ εβδόμη ,'^ καϊ κατέπαυΰεν εν
αύτΤι,^ καϊ ηγία6εν αύτην.' Προ6έχετε , τέκνα, τι λέγει το ,6υνετέλε6εν
iv εξ ημέραις.' Τούτο λέγει, οτι 6υντελεΙ^ κύριος εν εξακΐ6χιλίοις
Ϊτε6ΐ τα πάντα' η' γαρ ημέρα παρ' αυτω χίλια ετη. Αυτός δε μαρ-
τυρεί, λέγων ' ,ιδού,^ 6ημερον ημέρα ε6ται ώς χίλια ετη.^ Ούκοϋν, τέκνα,
εν *εξ ημέραις, εν τοις έ'ξακιΰχιλίοις ετεΰι , 6υντελε6'Θ'ηΰεται^ τα πάντα.
,Καϊ κατέπαυΰε τη ημέρα τη εβδόμη.' Τοϋτο λέγει ' όταν ελϋ•ών ό
υιος αυτού και καταργη6ει τον καιρόν άνομου, και κρινεί τους α6ε-
βεΐς, καϊ αλλά'ξει τον ηλιον καϊ την ΰεληνην καϊ τους ά6τέρας, τότε^^
καλώς καταπαύΰεται εν ττι ημέρα ττ} εβδόμτι. Πέρας γέ τοι λέγει'
,άγιάβεις αύτην χερΰϊ'^^ κα&αραΐς καϊ καρδία καϋ•αρα/ Ει ουν,
ην ο ν^εος ημεραν ηγιακεν, νυν τις ουναται αγια6αι, ει μη καϋ•αρος
ών τ]} καρδία εν πάΰιν , πεπλανημεϋ•α. "Ιδ^^^ ουν άρα τότε^^ καλώς
17) διάϋ^ητε V Ο, hcic quidem cor- Cap. XV. 1) Exod. 20, 8. Deiit.S, 12.
reclum in vulg. 2) φυλάξωσι Men. Jer. 17, 24 sqq.
18) Isai. 42, 6. 7. 3) Rccepi το σάββατον ex BCFOV
19) τέ&ηκά σε C Ο V. Isai. 49, 6. Int. vet., τά σάββαια vulg. Deinde
20) Scribo tivay.ev c. C 0 V LXX, Ιπιϋη το ρ. Ιπι&ησω το C.
ηνβκεν F, tvey.ev Β vulg. Suliindc C 4) ey.nj LXX. Gen. 2, 2.
Υχριύέ με (ίΥχριύέ με Men.) ρ. έχρισε' 5) Ιπ"' avTtj Men.
με. Ιη Ο ϊχρησε με, ad oram έχρισε' 6) συντελεί ost futiiii Altici. Unde
με. Isai. 61, 1. 2. superflua reddilur Menardi coniectiira
21) Sic Codd. nostri omnes, yvQioj συντελέσει. Vocc. 6 ϋίυς iii J3C ap.
Men. et var. lecl. ap. Voss. Tum άντα- vet. Int. et Men. mXc κύριος ol)via omisi
ηοδόσεως BCOV LXX, άναποδόσεως c. FO V suadente Fianz. Qiiid, si y.v-
Men. et alii. Cfr. Isai. 63, 4. ριος 6 ϋεος legeris?
BARNABAE EPISTOLA. XIV. XV. 35
iqiiilati, redimens e lenebris, verbo suo disponat in nobis testamentiim.
Scriptiim quippe esl, quomodo Pater, redempturus nos a tenebris, illi
mandaverit ut sibi pararet populum sanctum. Dicit igilur propheta:
,ego Doniinus, Deus liius, vocavi te iii iustitia, el lenebo mamim liiani,
et corroborabo te ; et dedi le in testamentum generis, in lucem genliuni,
ad aperiendiim oculos caecorum, et ad ediicendum de vinculis illigatos,
de domo carceris sedentes in tenebris. Agnoseile ergo, iinde simiis
redemli. (Et iterum propheta dicit: ,ecce posiii te in lucem genliiini,
ut sis in salutem iisque ad exlremum leriae; haec dicit Doniimis re-
deuitor liius.') Riirsus propheta dicit: ,spiritus Domini siiper me, propter
quod uiixit me, evangelizare humilibus; misit me sanare contrilos corde,
praedicare caplivis reniissionem el caecis visum, et nunliare annuni Do-
iiiini acceplum el diem relribulionis, consolari omnes lugentes.
XV. De falso et vero Sabbato.
Adhuc et de sabbalo scriplum est in decalogo seu decem verbis,
quae Dominus in monte Sina loculus est ad Mosen, os ad os ; ,et sancti-
ficate sabbalum Domini manibiis muiidis et puro corde. ' Et alibi di-
cil: ,si custodierint filii mei sabbatiiin, tunc ponam misericordiam meam
super illos.* Sabbali meuiinit Scriplura in principio creationis: ,fecitque
Deus in sex diebiis opera inanuum siiarum, et desiit die septima, et
ea requievit, et sanclificavil cam.' Advertile filii, qiiid dicat: ,consum-
iiiavil in sex diebus.' Id ail: oninia consumniabit Dominus in sex mil-
lihus annoruni; nam apud illum dies aeqiiiparalur mille annis. Ipscmet
enim testatur, dicens: ,ecce hodicrniis dies erit laniquam inille anni.'
Ilaque, filii, in scx diebus, hoc esl, in sex anuorum millibus consumnia-
buntur universa. ,El reqiiievil die seplinia.* lloc ait: quando veniens
eius Filius (einpus iuiqui abolebil, ac iudicabit impioSj el mutabit soleni
ac lunain steliasque ; tunc pulcbre requicscet die soplima. Deniqiie ait:
jSaDctificabi.s eani nianibus nmiidis et corde puro.' Si ergo quam diem
Deus sancdficavit, aliquis iiunc polest sanclificarej nisi sit per omnia
mundus corde, erravimus. Vide ergo: cerle lunc pulchre quiescens
7) Cfr. Π Pelr. 3, 8. praep. h c. 0 V Iril. vclcrc. Cfr.
8) Ps. 89, 4. c. 15. init.
9) σνντίλ€σ9ησονται Β C. 14) ό adiunxi c. BCFOV, scripsique
10) xai Int. vcl.; deest in Β C 0 V. '/ f ^^^"?, 'i^ '^«": Υ««• ,^οΐ. ^ay.ev ρ.
Njbinde >:αταογήσηϋ(:θ, in ψ.ο ,ηαπ. X?;ff ^ "^'^-^ ^^'^•"f '"Ζ Ρ• ^^? ^' ,^^ί
nec. χαταοχησί ^^^' ^ ^'^- '^' ^^ 0" '"f »• '«<?•
... ,^' , ... , , τις), τί? Voss., ulerquo cnrn Int. vet.
11) ανομίας roni. Men. , άνομου inicrrogandi sigrio disting.iens posl 7Γ«σ/,
Ffll. In Codd. BCOV cl tfxlii Mon. ρ,.^, ,,„,, ,„.|ρ,| ^,^^,^ ,. ο V.
fcvTov. Dem αλλαξη 0 V. Aiilctfdeii.s j5^ ^^ (;,„!,] i3(j(jv lccliotie €i ak
xta non fsl in B. facile efiiciliir /J^, ul (-oni. Dav.; εΐ rf'
12) I, c. verum sahbalum α gecundo M«n., qiii c. Iiil. \cA. legi vnll εΐάεις.
demum ririlur Christi adventu. De Chi- lilfm siil)ind<! (.oni. ovv p. oi)J" , quod
liasmo Bamabao vidc lihidliim mfuin: exliibetil <;tiam nostri qiialliior Codd.
^'•ndschreiben des Ap. Barn. p. 110 sqq. !(}) οτι poKliilal Mon. Tnm άγιάζη
Francke, I. c. p. 80 sq, //. 0 V, ηγίακε proporiit Mcn. Μυχ υννη-
13) Iv χίροϊ Β C F vnlg. Omisi αώμεΟκ 0.
3*
36 BARNABAE EPISTOLA. XV. XVI.
καταπανό μένος αγιάζει αντην^ οτε δννηΰυμεϋ•α αντοί δίκαια,^'' απολα-
βόντες την επαγγελίαν , ονκεη ονΰης ανομίας, γεγονότων δε καινών
πάντων νπο κνρίον.^*^ Τότε δυνηοόμεϋ-α^'^ αντην άγιάααι , αντοϊ αγια-
ΰϋ-εντες πρώτον. Πέρας γέ τοι λέγει αντοΐς' ,τάς^'' νεομηνίας νμών
και τα ΰάββατα νμών ονκ ανέχομαι.'^ '^Ορατε^ πώς λέγει' ον τα νυν
0ά^|3ατα ^jLiol δεκτά, αλλ' ο'^^ πεποίηκα, εν ω, καταπανΰας τα πάντα,
άρχην ημέρας ογδόης^^^ ποιηΰω,^^ ο εύτιν ^ άλλου κόβμον αρχήν. ^ι6
καϊ άγομεν^^ την ΐίΐμέραν την ογδόην εις ενφροΰννην , εν rj καϊ ο Ιη-
ΰονς άνέβτη έκ νεκρών. Καϊ φανερωϋ'εϊς άνέβη εις τους ουρανούς.^"
XVI. Templum spiriluale Domino iam constructum.
'Έτι καϊ περϊ τον ναον ερώ νμΐν, πώς πλανωίΜ-ίνοί- ot ταλαίπωροι
^πΐ την οδον^ ηλπιβαν , καϊ ονκ επϊ τον Θεον αντον τον ποιηβαντα
αυτούς, αλλ' ως οντά οίκον Θεον. Σχεδόν γάρ^ ως τα ε&νη, αφιέρω-
σαν αυτόν έν τω ναώ. Άλλα πώς λέγει κνριος, καταζ))/ών αντον ^ μά-
Ό^ετε * ,τίς εμέτρ7]ΰε τον ονρανον ΰπι&αμί], η^ τις την γην δρακί ; Ονκ
ίγώ','' ,Αέγει κύριος' 6^ ού^ανο^ μοί. ΰ'ρόνος ^ η δε γη νποπόδιον τών
ποδών μον ' ποίον οΓκον οικοίορίσετε* μοι^ η τις τόπος της καταπαύ-
ΰεούς μον ,•' Γνώτε οτι ματαία η ελπϊς αντών.^ Πέρας γονν πάλιν
λέγει' jt^of , οι καθελοντες τον ναον τοντον^ αντοϊ αντον οικοδομή-
ϋονϋιν.'^ Γίνεται.'' ζ/ιά γαρ το πολεμεΐν αντονς καΘ•Ύΐρέϋ•η νπο τών
εχΌ'ρών ννν καϊ αντοϊ oi τών εχϋ'ρών ΰπη^εταί άνοικοδομηΰονΰΐν^ αν-
τον. Πάλιν ως ημελλεν η πόλις καϊ ο vaog'"* καΐ ο λαός Ίΰραηλ πα-
ραδίδοΰϋ'αΐγ εφανερώ'&η. Λέγει γαρ η γραφή' ,καΥ^ εΰται έπ εσχά-
των" ημερών , παραδώΰει κύριος τα πρόβατα της νομής καϊ την μάν-
δραν καϊ τον πύργον αντών εις καταφ8•οράν.^ Καϊ έγένετο καθ' α^^
ελάλτ^σε κύριος. Ζητηΰωμεν ονν , εΐ εΰτι^^ ναός Θεον. "Εΰτιν οπον
αντδς λέγει ποιεΐν καϊ καταρτίζειν. Γέγραπται γάρ' ,καΐ^* εΰται, της
εβδομάδος ΰνντελονμένης οικοδομηϋΎΐϋεται^^ ναός Θεον ενδό^ως^^ επϊ
17) άίκαιαν leg. nolal Men, nendum est, aiit diceiulum, scriplorem
18) Hic iam Menardus et Vossius heic Christum dominica die in coeliim
punclo distinxerunt, quod a Cotelerio ascendisse docere cum Marc. 16, 14sqq.
(ed. a. 1672.), Clerico et aliis iii com- Luc. 24, 51 contra Matth. 28, 10 sqq.
matis signiim male convcrsnm fuit. Act. 1, 3. Codices eliam in hoc sequen-
19) όυνηύώμεβ^α Β, σο ad oram. dum duxi. Nam Β exh. ανέστη Ικ ve-
20) Isai. 1, 13. κρών, καϊ φανερωί^είς κτλ. Ο ανέστη
21) δ dedi c. BCFOV, α vulg. Ικ νεκρών καϊ φανερωΟ^εϊς κτλ., pla-
22) Illa sex millia annorum desinunl nius C V ανέστη Ικ νεκρών, καϊ φα~
die ultima (i. e. septima) ultimae he- νερωίί^εϊς κτλ. Libri impr. aiit Iv y
bdomadae. Ergo novum aevum, Dei re- καϊ ό ^Ιησούς ανέστη Ικ νεκρών, καϊ
gnum, sequenti octava die incipit. //. φανερω&εϊς άνέβη εϊς τους ουρανούς,
23) πονησω 0V, ποιησων ριορο- aiit interpunctionem omnino negligiint.
nit Voss. Ea lectio a Vossio ex inferiori Cap. XVI. 1) Retineo την όόον c.
Mcn. margine huc male transposita esse BCFOV vulg., et de via (Cfr. Act. 19,
videtur. Deinde Ιστι vulg. In 0 pr. 23. et 22, 4.) legis Mosaicae ad tem-
man. exaraverat ό έστϊν. αλλ' ου κό~ plum Domini ducente agi puto. Quae
σμον αρχήν. propter lectionem vulg. τον Ό-εόν αυ-
24) αγωμεν Ο V. Solerane sciipto- τον repetendum censui c, Β C pro τον
ris diei dominicae primaevo tempore ce- d-abv αυτών, ut est iaFOV. Secundo
lebratae teslimonium. casu admisso refriget anlithcsis. loter-
25) Aut post νεκρών punctum po- pres vet. aedem legit, unde τον olxov
BARiXABAE EPISTOLA. XV. XVI. 37
sanclificat aliqiiis eam, ciim polerimus ipsi iiisla facere, accepta proniis-
sioDe, delela iniqiiilate, novalis vero cimclis a Domino. Tunc polerinms
iliem illaiii sancliticare , si nos ipsi prius fuerimus sanotificali. Demum
illis dieit: ,noviIunia vestra et sabbata veslra non fero/ Cernite , quo•
inodo loquatur: iiou milii accepta siint praesentia sabbala, sed illud
quod ego feci ; quaudo scilicet , imiversis linem iniponens , octavi diei
faciaiu initium, hoc esl^ initium allerius nmndi. Idcirco et diem oclavum
in laetilia aginius, qiio el lesus resurrexil a niorliiis. Et ciim appa-
ruisset, ascendit ad coelos.
XVI. Templum spiriluale Domino iam conslruclum.
Adhuc el de templo dicani vobis , quomodo errantes miseri non
iQ ipsum Deiim, creatorem ipsorum, spem babueriinl, sed in viani, quasi
doniiis Dei esset Naiii fere instar gentiiim illum in teniplo venerali sunl.
Sed quomodo Dominus loqiialur, leniplunique irritum faciat, animad-
verlite: ,quis niensus est coeliim spilhania , aul qiiis terram palma?
Nonne ego ? Dicil Doniinus: coelum mihi Ihronus est, terra autem sca-
l)elluiu pedum nieorum. Qiiam mihi doimim aedificabitis, aut quis locus
requielis meae^' Cognoscite, quod vana est spes illorum. Et tandem
nirsus ail: ,ecce, qui deslruxeninttemplum hoc, ipsi illud aedificabunt.'
Idque evenil. Naiu quia bellum gessenint, ab hostibiis destnictum esl
leniplum; nunc el ipsi hoslium minislri reaedificant illiid. Iteriim, quod
Iradenda essel civitas una ciim teniplo et cum populo Israelitico, est
declaratum. Ail quippe scriptiira : ,el erit in novissimis diebus , tradet
Dominus oves pascui el ovile el turrim eoriim in exitium/ Atque con-
ligil, quemadmodum locutus esl Dominus. Quaeramus itaque, an exstet
adhuc tcmplum Dei. Eiistit, ubi ipsemet se illud facere ac perficerc
testaUir. Scnptum enim est : ,el eril, hcbdomada completa, aedificabitur
' onL Men., τόν όόμον proposuit Cot., rc di Babilonia, prese e incendio Gcro-
jov ουβόψ scribi voluil Mazoch. For- solima col Tempio, 4 Reg. XXV. Dopo
scribendiim : ίπ\ την οδον (vel LXX anni di schiavilu, Ciro re di Persia
9r>qav) αυτών ηλτιιααν, χαϊ ovx Ιτιϊ per ordine di Dio rifabbrico il Tempio,
τον &f6v τον ηοιησαντα αντονς χτλ. 2 Paral. XXXVI, 22, 23. Ε Ιο reidifi-
2) Evnlpavi η e.\ BCFOV Int. vet., carono gli Ebrci ministri e suddili di
xal \α\μ. LXX Isai. 40, 12. Ciro, 1 Esdr. I e II. Cio precisaraenlc
3) ό supraaddiliir in C. qui dicc S. Barnaba, avvertendo insiemc,
4) Ila BOV LXX, οΙχοβομηαατ€ C che tutlo verificossi a puntino.
Men. In V voc. olxov man. sec. supra- 8) άνοιχοδομηϋονβι Β Meii.
addilnr. Isai. 66, 1. 9) Vocc. χαϊ δ ναός exciderunt ap.
5) I. c. gentes Israelitanim. Voss. el alios.
6) οίχοΰομήσονσι Β C c. vnilg. 10) Haec, prout hic habentur, non
Isai. 49, 17. sunl in tola Scriplura. Men. Cfr. Isai.
7) Spirilaliler, iil mox videbitiir. Men. c. 5. Jer. c. 15 et 25. Mich. c. 4.
K;)dem Galiiccioili ad templum Saloinoriis 11) ίπαιαχάτών (sic) V.
rffprt observaiis: Veramcnte Giiiliano 12) xaOa B, χατά ρ. χαθ^' « Men.
.'«poi.tata ordino, chc gli Ebrei ricdiii- 13) lam dcslruclo lemplo Hicrosol.
r;f?>f;ro il Tempio, il che noii riiisci pi;r quacrit, an allcnim lcmphim successurum
U• fiammc rhe iiscivano dalla lirra. Ma sil, Men. Ιύτϊ 0 V.
.[lu-io ff,sfndo accadiito circa raimo 14) Daii. 9, 24. 25. 27. Aggac. 2, 10.
(\c\\' Kra \olgare 370, non puo qiii es- 1.5) οΙχοδομηΟηαονταί C Mcn.
'•ere indicalo da S. Barnaba. .Nabiizar- 16) Stripsi ίνάόξως c. 0 V liit. vc-
dan duoque geoerale di >abucodooo»or tere Cleiii. Alex., ένδοξος Β C F vulg.
38 βΛΠΝΑΒΛΕ EPISTOLA. XVI. XVII. XVIH.
τώ οΐ'οματί- ηνρίον/ Ενρίΰκω ονν οτι εϋτι^'^ ναός. Πώς oW^ oho-
δομηΰ'ηΰεταί εν ονό|ΐι«τί. ην ρ ίου ; μύϋ-ετε. Προ^'^ τον ημίίς πιβτενοια
τώ Θεώ ήν ημών το κατοίκητ7]ριον της καρδίας ηρ&αρτον και αβϋ^ε-
νες, ίος άλ7}^ώς οίκοδομητος ναδς δια χειρός' οτι η μεν πλήρεις ειδω-
λολατρείας οϊκος, καϊ είδωλολατρεία ημεν οίκος δαιμονίων ,'^^ δια το
ποιεΐν'^^ οϋα ην εναντία τώ Θεώ. Οίκοδομη^-ηβεται δε επί τω'^^ όνό-
fian κνρίον, προΰέχετε, 'ίνα ο ναός κυρίου ενδόξως~^ οικοδομη'Θ'γι. Πώς ;
μά&ετε. yίaβόvτες την αφεΰιν τών αμαρτιών, καϊ ελπίΰαντες επϊ τώ
ονόματι κνρίον εγενόμε{^α~'^ καινοϊ, πάλιν εξ αρχής κτί^ό^^ενοι. ^ιο
εν τω κατοικητηρίω ημών αληϋ-ώς ό Θεός κατοικεί εν ημΐν. Πώς;
*Ό λόγος αντον της πίΰτεως, η κληΰις αντον της επαγγελίας^ η ϋοφία
τών δικαιωμάτων, αί εντολαΐ της διδαχής, αυτός εν ημΐν προφητεύων,
αυτός iv ημΐν κάτοικων τους τώ 'Θ•ανάτ(ύ δεδονλωμενονς^^ άνοίγων
ημΐν ϋ-νραν τον ναον, ο Ιβτι βτόμα,^^ (ΐιετοίνοιαν διδονς ημΐν, είΰάγει
εις τόν άφβ'αρτον ναόν. "Ό γάρ^'' ποϋ•ών ϋω^ηναι βλέπει ονκ εις
τόν άνϋ'ρωπον , «λλ' εις τόν εν αντώ ενοικονντα καϊ λαλονντα εν^^
αντώ , εκπληβϋόμενος επϊ τώ μηδεποτε , μήτε τον λέγοντος τα ^tJ|M.arci
άκηκοέναι εκ τοΌ^" ϋτόματος, μήτε αντόν ποτέ επιτε&νμηκέναι ακονειν.
Τοντεΰτι^^ πνευματικός ναός οίκοδομονμενος τώ κυρίω.
XVII. Prioris Epislolae parlis conclusio.
'£φ' οΰον ην iv δυνατώ καϊ άπλότητι 5ί^λο3σαι νμΐν,^ ελπίζει μου
η ιρνχη , τη Ιπι&νμία μον μη παραλελοιπεναι με τι τών ανηκόντων
ύμΐν^ εις ΰωτηρίαν, ενεύτώτων.^ Έαν γαρ περϊ τών μελλόντων γράφω
νμΐν, ου μη νοηΰητε, δια τό εν παραβολαΐς κεΐΰϋ•αι. Ταντα μεν οντως^
Χνΐΐί. AUera Epislolae pars. Dq duabus viis.
Μεταβώμεν δε καϊ επϊ ετέραν γνώΰιν καϊ διδαχ7]ν. Όδοϊ δνο^
εΐΰϊ διδαχής καϊ εξονβίας , η τε τον φωτός, και η^ τον ΰκότους. δι-
αφορά δε πολλη^ τών δυο οδών. 'Εφ' ης μεν γάρ εΐΰι τεταγμένοι
φωταγωγοϊ άγγελοι τον Θεον, εφ' ης δε άγγελοι^ τον ΰατανά. Καϊ ο
μεν εΰτι^ κνριος απ' αιώνων καϊ εις τονς αιώνας, 6 δε άρχων καιρόν
της ανομίας.
17) εστίν Ο V. 21) ηοιην V.
18) ονν om. Β (ίη textii) C Men. 22) τό pr. man. 0.
19) Clem. Alex. Strom. II. c. 20. p. 23) iv(^όξως 0 V Int. vet. et Clem.
490. Barnabas hic tristem hominis sta- Alex., ενδο'ξος Β C Mcn.
tum anle advenlum Christi describit. Cfr. 24) Ita Β C , ^n\ τω υνυμα. Ιγε~
Francke, Ι. c. ρ. 83 sq. //. νωμε^'^α ρ. ini τφ ονόματι κυρίου
20) Scripsi οτι ημεν πλήρεις εΐ- ^γενόμεθ^α V, Ιπϊ τψ ονόματι. )γε~
δωλολατρείαςοϊκος,κ.αϊ είδωλολατρεία νώμεϋ-α corrcctum in Ιγενόμεϋα Ο.
ημεν οίκος δαιμονίων αχ coiiiectura, Ιη F vocc. του κυρίου deesse, sed nihil
οτι ην πλήρης μϊν εϊδωλολατρείας aliud scio. Ante κυρίου vulg. add. τον.
οίκος είδωλολατρεία ην οίκος δαιμω- 2δ) Rescripsi τους τφ χ^ανάτφ δε~
νίων Β (in textu, η είδϋ)λολατρεία cum δονλωμ^νονς c Β C F Ο V Men. Voss.,
art. ad oram) CFOV et plerique lihb. qiiod alii perperam mutarunt in τοΐς
impressi c. Men., quia pleni cramiis ado- τ φ &ανάτφ δεδονλωμενοις. Accusa-
rationibiis idoloriim, et erat domus dae- livus pendet ex verl)0 εϊύάγει. Ita enim
moniorum Int. vet. et Clem. Alex. IIol- legendiim pnto c. Β F 0 V p. εϊαάγαγε
stenius ad oram Cod. Β notat, vocahula C Men. (in texlu) Voss., εϊαήγαγε Men.
{_εΙδωλολατρεία ην οικος^ ab ipso iincis in notis.
inclusa, videri expungenda. 26) Cfr. Rom. 10, 10. καρδίι^ γαρ
ΒΛΓχΝΛΒΑΕ EPISTOLA. XVI. XVII. XVIll.
39
pracclare lemplum Dei, iu noinine Domiiii.' luvenio igitur quod leiiiplum
exislit. Qua ralione ergo aedificabilur iii iiomiuc Doiiiini, discile. Anlc-
qiiam Deo crederemus, erat cordis noslri doniicilium corruplioni ol)-
noxium el imbecille, ad inoduui teiupli vere per manus acdiiicali ; roferlasi-
(|iiidem eramus idololalriae domus et idolorum cultu daemonum dunii-
eiliuiu , quia feciinus qiiaeciiniqiie Deo coiilraria sunl. Aedilicahilur au-
tem, allendile, in noiuine Doinini, iit lenipluni Domiiii niagnilice acdili-
cetur. Quomodo ? Discile. Accepla remissione pcccatoruni ct spe lia-
bita in nomen Domini, facli sumus novi, ileruin ab iiilciiro creali. Ideo
in Dobis, iu dumicilio noslro , vere Deus habilat. (juo niodo l Verbum
eius fidei, vocatio eius promissiouis , sapicnlia maiidatoruin, praccepla
doctrinac, imo ipse in uobis propbelat, ipse iii nobis inhabilal; morli
addictos, porla lcinpli aperla, id esl os, et pocnitentia concessa, nos in
templum inlroducil, quod deslrui iion polesl. Is enim qui cupit esse
salvus, non in boininem respicil, scd in euni qui in hominc Iiabilal, al-
que iii eo lotjuilur; admirans quod minquam nequc audicrit cuin lalia
verba ore fundentem, neque ipse lalia aiidire desideraverit. Hoc esl
templum spirituaie Domino constructuni.
XVII. Prioris Epislolae parlis conclusio.
QuanUim poluit, et sine obscurilalc poliiit vobis raonstrari, spes
niihi esl, pro stiidio meo iiie nihil oniisisse eoriiin quac ad veslram sa-
Intrm spectant, quaeque siint praesenlia. Si enini dc fiituris scripsero
vobis, non intelligelis ; quoniaiii in abscondilo posUuiu est. El haec
quidem ad hunc raodura.
XVIIL Allera Epistolae pars. De duabus viis.
Transeamus aiilcni el ad altcrain cognilionem atque doclrinam. Duae
sunt Tiae doctrinae ac polcstatis: una lucis, altcra tcncbraruiu. Diflc-
renlia Tero mulla duanim vianini. Uni siquidem praeposili sunl angeli
Dei lucem praeferentes , alleri vero angcli Salanae. Ac iile quidem Do-
iiiinus est a seculis et in secula; hic autem princeps temporis iniqui.
πιστ€νίται ύς διχαιοσύνην, στόματι
dk όμολογΗται είς αωτηοίαν. Deinde
'/v{tiiy dedi c. V Inl. vet., Ονηας BCFO
uilp. Veniin iam vidit Mcn. iri nolis.
27) Reposni γαρ c. BCFOV Iril.
veL el var. lecl. ap. Cot. , xal \η\μ.
Uox vocc. i/f τόν αν^ρωπον^ idV
ΤοΜίαβ pnalfrmWii.
28) Ip Dav. c. Iiil. vel., Ιπ' BC OV
n. et pleriqiie editt.
29) αυτού ρ. ix του Β (in (extu)
Men. Dcin αυτόν c. Dav., αυτός
llCFOV Men. el pl#Tiqii<• edill. Tiim
Ιτίίί^υμηχ^ναι ρ. ίπιτίΟ^υμηχίναι C.
30) τουτέατιν OV.
Cap. XVH. 1) ύμΤν BC F 0 V var.
lecl. ap. Col., ημΐν vnlg. el Inl. vetiiti.
Suhindc ΙΙηίζη V 0, »ed in hoc inari.
tec. malalum in vulg.
2) ήμΐν correctum in ύμΐν 0.
3) I. c. de quibus nunc disceplatiir,
e. g. niirn novum focdus veleri sit prac-
ferpndiiin, iiurn adliiic valeant praecepla
iiidaica etc. //. ίνίΰτότων 0 V Men.,
qiii paiilo anlc άνοικόντων ut C.
4) Heic desiiiit vetus lalina versio
in Cod. Corbeiensi siiperstes.
Cap. XVin. 1) Dc diiabus viis Cfr.
Coiisl. Aposl. VII, 1 sqq.
2) Lcgo xal ή c. Η C F 0 V , η τε
viilg. Locus laud. ab Orig. (Κ; |irinc.
III. c. 2. ri. 4. p. 314. Tom. X.\l cd.
Loiiimatzscb, rt llotii. 35. in Liic. p. 18.
Cfr. lliTinac l'asl. Matid. Vl, 1. 2.
3) πολύ Hcr. Β ίλ
4) Cfr. II Cor. 12, 7.
5) ίστϊν 0 V. Tiiiii rcpnsiii xal cx
Β C F 0 V.
40 BARNABAE EPISTOLA. XIX.
XIX. De via lucis.
'^H ovv όδος του φωτός Ιΰτιν αντη. Έάν τις ΰ•ελων^ οδον οδενειν
επϊ τον ώριΰμένον τόπον ^ ΰπευϋει τοις ε^γοις αντον. "Εύτιν ονν η
δοΰ•εϊ6α^ τΐμΐν γνώΰις τον περιπατεΐν εν avrrj τοιαύτη. ^Αγαπηϋεις
τόν ΰε ποιηΰαντα^ δο^άϋεις τον ΰε λντρωΰάμ^ενον εκ ϋ'ανατον. Εού)
άτιλονς ττι καρδία, καϊ ηλονΰιος τω τΰνενματι. Ου κολλη&ηΰτ} μετά
των πορευομένων εν οδω d-ανάτον. Μιΰηΰεις παν^ ο ουκ άρεΰτον
τω Θεώ, |ΐικ?λί()εΐ5 πάΰαν υτΐόκριϋιν. Ου μη εγκαταλίπτις^ εντολας κυρίου.
Ούχ^ ύιρώβεις ϋεαυτον ^ εΰτ} δε ταπεινόψρων. Ουκ άρεις επϊ (ΐεαυτον
δό^αν. Ου λ7]'ψΎΐ^ βουλην πονηραν κατά τον τΐληΰίον ΰου. Ου δώΰεις
ττ{ ιρυχτΙ ϋ-ράΰος. Ου τνορνεύαεις , ου μοιχευΰεις , ου παιδοφϋ'ορηϋεις.''
Ου μη ΰου^ 6 λόγος ο του Θεοϋ ε'ξέλΟ'Υ} εν άκαΟ-αρϋία τινών. Ου
ληψγι^ πρόΰωττον, Ιλε^ξαι τινο: επϊ παραπτώματι.^^ "Earj πραυς, εΰγ
ηβύχιος. "Εΰη^^ τρέμων τους λόγους ους ηκουβας. Ου μη μνηΰικα-
%ηύΐ)ς^^ τω άδελφω ΰου. Ου μη δΐ'ψυχηΰης ,^^ πότερον εσται/* η ου.
Ου^^ μη λάβης επϊ ματαίΐο όνομα κυρίον.^^ Άγαπηΰεις^'' τόν πληϋίον
6ον ύπερ την ι^υχην ΰου. Ου^^ φονευΰεις τεκνον εν φθΌρα, ουδέ πά-
λιν γενν7]ΰ'εν ανελεΐς. Ου μη αρτις^^ την %ειρά ΰου από του υίοϋ ΰου
η από της '&υγατρός ΰου, αλλ' από νεότητος διδάξεις φόβον κυρίου.
Ου μη γένι} επι&υμών τα του πληΰίον ΰου, ουδέ μη^''^ γένη πλεονεκτης.
Ουδέ κολληϋ-ήΰΥ} εκ ιρνχης ΰου μετά υψηλών, άλλα μετά δικαίων καϊ
ταπεινών άναΰτραφηΰτ}.^^ Τα ΰνμβαίνοντά ΰοι ενεργηματα,^^ ως άγα^ά
προΰδε^αι. Ουκ^^ εΰΥ} δίγνωμος, ουδέ δίγλωΰΰος' παγϊς γάρ ϋ'ανατον
εΰτϊν η διγλωΰΰία. '^Τποταγηΰη κνρίω , κυρίοις^'^ ως τύπω Θεοϋ , εν
αιΰχύνΐ] καϊ φόβω. Ου μη επίταξης παιδίΰκη η δουλΓο^^ ΰου εν πικρία,
τοις επϊ τόν αυτόν ελπίζουΰι, μη ποτέ ου φοβη&ηΰη τόν επ άμφοτέ-
ροις Θεόν ou ήλϋ-εν ου κατά'^^ πρόΰωπον καλέΰαι, αλλ' εφ' ους το
πνεύμα ητοίμαΰεν.^^ Κοινωνηΰεις^^ εν πάΰι τω πληΰίον ΰον, ονκ ερεΐς
ϊδια' ει γάρ εν τοΓ? άφϋάρτοις κοινωνοί εΰτε^ πόΰω μάλλον εν τοις
φϋαρτοΐς; Ουκ εΰη πρόγλωΰΰος'^"^ παγϊς γάρ ΰτόμα^^ ϋανάτον. "Οΰον
ίυνασαι, περϊ^^ την ψυχην ΰον άγνενΰεις. Μη γίνον προς μεν τό^^
Cap. XIX. 1) Participium haud raro F Ο V Voss., deesl in Β C ap. Men. el
loco verbi finiti apud scriptores eccle- qui eum sequuntur. Cfr. Ciem. Rom.
siasticos et purioris linguae occurrit. Vid. Ep. ad Jacobum c. J3. άνεπίληητον,
Α. Malthiae Ausfuhrliche gr. Grammalik ηολνπίΐρόν τε και όηλον τον κατή-
ed. sec. §. 556. notae 1 et 2. Subse- χούντα sivai άίΐ.
quens δόόν textui insero c. Β C F 0 V. ' 9) λημψη V 0 , heic quidem emen-
Forte ταύτην την όάόν' datum in λήψη, apiid Men. λίψη. Tum
2) δοϋ-ηαα. V et pr. man. 0. dedi Ιλεγξαι c. Β C F 0 V var. 'lecl. ap.
3) Evulgavi παν c. Β C F 0 V p. \oss.p. \u\g. ίλεγξας. Leclionem Ιλ^γξαι
ηοιεΐν vulg. Const. Apost. VII, 14. reperio etiam in duobus optiniis Rom.
4) Ιγκαταλίπη Voss. Codd. Constilutionum Apost. VII, 10.
5) Const. Apost. VII, 8. Novam earuin editionem praeparavi his
6) ληψει V et pr. man. 0. Dein maxime Mss. adiulus.
τον πλησίον ρ. τόν πλησίον Ο V. 10) Ita BFOV et Const. Apost. 1. c,
7) Ita dedi ex Β C F 0 V et Const. παραπτώματα C vulg.
Apost. VII, 2 p. παιάοφ^ορενσεις vulg., 11) Isai. 66, 2. Cfr. Phil. 2, 12.
qiiae vox est infimae graecitatis. 12) μνησικακήσεις C, correctum
8) σον scripsi c. F 0 V, ioOt Β C in vulgatum.
vulg. Tum addidi ό ante του ϋ-εον c. 13) όιψησης Β (ίη textu) C Men. el
BARNABAE EPISTOLA. XIX. 41
XIX. De via lucis.
Via igitiir liicis haec est. Si quis cupit ea via pervenire ad prac-
finiliim locam, suis operibiis id consequi sludeat. Coguilio ilaque nobis
data iu hac via ambiilandi eiusmodi esl. Diliges creatorem timm, gloria
afficies eiuu qiii redemit le a morte. Eris corde simplex el spirilu di-
ves. Non adhaerebis ad eos qiii incedunt iii via niorlis. Odio habcbis
quodcumque Deo displicet, odio babeas omuem simulalioncin. Ne de-
relinquas mandata Domini. Te ipsum non exallabis, eris aulem hiimilis.
Non assumes tibi gloriam. Non capies niahim consilium adversus proxi-
mum tuum. Non dabis animae insolenliam. Non fornicaberis, non adul-
leriiim facies, pueros non corrumpes. Non ex te verbiim Dei in quo•
rundara impurilate exeat. Non accipies personam ad lapsum cuiuspiam
arguendum. Eris mansuetus, eris quietus. Contremisces ad verba quae
audivisti. Fratri luo ignosces. Non ambigas, iitrura futurum sit, necne.
Ne assumas in vanum iiomen Domini. Diliges proximum tuiim plus quain
animam tuaiii. Non interiicies foetum in abortione, nec etiam interime.s
post nativitatem. Ne auferas manum luam a filio luo vel a filia lua,
sed a puerilia docebis eos timorem Domini. Bona proximi lui non
concupisces, nec eris avaru*. Neque ex anima tua adhaerebis superbis;
sed cum iustis atque bumilibus proficiscaris. Qiiae tibi conlingunt
vexaliones , lamquara bona admitle. Non eris inconslans nec bilinguis ;
laqueus enim mortis est lingua duplex. Subiicieris Domino Deo, domi-
nis vero, ul Dei iinagini, in verecundia et limore. Ne in amariludine
imperes ancillae aut servo tuo, qui in eundem sperant; ne forte non
limeas Deum, qui super ulrumque est, quoniam non venit vocare se-
cundum personam, sed secunduni id quos Spirilus praeparaverit. Gom-
iDunicabis in omnibus cum proximo tuo, nec quidquam dices proprium ;
81 eDim in incorruptis consortes estis, quanto magis in iis quae cor•
nimpuDtur? Non eris iingua praeceps; os enini laqueus est mortis.
QuantuiD poles, castus sis anima. Noli porrigere manus luas ad acci-
rar. lecL ap. Voss., quod quin in texlu 21) Reccpi άναΰτραφηΰτι (verseris)
repoDerem ?ix me tenere potui. Idem ex BCFOV, άναγραφήΰκ} vulg. Idem
esl ac silire de veheraenter desiderando. est άναύτρ^(ρ(ΐν ac αυμηορενΐΐν.
Const. Aposl. VII, 11. Cfr. Ep. I. Clem. 22) πάϋη Const. Apost. VII, 8.
ad Cor. c. 11 el 23. Jac. 1, 8. 23) Const. Apost. II, 6. VII, 4.
14) Videlicet, quod Deus per Scrip- 24) Cfr. Ephcs. 6, 5.
taras promisit seu praedixil esse vcn- 25) aovXrj Men., 1. άούλφ in marg.
turam, nempe iudicium, merces sancto- Const. Apost,' VII, 13.
rnm et malonim supplicia. Men. 26) Reposui ov χατκ c. BCFOV,
15) Ου excidit ap. Men. ^ ^yx Ιπϊ viilg. Cfr. Eph. 6, 9.
V. .\J^ r' Γ ^' xl^ITr'^^' 7%"" 27) ήτοίμασε Β C el pleriquc edill.,
κυρίου i Men. Voss. Cot. Praepos.Uo ^ ;j^ ^ζ^ ^^^. ^J g^ ^^ 3^^
«ff anunnai. 28) (:fr.Act.4,32. Const.Aposl. VII,12.
1/) αγα7ΐησης\, αγαπηααις muta- ,
liim iri άγαητ,σΗςΟ. Cfr. Joan. 15,13. 29) προγνωϋσος C Men., in nolis
18) Const. Aposl. VII, 3. 'eg• πρόγλϋ)αύος.
19) ουκ άρεις Const. Apost. VII, 12. 30) στόμα di-sidoralnr in C.
Cfr. Eph. 6, 4. 31) Ila Dav., νη^ρ HCOV Mcn. Voss.
20) ουό' (sine spiritu) ov μη ρ. 32) του li (iri lexlii) C. Cfr. Eccli.
ούάέ μη V. Const. Aposl. VII, 4. 4, 31. (v. 36 vulg.) Const. Apost, VII, 11,
42 BARNABAE EPISTOLA. XIX. XX. XXI.
λαβείν εκτείνων τας χείρας, προς δε το δούναι ϋυΰπών. Άγαπηϋείς,
ώς κόρην 6φΟ•αλμοϋ ΰον , πάντα τον λαλοϋντά 6ol τον^^ λόγον
κυρίου. Μνηΰ&ηϋΎ]^^ ημέρας κρίΰεως, ημέρας %α\ νυκτός. Έκζητη-
ϋεις κα& εκαΰτην ημεραν τα προΰωπα των αγίων, η οια λογού άκο-
πων καϊ πορευόμενος εις το παρακαλεΰαι, κα\ μελετών εις το ΰώΰαί
ιΙ)νχην τω λόγω' η δία των χειρών ΰον εργάΰ}/''' εις λντρωΰιν των
αμαρτιών ΰον. Ου διΰτάΰεις^"^ δούναι, ονδε διδονς γογγνΰεις. ,ΤΙαντϊ^^
αΐτονντί ΰε δίδου '' γνωΰη δε τις 6 του μιΰϋΌυ καλός άνταποδότης.
Φυλάξεις α παρέλαβες, μήτε προΰτΐ'&εϊς ,^^ μήτε αφαιρών. Εις τέλος
|ΐικτι}σεΐί τον πονηρόν. Κρίνεις^'* δικαίως. Ου τίοιήΰεις ΰχίΰμα,^^ ει-
ρηνεύΰεις δε μαχόμενους ΰυνάγων. Έ'ξομολογήΰΎ}'^'^ επϊ άμαρτίαις ΰον.
Ουχ^^ ηξεις εν προΰευχη ΰου εν ΰυνειδήΰει πονηρά. Αντη έΰτιν ή
οδός του φωτός.
XX. De νια ίβηβίνανηιη.
'^Η δε του μέλανος όδός^ έΰτι ΰκολια^ και κατάρας μεΰτη. Εΰτι
γαρ οδός ΰ-ανάτου^ αιωνίου μετά τιμωρίας , εν τ} έΰτΐ τα άπολοϋντα^
την ιρυχήν αυτών' είδωλολατρεία ,^ ^■ραΰύτης, ϋιρος δυνάμεως, υπό-
κριΰις, διπλοκαρδία, μοιχεία,^ φόνος, αρπαγή, υπερηφανία,^ παράβαΰις,
δόλος, κακία, αυ&άδεια, φαρμακεία, ftaysto!, πλεονεξία, αφοβία Θεοϋ.
/Ιιώκται^ τών άγα&ών, μιΰοϋντες τήν"^ άλή'&ειαν, [τό ιρεϋδος] αγαπών-
τες, ου γινώΰκοντες μιΰϋ•όν δικαιοΰύνης, ου κολλώμενοι άγαϋ^ώ , ου
κρίΰει δικαία χήρα καϊ όρφανώ^'^ προΰέχοντες, άγρυπνοϋντες ουκ εις
φόβον Θεοϋ, άλλ^ έπ\ τό πονηρόν, ων μακράν καϊ πόρρω πραυτης
καϊ υπομονή, άγαπώντες^^ μάταια, διώκοντες άνταπόδομα, ουκ έλεοϋν-
τες πτωχόν , ου πονοϋντες επϊ καταπονουμένω ,^'^ ευχερείς εν κατα-
λαλια, ον γινώΰκοντες τόν ποιήΰαντα αυτούς, φονεΐς τέκνων^^ φΰΌρεΐς
πλάΰματος Θεοϋ, άτωΰτρεφόμενοι τόν ενδεόμενον , καταπονοϋντες τόν
'd-λιβόμενον, πλουΰίων παράκλητοι, πενήτων άνομοι κριταϊ, πανταμάρτητοι.
XXI. Epilogus exhorlaiorius»
Καλόν ονν εΰτϊ, μαΰ•όντα τα δικαιώματα κυρίου, οΰα προγέγραπται,
εν τούτοις περιπατεΐν. '^Ο γαρ ταϋτα ποιών εν τη βαΰιλεία τοϋ Θεοϋ
33) τόν accessit ex Β (marg.) Ο V. ά(ά τών χειρών commutavi in η, inter-
Deinde exclusi τοϋ ante κυρίου c. Β punctione totius enunciationis sanata.
(texlu) C 0 V Mcn. Apud Voss. λογόν Lcctionem ύκοπών exh. Β Voss. , ακο-
τυϋ κυρίου, \ά Υ τον λόγον ί ου κυρίου, πιών C Meii., κοπιών Ο \. Forte άιά
34) Pron. αυτόν, qnod post μνη- λόγου κοπιών i. ο, instituendo et edo-
σχ^ηύΐΐ exh. BC vulg., omisi c. F 0 V. cendo operam navans (sudans). Cfr. I.
Scribe sallem κυτοϋ. Vocc. -ημέρας Tim. 5, 17. Tum μελετοΐς Β.
κρίύεως non lcgimlnr in C. Subinde 36) αργάσει OV; in utroque deest
transposui ημέρας καϊ νυκτός c. C, τών ante αμαρτιών, ίη Β articulum
νυκτός καϊ -ημέρας FOV vulg. Ge- sec. man, obliteravit. Cfr. I Cor. 4, 12.
nuina lamen leclio in Cod. Β latere vi- Const. Apost. VII, 12.
detur, ubi habes μνηαβήοη αυτόν καϊ 37) διαϋτάύίΐς Β.
-ημέρας καϊ νυκτός. Rectius Consf. 38) Matth. 5, 42. Liic. 6, 30.
Apost, VII, 9. μνηαΌ-ήα^} όε αύτοϋ 39) προτι&εϊς Β, quod forsan prae-
-ηαέρας καϊ νυκτός. ' stat. Const. Apost. VII, 14.
35) rj dedi c. Β C F 0 V, καϊ vulg. 40) Ibid. VII, 10.
lisdem quinque Mss. nisus κ«1 vulg. anle 41) Ita Β 0 V, αχημα C, Οχημα
BARNABAE EPISTOLA. XIX. XX. XXI. 43
piendiim, ad danduni vero coiitralierc. Diliges ut pupillam oeuli liii
omnera qui libi loquetur verbum Domini. Iii memoriam luam die noc-
luque revocabis iudicii diem. Exqiiiras quotidie vulliis sanctorum , et
iii sermone eos perscrutans , et ad exhorlandum incedcns, et mcditans
quomodo aniniam verbo luo servare possis; et manibus luis operaberis
ad redemlionem peccatoriim tuorimi. Non dubilabis dare, iiequc nuir-
luurabis , cum das. ,Omni pelenli te tribue ;* cognosces aulem qiiis sit
l)Oiius mercedis retributor. Servabis quae acccpisU, nec addcns, iiec
demens. Malus odiosus libi crit in perpeluum. Iiisle iudicabis. Non
facies dissidium; sed paceiu conciliabis inler conlcndcntes, eos associans.
Confiteberis peccata lua. Non accedes ad orationem tuam in conscienlia
iiiala. Haec est via lucis.
XX. De via tenehrarum.
Via autem tenebrarum obliqua est plenaque maledictionis. Est enim
via morlis aelernae cuin supplicio, iii qiia sunt qiiae pcrdunt animam
boniinum: idololalria, lenierilas, elalio ob potcnliam, siniulatio, cor du-
plex, adulteriuni, homicidium , rapina, superbia, Iransgressio, dolus, ma-
lilia, arroganlia, veneficium, niagia, avaritia, nullus Dei timor. In qua
sunt bonoruin perseciitores, osores veritalis, amatores mendacii, non co-
gnoscentes mercedem iusliliae, non adiuncti ad bonum, viduae et pupillo
Don aUendentes ex iuslo iudicio, vigilanles non ad limorcm Dei, sed ad
niaiitiam, a quibus longe ac procul sunt niansuetudo et patientia, qui
diligunt vana, consectanlur remuneralionein, non miserentur inopis, non
laborant iu gratiam labore ac aerumnis confecti, ad obtrectalionein
prompli , non cognoscenles crealorem suum , liberorum inleremptores,
in aborlioDe corrumpentes Dei crealuram, aversanlcs cgenum, opprimen-
tes afnictum, divituin advocati, pauperum iniqui iudiccs; per omnia
peccatores.
XXI. Epilogus exhorlalorius.
Aequum igitar est, ul boino edoclus mandata Domini, quotquot
priue icripla sunl, in eis ambulet. Qui enim ea periicit, iii regno Dei
Men. Dein μαχόμενους ^C0\, ί^^^Χ^~ ^o ^ρενδος ante άγαηώντες , quod in
μ^νοις Men. Voss. Const. Apost. VH, 10. niillo noslronim qualluor Mss. extat,
42) Const. Apost. VII, 17. ncc est in F. Vciam lectioncm Meii.
43) Ibid. VII, 17. iam indicavit obseivans: Lcge «/«πώι/-
Cap. XX. 1) Const. Aposl. Vli, 8. r«f hoc modo: μιαούντες άλψ'^ειαν
2) σχόλια Ο V. αγαπώντας i. e. odio haltciitcs verita-
3) Vulg. τον ante ϋ^ανάτου oinisi c. lis amalores; aiil certe vidctiir deesse
BCFOV. Dein ίστιν 0 V. nomcn Λρεϋδος i. c. niondacium, hoc
A)_ άποαλονντα C, άπολλούντα V, niodo: άγαπώντες ιρενδος i. e. aman-
αποΐλύντα (sic) 0. l•^*' meudaciiim. Cfr. Const. Apost. I. c.
δ) ttdo)).o).arQBia BOV Col., ϊδω- 10) o(fav(f) B.
λολατηία M« ri. , ειδωλολατρία C Voss. n) ^(γαπόντες F et 0 in tcxtu,
0) fxotyitt 0 V, ^ άγαπώντες ίιι rnarg. Dein ανταπό-
7) υπεοψιανεία Ο V. Dein avd-a- ^(^μα scr 0 V
δ(α\ ,ιαομα^.ία μαγία OV. ^ • . yMτaπovovμέvoJ
8» Suband.cndurn .hso. Εν y είσί ,,,,us <•. HC Κ Ο V. Snhhuk εύ/%εΐς
ante Οιωχται lam Mcn. animadvi;rlil. u\Am ' - \t , λ ν '
9) την addidi r. Β, ad cuius rnarg. «^^^^• ^νχε,χη,ς Mcn.
Holstenius recle nolat, supplendum essc ^3) τέχνοιν V,
44 BARNABAE EPISTOLA. XXI.
δοξαΰΰ'ηΰεται ' ο ΙκεΓνα* iκλεγoμεvoς μετά των Ι'ργων αντοϋ βννακολεϊται,
Jia τοϋτο άνύϋταβις, δια τούτο άνταπόδοΰις. 'Ερωτώ τους νπερεχον-
τας^ ει τινά μου γνώμης άγοί'Θ'ης λαμβάνετε ΰνμβονλίαν έχετε, εΙς ους
ίργάϋαΰϋ'ε f^ μεΰ'' εαυτών' μη ^γκαταλείπητε.^ 'Εγγνς γαρ tj* ήμερα,
iv ή ΰυνατΐολεΐται πάντα τώ πονηρω. Έγγυς 6 κύριος καϊ 6 μιΰ&ος
αντοϋ. "Ετι καϊ ετι ερωτώ νμάς' εαυτών γίνεβΟ'ε νομοΘ'έται άγα'&οϊ,
εαυτών μένετε αύμβουλοι πιστοί, άρατε Ι| υμών πάΰαν νπόκριϋιν.
"^O^ δε Θεός, ο παντός του κόΰμου κυριενων ^ δώη υμΐν ϋοφίαν , επι-
ΰτημην, ϋύνεΰιν^ γνώϋιν τών δικαιωμάτων αυτού, εν υπομοντ}. Γίνε6ΰ•ε
δε 'Θ'εοδίδακτοι , εκξητοϋντες, τι ζητεί κύριος αφ' υμών, κα\ ποιείτε,
Χνα ΰω'&ητε εν ημέρα κρίαεως. Ει δε τις εΰτιν άγαΰ•οϋ μνεία ^ μνη-
μονεύετε μου, μελετώντες ταύτα, ϊνα καϊ η επιϋ'υμία καϊ η αγρυπνία
εις τι^ άγαΟ-ον %ωρηΰη. Ερωτώ υμάς ^ χάριν αιτούμενος, '^ίΐς ετι το
καλόν ακεϋός'' εατι^ μεϋ'^ υμών, μη ελλείπητε μηδενϊ αυτών, άλλα ΰυν-
εχώς εκξητεΐτε ταί;τα, καϊ άναπληροϋτε πάβαν εντολύ^ν' εΰτι γαρ ταϋτα
άξια. jdib καΓ μάλλον εβπούδαβα γράιραι, αφ' ων ηδυν7}ϋ'ην, εις τό^"
εύφραναν ύμας. Σώζεΰϋ-ε,^^ αγάπης τέκνα καϊ ειρήνης. Ό κύριος της
δόξης καϊ πάΰης χάριτος μετά του πνεύματος υμών. Άμην.^^
Cap. XXI. i) εναντία coniecit Mcn. 3) Ιγκαταλείπητε dedi ex BFOV,
atl ea referens, quae supra fiieranl expo- Ιγχαταλίηητε C vulg.
sila. (c. 20). 4) Adscripsi ή c. BCFOV.
2) Ιργάσαύβεϋ.^ΟΥΟΥ Men. Voss. 5) Locus cit. a Clcm. Alex. Slrom.II.
Cot., εύεργάααύ&ε al. Fortassis είργά- c. 18. p. 472.
(ίαΰ&ε. Accipe de labore in vinea Domini. 6) το Men.
BARNABAE EPISTOLA. XXI.
45
gloria cumulabitiir ; qiii vero alia clegeril, simul cum suis opcribiis peri-
bit. Proplerea resurreclio , proplerea relributio. Rogo vos , proceres,
si honae voluntalis meae consilium accipere velitis : babealis vobiscimi,
pro qiiibus laboraslis; ne eos derelinqiialis. Prope eniin est dies, in
qua omnia cum malo peribunl. Prope est Dominus et merces eius.
Eliam alque eliani rogo vos : cstole vobis boni legislalores, vobis manete
consiliarii fideles, lollile ex vobis oranem bypocrisim. Deiis auleni, qiii
universo luundo dominalur, det vobis sapienliam, scientiain, intelligentiam,
cognilionem inandatonim suorum, ciim perseveranlia. Efliciamini aulem
docli a Deo, exqiiirenles qiiid a vobis rcquirat Dominus; et cfficite ut
salvi silis in die iiidicii. Si qua vero est in vobis boni recordalio, me-
mentote mei, haec verba mea inedilaules, ut et desiderium et vigilantia
mea in aliquod bonuni evadaf. Rogo vos, gratiam postulans. Cum ad-
huc in hoc pulchro vase estis, in nullo iiorum mandatorum deficite, sed
indesineuler haec exquirile, et adimplele omne mandatum; haec namque
digna siinL Quare vel maxinie id operam dedi, quanlum in me fuit,
ut scribereiu vobis qiio exhilararera vos. Salvete, filii dilectionis et
pacis. Dominus gloriae et omnis graliae sil cum spiritu vestro ! Amen.
7) axivog = corpus. Supra c. 7.
de corpore Chrisli : ίπύ x«* αυτός
vnkg των ημετέρων αμαρτιών ημελλε
τό σχεύος τού πνεύματος ηροσφέοειν
»υα(αν. Cfr. Ι Thess. 4, 4.
S) Ιατιν Ο V. Deinde scripsi ^Jl-
Ιίίηητε c. BCFOV, έχλείτιητε vulg.
9) χάί in texta posoi ex marg. B.
10) τα Mcn.
11) αωζεαβ^αι Β.
12) Epigraphe 'Επιστολή Βαρνάβον
του αποστόλου συνεχδημου Παύλου
του αγίου αποστόλου ost \η Β , Ιπι~
στολή Βαρνάβα του αποστόλου συν-
εχόήαου Παύλου του αγίου αποστό-
λου ιη V; nullam exhibenl CFO.
ΚΑΗΜΕΝΤ02
ΠΡ02 ΚΟΡΙΝΘΙΟΥΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗ AJ
Ι. Salulalio. Laus Corinthiorum anle orlum schisma.
[ΪΖ" εκκλ7β6ία τον Θεοϋ , η παροικονΰα^ ["ΐΡωρ/ν], ττ} εκκληΰία
τον Θεον f τΤ] πα[ροίχον]6Ίί} KoQLvdOVy κλητοΐς, ηγί[α6μεν]θίς εν Ό^ελη-
ΐιατί Θεού, δια τον [κνρίον ημ]ών Ίηΰον Χρίβτον. [Χάρις ν]αΐν καϊ
ειρήνη άπο παντο[κράτ]ορος Θεον δια Ίηΰον Χριβτον πλΎΐ&ννΰ-είη.
[z/m τας] αιφνιδίονς %αϊ επαλληλονς [γενομ]ένας ημΐν ϋνμφορας και
[τζερ^ιτζτώοεις,^ αδελφοί, βράδιον [νομ]ίζομεν'^ επιύτροφην 7ΐεποίη[κεν]αι
περί των επιζητούμενων [πα]ρ νμΐν πραγμάτων ^ αγαπητοί , της τε
αλλότριας καΐ ξενης^ τοις εκλεκτοις τον Θεον , μιαρας καϊ άνοαίου
ατάύεως, ην ολίγα πρόΰωπα προπετη καϊ ανϋ•άδη νπάρχοντα εις το-
ϋοντον άπονοίας εξέκανΰαν, ωΰτε το ΰεμνον καϊ περιβόητον'' καϊ παΰιν
άνϋ'ρωποις άξιαγάπητον όνομα νμών μεγάλως βλαΰφημη&ήναι. Τίς^
γαρ, παρεπιδημηύας προς νμας , την πανάρετον καϊ βεβαίαν νμών πί-
ΰτιν ουκ εδοκίμαΰεν ; την τε ΰώφρονα καϊ επιεική εν Χριΰτω ενβε-
βειαν ονκ εϋ'ανμαΰεν; καϊ το μεγαλοπρεπές της φιλοξενίας νμών ηΰΌς
ονκ εκηρνξεν ; καϊ την τελείαν καϊ άΰφαλή γνώΰΐν^ ονκ εμακάριοεν ;
Απροΰωποληπτως γαρ πάντα εποιεΐτε , καϊ τοις νομίμοις^^ τον Θεον
iπoρεvεΰ^'εy νποταΰΰόμενοι τοις ηγονμενοις^^ νμών, καϊ τιμήν την κα-
ϊ) Ea inscriptio est editionis princi- 2) ηαροικεΤν = peregiinari , iit in
pis (Patr. Junii a. 1633). in Cod. Alcxan- exordio Ep. Polycarpi ad Philippenses,
drino, qni unicus priorem Clemenlis Ep. et alibi,
cum alterius fragmento exhibet, praeter 3) Clcmcnlis Epislolani fcrvente per-
ΚΟΡΙΝΘΙΟΥΣ A. nihil iii fronte ap- scculione DoDiitiani scriplam fuisse, nec
paret; cadem antem epigraphe iii ipsins quo tempore procella Ncronc impeiatore
Epistolac calce subiecta extat. Qiias edi- in Christianos piOtitnis cxstiteiit, cum
tores a primo ad ultimiim usque, ul Co- allis persuasum liabeo. Namque subitae
dicis lacunas explercnt, proposuerunt illac ac inviccm sibi succedcnles calami-
coniecturas , nos qiioque eas iincinis in- lalcs ad Domiliani polius, qiiain ad Ne-
cliisimiis, In ipsis aiilem lacunis in- ronis impcrium qnadranl. Favent tesli-
dicandis miia quaedam singnloriim, qni- monia Eusebii 11. E. Ili, 15 — 17. accu-
bus Codicem inspiccre coutigit, oiTeiidit ralius inter se comparala. Hnins Ep.
discrepantia, ita ut ca ciilicae pars etiam cap. 5, ubi auctor ad Neronis lempora
post rciteratam messem messorc indigere respici, niilliiis momenti est ad nostruni
videatur. Versio latina Cotelerii est, ab locum alitcr iiiterprelandura.
Hefelio nobisque hicillic emendata; lem- 4) Ad supplendam hanc lacnnam Ju-
matura series, qualis ex Gallandio concin- niiis piiraum νομίζομεν substituit; loco
nata ap. Hefelium proslat. lamen ilerum inspeclo, reponendum ipsi
CLEMENTIS
EPISTOLA AD CORINTHIOS I.
I. Saluiatio. Laus Corinthiorum ante orium schisma.
Ecclesia Dei, quae Romae peregrinaliir, Ecclesiae Dei, qiiae Co-
rinlhi peregriualiir , vocalis, sanctificatis voluntale divina, per Dominum
nostrum lesum Chrislum. Gralia vobis et pax ab omnipotenle Deo per
lesum Chrisluni mulliplicetur. Propler subitas ac sibi iiivicem succe-
dentes calamilates ct casus adversos, qui nobis acciderunl, tardius, fra-
Ires , nosuict ipsos converlissc exislimamus ad ea qiiae fuerant quaesila
a vobis, dilecli, el ad sedilionem inipiam ac deleslandam, Dei cleclis
peregrinain et alienam, quam pauci liomines tenierarii et audaccs iii
tanlum insolenliac accenderunt, ut bonorificum cl illustre nomen veslrmn,
el ah omiiihus amari digiuim , vebeincnler blaspbemaretur. Quis enim,
apud vos diversalus, oiiini virtute plenam rirmainquc ac slabiicm fulcm
vestram non probavit< sobrianique ct niodcralam in Cbrislo pielatem
noo est admiralus? cl splendido.s ac liberales bospilabtatis veslrae niores
Don praedicavil? el pcrreclani cerlamque cognilionein veslram non bea-
tam exisliraavit? Oninia enim sinc pcrsonaruui inluilu a vobis facla sunt,
el in Dei legibus anibulaslis, praeposilis veslris subdili, et presbyleros,
Tidebatnr βναοίζομ^ν. IHud repetioniiil
margoCotoirfrii (lG72),Culomesins(1634),
Wotlonos. Alii '/vwQiCofjtv absque iusta
cansa proponiint.
5) £x lioc dicendi modo nonnulli
coliigunt, (^hristianos , qiii Corinthi de-
gerenf, lileris a Roinaiia fccb^sia cxpe-
lisee, nt ad ipsoniin dis»i(iia de mtinprc
fcc\fis\a9>\\co scdanda aiictoritatc siia in-
lercederH. Fama poliijs de Corinlliio-
nim sedilione Romarn perlatnm essi; vi-
detiir. Cfr. infra c. 17 el Hilgenfeld d.
Aposl. Vaeler p. 54 nol. 2.
fi) Cod. AIpx. ξύ'οις, qnod ab ama-
niiensi, diphlliongos o/, €i , η oli ilacis-
raum pro tiliitii perniiilantp, prociil dn-
l»io poHittim fnit pro adierl. ξ^νης ili-
dpin honarile. Idcirco de advenis in
lerra non cogitandiim.
7) Simili modo infra c. 47. το σ£-
fjvov της π^ριβοήτον φιλα^ελ(ρ(ας
υμών ίμείωααν.
8) Τίς γάη — θεοΰ Ιπορενεαθ^ε
locus tilatns a (llcmentc Alcxandrino
Slrom. IV. c. 17. p. 010. cd. Poll.
9) Cfr. Ep. Uarnabac c. 6.
10) Hanc es.sc genuinam lectionem,
(^olomcsins collegit <;x serl. 3 el 40 et
Clcrn. ΛΙοχ. 1. 1., tnrn Ms, cxliihcat νόμοις.
11) Vruesidcs {ηγούμίνοι) iioii lideni
siiiil ac presbylcri. lllis qiiippfi omnos
aibiiJincraiiliir, qtii (Mclcsiac rcgcndac
ac f^n\)('.iniiU(\;n' ronstiltili siiiit, ciim pros-
byliToniin iioniiii•• a (uiiiiacvis (llirislia-
iiis app<'llan'tifiir fjalics tioii soliim of-
(icii caHsa, scd etiam oh honorcm. Cfr.
Lipsius , d<i Clpincrilis Roinani Epislola
ad Corintbios priore disquisitio p. 28.
48 Ι. CLEMENTIS AD COR. I. II. III.
ϋ-ηκονΰαν απονεμ.οντες τοΐς παρ' νμΐν πρεϋβυτεροις. Νεοις τε μέτρια
καϊ ΰεμνα νοεΐν έπετρεπετε ' ywat^/v τε εν άμώμΓΟ κα\ βεμν'^ %αϊ
ayvfi ΰννειδηΰει πάντα επυτελεΐν παρηγγέλλετε , ϋτεργονΰας^^ ζα^ηκόν-
τως τους άνδρας εαυτών ' εν τε τω κανόνί της υποταγης^'^ νπαρχονΰας,
τα κατά τον οίκον ΰεμνώς οίκονργείν εδιδάϋκετε^ πάνυ ΰωφρονονΰας.
Π. Conlinualio laudis prioris Connlhiorum.
Πάντες τε εταπεινοψρονεΐτε ^ μηδέν άλαζονενόμενοί^ νποταΰΰόμενοι
μάλλον η νποτάΰΰοντας,^ ηδιον δίδοντες η λαμβάνοντες.^ Τοΐς εφοδίοίς^
τον Θεοϋ άρκονμενοι, καϊ προΰεχοντες τους λόγους'*^ αυτόν επιμελώς,
εΰτερνιβμενοι^ ητε τοΐς ΰπλάγχνοις, κα\ τά πα^-ηματα αντον rjv προ
6φΰ•αλμών νμών.'^ Οντως ειρήνη βα&εΐα καϊ λιπαρά εδεδοτο παΰιν,
καΧ άκόρεϋτος πόϋ-ος εΙς άγα&οποιΐαν , καϊ πλήρης πνεύματος άγίον
εκχνΰις επϊ πάντας ^γίνετο ' μεϋτοί τε οβίας βονλης , εν άγα^η προ-
ϋ'νμία μετ' ενΰεβονς πεποι&ηΰεως ε'ξετείνατε τάς χείρας υμών προς
τον παντοκράτορα Θεον, ίκετενοντες αντον ίλεως'' γενε6θ•αι^ εϊ τι άκον-
τες ημάρτετε. 'Αγων ην νμΐν ημέρας τε καϊ ννκτος νπερ πάΰης της
άδελφότητος f^ εις το ΰωζεαΰ•αι μετ' ελεονς καϊ ΰννειδηΰεως^ τον άρι-
'Θ'μον των εκλεκτών αντοϋ. Ειλικρινείς καϊ ακέραιοι ητε, καϊ άμνηΰί-
κακοι^*^ εις άλληλονς. Παΰα ΰτάΰις καϊ παν βχίϋμα βδελνκτον νμΐν '
επϊ τοΐς παραπτώμαοι τών^^ πληΰίον επενϋ'εΐτε ' τά νΰτερηματα αντών
ϊδια εκρίνετε. '^|ΐίετα|«-ελϊ]τοι ητε επϊ πάΰτ} άγα^οποιΐα, ,ετοιμοι^'^ εις
παν έργον άγαΰ'όν.^ Tfj παναρετω καϊ ΰεβαΰμίω πολιτεία κεκοβμημενοι,
πάντα εν τω φόβω αντον επετελεΐτε ' τά προΰτάγματα κα\ τά δικαιώ-
ματα τον κνρίον επΥ^ τά πλάτη της καρδίας νμών εγέγραπτο.
III. Trislis Corinlhiacae ecdesiae stalus post sedilionem ex invidia el
aemulatione obortam.
Πάΰα δόξα καϊ πλατνΰμος^ εδόϋ'η νμΐν, καϊ έπετελεΰΌτ} το γε-
γραμμενον' ,εφαγεν^ καϊ ϊπιεν, καϊ επλατννϋ'η καϊ επαχνν&η, καϊ άπε-
λάκτιΰεν^ 6 ηγαπημενος.' Έκ τούτον ζήλος καϊ φθ-όνος καϊ 'ερις καϊ
ατάΰις, διωγμός καϊ άκαταΰταβία, πόλεμος καϊ αίχμαλωΰία. Οντως
Lipsiae 1855. Ibidem contra Rolhium diderim , quibiis in hac peregrinationc
et alios satis demonstratum est, Cle- ad viclum quolidianum Christi fidelibus
mentis Epistolam niliil discriminis faccre opus est : id quidem ob praecedentia.
inter episcopos et prcsbyleros. Duorum Cfr. I Tim. 6, 8. Hebr. 13, 5. Idem
tanlum ecclesiasticorum magistratuum di- exprimit Gallicciolli : contenli della prov-
stinctio in ea cernitur: episcoponim seu videnza che Dio vi concedeva.
presbyterornm, et diaconornm. 4) Apud LXX saepe coniungitur ver-
12) Quae in Ep. Polycarpi ad Phi- biim ποοϋέχειν cum accus. Cler.
lipp. c. 4. occurrunt similia , Gul. Bur- 5) Apud Suidam et Hesychium ατερ-
tono a Clemente mutuata videntur. νίζομαι = Ινΰτερνίζομαι complcctor,
13) Similiter infra c. 7. της χλη~ quia complecti fit pectora coniungendo.
σεως κανόνα, c. 14. της λειτουργίας Hinc sensu in pectus admitto saepius
ycivova. Cfr. Gal. 6, 16. usurpatur a scnptoribus christianis. Post
Cap II. 1) Eph. 5, 21. I Petr. 5, 5. ^rf subaudiasw^roi;'?. Cfr. Const. Aposl.
2) Act. 20, 35. Prooem. in lib. I.
3) I. e. commeatns et apparatus, qui- 6) Cfr. Gal. 3, 1. Passiones Christi
biis opiis est in militia noslra christiana. per communicationem idiomatum τά πα-
Wolt. Viatica heic potius ea esse cre- ϋ^ηματα του ϋ^εον vocantur, cf. Moh-
Ι. CLEMENTIS AD COR. I. II. ΙΙΪ. 49
qui sunt inler vos, debito honore prosequenles. luvenibiis, ut moderata
el honesta seclarentur, mandaslis; iDulieribiis in incuipabili, honesla et
casla conscienlia oninia peragere iussislis, ililigentes niarilos suos, prout
officium poslulatj et in obedientiae canoiie se continenles, rcs doniesti-
cas cum gravitate admiiiislrare dociiistis, omnino honesle se gerenles.
II. Conlinualio laudis prioris Corinlhiorum.
Omnes hiimili animo eralis, iii nuUa re inani glorialioiii dedili, aliis
subiecli polius, quaiu alios vobis subiicientes, lubenlius dantes, quam
accipienles. Dei vialico coiUenti, et ad verba eius diligenler altendentes,
inlime recondita in visceribus servabatis verba eius, eiusque passiones
vobis prae oculis erant. Sic alla et abundans pax ciim inexplebili be-
nefaciendi desiderio omnibiis dala fuit; plena eliam super omnes spiri•
tus sancti effusio facta esl; sanctaqiie volunlate pleni, sincera animi ala•
critale, cum pia confidenlia, manus vestras ad Deum omnipolenlem ex•
tendistis, supplicantes ei , ut esset erga vos animo propilio , si quid in-
viu peccasselis. Diu nocluque sollicili eratis pro universa fralernitale,
ut numenis electorum Dei iiiisericordia et bona conscienlia salvaretur.
Sinceri et simplices eralis, alque iniuriarum invicem immemores. Se-
dilio omnis et scissura vobis aborainationi erat; proximoriim delicta lu-
gebatis; illorum defeclus veslros censebalis. Benefacti nullius poenilebat
vos; ,ad omne bonum opus parali.' Ornati virtutum plena et veneranda
viUe ralione, omnia in timore eius pcragebatis; mandala et praecepta
DomiDi in UtiUidine cordis veslri scripta erant.
III. TrisUs Corinihiacae ecdesiae slalus post sedUionem ex invidia
et aemulalione obortam.
Onuiis bonor et dilalatio vobis data esl, et scriplum illud impletum
esl: ,edi(, bibil, dilatalus et incrassatus est, ct recalcitravit dilectus/
Ab hoc foDte zelus et invidia el coDtentio et facliones, persecutio et
seditio, beUum el captivitas maDarunt. Sic viles contra bonoratos,
ler, Athanas. I. pag. 6. el Lamper. hisl. git, electos salvos reddit. Cfr. II Tim.
Iheol. criL I. p. 65. H. ed. IV. 2, 19. Fortassis ita transponendum:
7) lonius, Fell., Cotel., Colom., Ittig. iig το αώζεσχ^αι τον άριϋ-μόν των
el Coust. mahint tleojv. Nihil autem Ικλεκτών μετ^ Ιλέονς xal αυνειάή-
mato; Ιλίως enlm, ul post Wotton. vidit ϋεως αυτόν,
Gallandius, adverbialiler usurpatum, ;jro- jo) Ila coiii. Jiinius, poslquam c.
fUtt Tel Mmo proptlto, salis consonum Ms. edid<ijal άναμνησίχαχοι. Ilinc Bir-
esl τφ ytvia»iu. lac. Cfr. II. Machab. Hus παναμνηαίκαχοι proponil.
i, 37. Hebr. 8, n. ^ jj^ Ila proi.osuil Junius p. Msli τοΓί,
Petr 2 r ^*^*^'*'"''" αγαπάτε. I Colelerius et Colomesius mallent των,
9) Foiiasse legendum csl auv«.rri>,'. ';^\ ^^J^^^*""' ^'^'''' P'""' '°*^ ^^^'
Ott}g-=commiteraiione, Milgefuhl; scu : \2\ Ti Τ 1
Οντοίτηηεως, communi oratione. Rhode. .^l ,, ' '- q
Συνδέσεως, concordia. Jun. Συνευόο- ^*^' * ^'^^* '' '^*
χηύίφς, harnionia animi. Dav. Lectio Cap. III. 1) I. e. ampliludo. Cfr.
Meti plac«t Gailandio vcrlenti: unanimi Hennae Past. Mand. 5, 1.
eomsensu, nt infra r. 34. H. Ego φή- 2) Dciit. 32, 15.
dem vocc. μετ* (Κους χίά σννειόησεως 3) Ita Iiinius corrigcndam ccnsel Msti
(i. e. ftcientia) ad illain rcfero, qui cle- lectionem άπεγαλάκτισεν.
PaTK£» apost. 4
50 Ι. CLEMENTIS AD COR. III. IV. V.
επηγερ'Θ'ηΰαν οι άτιμοι^ ετΛ τους εντίμ,ονς^ οί άδολοι επΙ τους ένδοξους,
οί άφρονες επΙ τους φρόνιμους, οί νέοι επί τους πρεΰβυτερους. ^άώ.
τοϋτο πόρρω απεΰτιν η δυκαιοαύνη καϊ είρψη, εν τω απολείπειν εχα-
ΰτον τον φόβον του Θεοϋ, %αί εν τη πίβτει αυτού άμβλυωπηΰαι, μηδέ
Ιν τοις νομίμοις των προΰταγμάτων αυτοϋ πορευεβ&αι, μηδέ πολιτεΰε-
a&al• κατά το ζα'&ηκον τω Χριΰτω,^ άλλα εκαΰτον βαδίζειν κατά τάς
έπίϋ•υ^Λίας αυτοϋ τάς πονηράς , ζηλον αίικον κα\ άαεβή άνειληφότας,^
δι' ου'' καϊ ϋ•άνατος εΐΰηλϋ'εν εις τον κόΰμον.
IV. Mulla mala ex hoc fonte iam antiquis lemporibus profluxerunt.
Γέγραπται γάρ ούτως' ,καϊ^ εγενετο ftf-O•' ημέρας,^ ηνεγκεν Κάϊν
άπο των καρπών της γης <Θ•υ6ίαν τω Θεω , καϊ "Αβελ ηνεγκεν καϊ
αυτός άπο των πρωτοτόκων των προβάτων, καΧ άπο των ΰτεάτων
αυτών. Καϊ επεΐδεν^ ο Θεός επϊ "Αβελ καϊ επϊ τοις δωροις αΰτοΰ*
ΙπΙ δε Κάϊν καϊ επϊ ταΐς ΰ-υΰίαις αυτοϋ ου προΰεαχεν. Καϊ ελυπιίϋΐ]
Κάϊν λίαν, καϊ ΰυνεπεΰεν τω προΰωπω αυτοϋ. Καϊ είπεν 6 Θεός
προς Κάϊν' ϊνα τι περίλυπος εγενου ; καϊ ϊνα τι ΰυνεπεΰεν το πρόΰω-
πόν ΰου ; ουκ εάν'*' όρ&ώς προΰενεγκϊ}ς, όρϋ^ώς δε μη διελης, ημαρτες;
'^Ηΰυχαΰον ' προς ΰε^ η άποΰτροφη αυτοϋ, καϊ ΰϋ^ άρσεις αυτοϋ. Καϊ
είπε Κάϊν προς "Αβελ τόν άδελφόν αυτοϋ' διελ&ωμεν εις το πεδίον.
Καϊ εγενετο εν τω είναι αυτούς εν τω πεδίω, άνεΰτη Κάϊν επϊ "Αβελ
τόν άδελφόν αυτοϋ, καϊ άπεκτεινεν αυτόν. ^ '^ Οράτε, άδελφοϊ, ζήλος καϊ
φθόνος άδελφοκτονίαν κατειργάΰατο.^ Αιά ζηλος^ ο πατήρ ημών ^ Ιακώβ
άπεδρα άπο προΰώπου Ήΰαϋ τοϋ άδελφοϋ αυτοϋ. Ζηλος^ εποίηΰεν
Ίωΰηφ μέχρι Όανάτου διωχϋ•ηναι, καϊ μέχρι δουλείας είΰελϋ•εΐν. Ζήλος
φυγεΐν^^' ηνάγκαΰε Μωϋΰήν από προΰώπου Φαραώ |3ο:(?ιλεω5 Αιγύπτου,
iv τω άκοϋΰαι αυτόν άπο τοϋ ομοφύλου ' ^τίς ΰε κατεΰτηΰεν κριτην
η διχαΰτην Ιφ' ημών; μη άνελεΐν με ΰύ ϋ•ελεις , ον τρόπον άνειλες
εχ'&ες τόν Αίγύπτιον;' ζίιά ζηλος^^ Ααρών καϊ Μαριάμ Ι'ξω της πα-
ρεμβολής ηύλίΰΟ•ηΰαν. Ζήλος^^ Αα^άν καϊ Άβειρών ζώντας κατηγαγεν
εις αδου , δια τό ΰταΰιάΰαι αυτούς προς τόν ϋ'εράποντα του Θεοϋ
Μωϋΰην. Αιά ζηλος^^ Ααβϊδ φϋ'όνον ϊΰχεν ου μόνον υπό τών αλ-
λοφύλων, αλλά καϊ υπό Σαούλ βαΰιλεως Ίΰραηλ εδιώχϋΊ],
V. Νοη minora novissimis lemponhus inde orla sunl mala, Pelri el
Pauli marlyrium.
*Αλλ^ %va τών αρχαίων υποδειγμάτων παυΰώμε&α, ϊλ&ωμεν ίπϊ
τους ϊγγιΰτα γενομένους άϋ'λητάς. Αάβωμεν της γενεάς ημών τα γεν-
ναία υποδείγματα. Αιά ζηλον καϊ φϋ'όνον [οί μέγι]ΰτοι^ καϊ δικαιότα-
4) Isai. 3, 5. Gal. 5, 19 sqq. Cap. IV. 1) Gen. 4, 3—8.
b) χριστιανφ coni. Iiinius, τφ Iv 2) Ita LXX, ο /iwe i//erMr« textus hebr.,
χριϋτφ Davis. Sed recle Jac. conlra post multos dies vulg. interpretatio.
monet, auctorem metonymice loqni, iit Gallicciolli: Avvenne al terminar delle
Paulum ap. II Cor. 1, 21. Eph. 4, 20. stagioni.
et alibi, ubi vox ΧριΟτός christianam 3) επι^εν scr. Cod. Alex.
cum fidem, tum praxin compleclitur. 4) Sensus, ut iam Irenaeus IV, 34.
6) Ob numeriim plur. cfr. Ep. Bar- docet, is est : secundum quod videlur,
nabae c. 14. οτι ηνόμηΰαν όλαός aov. recte et legitime oblulisti munera lua:
7) Sap. 2, 24. quoad autem animam tuam, non recte —
Ι. CLEMENTIS AD COR. III. IV. V. 51
inglorii contra gloriosos, insipientes contra sapientes, iiivenes conlra se-
niores insurrexerunt. Hanc ob causam procul absunt iustilia et pax,
cum unusquisque Dei timorem deseral, et in fide eiiis caecutiat, neque
iii inslitutis praeceptorum eius ambulet, aut vitam Christo dignam degat,
sed secundum pravas ipsius concupiscentias incedat, iniquam et impiam
invidiam resiimendo, per qiiam mors in mundum intravit.
IV. MuUa mala ex hoc fonte iam antiquis temporibus profluxerunL
Sic enim scriplum est: ,et factum est post dies, oblulit Caiii ex
fruclibus terrae sacrificium Doniino; Abel autem obtulit et ipse de pri-
mogenitis ovium suarum et de adipibus earum. Et respexit Deus super
Abel et super muiiera eiiis; siiper Cain aulem et super sacrificia eius
iiou adverlit. Et conlristatus est Cain vaide, et concidit vullu suo. Et
dixit Deus ad Caiii: quare trislis factus es, et quare concidit vultiis luus?
Nonne, si recte offeras, non autem recle dividas, peccasti? Quiesce, ad
le revertitur donum luuni, et luae iterum erit poleslatis. Et dixit Cain
ad Abel fratrem suiini : Iranseamus in campura. Et factum est, dum es-
sent in campo, siirrexit Cain super Abel iratrem suum et occidit eum.'
Videtis, fratres, propter zelum et invidiam fralricidium commissura. Pro-
pter zelum pater nosler lacob a facie fralris siii Esau aufugit. Zeliis
effecit, ut losepb ad morlem usque exagitaretur, et iisque ad servitutem
accederet. Zelus Mosem a facie Pharaonis regis Aegypti fugere compu-
lil, cum popularem suum dicentem audirel : ,quis te constiluit arbitrum
aut iudicem super nos? Numquid tu vis me occidere, quemadmodum
occidisti heri Aegyptium?' Propler zelum Aaron et Mariam exlra castra
slabulali sunt. Zelus DaUian et Abiron vivos ad inferos detrusit, quod
cuni Mose Dei famulo sediliose conlenderent. Propler zelum David non
tantum alienigenarum invidiam suslinuit, sed regem etiam Saul perse-
culorem expertus est
V. Non minora novissimis lemporibus inde orla suni mala. Petri et
Pauli marlyrium.
Sed ut vetera exempla relinquamus, ad proximos athletas veniamus.
Seculi nostri generosa exempla proponamus. Propter zelum et invidiara,
qui maxiraae et iustissimae ecclesiae columnae erant, persecutionem passi
peclore diviso, absque simplicilate cordis. 8) Gen. 27, 41 sqq. Ms. in casibus
Nolle (in Scheiner etc. Zeilschrift fur obliquis plcniinque exhibet ζήλος neutra-
kath. Theol. t. VI, I. p. 119.) coniicit le- liler. WoU. Cfr. Ign. ad Trall. c. 4.
geDdum essc: ορί^ώς tH μη oia&yg το γαρ ζήλος κτλ. Etiam το υβύωπον
SC. το ηροβφερόμίνον ι. α. si sacri- liabcs in Codd. Mss. Ep. Barnabae c. 8.
ficium non recte divisisti, oplimam par- not. 16.
tem tihi retinuisli. //. ed. IV. 9) Qgjj^ 37^
δ) l. e. ame nourccipilur donumluum^ JO) Exod. 2, 14.
Nolte: προς βού ή αποστροφή uv~ \\) ]\,ι^. 12, 14. 15.
τοΰ ί. e. α te orlum est odium illius. 12) Num. 16, 33.
^ 6) Nolle coniicit: καϊ σύ άφψις ^^^ iReg. 18,'8sqq. ΦΟόν^ϊχΗντ=:
avτovue.deHstaseumpcrseqm.ILedΛ\. phLis henV gracca. Ckr.
t) '/Μτιιργασατο (Ά. pr., qnod in- ' ^ ^
vito Ms. nunnulli mulaniut in χατΗρ- Cap. V. 1) Sic lac. supplevit, spatio
γάααντο. lacunae accuratius diinenso. Cfr. Gal.2,9.
4*
52
Ι. CLEMENTIS AD COR. V. VI.
τοι 6τύλ[οί εδίω^χΰ-ηΰαν, καϊ εως ϋ-ανάτοΐν ήλ&ον'\.^ Αάβωμεν προ 6φ-
ϋΌίλμώΙν ημών] τους άγαϋΌνς^ Άποΰτόλον[ς. Ό Πετρ]ος δυα ζηλον
α^ί-κον* ουχ [ενα, ου]δε δυο , αλλά πλείονας νπΐηνεγκεν] πόνους, καΐ
ούτω μαρτυρ[7}6ας] επορεύ&η εΙς τον 6φείλ[6μενον] τόπον^ της δόξης,
^icc ζηλον [καϊ ο] Παύλος υπομονής βραβεΐον*^ υ[πέΰχ]εν, επτάκις''
δεΰμα φορεΰας, φ[υγα]δευΰ•εϊς ,^ λιΌ'ααΰ-είς.^ Κήρυξ γ[ενό]μενος ϊν τε
τγι ανατολή καϊ εν [trj] δυΰει , το γενναΐον της πίΰτεως αυτού κλέος
ελαβεν, δικαιοβυνην δίδάξας όλον τον κόΰμον, καϊ επϊ το τέρμα της
δύβεως^^ ελϋ'ών, καϊ μαρτυρηαας επϊ των ηγονμενων.^^ Ούτως απηλ-
λάγη του κόΰμου, καϊ εις τον αγιον τόπον επορευϋτ} , υπομονής γενό-
μενος μέγιΰτος υπογραμμός.
VI. Conlinualio. Plures alli martyres.
Τούτοις τοις άνδράΰιν οΰίως^ πολιτευΰαμενοις ϋννηϋ'ροίΰθτ} πολύ
πλήθος ίκλεκτών, οϊτινες πολλας αΐκίας καϊ βαβάνους^ δια ξήλον πα-
ϋ'όντες, υπόδειγμα κάλλιβτον εγενοντο h ημϊν. /ίια ζήλος διωχΌ-εΐααι
γυναίκες, Δαναΐδες καϊ /ίίρκαι^^ αικίβματα δείνα καϊ άνόϋια παϋ^οϋβαι,
ίπϊ τον τής π[ί]6τεως βέβαιον δρόμον κατηντη[ΰαν'] , καϊ ϊλαβον γέρας
γενναΐον αί αΰ&ενεΐς τώ αώματι. Ζτήλος άπηλλοτρίωΰεν γαμετας ανδρών,
καϊ ήλλοίωΰεν το ρηϋ-εν υπό του πατρός ημών Αδάμ' ,τοϋτ[οΥ νυν
06τοϋν εκ τών όΰτέων μου, καϊ ΰαρξ εκ τής ΰαρκός μου/ Ζήλος καϊ
^ρις πόλεις μεγάλας κατέΰτρειί^εν, καϊ ε&νη μεγάλα έξε^ρίξωϋεν.
2) εως Ό^ανάτοΙν ηλϋ•ον'\ Wottonii
coniectiira est, εως ^ανάτο[ν άεινον^
ed. pr. Cfr. supra c. 4. Ίωσηφ μ^χρι
■d-ανάτου όιωχί^ηναι.
3) όγαατονς (mirabiles) coni. Davis.
Nolte; άγιους vel πρώτους coni. lu-
nius, alius ^^είους, est qui cum eodem
lunio xo(>?^(/)atoi;?proponat, omnino con-
tra simplicem ac castum aucloris modura
dicendi. In Ep. ad lacobum Apost. c. 1.
(p. 10. ed. Dressel) Petrus Clementi est
ό καλός καϊ δόκιμος μα,&ητης.
4) διά την αμετρον προς ανθρώ-
πους στοργην του νυν βίου
βιαίως το ζηνμετηλλαξεν Clem. Rom. 1. c.
5) Cfr. Act. 1, 25. Ep. Polyc. ad
Philipp. c. 9.
6) Cfr. I Cor. 9, 24. Hesychii in-
terpretationem vocis βραβεΐον Gallandius
pariim sapiens verlit : patientiae cerlamen
sustinuit.
7) Paulum septies in vincula conie-
ctum esse unde cognoverit Clemens equi-
dem non satis perspicio. Acta enim
Apostolorum quum de hac re taceant,
alterutriim slatuendum est: aut ex ec-
clesiae trfttitione rem haiisit ille, aut
coniecturam fecit ex loco 2 Cor. XI, 24.
Ibi quum quinquies se captivum fuisse
Paulus profiteatur, Clemens fortasse si-
mul meminit captivitatis quam apostolus
et Caesareae et Romae passus est. Cfr.
Zeller, Theol. Jahrb., 1848, p. 530. Co-
terum ea qiioquc quae paullo post de
Pauli morle narrantiir non tam ex Ac-
tis Apostolonini quam ex alio quo fonte
petita esse nemu mirabilur, qui Acta
omnino nihil de extremis apostoli fatis
tradere perpenderit. Neque tamen qiiid-
quam eorum quae Clemens de Paulo
commemorat cum Aclorum narralionibus
pugnat; itaque colligi nequit, Acta Cle-
mentis aetate nondum literis mandata
esse. Ltpsius p. 128. 1. c. Hebraismus
est = πολλάκις, pluries.
8) Act. 13,50. 14,6. II Cor. ll,22sqq.
9) Act. 14, 5. 19.
10) Italiam, in specie Romam, his
verbis notatam putant omnes, qui du-
plicem Pauli captivitalem Romae negant,
e. g. Baur, (Tiibing. Zeitschr. 1831. IV.
p. 150. Pastoralbriefe d. A. Paulus, 1835.
p. 63 sqq.) et Schenkel (Stud. n. Krit.
1841. I. p. 75.), quibiis το τ^ρμα της
όύαεως = το τέρμα, εαυτού, ο Ιν
Tjj ΰύύει. His accedunt Matlhies (Er-
klg. d. Pastoralbriefe 1840. p. 186.),
cui τέρμα r. δ. = meta, centrum Occi-
dentis, ergo Roma, et Scbrader (d. Apost.
Paulus I. p. 234.), cui τέρμα r. ά. est
finis Occidentis versus Orientem, ergo
Italia. Econtra aeHispania (Rom. 15, 24.)
Ι. CLEMENTIS AD COR. V. VI.
53
siml, et venerunt iisque ad mortem. Ponamus nobis ante oculos bonos
Aposlolos. Propter zelum iniquum Petrus noii iinum aut alterum, sed
plures labores sustulit, atqiie ila martyrium passiis in debilum gloriae
locura discessit. Propter zelum et Paulus patienliae praemium reportan-
dum siistiniiit, seplies in vincula coniectus, fugatus, lapidatus. In oriente
ac occidente verbi praeco factus , illiistrem fidei suae famam sortilus
est, in iustitia mundiim universum inslruens, et ad occidentis terminos
venieDs, et siib praefeclis marlyrium siibiens. Sic e mimdo migravit,
et iii locum sanctum abiit, palientiae sumnmm exemplar existens.
VI. Continualio. Plures alii marlyres.
Viris islis sancle vitam instituentibus magna electorum mullitudo
aggregata est, qui siipplicia mulla et tormenla propler zelum passi, exem-
plar oplimum inter nos extiterunt. Propter zelum mulieres persecutio-
nem passae, Danaidae et Dircae, postquam gravia et nefanda supplicia
sustinuerunt, ad firmum fidei cursiim pertigerunlj et debiles corpore
nobile praemium acceperunt. Zelus uxorum animos a maritis abalienavit,
et diclum patris nostri Adami mulavit : ,hoc iam os ex ossibus meis, et
caro ex carne mea.' Zelus et conteiUio urbes magnas evertit, et gentes
numerosas funditus delevit.
h. I. exponiint Pearsonus, Neander (K.
G. I. p. 79. et Gesch. d. Pflanzung I.
p. 265.), Guerike (Bcitrage p. 122.),
Hug (Einl. II. p. 322.) ct Olshausen
(Stud. u. Krit. 1838. IV. p. 953— 957.).
Hispaniae aul alii terrae remotiori favent
Scholt (Erdrtcnmg chronol. Pimkte 1832.
p.l23.)elWocher(Tab.0nartalschriftl83u.
IV, 626 sqq.). Pro brilannia denique,
tesle Jacohsono, contendunt Usserius
(Brit. Eccl. Antiq. c.1.) el Slillingsfleet,
Orig, Brit. c. 1. H. In Ep. Clem. Rom.
ad Jacobum c. 1. hic coinmcntaiius : τον
Ισόμενον άγαϋ^ον ολω τω κόσμω μη~
νΰααι βκσιλέα, μέχρις Ιντανϋ^α ττ}
'Ρωμ^ γενόμενος, ϋ-εοβονλητο) όιδα-
σχαλίκ σώζων άνθ^ρώπονς, αυτός του
νυν βίου βιαίως το ζην μετηλλαξεν.
11) Sub Tigellino et Nymphidio Sa-
bino , ultimo Neronis anno Romae do-
minantibus. Ilug (Einl. II. p. 323). Alii
h. 1. de duobus libertis et amicis Nero-
nis, Ilelio Caesariano et Polyclelo expli-
cant, qui Ncrone in Graecia degenle
A. 67 omnia gubernaninl. Schott. (I. c.
p. 129.) et Neander (Gesch. d. Pflanz.
I. 265.) h. 1. ita explicanl: coram ma-
ijinlralibus et principibus terrae veritalem
chrislianam professus esl. //.
Cap. VI. 1) luniiis eil. Ο^είως, ad
marg. veram Msli lecl. όσίως adponens.
2) Ita editorcs Cod. lect. πολλαϊς
ΗΪχίαις y.u\ βάσανοι ς corrigcndam pu-
larunt. Conieclaverim: οϊτινες Iv ai-
κίαις xat βάσανοι ς πολλά παϋ^όντες^
άια ζήλον υπόδειγμα κάλλιστον Ιγε-
νοντο iv ήμΐν. Zelus quippe eorum
ττρός ζηλον και μίμησιν των εϊς ού-
ρανιον τρίβον όάεύειν d-ελόντων καϊ
}λπί<ίας εχόντων βασιλείας ουρανών
όπολαύειν^ άιά ϋ-λίψεων καϊ πόνων
πολλών, οίον τ ας τ ών μαρτύρων πα-
λαίστρας καϊ αγώνας. Cfr. Epiph.
Monachi et Presb. ed. Dressel p. 45.
3) Ila Cod. Alex. teste Jacobsono.
Ediderat lunius [^/ίαναΐδες καϊ ζίίρκη],
qiiae lectio sponte sese commendat. Co-
telerius substituendum monet ζίανάη τε
καϊ /Ιίρκη, Colomesio lubenter assen-
tiente. Ulramque Nerone Imp. fide illu-
stres faeminas fuisse, ille opinatur, quam-
vis et traditio et historia de eis silescat.
Boisius ευσεβείς καϊ πισταϊ scribi vult,
άγναί τε καϊ άίκαιαι Davisius. Ιη Arte
crit. Clericus coni. άνευ αίόοϋς καϊ
δίκης, sine reverentia et iurc, h. e. irre-
verenter habito sexu inferiore, et contra
ius ct fas. Ex Acl. 17, 34 ct 9, 36.
/Ιάμαρι,ς καϊ ζίορκάς lestituendum vi-
dotiir Suschkio. Cum Rninarto lacob-
soriiis ea verba esse glossema opinatur
in textiim intrusum.
4) Gen. 2, 23.
5) Si urbs Hierosolymac iam fuisset
dinila, Clemens novissimum et cebeni-
mum hoc exemplum vix silentio prae-
tcriissel. Cfr. Windischmaiin, vindic. Pe-
Iriii. pag. 54.
54 Ι. CLEMENTIS AD COR. VII. VIII.
VII. Adhorlalio ad poenitentiam.
Ταντα, αγαπητοί, ου μόνον νμίίς νονΰΈτουντες επιΰτέΚλομεν, άλλα
καϊ εαυτούς υπομίμνηΰκον[τες] '^ εν γαρ τω αυτώ εΰμεν ΰκάμμα[τί],
%αϊ 6 αυτός ημϊν άγων επίζεί[ται]. ^io^ άπολείπωμεν τάς κενάς [και]
ματαίας φροντίδας, καΐ ελϋ•ω[μεν'] ετά τον ευκλεή καΐ ΰεμνον τ^ης
αγίας κλη]ΰεως^ ημών κανόνα.'*^ [Βλεπω]μεν, τι καλόν, και τι περπνον
[καϊ προ']ΰδε7ίτ6ν^ ενώπιον του ποί[ηΰαντ']ος τϊμας. [Άτενία^ωμεν εις
το αϊμα του Χριβτον, [καϊ ϊδ']ωμεν ώς εύτιν τίμιον τω Θεώ [πατ(>1]''
αυτοϋ ο τι όιά την ημετεραν [^6ωτ'\7]ρίαν εκχυΌ'εν παντϊ τώ κό[ΰμ]ω
μετανοίας %άριν υπηνεγκεν. [^Ανέλ'θ^]ωμεν εις τάς γενεάς πάβας, [καΐ
κα^ταμάϋ-ωμεν οτι εν γενεά [καΐ] γενεά μετανοίας τόπον £άω[κ]εν ο
δεΰπότης τοις βουλομενοις επιΰτραφηναι επ' αυτόν. Νώε'' εκηρυξεν
μετάνοιαν, καϊ οί υπακούΰαντες εΰώΰ^ηΰαν. Ίωνάς'^ Νινευΐταις κατα-
ΰτροφην εκηρυ'ξεν' οί δε μετανθ7}ΰαντες επΙ τοις άμαρτημαΰιν αυτών
ε^ιλάΰαντο τον Θεόν ίκετεύϋαντες , καϊ ϊλαβον ΰωτηρίαν, χαίπερ αλλό-
τριοι του Θεοϋ οντες.
VIII. ConlinuaUo,
Οί λειτουργοί της χάριτος του Θεοϋ διά πνεύματος αγίου περϊ
μετανοίας ελάληβαν , καϊ αυτός δε ο δεβπότης τών απάντων περ\ με-
τανοίας ελάληαεν μεϋ•* όρκου ' ,ζώ^ γάρ εγώ, λέγει κύριος, ου βούλομαι
τον ϋ-άνατον τον αμαρτωλού, ώς την μετάνοιαν *' προΰτιΌ-εϊς καϊ γνώμην
άγαΰ•ην' ,μετανοηβατε,^ οΐκος ^Ιΰραηλ, άπό της ανομίας υμών. Εϊπον^
τοις υίοΐς του λαοϋ μου' εάν* ώβιν αί άμαρτίαι υμών άπό της γης
εως του ουρανού, καϊ iav ωΰιν πυρρότεραι κόκκου και μελανώτεραι^
δάκκου, καϊ επιΰτραφητε^ προς με i^ όλης της καρδίας, καϊ εϊπητε
Πάτερ ' επακούϋομαι υμών ώς λαοΰ ayiov.*' Καϊ εν ετερω τόπω λέγει
ούτως' ,λούΰαβ^ε^ καϊ καθαροί γεvε(S^'ε , άφελεϋ&ε τάς πονηρίας άπό
τών ιρνχών υμών, απέναντι τών όφΰ-αλμών μου' ττανσασθ'ί άπό τών
πονηριών υμών, μάϋ^ετε καλόν ποιειν, έκξητησατε κρίΰιν, ρύΰαΰ&ε άδι-
κούμενον^ κρίνατε όρφανώ, [κ]αϊ δικαιώαατε χήρα' καϊ δεϋτε καϊ
[δι]ελεγχΘ•ώμεν,^ λέγει. Καϊ εάν^ ώϋιν [αι] άμαρτίαι υμών ώς φοινικονν^
[ώς] χιόνα λευκανώ' έάν δε ωΰιν ώς κόκκινον , ώς 'εριον λευκανώ.
Καϊ εάν ϋ^έλητε καϊ ειΰακούΰητέ μου, τά άγα&ά της γης φάγεβ&ε'
εάν δε μη &έλητε μηδέ ειΰακούΰητέ μου , /ιια'χαιρα υμάς κατέδεται * το
γάρ ΰτόμα κυρίου έλάληΰεν ταύτα.' Πάντας ούν τους αγαπητούς αυτού
βουλόμενος μετανοίας μεταΰχεΐν, εΰτηριξε τώ παντοκρατορικώ βονληματι
Cap. VII. 1) lunius ex Ms. νπο- 3) Ita snpplevitliinius, τ[fλf/tJJσ'fωf
ιαr^σ■χo^'[τ£g■], quod Colomesiiis tacile Millius , id quidem ad baptismum rcfe-
mulavit in νπομι/ίΐνη(Τ>!ον[^τες^. Sed rens, ciiins χάνων seu regula χενών
illud quoque graecum est. Cfr. ea vox ^Kt^aratwj', dcquibus liic sermo, yjjov-
ap. Passow in Lexico gr. et Orph. hymn. τίδων, renunliationem inprimis po-
77, 6. ed. Herm. p. 345. stularet.
2) Cfr. Ep. Polyc. c. 7. 4) Cfr. de Wette ad II Cor. 10, 13.
Ι. CLEMENTIS AD COR. VII. VIII. 55
VII. Adhorlalio ad poenUenliam.
Haec, charissimi , non tantum, iit vos officii vestri admoneamus,
scribimiis , sed eliam , iit nos ipsos commonefaoiamus ; in eadem eniiii
areua versamur, et cerlamen idem nobis impositum est. Qiiare inanes
et vanas curas relinquamus, et ad gloriosam et vanerandam sanctae
vocationis noslrae lineam [metam] veniamiis. Quid piilchrum, quid iu-
cundum et acceptum coram opifice nostro sit, videanms. Sanguinem Christi
intentis oculis intueamur, iit quam pretiosus sit Deo patri, consideremus,
qiii propter nostram saluLem eflusiis toli mimdo poenitentiae gratiam
obtulit. Reciirramus ad omnes mundi aetates, et discamus, quod in omni
generatione , volentibus ad ipsum converti, Dominus poenitentiae locum
concesserit. Noe poenitentiae praeco fuit, et qui ei oblemperarunt, sal-
vali siint. lonas Ninivilis excidiiim praedicavit; illi autem, peccatorum
poenitentiam agentes, precibus Deum placarunt, et saliitem consecuti
sunt, licet alieni a Deo essent.
VIII. Continuatio.
Divinae graliae ministri Spiritu santo afflati de poenitentia loquuti
sunt. Ipse etiani rerum oinnium Dorainus ciim iuramento de poenitentia
loquulus esl: ,vivo, inquit Dominus, nolo mortem peccatoris, sicut poe-
nitentiam;' addens insiiper dictum egregiiim: ,resipiscite, domus Israel,
ab iniquitale vestra. Dic filiis popiili mei: si peccata vestra a terra ad
coelum usque perlingant, si cocco rubriora et cilicio nigriora fuerint,
et ad me ex loto corde conversi fueritis et dixeritis, Pater; tanquam
populo sanclo aiirem vobis praebebo.' Et in alio loco sic dicit: ,lava-
mini et mundamiiii, aiiferle mala ex animabus vestris, ab oculis meis,
quiescite a malitiis veslris, discile facere bonum, qiiaerite rectiim, libe-
rate oppressunij iudicate piipillo, et iuslificate viduam; et venite et di-
spulemus, dicit Dominus. Et si fuerint peccata vestra qiiasi phoenicium,
sicut nivem dealbabo, si aulem fiierint ut coccinum, sicut lanam dealbabo.
Et si voliieritis et audieritis me, bona terrae comedetis; si autem no-
luerilis, neque exaudiverilis me, gladius devorabit vos; os enim Domini
loculum est haec' Volens igitur, omnes dilectos siios poenilentiae fieri
participes, eiTalum illiid omnipotenli sua volunlate roboravit.
5) Cfr. I Tim. 2, 3. 5, 4. ^ 6) Cfr. ler. 3, 22. 19.
6) [πατρϊ] lego c. Bleekio, [«ί^α] 7) sic Cl. Al. Paedag. 1. 1. c. 10.
lih. jmpr. Cfr. J^lp. 1 Petr. 1, 19. ubi ultima ista sub Ezechielis nomine
7) Cfr. Gen. 7. I Petr. 3, 20. II, 2,5. laudat, cuius ctiam videnlur esse su-
Vid. infra c. 9. periora. ^inc itaqiie firmatui• cl. Co-
8) Jon. 3. lclcrii coniectiira. Colotn. Ed. princeps
Cap. VIII. 1) Ezech. 33, 11. ;t«c3 άγίω c. Mslo.
3) Lzech. 32, 12. ^C r ^ -i , ~
4) Cfr. Ps. 102, II. Isai. 1, 18. ^) Ιόι]£λεχϋ^ωμεν Ms. ap. Woll.
5) Sic Ms. Hanc formam hahes sae- ^^ •'^^•
pius apnd LXX el apiid Strabonera XVI, 10) Sc. voluntate atque consilio eos
12. Jac. redimeiuli.
56 Ι. CLEMENTIS AD COR. IX. X.
IX. Exempla Sanclorum, qui fide el obedienlia elc. gratiam Dei sunt
conseculi. Enoch el Noe.
^ib υπακουβωμεν tyj μεγαλοπρεπεΐ καΐ ενδόξφ βονληΰει αυτού,
κ«1 ίκέται γενόμενοι τον ίλέονς καϊ της χρηβτότητος αντον, π()06πε6ω•
μεν χαϊ ίπιΰτρεψωμεν ετύ τους οίκτιρμονς αντον, αττολιποντες την μα-
ταιοπονίαν,^ την τε εριν, καϊ το εΙς θάνατον αγον ζήλος. Άτενίβωμεν^
εις τον ς τελείως λείτονργηΰαντας τη μεγαλοπρεπεΐ δοξτ) αντον. Αα-
βωμεν^ '£νώχ, ος iv υπακο}) δίκαιος ενρε&εϊς μετετεΟ'η^ κα\ ονχ ενρεϋ•η
αντον 'θάνατος. Νώε'*' πιατος ενρε&είς, δια της λειτονγρίας αντον
τίαλιγγενεαίαν κόΰμω Ικτ/ρυξεν, καϊ διέοωΰεν δι' αντον 6 δεϋπότης τα
εΐαελϋ'όντα iv ομόνοια ζώα εις την κφωτόν.
Χ. Conlinualio. Abraham.
Άβρααμ, 6 φίλος^ ηροΰαγορενϋ-είς , τΐΐΰτος ενρε9•η , Ιν τω αντον
νπηκοον γενέαϋ'αι τοις ρημαβι τον Θεον. Οντος δι^ νπακοης εξηλ-
θ•εν ίκ της γης αντον, καϊ εκ της ΰυγγενείας αντον, καϊ εκ τον οΓκου
του πατρός αντον, όπως γην ολίγην, καϊ ΰνγγενειαν αΰϋ•ενη, καϊ οίκον
μικρόν καταλιπων, κληρονομηΰτι τας επαγγελίας τον Θεον. Αεγει γαρ
αυτώ' ,απελϋ•ε^ Ικ της γης ΰον, κα\ εκ της ϋνγγενείας ΰον , καϊ εκ
τον οϊκου του πατρός ΰου εις την γην ην αν ΰοι δείξω ' καϊ ττοιτ/'σω
ΰε εις 'εϋ•νος μέγα, καϊ ενλογηΰω 6ε, καϊ μεγαλννώ το όνομα αον, καϊ
'εβΎΐ ενλογημενος' καϊ ενλογηΰω τονς ενλογονντάς ΰε, καϊ καταράΰομαι
τους καταρωμενονς ΰε, καϊ ενλογηΟ-ηΰονται εν ΰοι πα(?ο:ι αί φνλαϊ της
γης.' Καϊ πάλιν εν τω διαχωριΰΰ^ηναι αυτόν από Αωτ^ είπεν αντω
ό Θεός' ,άναβλέιρας'^ τοις όφΰ•αλμοΐς ΰον, νδε από τον τόπον, ον ννν
ΰν εϊ , προς βορραν καϊ λίβα^ καϊ ανατολάς καϊ ϋ-άλαΰΰαν' ότι πά-
ΰαν την γην, ην ΰν όρας, ΰοϊ δώΰω αντην καϊ τω ΰπερματί ΰον, εως
αιώνος. Καϊ ποιτ^σω το ΰπερμα ΰον ως την αμμον της γης' ει δύνα-
ται τις εξαρι^μηΰαι την αμμον της γης, καϊ τό ΰπερμα ΰον ε'ξαριϋ•μη-
ϋ'ηΰεται.' Καϊ πάλιν λέγει' ,εξηγαγεν^ ο Θεό^ τόν 'Αβραάμ, καϊ είπεν
αντω ' αναβλει\)θν εις τόν ονρανόν καϊ άρίϋ^μηΰον τους άΰτερας , εΐ
δννηΰτ} εξαριϋ'μηΰαι αντονς' όντως ε(7ται τό ΰπερμα ΰον. 'Επίΰτενΰεν''
δε Αβραάμ τω Θεώ, καϊ ελογίΰΰ'η αντω εις ^ικαιοίί'υντ^ν.' ^ιά πίΰτιν^
καϊ φιλοξενίαν εδόΰ'η αντω νίός εν γηρα, καϊ δι' υπακοής^ προΰηνεγ-
κεν αυτόν ^νΰίαν τω Θεώ προς εν τών ορέων ων ϊδειξεν αντω.
1
Cap. IX. 1) Ιη simili loco Ερ. Polyc. Alexandrino arguit , aul eum non probe
c. 2. est ματαιολογίαν, quam lect. novit, aut mala fidc agit. Eadem enim
Wolt. heic quoque reponcndam censet. ratione acluin crit de authcnlia ct fidc
2) Idi ενίζω μεν Co\om., testeJacob- eorum omnium, qui α Clcmente Alex. us-
sono. In mea quidem Colomesii ed. a. quam citantitr , scriplorum. Nemo enim
1694 est ΜΊενίαωμεν. Ed. Bernardiis Patrum maiorc licentia nsus cst m ci-
hunc lociim ex Clem. Alex. Strom. IV, 16. tandis autoribus, sive sacris, sive eihni-
p. 610. interpolatum contendit. Contra cis ; ctim ei in morc sit, non intcgra au-
quem Wottonus : Irriti sunt, inquit, huius torum verba semper recHare, sed pro ar-
conatus. Qui enim liocmodo ex Clemente bitrio suo nunc contrahere, nunc de suo
Ι. CLEMENTIS AD COR. IX. X. 57
IX. Ej-empla Sanctorum, qui fide el obedienlia eic. gratiam Dei sunt
conseculL Enoch et Noe.
Quare magnificae eius el gloriosae volunlati obsequamur, el suppli-
ciler misericordiam et benignitalem eiiis imploraiUes, relictis vanis ope-
ribus, conlenlione et aemulalione, quae ad morlem ducil, ad miseralionem
eius advolvaniur el convertamur. Fixis ociilis intueaimir eos, qiii magni-
ficae eius gloriae perfecle iuservierunl. Sumanms Enochum, qiii in obe-
dientia iuslus reperlus transialus fiiit, neque mors eius invenla est. Noe
lidelis iuveDtus per minislcriuiu siuim imindo regeneralionem praedicavit;
et per eum animalia, quae in concordia arcam siint ingressa, servavit
Dominus.
X. ConlinuaUo. Ahraham.
Abrahamus, amicus vocatus, fidelis inventus est, eo qiiod verbis Dei
oblemperaret. Hic per obedienliam e lerra sua, e cognalione sua et
domo patris sui egressus est, ut exigua terra, cognatione debili et domo
parva derelicta, promissiones Dei possideret. Dicit enim ei : ,exi de terra
lua, et de cognalione lua, et de domo patris tui, et vade in terram
quam libi demonslrabo ; et faciiim te in genlem magnam, et benedicam
tibi, el magniOcabo noraen tuiim, et eris benediclus; et benedicam be-
nedicentibus Ubi, et maledicam maledicenlibus tibi, et benedicenlur in
le omnes Iribus terrae/ El rursus, cum a Lot secederet, dixit ei Deus:
,rcspice oculis luis, el vide a loco, in quo ininc lu es, ad aquilonem et
airiciun el orieDlein el niare; quia oiiinem lcrram quam tu vides, tibi
dabo eam et semini luo iisque in seculum. El faciam semen luum si-
cul arenain leirae; si poteril aliquis dinumcrare arenani terrae, et scmen
taum dinumerabilur/ Et rursiis dicil: ,eduxit Dcus Abraham foras, et
dixJt ei: respice in coelum ct nuniera slellas, si poles dinumerarc eas;
sic eril semen luum. Et credidit Abrabamus Deo, el depulalum (ist ei
ad iuslitiam/ Propler fidem et hospilalilalcm datus est ci filius in se-
nectute, et per obedientiam oblulit euiii in sacrificium Deo, in uno mon-
Uiim, quem ei ostenderat.
inserere, alia omiilere, alia variis modis tomatum, csl φίλος Θεον — προσψ
mutare. γορινϋ^η.
3) Gen. 5, 24. Hebr. Π, 5. 2) Gcn. 12, 1-3.
4) Gen 6 8 7 1 Hebr 11 7 3) Ad Gcn. 18, 11. respiciens Nolte
II Pelr. 2, 5.' Cfr. 'eupra c. 7. Noc ^T' }" ,V^ β,αχωρια^ην^ι Αώτ άτί
secundam .Silivll. I, 135. el Thcophil. «»^^o%"• <^''• ';•
Antioch. ad Autol. III, \\). p. 129, ar.le- i( "'"• ''^' ??— *^• .. , .
qnam in arcam intrarel, novam murnlo ^) l\ '■ ""•»•"'"•'" v|.rs„s ; ila dein
generaUonera valicinatns «»l, id tcmporis voc.^aA«atf«y occidenl.s caeli plagara
homines ad poenitcntiam rcvocans. "^ fi^ Γ !*> «> fi
Cap. X. 1) Cfr. Isai. 41, 8. II P.i- 7) Hom. 4,'3.*
ralip. 20, 7. ludil. 8, 19. Jac. 2, Τλ. b) G(mi. 21, 22.
Apnd Clcm. Alex., qui locum recitat cpi- 9) Ilebr. 11, 17.
δ8 Ι. CLEMENTIS AD COR. XI. XII.
XI. Coniinuatio. Lot. Poena dissensionis.
Jia φιλοξενίαν^ καΐ ευΰεβειαν Αώτ εΰώ&η εκ Σοδόμων, της πε-
ριχωρον παβης %ρίΟ•είαης^ δια πνρος καϊ Ό'είον , πρόδηλον τΐοιηΰας 6
δεΰποτης,^ οτι τους ελπίζοντας ετζ αντον ουκ εγκαταλείπει, τους δε
ετεροκλινεΐς υπάρχοντας εις κόλαΰιν καϊ αίκιΰμον τίϋ'ηαί.. Σννεξελϋού-
ΰης γαρ αυτω της γυναικός ετερογνώμονος υπαρχούΰης καϊ ουκ εν
ομόνοια, εΙς τούτο ΰημεΐον ετέϋ'η ^ ωΰτε γενεΰϋ-αι αυτήν ΰτηλην άλδς
εως της ημέρας ταύτης'^ εις το γνωΰτον είναι παΰιν^ οτι οι δίψυχοι^
καϊ ot διϋτάξοντες περϊ της του Θεοϋ δυνάμεως y εις κρίμα καϊ εις
ΰημείωΰιν πάβαις ταΐς γενεαΐς γίνονται.
XII. Praemia fidei el hospilalilalis. Rahah.
^ta πίΰτιν^ καϊ φιλοξενίαν ε6ω9•η '^Ραάβ η πόρνη. Έκπεμφΰ'εν-
των γαρ νπο Ίηΰοϋ του του Ναυη καταΰκόπων εις την %ριχώ, εγνω
6 |3ασ'ίλεΐ'? της γης, οτι -ί^καίΤι καταΰκοπεϋβαι την χώραν αυτών ,^ καϊ
εξεπεμψεν άνδρας τους ϋυλληιρομενους αυτούς ^ όπως ΰυλληφΰ-εντες
'Θ^ανατωΰ-ώΰιν. '^H ουν φιλόξενος ^Ραάβ είΰδεξαμενη αυτούς εκρυ^^εν
εΙς το νπερωον υπο χην λινοκαλάμην. Έπιΰτα&εντων δε των παρά τον
βαΰιλεως καϊ λεγόντων' [άνδρες προς ΰε ήλ]'θΌν οι κατάΰκοποι της [γης
ημών], εξάγαγε αυτούς, ό γαρ βα[6ΐλευς ου]τως κελεύει' η δε άπεκρίΒτι'
είΰήλϋΌν [οι δύο άν]δρες, ους ζητείτε, προς με, [άλλα ταχε]ως άπηλ-
ϋ-ον, καϊ πορενο[νται' ούχ] νποδεικνύουαα αυτοΐς ε[κείνους]. Καϊ είπεν
προς τους άνδρας ' [γινώ]ΰκουΰα γινωΰκω εγώ, οτι [κύριος ο Θεός] υμών
παραδίδωΰιν νμΐν [την πό]λιν ταύτην, ο γαρ φόβος καϊ [τρό]μος υμών
επέπεΰεν τοις κ[ατοι]κοϋ6ιν αύτην.^ "Ιβ^ Ιάν'^ ουν γε[νηται\ λαβείν αυ-
τήν ύμας, δια6ώθα[τε\ με^ καϊ τον οίκον του πατρός μο[υ\. Καϊ είπαν
αύττι' Ι'σται οϋτως, ως ελάληΰας ημΐν. '^Ω,ς εάν ουν γνώ[ς] παραγινο-
μένους ημάς, ΰυνά'ξεις πάντας τους ΰους υπό το βτεγος ΰου , καϊ δια-
ΰωΰ'ηΰονται' ο6οι γαρ εάν εύρεϋ'ώΰιν Ι'έω της οικίας, άπολοϋνται. Καϊ
προοεϋ-εντο αύττ) δούναι^ ΰημειον, όπως κρεμάΰτ} εκ του οϊκου αύτης
κόκκϊνον ' πρόδηλον ποιουντες,^ οτι διά του αίματος του κυρίου λύτρω-
ύις έ'ίϊταί παύι τοις πιΰτεύουΰιν καϊ ελπίζουΰιν επϊ τον Θεόν.^ '^Οράτε,
άγαπητο\ ου μόνον πίβτις, αλλά προφητεία εν τγ γυναικϊ γέγονεν.
Cap. XI. 1) Gen. 19. IlPetr. 2,6.7. niani δεδυνημένος ρ. δεάννημαι a
Wottoniis existimat, S. Patrem procul me notalam.
dubio respicere ad II Petr. 2,6.; lu- 4) Qiiamvis multi veterum Palrum
culentum sane testimonium, secundam (e. g. Irenaeus adv. haer. IV, 31.) tan-
beati Petri epistolam ab iriitio usque quam adhuc manentis huius statuae men-
canonicam fuisse, atque ab ecclesia Ro- tionem fecerint, et losephus Flavius,
mana acceplam. Jac. eiusdem cum Clemente aelatis (Antiq. I.
2) κρCvειv = pun^re: frequensinlibb. ^l' ^O, nonnullique recentiorum oculis
N. T. ea significatio. Cfr. loann. 18,31. '' «««^ usurpasse narrent fabulam a-
j, 2 12 ^^^^ ^^^^i ^^ nescio quid ab accolis
^ * ' * spectatorum oculis subiectum fuisse, quod
3) Nominativus absolutus scriptoribus illi statuam hanc esse nugabantur, hi
hcllenisticis familiaris est. Cfr. Winer, imprudenter credebant , iam liquidis
Gramm. des neutest. Sprachidioms p. 168. arguraentis demonstratum est. Frey.
edit. IV. H. Vid. quoque Clem. Rom. 5) Eodem sensu infra c. 23. Cfr.
Hom. I. init. lectionem Codicis Ottobo- lac. 1, 8. Hermae Past. Vis. 1, 1. 4, 1.
Ι. CLEMENTIS AD GOR. XI. ΧΠ. 59
XI. Coniinualio. Lot. Poena dissensionis.
Propter hospitalitatem et pielalem Lot e Sodoma salvus evasit, quum
tota regio in circiiitu igne el sulphure piiniretiir; Domino palam faciente,
qiiod non derelinquat sperantes in ipsiim, contra vero, qiii a mandatis
eius declinanl, suppliciis et tormentis puniat. Uxor enim eius, quae iina
cum eo egressa est, cum ab eo dissentiret iiec iu concordia persiste-
rel, in signuni propterea posita, et salis stalua usqiie in hodierniim diem
facla est; iit omnibus innolesceret, quod animo dubii et de polenlia
divina haesitantes in iudicium et signiim omnibus generationibus pro-
ponantur.
XII. Praemia fidei et hospiialitatis. Rahab.
Propter fidem et hospilalilalem Rahab meretrix incolumis servata
est. Missis enim a Josiie filio Navae ad urbem lericho speculatoribus,
rescivit terrae rex, quod regionem eorum exploraturi venissent, et viros
emisit, qui eos comprehenderent, ut comprehensi necarenliir. Eos igilur
bospilalis Rahab suscipiens, in solario domus sub lini stipula occultavit.
Supervenientibus autem viris a rege missis ac dicenlibus: viri ad te in-
gressi sunt regionis nostrae exploratores , educ eos, sic enim imperat
rexj illa autem respondit: ingressi sunt duo viri ad me, quos quaeritis,
sed confestim abierunt et vadimt; iion oslendens eis illos. Et dixit ad
viros: sciens sciOj quod Dominus Deus vester urbem hanc vobis tradit;
timor enim et pavor vestri incessit incolas eiiis. Siraulac igitur capere
illain vobis contigerit, incolumem me servate et domum palris mei. Et
dixerunt ei : sic erit, ut loquula es noLis. Simulac igitur nos appropin-
quantes cognoveris, cognalos tuos omnes sub lecto luo congregabis, et
servabuntur ; quotquot vero extra domum tuam invenientur, peribunt.
Praelerea ei signum dederunt, ut nempe funiculiim coccineum e domo
sua demilteret, manifeslum facientes, quod omnibiis, qui credunt et spe-
rant in Deum, per sangiiinem Domini redemtio futura sit. Videte, di-
lccli, non soium fides, sed eliam prophetia in muliere fuit.
Cap. Xli. 1) los. 2. Hcbr. 11, 31. speculatores Rahab signum dederunt. Ve-
Clem. Alex. ut solet, fusiorem nostri rumtamen quia ov μόνον πίατις, άλλα
narrationem abbreviavit 1. c. προφητεία Iv jrj γνναικϊ γεγονεν,
2) αυτών Ms. Sic vertil ctiam lunius, Rahab exploratoribus signurn illud indi-
licet ediderit αυτού, quod repetiit ver- casse, indicatum ab ipsis accepisse,
titqueColomesius (1694), et alii post eum. scriptorem crcdidisse aliquis putaverit.
3) Τοις κατο^^οϋσ,ν αύτην. Le- g^ Allegoricae h.iic interprctationi
cum ergo Clemenucomma versiculi9. ,,„.^/^ ^J adstipulantur. Cfr. lustin.
cap. 2. losuae, quod a mulUs cditioni- L. , rr u 1 1 1 ι i u „
u u , • Γ I . • •. «• \)\ά\. c. Trvph. 11. 111. Iren. adv. haer.
bus abest, in Lomplutetisi vero ita οίΤοι- .λγ on ιίι ι μ „ . ι ι::
, ^. » ' > ' / C IV, 20. η. 12. eu. Massuct. cl alu.
tur: xai τ.ατέπτηααον navrsg ot κα- '
τοικούντες την γην αφ' υμών Colel. 7) Haec verba ηοη aliam inlerpreta-
4) 'Ω,ς iav= ώς αν (Winer, Gramm. lionem patiuntiir nisi haric, quae proximc
ed. IV. p. 285 sq.) = simulac. Hcrm. ad Paiili doclrinam accedit. Disertc
ad Vig. 943 sq. //. cnim dicnnUir moilc Chrisli expiata csse
5) ηροσέϋ-εντο Ooivat = Μωκαν peccala conim, qiii spi.-m et iiduciam in
ex Hebraismo. Colomesius: El ut signum Deo posueriiil. Nequc id contrarium
daret addiderunt , uli anle vcrterunt lu- est Pauliiiac doctriiiae, qiiod fidclcs lan-
nius et Cotelerius contra historiae iidcrn. lum peccalorum veniam Christi morle
Non enim Rahah speculaloribus , sed accipcre dicuntur. Lipsius p. 82. 1. c.
60 Ι. CLEMENTIS AD COR. XIII. XIV. XV.
XIII. Adhorlalio ad humililaiem.
ΤατΐεινοφρονηΰωμΙεν] ovv, αδελφοί, άτνοΟ'ψενοι^ παΰ[αν] άλαζο-
νείαν καΐ τνφος^ χαϊ άφρ[ο]βννψ καϊ οργάς• καϊ ποιη6ω(ΐ[εν] το γε-
γραμμενον {λέγευ^ γαρ το πνεύμα το αγιον' ,μη κανχ[ά]6ϋ'ώ^ 6 ύοφος
iv τγι ΰοφία αντον, μηδέ 6 Ιαχνρος iv τη ίΰχνϊ αντ[ον~\, μηδέ 6 πλου-
ΰιος iv τω πλούτω αντον ' αλλ' η 6 κανχώμενος εν κνρίω κανχάβϋ'ω,
τον εκξητεΐν αντον, καϊ τΐοιεΐν κρίμα καϊ δυκαίθΰνν[ηνΥ) μάλιΰτα με-
μνημενοι των λόγων τον κνρίον Ίηβον, ονς ελάληΰεν δι>δάβκω[ν] επιεί-
κειαν καϊ μακροΒ•νμίαν. [Ον]τως γαρ είπεν' ,ελεεΐτε,^ ϊνα ελεη[ϋ"η]τε'
αφίετε , Χνα άφεϋ'Ύΐ νμΐν ' ώ[ς] ποιείτε , οντω ποιη&ηΰεται, νμ[ΐν] ' ώς
δίδοτε, όντως δοΰ-ήβεται [νμΐν] ' ώς κρίνετε , όντως κριϋ"ηΰετ[αι νμΐν *
ώς χρη]ΰτενεΰΰ'ε, όντως %ρη[ΰτενϋ•7ί]6εται νμΐν ω μετρώ με[τρεΐτε], εν
αντω μετρηΟ'ήϋεται νμΐν/ [Ταντη τ]η ίντολγ) καϊ τοΐς παραγγελ[μα6ΐ]
τούτοις ΰτηρί^ωμεν εαν[τονς προςΥ το πορενεο^αι νπηκόονς [ημα]ς
τοΐς άγιοπρεπεΰι λόγοις ανίτον] , ταπεινοφρονονντες. [Φη6]ϊν γαρ 6
άγιος λόγος' ,επί' τίνα [επι]βλε'φω, αλλ' η επϊ τον πρανν καϊ [ηβν]-
χιον καϊ τρέμοντα μον τα λογία-/
XIV. Magis Deo ohediendum est, quam auctorihus sedilionis.
[/Ιι\καιον ovv καϊ οΰιον, άνδρες άδελ[φ]οϊ, νπηκόονς ημάς μάλλον
γενέ[β]'θ•αι τω Θεω, η τοΐς εν αλαζονεία καϊ άκαταβταβία μνΰαρον ζψ
λονς άρχηγοΐς εξακολονϋ'εΐν. Βλάβην γαρ ον την τνχονΰαν , μάλλον δε
κίνδννον νποίΰομεν μεγαν, εαν ριψοκινδννως επιδώμεν εαντονς τοΐς
-θ-ελημαΟί των άν&ρώπων, οϊτινες ε^ακοντίζονΰιν^ εΙς ϊριν καϊ ΰτάΰεις^
εις το άπαλλοτριώΰαι 7]μάς τον καλώς έχοντος. ΧρηΰτενΰώμεΟ'α αντοΐς^
κατά την ενΰπλαγχνίαν καϊ γλνκντητα τον ποιηΰαντος ημάς. Γέγραπται
γαρ' ,χρηβτοϊ^ εβονται οικητορες γης, άκακοι δε νπολειφϋ'ήΰονται επ'
αντης ' ot δε παρανομούντες εξολεϋ-ρεν^^ηΰονται απ αντης.^ Καϊ πάλιν
λέγει ' , ε^ιϊον'* άΰεβή νπερνψονμενον καϊ επαιρόμενον ώς τάς κεδρονς
τον Αιβάνον καϊ παρηλϋΌν, καϊ ιδον, ονκ ην, καϊ εξεξητηΰα τον τό-
πον αντον, καϊ ονχ ενρον. Φνλαΰΰε άκακίαν, καϊ ϊδε ενϋ'ντητα , οτι
εστίν έγκατάλειμμα^ άνΟ'ρώπω είρηνικω.'
XV. Adhaerendum est iis qui pacem colunt, non iis qui eam
colere simulant.
ToLVVv κολλη&ώμεν τοΐς μετ* ενΰεβείας ειρηνενονΰιν, καϊ μη τοΐς
μεΌ•' νποχρίβεως βονλομένοις^ είρηνην, Αεγει γάρ πον ,οντος^ 6 λαός
%
Cap. XIII. 1) Cfr. Ι Petr. 2, 1. 5) Haec verba nec Evangelio Matth.
2) Genere neutr. ut in Concil. Ephes. 6, 12 — 15. 7, 1. 2, nec Luc. 6, 36 — 38.
Canon. 8. Ιξονσίας τύφος κοϋμικης omnino σύμφωνα sunt.
ap. Roulh. Script. Eccles. Opusc. p. 395. 6) Praep. προς adiecit Jac. , cum
Ita supra c. 4. ct 9. το ζήλος. Edili septem vel octo literarum laciina in Ms.
ante Jac. τνφον contra fidem Msti. excipiat tres illas εαυ.
3) Parenthesin Hef. opporlune inter- 7) Isai. 66, 2.
posuit. Cap. XIV. 1) Boisius supplet λό-
4) ler. 9, 23. 24. I Cor. 1, 31. II γους \e\ ρήματα. Sed nihil addendum ;
Cor. 10, 17. vox enim Ι'ξακοντίζω saepius legitur
Ι. CLEMENTIS AD COR. XIII. XIV. XV. 61
XIII. Adhorlalio ad humUiiatem,
Humilis ergo mente siraus, fratres, fastum omnem, superbiam, amen•
tiam el iras deponenles; et quod scriplum est, faciamus (dicit enim
Spiritus sanctus: ,ηοη glorielur sapiens in sapienlia siia, et non glorietur
forlis in forlitudine siia, et non glorietur dives in divitiis suis; sed qui
gloriatur, in Douiino glorielur, in qiiaerendo illum, et faciendo ius et
iustitiam') memoria praecipue recolenles sermones Domini lesu, quos
aequitatein et longaniniilatcm docens loqiuitiis cst. Sic cnini dixit:
,miseremini, ul luisericordiam consequamini; diniilUle, ut vobis dimitta-
lur; prout facitis, ila vobis fiel; sicut datis, ila vobis retiibuelur; sicut
iudicatis, ila iudicabimini ; sicut benigni eslis, ita benigiiitalem experie-
mini ; qua mensura metimini, eadem vobis meiisurabilur.* Hoc praeceplo
el his .maDdatis slabiliamus nos ipsos , iit in obedientia sanclorum elo-
quiorum eius cura ouini humililate semper ambulemus. Dicit enim
verbum sanctum: ,super quem respiciam, nisi super humilem et quielum
et IremeDlem sermones meos ?'
XIV. Magis Deo ohediendum est, quam auclorihus sedilionis.
lustuni igUur et pium est, viri fralres, Deo polius obedienles nos
esse , quam in superbia et turbulentia deteslandae aemulalionis duces et
auctores sequi. Detrimenlum enim non leve, immo vero grande periculum
sustinebimus , si praecipilanler voluntalibus hominum nos Iradiderimus
qui ad conlenlionem el seditiones collineanl, ut nos ab eo, quod reclum
el bonum est, abalienent. Benigni crga ipsos simus, secundum miseri•
cordiam el dulcedineni creatoris noslri. Scriptum esl enim: ,benigni
iocolae eruot lerrae, innocenlcs relinquenlur in ea; iniqui vero exlermi-
DabuDUir ab iUa.' Et rursus dicil: ,vidi impium superexaltatiim cl ele•
valum sicut cedros Libani; el Iransivi, et ecce, non eral; et quaesivi
locum illius, el non inveui. Cuslodi innocentiam , cl vide aequilalem,
quoniam suot reliquiac bomini pacifico/
XV. Adhaerendum est iis qui pacem colunl, non iis qui eam
colere simulant.
Adhaereamus itaque iis, qui cum pietale pacem colunt, non autem
iis, qui cum siiniilalionc pacem volunt. Dicit cnim alicubi : ,populns hic
Terbam nentnim. Wotl. Vertil Gallic- 5) Per Ιγχκτάλαμμκ mcmoriam in-
ciolli : i quali lirano ai dissidio, adno- telligit Eulhymiiis ; qiiae diiplici modo
lan»: iaculaotor = collioeant = hanuo conservalur, vcl per prolem, vel per
di mira. bona opera. Ingeniosissimus vero Fcr-
2) Iiinias, Felloe et Colomesius ma- randus locum hniic ila παραφράζω'
Innt άλληλοίς= milet erga no» invicem Eril tempus quo insonli homini merces
timus. Forle legcndiiin csl ίαυτοΐς, congruens rcpendelur. Ulerquc ad ilymno-
qaod eaepusime pro άλλήλοις usurpa- graplii mcnl«m. Colom.
3) ProT 2 21 22 ^^^' ^^* ^^ λαλουμένοις mavult
4) P«. 36,' 35-37. Locas ahhinc DaV; , /JouAiuo^^mff = euadenlibus
ad c. 16. luqae recilalur a Clem. Alcx. ^°°*• *^'^''•
Slrom. IV, 5. p. 677. 2) Igai. 29, 13.Marc.7,6. Malth.15,8.
69 Ι. CLEMENTIS AD COR. XV. XVi.
τοις χείλεΰίν μ^ε τιμά, η δε καρδία αυτών πό^ρω απεΰτιν απ εμον.^
Καϊ πάλιν ' ,τω ατόματι^ αντών ενλογονβαν* ττ} δε καρδία αυτών [κα]-
τηρώντο^ [Κ]αϊ πάλιν λέγει' ,ηγάπηΰαν^ αυτόν τω ΰτόματι αυτών ,
κ«1 τη γλωΟΰΥΐ αυ\τ\ών εψεύΰαντο αυτόν η δε καρδία [α]υτών ουκ
ευ'Θ'εΐα μετ αυτοϋ , ουδέ επιΰτ(ό9'ηΰαν εν τη διαΰ'ηκγ αντοϋ. Άλαλα^
γενη&ητω τα χείλη τα δόλια^ [καΓ έξολε^ρευΰαι κύριος πάντα τα χείλη
τα δόλια κα\] γλώΰΰαν μεγαλορρημονα , τους ειπόντας' την γλώβΰαν
ημών μεγαλύνωμεν,^ τα χείλη t/fitov παρ' ημΐν εβτί' τις ημών κύριος
Ιβτιν ,• ^Απο της ταλαιπωρίας τών πτωχών, καϊ άπδ του ΰτεναγμοϋ των
πενήτων νυν άναΰτηϋομαι, λέγει κύριος, '^ηΰομαι εν ΰωτηρία, παρρη•
ΰιάΰομαι εν αυτώ.^^
Χνΐ. Chrislus exemplum humilUaUs.
Ταπεινοφρονούντων γάρ εϋτιν 6 Χριΰτος , ουκ επα ιρο μένων επϊ
το ποίμνιον αυτοϋ. Το ΰκηπτρον^ της μεγαλωΰυνης του Θεοϋ , ο κύ-
ριος ημών Χριΰτδς ^Ιηΰοϋς^ ουκ ήλ&εν εν κομπω αλαζονείας ουδέ
ύπερηφανίας, καίπερ^ δυνάμενος ' άλλα ταπεινοφρονών, καϋ'ώς το πνεύμα
το αγιον περϊ αυτοϋ ελάληΰεν. ΦηοΙ γάρ' ,κύριε,^ τις επίΰτευΰε τί)
aHOrj 7}μών ; καϊ 6 βραχίων Κυρίου τίνι απεκαλύφθη; Άνηγγείλαμεν^
Ιναντίον αυτοϋ ' ως παιδίον, ως ρίζα εν γτ} διιρώΰη, ουκ εβτιν^ είδος
αυτώ ούδε δό'ξα' καϊ εϊδομεν αύτον, καϊ ουκ είχεν είδος ούδε κάλλος,
άλλα το είδος αυτοϋ ατιμον, εκλεΐπον παρά το είδος τών άν&ρωπων'
ανΟ•ρωπος iv πληγεί ων καϊ πόνω , καϊ ειδώς φερειν μαλακίαν , οτι
άπεύτραπται^ το πρόΰωπον αυτοϋ, ητιμάΰ&η καϊ ουκ ελογίφ^η. Ούτος
τάς αμαρτίας ημών φερει^ καϊ περϊ ημών οδυναται, καϊ ημείς ίλογιΰά-
με&α αύτον είναι εν πόνω καϊ iv πληγτ} καϊ εν κακώΰει.'^ Αύτος δε ετραυ-
ματίΰϋ'η δια τάς αμαρτίας ημών καϊ μεμαλάκιΰται ίια; τάς ανομίας ημών.
Παιδεία ειρήνης ημών επ' αυτόν '^ τω μώλωπι αύτοϋ τίμεις ίά&ημεν.
Πάντες ως πρόβατα Ιπλανη'θημεν, άνΰ^ρωπος τι] όδω αύτοϋ επλανηθη ' καϊ
κύριο? παρέδωκεν αύτον υπέρ τών αμαρτιών ημών, καϊ αύτος δια το κεκα•
κώβΟ-αι ουκ ανοίγει το οτομα. ίΐς προβατον επϊ ΰφαγην ηχΟ^η, καϊ ως αμ-
νός εναντ/ον τοϋ κείραντος άφωνος^ ούτως ούκ ανοίγει το βτόμα αύτοϋ,
Έν τΐ} ταπεινώΰει η κρίΰις ί^υτου ηρϋ'η.^ Τηνγενεάν^^ αύτοϋ τις διηγηΰεταΐ',
οτι αίρεται από της γης η ζωη αύτοϋ. Άπδ τών ανομιών τοϋ λο;οΰ
μου ηκει εις θ-άνατον. Καϊ δωΰω τους πονΐ]ρονς άντϊ της ταφής αύ-
τοϋ, καϊ τους πλουβίους αντϊ τοϋ θανάτου αύτοϋ ' οτι άνομίαν ούκ
εποίηΰεν , ούδε ευρέθη δόλος εν τώ (JTOftart αύτοϋ. Καϊ κύριος βού-
3) Ps. 61, 5. λε&ρεύααι — τ« δόλια χαϊ uncis in-
4) Ita Ms. , pro qiia lect. lunius, cliisa restiUiit Wottonus ex LXX. Libra-
Cot. , Coloni. et alii exhibent formam rius, a priore δόλια oculos suos ad
ευλογούν ab LXX interprctibus muliia- γλώύύαν post allerum δόλια conver-
tam. Hiiiusraodi Dorismus offenderc non teiis, nianciim reddidit hunc locura. Woll.
debebat, cum frequens sit ap. scriptores g) μεγαλυνουμεν LXX et Clem.
Alesandrinos aliosquc. Cfr. Slurzius de ^ι^χ j^ ],
dialecto Maced et Alex. c 9 Wincr, ^^ ^^ ^^^
Gramm. dcs neutest. Sprachidioms p. 3. ^^„^^^j^.^ .^' £ -
ed. IV. et Buttm. Gramm. §. 93. V, 1. * ^
5) Ps. 77, 36. 37. Cap. XVI. 1) Locus laud. ab Hiero-
6) Ps. 30, 19. nymo in Isai. 52, 13. Cfr. Hebr. 1, 8.8,1.
7) Ps. 11, 4 — 6. Verba χαϊ Ιξο- 2) Hieron. legisse videtur: καίπερ
1. CLEMENTIS AD COR. XV. XVI. 63
labiis me honorat, cor aulem eorum longe abesl a me/ Et rursus: ,ore
suo benedicebant, et corde siio maleilicebant/ El nirsiis dicit: ,dilexe-
runt eiim in ore suo, et lingua sua menlili sunt ei: cor autem eorum
non rectum cum eo, nec fideles habiti siint in leslamenlo eiiis. Mula
fiant labia dolosa, el disperdat Doniiiius universa labia dolosa et linguam
magniloquam, eos qui dixerunl: liiiguam noslram magnificemus, labia
noslra apud nos siinl; quis noster doiiiinus est? Propler miseriam ino-
pum et gemitum pauperum nunc exsurgam, dicit Dominus; ponam eos
in salutari, confidenler agam cuni illis/
XVI. Chrislus exemplum humiliialis.
Chrislus enim eonim esl qui humililer de se senliiint, non eorum
qui supra gregcni eius sesc effeninl. Sceplrum maiestalis Dei, Dominus
noster lesus ChristuSj non venil in iactanlia superbiae et arrogantiae,
quamvis poluerit; sed in bumilitate, proiit Spirilus Sanclus de eo lo-
quulus esL Dicit enim: ,Domine, quis crcdidit nunlio noslro? El bra-
chium Doraini cui revelalum est ? Annuiiciavimus coram ipso : quasi par-
>TiIus est, sicut radix in lerra silieiiti ; non est species ei neque gloria;
el vidimus eum, el non habebat speciem, neque decorem; sed species
eius erat inhonorata, deficiens prae filiis homiiium. Homo est, in plaga
et moleslia posilus, et sciens ferre dolorem; quia aversa est facics eius,
despecta el pro nibilo reputala. Isle peccata nostra portat, et pro nobis
dolel; el Dos reputaviraiis eiim essc merito in labore et in plaga et in
arfliclione. Ipse aulem vulneralus cst propter iioslra peccala, et afflictus
propler noslras iniquilales. Punilio ad noslram pacem super eum venit;
livore eius nos sanati suoius. Omnes quasi oves erravimus, homo
in via sua erravil; et Doniinus Iradidil eum propter iniquitates nostras,
el ipse, adfliclus liccl, non aperit os. Sicul ovis ad viclimam diictus
esl, et sicul agnus corain londcnle mulus, sic non apcrit os suum. In
homilitate sua landem liberatus est a poena. Gencrationem eius quis
enarrabil, cum de lerra tollalur vila eius? Ab iniquitalibus populi mei
dactos est ad mortem. Et liberabo impios ob sepulchrum eius , et di-
viles ob mortem eius; quia iniquitalem non fecit, neque dolus inventus
esl io ore eius. Et Dominus vult mundare eura a plaga. Si obtuleritis
πάντα δυνάμενος; verlit enim: cum S) Punilionem, quae nobis debeba-
posiit omnia. Burlon. lur, ut pace frueremur, ipse in se re-
3) Isai. r, 53, 1 sijq. ccpit. Colom.
4) άΐ'ίτίίλίψεν, exorli sumus. Ila 9) I. e. maxima denique miseria (in
cl. I**. VossiuK. Sic Es. 42, 9. pro άναγ- cnice) pocriac cl tormcnla eius consum-
yulat, iegeridum α>'«ΓίΓλα/. Sic enim niabaiilnr, cl ilnem aUigernnt. //.
Codex Alex. et anliqiiissimiis Esaiae iibcr, 10) Ob ca, qiiac subscquuntiir, Gal-
qoera Procopio suo praefixil lohaniics licciollnis την γίνεαν noii dc mystica
Curteriiis. Colom. aiil iiiciiarrabili gcncralionc verhi acci-
5) ori ούχ ϊατιν lunius el qiii piendiim, scd ad lilcram de pravilale il-
eum secuti sunl, eed conlra (idem Msti liiis lempuris liomiMiirn putal essc intel-
lesle lacobsono. ligcndum: ,dcssa c pcro lellcralmcnle
6) Visum prae piidorc avertit vel iin' csclamazione fli stupore dcl Profcla,
abscondit. il (piale indica tantn osserc st.-ila Ja pra-
7) Nos quidem opinabamur, eiim essc \\{k degli iiumiiii ai lempi dd Salva-
immiindiim «ivc in dolore (LXX), paliipie lore, cli« noii lia possiJulc descrivcrla,
propter eria ipeius peccala a Dco pcr- ο iinmagiiiarla. Lo fanno ecntire mani-
ciissam. restamente le parole che eeguono/
64 Ι. CLEMENTIS AD COR. XVI. XVII. XVIII.
λεται καϋ'αρίΰαι αυτόν της πληγης.^^ 'Εάν δώτε^^ περί αμ,αρτίας^ η
'ψνχη νμών οψεται ΰπέρμα μακρυβιον. Καϊ τινρίος βονλεται άφελεΐν
απο τον πόνου της ι^υχης αυτόν ^ δεΐξαί αντω φως y καϊ πλάσαι τΡΙ
ΰννεβεί,^^ διτίαιώΰαί δίκαιον εν δονλενοντα πολλοίς '^'^ καϊ τας αμαρτίας
αντών αυτός άνοίΰει. /dia τοϋτο αυτός κληρονομηθεί πολλούς, καϊ των
Ιΰχνρών μερυεΐ ϋκνλα ^ αν&' ων παρεδόϋ-η εις 'd-άνατον η 'ψνχη αντοϋ,
καϊ τοις άνόμοις ελογίϋ&η ' καϊ αντος αμαρτίας πολλών άνηνεγκεν, καϊ
δια τας αμαρτίας αντών παρεδυϋ•η.' Καϊ πάλιν αντός^^ φηΰιν' ,Ι^ώ^®
δε εΙμι σκώλτ/ξ, καϊ ονκ ανΌ-ρωπος ' όνειδος άνΌ'ρωπων καϊ εξονϋ•ενημα
λαοϋ. Πάντες οι ϋ'εωρονντες με ε^εμυκτηριοάν με, ελάληβαν εν χείλεβιν,
ίκίνηΰαν κεφαλήν' ηλπιύεν έπϊ κύριον , ρυΰάβ'&ω αντον ^ ΰωβάτω αυ-
τόν, οτι '&ελει «υτον.' ^Ορατε, άνδρες άγαπητοϊ , τις 6 υπογραμμος ό
δεδομένος ημΐν ει γαρ 6 κύριος ούτως εταπεινοφρόνηΰεν , τι ποιηβο-
μεν ημείς J οι νπο τον ζυγον της χάριτος αυτόν δι' αυτού ελΌ'όντες ;^''
XVII. SancU, praecipue Abraham, lob et Moses, exempla humilUalis.
Μιμηταϊ γενώμεΌ-α κάκείνων , οϊτινες^ εν ^ερ^ιιασιν αίγείοις καϊ
μηλωταϊς περιεπάτηΰαν, κηρνΰΰοντες την ϊλενβιν του Χριΰτον * λέγομεν
δε Ήλίαν καϊ Έλιΰΰαΐον ,^ ετι δε καϊ 'Ιεζεκιήλ,^ τονς προφητας' προς
τοντοις καϊ τονς μεμαρτνρημενους. ΈμαρτνρηϋΎ} μεγάλως Αβραάμ,
καϊ φίλος* προ6ηγορεν3•η τον θεού, καϊ λέγει, ατενίζων εις την δό^αν
τον Θεον, ταπεινοφρονών ' ,εγώ^ δε είμι γη καϊ αποδός.^ "Ετι δε καϊ
περϊ Ίώβ οντω γέγραπται' ,ΐώβ^ ην δίκαιος καϊ άμεμπτος, άληϋ-ινος,
ϋ-εοΰεβης, άπεχόμενος απο παντός κακόν.' Άλλ' αντος εαντοϋ κατη-
γ[ορών εϊπεν] ' ,ονδεϊς^ καϋ-αρδς απο ρνπ[ον, εάν καϊ] ^tftg ημέρας η ζωη
αυτο[νΥ Μωνβης πιβτος^ εν δλω [τω οίκω] αυτού έκλη^'η, καϊ διά
της [νπηρε]σίας^ αντον εκρινεν 6 Θεός [ΑϊγνπτονΥ'^ διά των μαΰτίγων
καϊ των [αικι]ΰμάτων αυτών αλλά κάκε[ΐνος] δοξα6Ό•ε\ς μεγάλως ουκ
έμ[εγα]λορρημόνη6εν, αλλ' είπεν, ε[κ της] βάτου χ^ίί^ΐΜ-ατ^σ^ϋου αντω δι-
δο[μέ]νου '^^ ,τίς^^ είμι εγώ, οτί. με πέμπ[εις] ; Έγώ δε είμι ίΰχνόφωνος
καϊ βρ[α]δύγλω66ος.' Καϊ πάλιν λέγει ' ,εγώ^^ δέ είμι άτμίς άπδ κνΰ-ρας.'
XVIII. David exemplum humililaHs.
Τι δε εϊπωμεν επϊ τω μεμαρτυρημένω ^^αβίδ; προς ο ν εΐπεν ο
Θεός' ,ενρον^ άνδρα κατά την καρδίαν μον , ^αβϊδ τον τον Ίεΰΰαϊ,
εν ελέει αίωνίω Ιχ^ρισα αντόν.' 'Αλλά καϊ αντος λέγει προς τον Θεόν'
,ίλέηΰόν με,^ 6 Θεος^ κατά το μέγα 'ελεός ΰον, καϊ κατά το πληϋ•ος
τών οίκτιρμών ΰον ε^αλειιρον το άνόμημά μον. Έπϊ πλεϊον πλϋνόν
με απο της ανομίας μου, καϊ απο της αμαρτίας μου κα^άριΰόν με'
11) ταΐς ηληγα,ΐς lun. Colom., qui Cap. XVII. 1) Hebr. 6, 12, 11,37.
Codicis lectionem της πληγής margini Clem. Alex. Strom. IV, 17. p. 610 sq.,
pro coniectura apponit. qui addit y.al τριχών κκμηλείων
12) Ita ed. princeps, δώται coni. πλέγμαύιν.
Colom. Sed Codicis lcclio bene stat. 2) Ita lun. c. Clem. Alex,, 'jBA/iya/i Ms.
13) Gallicciolli: riempierlo d'intel- 3) καϊ ^Ιωάννην addit Clem. Alex.
ligenza = πλησαι. 4) Clr. siipra c. 10.
14) I. e. πάαιν. Eodem sensu Rom. δ) Gen. 18, 27.
5, 15. 19. Dan. 12, 2. coll. loann. 5, 28. 6) Job. 1, 1.
15) I. e. ipse Christus. 7) Job. 14, 4. 5.
16) Ps. 21, 7—9. Hebr. 11, 37. 8) ϋ^εράπων addit Clem. Alex. 1. c.
17) nd-όντος Ms. Cfr. Num. 12, 7. Hebr. 3, 2—5.
Ι. CLEMENTIS AD COR. XVI. XVIi. XVIII. 05
pro peccatis, anima veslra videbit semen longaevum. Et vult Dominus
euiii auferre e dolore aiiimae, oslendere ei lucem, et formare inlelligen-
tia, iuslilicare iuslum, hene servieutem nuillis; el pecoala eorum ipse
porlabiU Proplerea ipse possiilebil miillos , et forlUmi dividet spolia,
pro eo quod Iradila esl ad mortem anima ciiis , el in iniquis reputalus
est, el ipse peccala nmllorum liilil, ct propler iniquilalcs eorum Iradilus
esL' El rursus ille dicil: ,ego aulera sum vermis et nou liomo, oppro'
brium bominum el abieclio plebis. Omnes videiUes nie deriserunt iiie,
loculi suut laluis, nioverunl capul, dicenles: speravit in Domino, cripiat
euin, salvum facial eiim, quoniaui vidt cum/ Videlis, viri dilccti, quale
nobis excuiplar sil proposilum ; si enim Dominus ita se bumiliavit, quid
faciemus nos, qui sub iugum graliae eiiis per ipsum venimus ?
XVII. Sancli, praecipue Abraham, lob el Moses, exempla humilitatis.
Imilatores simus eliam eorum qui in caprinis et ovinis pellibus
adveDtum Chrisli praedicanles circumicrunt, Eliani dicimus et Elisaeum
et Ezechiehim prophelas; et cum bis eos qui in scriptura praeclaium
lesUnioniuin consecuti sunl. Magno lestimonio ornalus est Abraham, et
Dei amicus appcllalus esl; el ipse gloriam Dei inlenle respiciens in bii-
mililate dixil: ,ego aulem sum lerra et cinis.' Praelerea et de lob sic
scriptum est: jlob erat iuslus el sine criniine, vcrax, coleiis Dcuiii, ab-
sunens ab omni malo/ Sed se ipsum accusaiis dixit: ,nemo miindus a
sorde, elsi unius dici sil vita eius. Moses in tota Dei domo fidelis
appelialus est, et per eius minisleriiim Deiis Aegyplum iudicavit plagis
el vexationibus. Sed illc, honore magno aflcclus, grandia noii cst locii-
tus, sed cum ex rubo orcaculuin divinuni ei darclur, dixit : , qiiis suin
ego, ul Die milUs?*GftciU voce ct larda lingua sum/ £t rursus dicit:
,ego autem sum ollae vapor/
XVIII. David exemplum humilUatis.
Quid autem dc David, qui cgrcgium teslimonium obtinuit, diccmiis ί
Ad quem loquutus esl Deiis: ,invcni hominem secundum cor meum, Da-
vid, lessc fibum ; in misericordia senipilerna unxi ciim.' Alqui ille eliam
dicil ad Deiiin: ,niiserere inei, DeiiSj secundum magnam misericordiani
luam; et secuiiduni mulliludinera miserationum tuarum dele iniquitalem
ineain. Amplius lava me ab iiiiquilatc mca, cl a pcccalo meo iiiunda
I
U) Ita Colomosiiis ad oram, [τιρο- 11) Ita Μκ. ap. luiiimn, non άι[άυ-
a7ti]a(ug c. Innio in lcxlu. μέ']νον, ut (;xli. Colorn.
10) lla supplevil WoUonue, {δυααι, 1?} Ρ^ί!• '\' }^^' ^^■' ,• ,
τον ΊαραηΙ] lunia.s, Γλ«όν «^rou „ l^) '" »'«"1«/""^»»" ^'"'«'"«'i' verba
7/Τ(>«ή;.] lar. cx inn.u; Millii, ηΐΓΤφ.ο Mosis nor. ropcm.s.
ad Irihulalionee \A n;fcrens, (pias iri di- Cap. XVIII. 1) P».88,21. Atl. 13,22.
serlo If^raeiitae perpcssi sonl. Cfr. Clcrn. 2) I's. 50, 3 — 19.
Rom. Iloni. 19, 22. in Γιηε• ρ. 392. cd. 3) Ita Ms., ίυ^ύ IiiniuR. Illa neiitr.
DreMel. fonna est ap. LXX cliam II Sam. 19, 18.
PaTBBS APOtT. • 5
66 Ι. CLEMENTIS AD COR. XVIII. XIX. XX.
οτι την άνομίαν μον εγώ γινώβκω, καϊ η αμαρτία μου ενώπιον μον
ίΰτι διαπαντός. Σοϊ μόνΓο ημαρτον, καϊ το πονηρυν ενώπιον ΰον εποί-
ηΰα' όπως αν ^wivtfo^jjg εν τοις λόγοις ΰον, καϊ νικ7]ϋτ}ς εν τω κρί-
νεΰΌ'αί 6ε. Ίδον γαρ εν άνομίαις αννελ7]φ&ην, καϊ εν άμαρτίαις εκίΰ-
ϋηΰε με ή μητηρ μον. Ίδον γαρ, άληϋ-ειαν ηγάπηΰας. Τα αάτ^λα
καϊ τα κ()υφια της ΰοφίας 6ον iδ7]kωΰάς μοι. '^Ραντιεΐς με νΰβωπω,
καϊ κα&αριοΰ'ηΰομαι' πλννεΐς με, καϊ νπερ χιόνα λενκανϋ-ηΰομαι.
^Ακοντιεΐς με άγαλλίαΰιν καϊ ενφροΰννην , άγαλλιάΰονται οΰτά τετα-
πεινωμενα. Άπόΰτρεψον το πρόΰωπόν ΰον απο των αμαρτιών μον,
κα\ϊ] πάΰας τας ανομίας μον ε^άλειτ^Ιον]. Καρδίαν κα&αρανκτίΰον εν
iμo[ϊ], 6 Θεός, καϊ πνενμα ενχΤες^ εγκαίνιΰον iv τοις ε^κάτοι? μον.
Μη άπο[^ρί]7ΐ;Ύΐς με απο τον προΰώπον 6ον , [καϊ το πνεν]μα το
«ytov ΰον μη άντανε\λης απ ϊ\μον. Άπόδος μοι την άγαλ[λίαΰιν
τ]ον ΰωτηρίον ΰον, καϊ πνενματι [τΊγεμο^νικω ΰτηρίΰόν με. ^ιδά[ξω
ανό]μονς τας οδούς ΰον, καϊ α[ΰεβεΙ]ς επιΰτρειρονΰιν επί ΰε. \^Ρνΰαί]
με ίξ ο:Γ|«ίίτων, ο Θεό?, ο Θεός της [ΰωτ]ηρίας μον. [Άγαλλ]ιάΰεται
?/ γλώΰΰά μον την [δικ]αιοΰννην ΰον. Κνριε, το ΰτόμα μον [αν]οί'ξεις,
καϊ τα χείλη μον αναγ[γ]ελεΐ την αϊνεΰίν ΰον. ''Ότι ει 7][ϋ^]εληΰας Ό-ν-
ΰίαν, έδωκα αν' ολοκαντώματα ουκ ενδοκ7}ΰείς. Θνΰία τω Θεω πνενμα
ΰνντετριμμενον καρδίαν ΰνντετριμμενην καϊ τεχαπεινωμενην 6 Θεός
ονκ i^ovd-ενώΰει.^
XIX. Haec exempla imilanles pacem quaeramus.
Των τοΰοντων ovv καϊ τοιούτων όντως μεμαρτνρημενων το τα-
πεινόφρον^ καϊ το νποδεες^ δια της υπακοής, ου μόνον ημάς, αΙΙα
καϊ τας προ ημών γενεάς βελτίονς εποίηΰεν , τους τε καταδεξαμενους^
τα λόγια αντον^ εν φόβω καϊ άληϋ-εία. ΠολλώνΙ ονν καϊ μεγάλων καϊ
ενδόξων μετειληφότες^ πράξεων, επαναδράμωμεν επϊ τον εξ άρχης πα-
ραδεδομενον 7'}μΐν της ειρήνης ΰκοπόν, καϊ άτενίΰωμεν εις τον ττατερα
καϊ κτιΰτην του ΰύμπαντος κόΰμον , καϊ ταΐς μεγαλοπρεπεΰι καϊ ύπερ-
βαλλούΰαις αντον δωρεαΐς της ειρήνης ενεργεΰίαις τε ^ίολλη&ώμεν.''
"Ιδωμεν αντον κατά διάνοιαν, καϊ εμβλεψωμεν τοις όμμαΰι της ιρνχης
εις το μακρόΰ•νμον αντον βούλημα. Νοηΰωμεν, πώς άόργητος^ υπάρχει
τΐρος πάΰαν την κτίΰιν αύτοϋ.
XX. Pacem el concordiam α Deo amari, harmonia mundi et ordo
nalurae demonslrat ; unde mulla nobis adjluunl benficia,
Oi ονρανοϊ rrj διοικηΰει αύτον ΰαλενόμενοι εν εΙρηνη νποτάΰΰον-
ται αυτώ ' 7]μερα τε καϊ νυξ τον τεταγμενον υπ' αντον δρόμον δια-
νύονΰιν, μηδέν άλληλοις εμποδί[ξ]οντα. ''Ήλιος τε καϊ ΰεληνη, άΰτε[ρ]ων
τε χοροϊ κατά την διαταγην [α]ντον εν ομόνοια δίχα πάΰης [π]αρεκ-
βαΰεως εξελίΰΰονΰιν \το]νς επιτεταγμενονς αντοΐς οριΰμονς. Γηκνοφο•
ροΰΰα, κατά το ϋ-έλημα αντον τοις ιδίοις καιροΐς την παμπληΌ-η^
άνΰ•ρώποις τε καϊ 'θηρΰϊν καϊ πάΰιν τοις ουσιν επ αυτήν ζώοις ανατέλλει
Cap. XIX. 1) lunius ita correxit Msti. Ύπο^εης = inferior, siibditus. Scapula.
loct, ταπεινόφρονον a lacobsono evvil- 3) L. καταάεξομή'ονς in fntnro ;
gatam. Cfr. snpra c. 17. ita et superiores et pracsentes et poste-
2) Ύποάέομαι egeo, humiliter rogo. ros, ut par est, memorat. Dav.
Ι. CLEMEXTIS AD COR. XVIii. XIX. XX. 67
nie; quoniara iniquitatem raeam ego cognosco, et peccatum meiiui coram
me est semper. Tibi soli peccavi, ct maluni coram te feci, ul iuslifi-
ceris in sermonibiis luis, et vincas, ciim judicaris. Ecce enim, in ini-
quilatibus conceptus siim, cl in peccalis concepit me nialcr niea. Ecce
enim, veritaleni dilexisti. Incerta et occiilla sapieiUiae tiiae manifestasli
mihi. Asperge me nunc hyssopo, et miindabor: lava iiie, et siipcr nivem
dealbabor. Auditui meo da gaiidiiim et laetiliani, et exullabunt ossa mea
humiUata. Averte faciem liiam a peccalis meis, el omnes iniquitales
nieas dele. Cor miindum crea in nie, Deiis, et spiritum rccliim innova
in visceribus meis. Ne proiicias me a facie tiia, et spiritum tuum san-
clum ne auferas a me. Reddc niibi laetiliam salutaris lui, el spiritu, qui
carni imperat; confirma nie. Docebo iniquos vias tiias, et inipii ad te
convertentur. Libera nie de sanguinibiis, Deus, Deus salutis meae. De-
cantabit lingua niea iuslitiam luam. Doniine, os ineuni aperies, et labia
mea annunliabunt laiidem luain. Oiioniam, si voluisses sacrificiuni , de-
dissem utique; sed holocauslis non delectaris. Sacrificium Deo spirilus
eontribulalus ; cor coutritum et biimibalum Deus non despiciet'
XIX. Haec exempla imilanles pacem quaeramus.
Talium igilur et lantorum, qui tani clarum elogium consecuti sunt,
humilitas et per obedienliam subjectio non lanlum nos, sed et gene-
rationes anle nos mebores reddidit, eos nempe qui in timore et veri-
lale susceperunt eloquia eius. Quare mullorum magnorumque et illu-
strium gestonim parlicipcs facti reciirramus ad pacis scopuni nobis ab
ioitio tradtUim, et totius nnindi pareiUem ct crcatorcm diligenler intiie•
1— f » atqoe Ulius magnificis et exsupcrantibus donis pacis ct bcnefactis
erailer adluereamiis. Cogitatione contcmplcmur eum , ct menlis oculis
lOBgaoimain ejus voluntatein inlueaniur. Vidcamus, quantoperc clemen•
ton se praebeat erga omnem crcaturam suam.
XX. Pacem et concordiam α Deo amari, harmonia mundi et ordo
ruUurae demonslral; unde mulla nobis adfluuni beneficia.
Cocli, gubprnalionc eius commoli, in pacc ei subiiciunlur; dies
eliain el nox nullo sibi inviccm impedimento conslilulum ab eo cursum
absolvunL Sol et luna ct siderum cbori sccundiim eius mandalum
sine ullo errore in concordia sibi conslilulas disposilioncs cvolvunt.
Terra gravida secunduin eius vOluntalem suis lemporibus bominibiis, feris
el omnibus quae super can» sunt aiiinianlibus alimcnlum in abundan^-
4) Ad nom. resprcil praccedcnlis vcrbi 8) H;innotii;im rnmidi (r. 20.) insli-
InoiriatVy qui ί•»1 ^iof. Iik-iis, rleinfMilr-ni si• pracbel Deus erga
5) Irnitari vidcliir aiictorcm Ep. ad omriian «ΓοβΙιΐΓ.ΊΓη. //.
Hebr. 12, J. Cap. XX. 1) Ms. Ιι.ιΙμΊ πανπλη&η.
6) rarticipes πράξεων enmus, qiiia Apnd LXX el Scriploros Alcxnndrinos ν
mvm memoriani nohis prodit S. Scrip- saopo non (olliqiicsi it, scd rolincliir. Jac.
tnra. Dat. Kadcrn scrihcridi rntio liaud rnro in Codd.
7) Tpni^amtis pacem aeqiie firmam, l.inir<'ritiano ιΊ CaKanatcnKi, qtii hrcviorem
ac ea in rt^rwn natura tciictur. //. Kp[>. Ign.itii rcceriKionem cxhihent.
5•
68 Ι. CLEMENTIS AD COR. XX. XXI.
τροφην, μη διγρΰτατονΰα , μηδέ αλλοιοϋβά τι των δεδογματίΰμενων
υπ' αντον. ^Αβνΰ6ων τε άνεξιχνίαΰτα καϊ νερτέρων ανεκδιήγητα κρί-
|ΐιατ«^ τοις αντοΐς^ ΰυνεχεται τνροΰτάγμαΰιν. Το %ντος^ της απείρου
&αλάΰΰης, κατά την δημιουργίαν αντον ΰνβταΟΊν εις τας ΰνναγωγας,
ου παρεκβαίνει τα περιτε^ειμενα'' αυτή κλεΙΌ'ρα , άλλα κα'&ως δυετα'ξεν
αυτί], όντως ποιεί. Εϊπεν γαρ' ,εως^ ώδε ηξεις, καϊ τα κνματά ΰον
IV 601 ΰνντριβηϋεζαι/ ^^ηεανος'' άνϋ•ρώποις απέραντος, καϊ οι μετ'
αυτόν κόϋμοι ταΐς αυταΐς ταγαΐς^ του δεϋπότου διενϋ'ννονται. Καιροί
έαρινοϊ , καϊ ϋ-ερινοί, καϊ μετοπωρινοϊ , καϊ χειμερινοί εν ειρήνη μετα-
παραδιδόαΰιν αλληλοις. ^Ανεμων βτα&μοϊ κατά τον ϊδιον καιρόν τήν
λειτονργίαν αυτών άπροΰκόπως επιτελοϋΰιν ' αέναοι τε πηγαϊ προς από-
λανΰιν καϊ ύγίειαν δημιονργη&εΐΰαι , δίχα ελλείιρεως παρέχονται τους
προς ζωής ανϋ-ρώποις μαζούς' τά τε ελάχιΰτα τών ζώων τας ΰυνελεν-
ϋεις αυτών εν ειρ7]νη καϊ ομόνοια ποιούνται. Ταϋτα πάντα 6 μέγας
δημιουργός καϊ δεοπότης τών απάντων εν ομόνοια καϊ ειρτ^νί^ προΰε-
ταξεν είναι, ευεργετών τά πάντα, νπερεκπεριΰβώς δε ημάς τους προΰ-
πεφενγότας τοις οικτιρμοΐς αντον , δια τον κυρίου 7]μών Ιηΰοϋ Χρι-
ΰτον, φ η δό^α^ καϊ η μεγαλωΰύνη εις τονς αιώνας τών αιώνων, ^Αμην.
XXI. Obletnperemus Deo, ηοη sedilionis aucloribus, ne innumera illius
beneficia nohis in condemnalionem cedanl. Adhorlaliones.
Οράτε, αγαπητοϊ, μη αί ευεργεβίαι αυτού αί πολλαϊ γενωνται εις
κρίμα πάΰιν ημΐν , εάν μη ά'ξίως αυτοϋ πολιτευόμενοι τά καλά καϊ
ευάρεβτα ενώπιον αυτοί; ποιώμεν με^τ ομονοίας. Αεγει γάρ που ' ,πνενμα^
κυρίου λύχνος ερευνών τά ταμιεΐα της γαΰτρός.^ "Ιδωμεν , πώς εγγνς
ίότιν, καϊ οτι ονδεν λεληΟ-εν κύτόν τών εννοιών ημών^ ουδέ τών δια-
λογιΰμών ων ποιούμεΒ'α. Αίκαιον ουν εΰτϊν , μη λειποτακτεΐν ημάς
άπδ του 'θελήματος αντον. Μάλλον άνΰ-ρώποις άφροΰι καϊ άνοητοις
καϊ επαιρομενοις καϊ εγκανχωμενοις εν αλαζονεία τον λόγου αυτών
προβκό'ψωμεν , η τω Θεώ. Τον κύριον Ίηΰοϋν Χριβτον , ου το αϊμα
ύπερ ημών εδόϋ'η, εντραπώμεν, τους προηγουμένους^ ημών αιδεϋϋ-ώμεν,
τους πρεββυτέρους 7}μών τιμήΰωμεν, τους νέους παιδεύΰωμεν την παι-
δείαν του φόβου του Θεοϋ , τάς γυναίκας ημών επϊ το άγα&δν διορ-
ϋ•ωΰωμε9'α.^ Το ά'ξιαγάπητον της άγνείας ή^Ό? ενδειξάΰ&ωΰαν, το άκέ-
ραιον της πραυτητος αντών βονλημα άποδειξάτωααν , το εττίεικεί? της
γλωΰΰης αντών διά της φωνης^ φανερον ποιηβάτωΰαν^ την άγάπην αν-
τών μη κατά προΰκλίΰεις,^ αλλά πάΰι τοις φοβονμένοις τον Θεον οΰίως,
ϊΰην παρεχέτωβαν. Τά τέκνα υμών της εν Χριΰτω παιδείας μεταλαμ-
βανέτωϋαν μαΟ^έτωΟαν τι ταπεινοφροΰύνη παρά Θεώ ίΰχύει, τι αγάπη
2) Κρίματα = υϊκονομίαι Suidas. ματα. Antiquissimf illa Graecorum tra-
Ergo = rationes, disposiliones. Wottono ditio de terris trans Oceanum sitis po-
placet κλίματα, traclus, sive rcgioncs. stea rumoribus per Phoenices, Carthagi-
Birrius existimat, S. Patrem scripsisse nienses et Gaditanos imdique sparsis
χρνμματα, occultae voragines (vox Grae- confirmata est. Cfr. Alex. v. Humboldt
cis insolens). lunius et alii malunt Kritische Untersuchungen uljer d. hist.
κύματα, undae. H. Gallicciollio li. 1. Entw. der geogr. Kenntnisse von d. Neuen
χρίματα idem sunt quod κρίσεις = Welt etc. ubers. v. J. L. Ideler, Berlin
separationes, segregationes. Praestat κΑ/- 1835. Vol. I. ρ. 111 sq. Subtilius rem
Ι. CLEMENTIS AD COR. XX. XXI. 69
tia proferl, non haesilans, neque mutans qiiidquani eonini quac ab
illo (lecreU sunt. Abyssonim invesligabilia, ct profundi incnarrabiles
iDslilutiones eisdem legibus contincnlur. Moles ininicnsi maris, pcr or-
dinalionem eius iii cuumlos coagmenlala, circumposita sibi claustra non
Iransgredilur. sed proul ci praecepit, ila facit. Dixit cnim: ,buc usque
venies, el in le ipso conlereiitur fluclus tui/ Oceanus buniiiiibus im-
permeabilis , el qui Irans ipsuin suiit niuudi, eisdein Domini disposilio-
nibus gubernaiilur. Vernae, aeslivae, auluranales et byeuiales leiiipe-
slales in pace aliae aliis siicccdunt. Vcntorum staliones pecubari suo
tempore inuiius siiura sine ofleiidiculo obeiinl; fontes cliam perennes,
ad usum et sanitalem facti , ubera sine defeclu ad vitam hoiiiinum su-
stentaiidam pracbcnt; el auimalia miuiiiia in pacc et concordia coctus
suos faciuiiL ilaec omnia niagnus opifex ct omiiium Domimis in con-
cordia et pace fieri iussit, benefaciens oimiibus, superabundaiUer auleni
nobis, qui ad luiseraliones eius confugimus, per Dominum lesum Chri-
slum, cui gloria et iiiaiestas iu secula scculorum. Amcn.
XXI. Oblemperemus Deo, non sedilionis auclorihus, ne innumera illius
beneficia nobU in condemnationem cedanl. Adhorlaliones.
Videte, dilecli, ne beneficia eius, quae multa sunt, nobis omnibus
in coDdemnaUonem cedant, nisi digne illo viventes bona et accepla in
conspeciii eius cum concordia feceriinus. Dicit enim alicubi: ,spirilus
Domini lurcrna scnitans cavernas venlris.' Consideremus, quam prope
sily el qiiod cogitationuni noslrarum et coUoquiorum, quac habemus,
Dthil ipsum laleal. Aequum esl igilur, iit non sinuis Iransfugae a vo-
luntate eius. Homines slullos cl insipicnlcs, clalos ct in sermonis sui
iacUDlia glorianU^s polius quam Deum olTcndamus. Dominum lesum
Qineliun, cuius sanguis pro iiobis datus cst, pie vcncrcmiir , pracposi-
los nostros revereamur, seniores noslros honoreniiis, iuvenes in disci-
plina timoris Dei erudiamus , uxores nostras ad id quod boniim est di•
rigainus. Amabiles castitatis morcs oslcndant, puram el sinceram man-
sQetudinis suae voluntalem demonslrent, linguae suae moderationem voce
Danirestam faciant, charilatem suam sine personarum acceplione omni-
bus Deum sancle limenlibus aequalem exbibeant. Liberi vestri discipli-
nae Chrisli pafticipcs sinl; discant quanlum humililas apud Dcum va-
leal, quid casla charilas apud Deum possit, quemadmodum limor eius
diiadicatil Lipsios p. 151. not. 3. oliam in hoc jmilatiir. Rom. 11, 3B.
I, r, Cfr. Apoc. 1, 6.
3) Nolle coni. αυτού sc. O-tov Cap. XXI. 1) Prov. 20, 27. ex me-
//. ed. IV, moria prolaliirn. Haec ol sqq. nsqne
4) Gen. f, 9. ad iinc.m c. 22. Icvi cnm discrepantia
'' ' '•. 3S, 10. Ps. 103, t>. rccilantur a Clem. Alcx. Strom. IV, 17.
. 3S, 11. p. 01 1.
.> ..m. Alex. SUOm. V, 12. p. (iui. 2) Cfr. Lipsius 1. o. p. 28.
b) L. ίηιταγαΐς vel όιατηγαΐς 3) (^fr. Ep. Polycarpi ad Phil. c. 4,
lun. Fell. 4) Pracstarc vidctiir Clcm. Alcx. Sia
9) Panlnm Ap. non Hobim iii (inpm, της βιγης. Compeffcanl lingiiam snam
*9d in eiordiam at mediiim Epp. Hiia- mnlieros.
nn όοξολογίαν introducenlem , no8ler 5) Crr. 1 Tim. 5, 21.
70 Ι. CLEMENTIS AD COR. XXI. XXII. XXlil.
άγνί} πάρα τω Θεώ ίνναται, πώς 6 φόβος αυτόν κάλος καΐ μίγας καΐ
οώζων πάντας τονς εν αντώ οβίως άναΰτρεφομενονς εν καϋ-αροί διάνοια.
'ΕρευνΎμης*^ γάρ ίβτιν ίννοιών καΐ ενϋΊψηΰεων ' ον η πνοή αντοϋ ίν
ημ,ΐν ίβτϊν, καϊ όταν ϋ'έλτι, «νελεΓ' αντην.
XXII. Adhorlationes hae roboraniur fide christiana, quae miseriam
peccatorum praedicat.
Ταντα δε πάντα βέβαιοι rj εν Χριΰτώ πίβτις ' καϊ γαρ αντος^ δια
τον πνεύματος τον αγίου όντως προΰκαλεΐται ημάς' ,^εΰτε,^ τέκνα,
άκονΰατε μου, φόβον κυρίου διδάξω υμάς. Τις εΰτιν ανϋ'ρωπος 6 &έ-
λων ζωην ^ αγαπών ημέρας ιδεΐν άγαϋ'άς; Παϋΰον την γλώΰΰαν ΰον
άπο κακοϋ , κα\ χείλη τον^ μη λαληΰαι δόλον-. " Εκκλινον άπο κακόν,
καϊ ποί7]ΰον αγαθόν. Ζητηΰον είρηνην, καΐ δίωξον αντην. Όφϋ-αλμοϊ
κυρίου επΙ δικαίους , καϊ ώτα αυτόν προς δέηοιν αυτών ' π[^ρ6θωπον
δε] κυρίου επϊ ποιοϋντας κ«κ[ά, του εξολε]Ό•ρενΰαι Ικ γης το μνημ^ό-
βννον] αντών. Έκεκραξεν"^ 6 δ^ίκαιος], καϊ 6 κνριος ειϋηκονΰεν αντ\^ον,
καϊ ^κ] παθών τών Ό-λί'ψεων άδυτου ερρύ]ΰατο αυτόν. Πολλαϊ^ αί
μάΰ[τιγες] του αμαρτωλού, τους δε είλπίζον^τας επϊ κύριον έλεος
κύκλωσε [ί].*
XXIII. Estole humiles. Credite Chrislum esse venlurum.
Ό οίκτίρμων κατά πάντα κ[αϊ ευερ^γετικός πατήρ εχεί ΰπλάγχνα
Ι[πΙ] φοβούμενους αυτόν, ηπίως [τε] καϊ προΰηνώς τας χίίριτα? αυ-
τ[ο{5] άποδιδοΐ τοις προοερχομένοι[ς] αυτω άπλτΙ διάνοια, ^ιο μη δι-
ιρυχώμεν, μηδέ ινδαλλεΰ'ϋ•ω^ η ιρυχη ημών επϊ ταΐς υπερβαλλούΰαις καϊ
ενδόξοις δωρεαΐς αυτού. Πό^ρω γενεαΰ•ω αφ' Ί]μών η γραφή αυτη^
οπού λεγει'^ ,ταλαίπωροί είΰιν οι δί'ψυχοι, οι διΰτάξοντες την ιρυχην,
οι λέγοντες' ταϋτα ηκούΰαμεν καϊ επϊ τών πάτερων ημών^ καϊ ίδου
γεγηράκαμεν , καϊ ουδέν ημΐν τούτων Ουμβεβηκεν.^ 'SI ανόητοι,^ ΰυμ-
βάλετε εαυτούς ξύλω ' λάβετε αμπελον. Πρώτον μεν φυλλορροεΐ , είτα
βλαΰτος ^/νετοίί-, είτα φύλλον , είτα ανΰΌς, καϊ μετά ταϋτα ο^ΐφ^Ι,
εϊτα ΰταφυλη παρεύτηκυΐα. Όρατε οτι εν καιρώ όλίγω εις πεπειρον κα-
ταντά^ ο καρπός του ^ύλον. Έπ αληΌ'είας ταχν καϊ εξαίφνης τελειω-
ϋ^ΰεται το βονλημα αντον, αννεπιμαρτνρονΰης καϊ της γραφής ' ,ort^
ταχν η^ει, καϊ ον χρονιεΐ, καϊ εξαίφνης η^ει 6 κύριος εΙς τον ναον
αντοϋ, καϊ 6 αγιος,^ ον ύμεΐς προβδοκάτε/
6) Cfr. Hebr. 4, 12. Schleusneri Lexicon in LXX, ibid. voc.
7) άνελεΐ coniectura est Davisii p. χεκρκγω.
άνέλει Cod. Ms. (leste lacobsono), et ^) P^ 31, 10.
I Ipm AiPY
Cap. XXIII. 1) Vb. Ινδάλλεαΰαο
Cap. XXII. 1) Vid. Clem. Alex. 1. 1. Fcllo exponente = ^«>/r«^f(yi»«i. Haud
i\ D Qo ii ic ^"^^^ occunit ap. Homcrum. Cfr. φυ-
l) Ps. 06, 11—1». αιοί,ο&αι I Cor. 4, 6.
3) αοϋ margo Cotelerii et Colomcsii 2) lunius mallet λί^ίτα/. Haec verba
c. LXX et Clem. Alex. ex Apocrypha quadam Scriptura desumta
4) VarianlLXX et Clem. Alex. Adeas fuisse censent Cotelerius et Grabius,
1. CLEMENTIS AD COR. XXI. XXII. XXIII. 71
bonus esl el magiius, servaiis oniDes qui in ipso sancle vcrsanlur iii
pura menle. Est euiui cogilationum et consilioruin nicnlis scrulalor, cii•
ius spiriliis est in uobis ; et quum voluerit, aufcrel euiii.
XXII. Adhortationes hae roborantur fide chrisliana, quae miseriam
pecca(orum praedicat.
Uaec autcm omnia confirmat fides, quae cst in Christo. Ipse euim
per Spirilum sanclum ila nos compellat: ,venile filii, audile me; ti•
morem Domini docebo vos. Qiiis est homo , qui vult vilani , diligeiis
dies videre bonos ? Probibe liiiguam luam a malo, et labia, ne loquan•
lur dolum. Declina a malo , et fac bonum. Quaere pacera, et pcrse•
quere eani. Oculi Domiiii super iustos, et aiires eius in preccs eoriuu;
vultus aulem Doiuini super facientes iiiala, ut perdat de lerra nieiuoriani
eonim. Claniavit iuslus, et Dominus exaudivU eum, et ex oiiiuibus Iri-
bulationibus eius liberavil eum. Multa sunt flagella peccatoris, speran-
lem autem in Doiiiino misericordia circumdabit.'
XXIII. Eslote humiles. Credile Chnstum esse venturum,
Misericors in oronibus et benignus pater viscera erga timentes eum
habet, gratiasquc suas benignc et siiaviter largitiir iis qui ad ipsum
simplici mentc accediint. Quare animo duplici ne siraus*, neque siiper
eximiis cl honorificis donis eius efTeralur anima nostra. Longe a nobis
absit Scriplura haec, ubi dicitur: ,niiseri siint, qiii animo sunt diipliccs
el dubii, dicentes: Haec audivimus eliam len|pore palrum nostroruni,
et ecce, conseniiinius , et nibil boruiii nobis accidit.' 0 fatui, compa-
rate vos arbori; viteni siimite. Primuni quidcni foliis nudalur, germen
postea Gl, ΓοΙίυιη deinde ct flos, poslbacc uva acerba, tandem demum
ura matura. Videtis quod in exiguo tcmporc fniclus arboris ad nia•
turitatem perducitur. In verilale , brevi et subito voluntas eius perli-
cietur; scriplura eliani leslimonium pcrhibcnte, ,quod slalim venlurus
sit, neque tardabit, el slatim veniet Dominus in templum suum, ct
sanctiu, quem vos exspeclalis/
Spicil. 1. 26S. Ouain sententiam luctiir (v ταΐς xuQOiaig, εΐ αρα ^arl• ταΰτα,
Orellias, in SelecUs Patniin Ecclesiae η ουκ (Οτιν. Quos locos iam indica-
Capilibas ad ^Εξηγησιν pcrlinenlibus, vcral Cololeiiiis. Jac. ^
Turici, 1S30. Contra autem WoUonus 3) Cfr. Malth. 24, 32. Vocc. Λ
coniicil loca S. lacob. 1,8. el II S. Pclr. ανόητοι — ξύλου fcrc oadcni leg. iii
.'J, 3. 4. inler *e collata iri animo Cle- fragm. illo E|». II. ad (loriiilli. c. 11,
iDeatis fuis^e. Senlentiam qnod adtincl, cuiiis aticlur Clcrnctis Hoiiiaiius csse
idcni comparal Karnalia<; Kpist. c. 19. viilgo diciliir.
Ού μη όι^ρν/ηστ^ς TtorfQov ίστηι, η 4) Vfirhum hoc Novi Foederis Scri-
oVf el HiTmai• Vi.s. 3, 4, »iriil a Cle- ploriinis iisilalissimum csl. Cfr. Acl. 20,
Alexandririo tilaliir, Slrom. I. 15. 25, 13. 20, 7. I Cor. 10,11.
θί{*»ς τοίνυν η βύναμις η τφ 'Eouii 14, 30. Jar.
xtaii &ηοχά).υ%ΐ)ΐν ?Μλοΰαα τα ό(ία- 5) Ilabar. 2, 3. Malacli. 3, 1. (Αι.
μ»τ(ί,((ηθί,χαΪ7άά7ΐϋχα).νμματαάίά Hcbr. 10,37.
τους 4ίψνχονς, ιούς όιαλογιζομένους 6) *ύίγγ€λος LXX.
72 Ι. CLEMENTIS AD COR. XXIV. XXV. XXVI. XXVII.
XXIV. Futuram resurrectionem Deus conlinue noMs in natura osiendit.
Κατανοηβωμεν , aycf^t^rol, πώς 6 δεΰτΐότης ετζίδείκνυτοα δίηνεκώς
ημΐν την μελλον6αν ανάΰταΰιν εϋεΰΟ•οίί , ης την άτναρχηΐν] εποιηΰατο
τον xvQiov ^Ιηΰονν Χριΰτον εκ νεκ[^ο5ΐ'] άναΰτηΰας. "Ιδωμεν, αγαπητοί^
την κατά καίΐρον] γινομενην άνάΰταΰιν. '^Ημερ[α κκϊ] ννξ άνάοταβιν
ημϊν δηλοϋΰ[ιν]' κοιμάται^ rj νυξ, άνίύταται η[μερα\' η ημέρα απει-
αιν, ννξ ^περ[χεται. Βλεπωμ]εν τους καρπούς' ο ΰπόρος [κόκκου] τίνα
τρόπον γίνεται ; 'Εξηλ['&εν^ ο ΰ]πείρων καϊ εβαλεν εΙς την γην , [καΙ
βληθ•ε]ντων βπερμάτων, ατινα πέ[πτωγ,εν] εΙς την γην ξηρά καϊ γυμνά,
δί[αλύεταί]. Εϊτ εκ της διαλύβεως ?/ μεγα[λειότ]ης της προνοίας του
δεΰπότου [άνίΰ]τηΰίν αυτά, καϊ εκ του ενός πλεί[ονα] Jaυ'ξει, καϊ εκ-
φέρει καρπόν.
XXV. Phoenix resurreclionis nostrae imago.
[' Ιδω\μεν το παράδοξον βη μείον , το [γι\νόμενον εν τοις άνατολι-
κοΐς [τό]ποις, τουτεϋτίν τοις περϊ την ΐ4ξ)ίν|3/ο;ν. 'Όρνεον γάρ εβτιν, ο
προΰονομάζεται ΦοΙνι^} Τοϋτο μονογενές υπάρχον ζή ετη πεντακόΰια '
γενόμενόν τε ηδη προς άπόλυΰιν του άποϋ'ανεΐν αυτό, βηκον εαυτω
ποιεί εκ λφάνου καϊ 6μΰρνΐ]ς καϊ των λοιπών αρωμάτων, εις ον πλη-
ρωΰ'εντος του χρόνου εισέρχεται, καϊ τελευτα. Σηπομενης δε της βαρκος
ΰκωλη'ξ τις γεννάται, ος εκ της Ικμάδος του τετελευτηκότος ζώου άνα-
τρεφόμενος πτε^οφυεΐ. Είτα γενναίος γενόμενος αϊρει τον ϋηκόν Ικεΐ-
νον, οπού τα οΰτά του προγεγονότος εβτϊν, καϊ ταϋτα βαΰτάζων δια-
νύει^ απο της ^Αραβικής χώρας εως της Αιγύπτου εις την λεγομενην
Ηλιουπολιν. Καϊ ημέρας, βλεπόντων πάντων, επιπτάς , επϊ τον του
ηλίου βωμόν τίΰ'ηβιν αυτά, καϊ ούτως εις τουπίΰω άφορμα. 01 ούν
ιερείς επισκέπτονται τάς άναγραφάς τών χρόνων, καϊ εύρίΰκουΰιν αυ-
τόν πεντακοΰιοβτοϋ έτους πεπληρωμένου ίληλυΌ-εναι.
XXVI. Resurgemus igilur, quod el S. Scriplura ieslalur.
Μέγα καϊ ^αυμαβτον ουν νομίζομεν είναι , εΐ 6 δημιουργός ιών
απάντων άνάβταΰιν ποιηΰεται τών όβίως αυτώ δουλευβάντων εν πεποι-
^ηαει πίΰτεως αγαϋ'ης , οπού καϊ δι' ορνεου δείκνυΰιν ημϊν το μεγα-
λεΐον της επαγγελίας αυτοϋ ; [^ε^εί] γάρ που' ,καϊ^ εξαναΰτηΰεις με,
καϊ εξομολογηΰομαίΰοι.' [κ]αί ' ,εκοιμη&ην^ καϊ ϋπνωΰα, εξηΙγ]έρΰ•ην^
οτι ΰυ μετ' εμοϋ ει.' [Καϊ] πάλιν 'Ιώβ λέγει ' ,καϊ^ άναΰτήΰεις [τη]ν
βάρκα μου ταύτην, την άναντληβαΰαν ταϋτα πάντα.'
XXVII. Spe resurreclionis adhaereamus Deo, omnipolenti et omniscienli.
Ταύττ} ούν τγ ελπίδι προΰδεδεύϋ-ωΰαν αϊ 'ψυχαϊ ημών τω πιΰτω
εν ταΐς επαγγελίαις καϊ τω δικαίςρ εν τοις κρίμαΰιν. Ό παραγγείλας
Cap. XXIV. 1) Ι Cor. 15, 20. 23. Ancorato §. 84. Ορρ. Tom. II. ρ. 88. ed.
Col. 1, 18. Act. 4, 10. Petav. Soph. Trachin. 94.
2) Tertullianus de lesiirr. §. 12. hiinc 3) Malth. 13, 3. Lnc. 8, 5.
locura eleganter redditlit. Clemcntem Cap. XXV. 1) Locus recitalus ap.
Rom. in hoc cap. et sequenti haud dnbie Cyrilliim Hicr. Catech. 18, 8. Cfr.
ante oculos liabuit, aut uterquc alinm Herodof. 2, 73. col. Achill. Tat. 3, 25.
eundem aiictorem. Cfr. Epiphanins in Tacit. Ann. 6 , 28. Lucian, de m. Per.
Ι. CLE5IENTIS AD COR. XXIV. XXV. XXVI. XXVII. 73
XXIV. Fttiuram resurrecUonem Deus coniinue nohis in nalura ostendit.
Consideremus , dilecli, quemadiuodum Dominus futiirani rcsuiTccli-
onem conlinuo iiobis ostendat, cuius primilias Doniiiium lesiim Christum
fecit, suscilans eum a niorluis. Inlueamur, dilecli, resuiTeotionem, quae
onini teuipore fit Dies et nox resiirreeliunem iiobis ostendunl; iiox
cubal, exurgit dies: abit dies, nox ingniit cl inscqiiilur. Iiiliieanuir
fruges; seminatio grani qiioniodo fiaL Egrcssus esl scminalor, ct scmen
in terrain iecit, et iaclis scniinibus quac nuda cl arida iii lcrram cc-
ciderunt dissolvuntur. Deindc ex dissohilionc magna divinac providon-
tiae poleDUa ea resiiscilal, ac ex iino pliira fiunt, cl fructiim producunt.
XXV. Fhoenix resurrecUonis nostrae imago.
Contemplemur signuiu miral)ile, quod in parlibus oricnlis, scilicet
in Arabia et viciniis, fit Avis esl quae Phoenix vocatur. Ilaec unigena
eiistcns annos quingeiilos vivit, quiimque iam niorle dissolvcnda est, c
Ihure, myrrba et reliquis aromalibus lociilum sibi struit, qiicm complelo
annorum spatio ingredilur, et vilam depouit. Ex cariie vero eius putre-
facta vermis quidam nasciliir, qui animalis defuiicti humore nutrilus
plumescit Auctis postea viribus loculum lollit, in qiio ossa parcntis
recondiU sunt, eaqiie porlans iter ex Arabica regione in Aegyplum et
urbem, quae Heliopolis dicilur, perficit. Ac speclantibus omnibus diurno
tempore advolaos, super allare Solis illa oollocat, alquc ila, unde vc-
nerat, regreditur. Sacerdolcs conimenlarios lcmporum diligenler inspi-
ciimt, el impleto anno quingenlesimo rcdiisse illani coinperiuiU.
XXVI. Resurgenms igilur , quod et S. Scripiura lesialur.
An magouin igilur ct admirabilc aibilrabimiir, si rcruni omnium
opiffx resargere eos Taciat, qiii in bonac fidci confidenlia rcligiose illi
iosenrierunt, cum per vohicrem piOmissionis suae magnificenliam abunde
nobis patefacial? Dicil enim alicubi : ,suscilabis me, et confitcbor libi j'
el: ydormivi el soporalus suni; surrexi, quia tu mecum es.' Et rur-
fus lob dicil: ,el carnem hanc nieam resuscilabis , quac omnia haec
passa esl."
XXVII. Spe resurreclioms adhaereamus Deo, omnipolenli el omniscienti,
Hac igilur spe animi noslri ad eum adslringanlur, qui fidelis cst
in promissionibus , et iustus in iudiciis. Qui mcntiri veluit, niulto mi-
27. Pbilostr. V. A. 3, 49. Tzetz. Cliil. (1854), p. 451 sq(|. Ililgcnfcld I. c. p.
5, 397 eqq. PHn. II. N. 10, 2. Ovid. U4. not. 18.
MeL 14, 392 eqq. Pomp. Mel. 3,8. 2) Jla coni. Cler., diavivH Ms.
.SUU Silr. 2, 4. 3«. — Bo( harl. Fficroz.
Tom. m. p. 809. Wemsdorf. Poel. M. Cap. XXVI. 1) CoK-lmus el Colo-
T. 3. p. 290. Vid. eliam CnMizer, Syml». mpsius hiioc <l<'pn»mpl;i γπμΙιιιιΙ ex Ps. 27
et Mylholog. edil. III. T. II. p. 163, r?l (28.), 7, alii c scrijito «ριοιίαπι iipocrjpho.
R. I. F. Hi^nrichsin, dn Phofniris falmla 2) Cfr. Ps. 3, 0.
apnd Gra/Tos, Komaiios el popiilos ori- 3) lol». 19, 25. 2G. Hicronym. dc
i'n\a\tr%. Parlicnla I Η II, Havniac 1825 hoc loco : jiiilliis larn aperlii posl Chri-
c\. 1827. Pippr, Mydiolo^fii; dcr (hrist- sliim, quarn islc iiriti» (^lirisliim (|β re-
lirh<>n KnriHt (Wfimar 1847). I, 44({«qq. Riirrcclionc loqnilnr.' Opp. T. 11. p.
Gfind«>rL, Zeitschrin fAr Inther. Theologie 438. ed. Vallara.
74 Ι. CLEMENTIS AD COR. XXVII. -ΧΧνίΙΙ. XXIX.
μη 'ψενδεΰΌ'αι^ τζολλώ μάλλον αυτος^ ου ιρενβεται' ονδεν γαρ αδύνατον
πάρα τω Θεω, ει μΐ] το ιρενΰαΰΰ'αί. Άναξωπνρηΰάτω ονν yj ηίΰτις
αντον iv ημΐν, %α\ νοηΰωμεν οτι ηάντα εγγύς αντω εΰτίν. Έν λόγω
της μεγαλωΰύνης αντον ΰννεΰτηΰατο τα πάντα, καϊ εν λόγω δύναται
αυτά καταΰτρεψαι. , Τίς^ iρεΐ αντω ' τι εποίηΰας ; η τις άντίΰτηβεται
τω κρατεί της ίΰχύος αντον ,•' "Οτε ϋ-ελει, κα\ ώς ^•ελει, ποιηΰει πάντα,
καϊ^ ονδεν μη παρελϋ•γ}^ των δεδογματίΰμενων νπ* αντον. Πάντα ενώ-
πιον αντον είΰϊ, καΐ ονδεν λεληϋ'εν την βονλην αντον. ,ΕΙ οί ονρανοϊ
δίηγοννται δό^αν Θεον , ποίηύιν δε χειρών αντον αναγγέλλει το βτε-
ρεωμα. ΐΤ ήμερα τί) ημέρα ερενγεται ρήμα, καϊ ννξ ννκτϊ αναγγέλλει
γνώΰιν καϊ ουκ είοϊ Aoyot ουδέ λαλιαϊ, ών ουχί ακούονται^ αι φωναϊ
αυτών. ^
XXVIII. Deus omnia videt, ergo fugiamus peccata.
Πάντων ονν βλεπομενων καϊ άκονομενων,^ φοβη&ώμεν ο^υτον, καϊ
απολείπωμεν φανλων έργων |ϋΐα^ά? επι&νμίας, ϊνα τω ελεεί αντον 6κε-
παΰΟ'ώμεν άπο τών μελλόντων κριμάτων. Πον γάρ τις ημών δύναται
φυγείν άπο της κραταιάς χειρός αυτόν; Ποιος δε κόΰμος δεξεταί τίνα
τών αυτομολούντων άπ αυτοϋ ; Λέγει γάρ που το γραφεΐον'^ ,ποϋ^
άφηξ,ω, καϊ που κρυβηβομαι άπο του προΰώπου ΰου] 'Εάν άναβώ εις
τον ουρανόν, 6υ ει έκεΐ' εάν άπέλΟ-ω εις τά εΰχατα της γης, εκεί η
δεξιά ΰου ' εάν καταΰτρώΰω'^ εις τάς άβυϋβους , εκεί το πνεϋμά (Του.'
Ποι^ ονν τις άπέλϋ"ΐ^, η πον άποδράβγ^ άπο τον τά πάντα εμπεριέ-
χοντος;
XXIX. Ει accedamus ad Deum in sanclitale cordis,
Προβέλΰ'ωμεν ονν αντω εν όβιότητι ιρνχης, άγνάς^ καϊ άμιάντονς
χείρας αϊροντες προς αντον, άγαπώντες τον επιεική καϊ ενΰπλαγχνον
ττατερο; ημών, ος εκλογής^ μέρος εποίηοεν εαντω. Οντω γάρ γέγραπται '
,οτε^ διεμέριξεν ο νιριΰτος εΰνη , ώς διέοπειρεν νΐονς 'Αδάμ, εβτηαεν
όρια ε&νών κατά άριΌ'μόν αγγέλων Θεον. 'ΕγενηΌ'η μερϊς κνρίον λαός
αντον 'Ιακώβ, ΰχοίνιΰμα κληρονομιάς αντον Ίΰραήλ.'' Καϊ εν ετέρω
τόπω λέγει' ,Ιδον,^ κύριος λο:|ΐι|3άνει εαντω ε'Θ-νος εκ μέΰον εΰ•νών,
ωΰπερ λαμβάνει άνΌ•ρωπος την άπαρχην α'υτοΐ' της άλω' καϊ ε'ξελεύΰε-
ται εκ του εΌ-νους εκείνου άγια αγίων.''
Cap. XXVII. 1) Hebr. 6,18. Tit. 1,2. 6) Ι. e. qiii non audiantur, auditi
2) Sap. 12, 12. 11, 22. "on percipianlur.
3) Malth. 24, 35. ^ap. XXVIII. 1) Subaud. vn' av~
4) Wottonus Fello et Colomesio jou. Bois.
assentitur, restituenlibus παρηλ^-ε, ni 2) Leclionem γραμεΐον nonnullis
forte inseramus ώατε, et legamus, ωύτε suspectam alii viri docti tuentur. His
Xttl ονδίν μη παρέλθ•)^. Jac. Sed cfr. accedat Simonius, qui eandem illustrat
Matth. 24, 34 sq. in Bibl. Chois. 1 , 273. et in Critiq. de
5) Ps. 18, 2. 3. 4. la Bibl. Dupin 3, 70. iterumque hac de
Ι. CLEMENTIS AD COR. XXVII. XXVUI. XXIX.
75
nus ipse nientieliir; nihil eiiim Deo impossibile praelerquam mentiri.
Exsusciletur itaque in nobis fides cius, et quod omnia ipsi propinqua
sint, considereDius. Verbo iiiaieslalis suae consliluit omnia, et verbo
suo potest illa everlere. ,Ouis dicet ei: quid fecisli^ Vel quis fortitu-
dinis eius robori resistet V Ouaiido vull, et quomodo vult, oniiiia faciet;
neque quidquam ab eo semel decrelum praeleribit. Omnia coram ipso
suDl, nihilque eonsiliimi eius laliiil. ,Si coeli enarrant gloriam Dci;
opus manuiuii eius aniiunUat firiiiaiuentum. Dies diei eruclat verbuiu, el
Dox nocU indieat ^cienliam; et noii sunt loquelae ncquc sermones,
quorum non audiantur voces/
XXVIII. Deus omnia videt, ergo fugiamus peccata.
Cum omnia igiliir eius oculis et auribus pateant, meluanius eum,
et impuras cupiditates pravonim openim deseramus , ut a futuro iudicio
eius misericordia tegauuir. Qiionam enim quis noslruni a potente eius
manu fugere potest? Quis mundiis quenipiara ab eo transfugara recipiet?
Dicit enim alicubi Scriplura: ,qiio ibo, et ubi a facie liia occultabor?
Si ascendero in coelum , lu illic es ; si ad terrae exlrema abiero, dextra
tua illic; si stratum posuero in abysso, illic est spiritiis luus.' Quo
igitur abibit quispiam, vel quo aufugiet ab eo, qui omnia compleclitur?
XXIX. Et accedamus ad Deum in sanctiiale cordis.
Accedamus ergo ad eum in sanctitate animae, castas et impollutas
■ams elevantes ad illum, dibgentes benignuni ct misericordem palrcin
■oslnuD, qui dos sibi ipsi elcclionis partcin fecil. Sic eniiii scriplum
esl: ,quaodo dividebal allissiiuus gcnlcs, quando dissciuinavil filios Adac,
coDsUUiit tenninos genliuin seiuiidum numerum Aiigelorum Dei. Et fa-
cUis est pars DomiDi lacob, ruuiculus baeredilalis eius Isracl.' Et in alio
loco dicit: ,ecce Dominus toilit sibi genlem e medio genlium, prout
homo primilias areae suae toUit; el ex gentc iila saricta sanctorum
egredientur/
re agit p. 33. Respons. ad Vossium,
qai immerito existimavit vocem γραψίΐον
ah Aquila foisse confictam. Galland.
3) P». 138, 7—10.
4) LXX χαταβώ vim textiis hehraici
roioas accorate reddit, qiiam Clemcntis
Kom. vereio.
5) Hanc Cod. Ms. lectionem etiam
Clericus expreesit in ed. a. 169S, idem
ΙΙού in ed. a. 1724. niendosc.
Cap. XXIX. 1) Cfr. ITim. 2, 8.
2) Ιαηιαβ, Fellu.s, Colom. et Cotel.
mallent δς ημάς Ιχί,ογής y Boi»iiis ος
ημάς, re\ τ« Ι&νη, qiiod prohal Wol-
tonus propter ea qoae seqnunttfr citata
e Deuleronomio. ους Ιχλογης potius
rescribendutn esse putat Davisius, ut ad
vocem ημών rcferalur. Davisimn sc-
qiiiintiir Gallaiidiiis el Schoeueinannus.Ire-
naciis I, (i, 4. p. 31. «*d. Massuel. iav^
τους (fh vntQvxpovai^ Τ6λ((υνς άπο-
χκλοϋντες χαϊ στι^ρματη Ιχλογής. Jac.
3) DoiJl. 32, 8. 9.
4) Kccte observavil P'rcyiiis, hiinc lo-
cura Clernftnleni i'flOrnias.sc tiini cx Niim.
18,27. lurri ex II Paral. 31, 14, iil »ι;ιι-
Kiis sit: Dcus .sibi ox reliqiiis lioniitiihus
separavil nos, et f»'cil ίχλογής μ^ρος,
iil cx arca deccrpitur η άηηρχή Dco
Macra, quae iit άγια ηγίον. Calland.
76 Ι. CLEMENTIS AD COR. XXX. XXXI. XXXII.
XXX. Faciamus quae placenl, fugiamus quae dispUcent Deo, ul
benedicamur.
^Aylov ovv μζφς υπάρχοντας ττοιηΰωμεν τα τον «ytaCftov πάντα^
φενγοντες καταλαλίας , μιαράς τε %αϊ ανάγνονς^ ϋνμπλοζας, μεϋ'ας τε
κ«1 νεωτεριΰμονς καϊ βδελυκτας επιθυμίας, μνβαραν μοιχείαν, βδελν-
κτην νπερηφανίαν. ,Θεος^ γαρ, φηβϊν, υπερηφσ,νοίς άνητάΰΰεται, τα-
πεινοΐς δε δίδωΰι χάριν.' Κολληϋ-ώμεν ονν εκείνοις, οίς η χάρις άπο
τον Θεον δέδοται. 'Ενδνΰώμε^α την όμόνοιαν , ταπεινοφρονονντες^
εγκρατενόμενοι, άπο παντός 'ψιϋ'νριΰμον καΐ καταλαλιας πόρρω εαντους
ποωνντες, 'εργοις δικαιούμενοι,^ κα\ μη λόγοις. Αεγει γάρ' ,6 τα πολλά
λέγων^ καϊ άντακονΰεταν η 6 ευλαλος οϊεται είναι δίκαιος; Ενλογη-
μένος γεννητος γυναικός ολιγόβιος. Μη πολύς εν ^rific^(itv γίνου/ Ο
έπαινος ημών^ εΰτω εν Θεώ, και μη εξ αυτών ' αντεπαινετονς γαρ μιβεΐ
6 Θεός. Η |ΐιο;ξ)τυ()ίθ! της άγαϋ-ης πράξεως ημών διδόΰ&ω νπ άλλων,
κα&ώς εδό&η τοις πατράβιν ημών τοις δικαίοις. Θράϋος καΐ αν'&άδεια
καϊ τολμά τοις κατηραμενοις υπο τον Θεον' επιείκεια καϊ ταπεινο-
φροσύνη καϊ πραυτης πάρα τοις ευλογημενοις υπο τον Θεον.
XXXI. Videamus qua ratione benediclionem divinam consequamur.
Κολληΰ•ώμεν ονν ττ] ευλογία αυτού, καϊ ϊδωμεν τίνες αί οδοϊ
της ευλογίας. Άνατυλί'ξωμεν τα απ αρχής γενόμενα. Τίνος χαριν^ ην-
λογη&η ο πατήρ τίμών 'Αβραάμ; Ονχϊ δικαιοβννην καϊ αλη&ειαν ^ιά
πίΰτεως ποΐ7]ϋας; Ίΰαάκ^ μετά πεποι&ηΰ[εως , γινώ]ΰκων^ το μέλλον,
ηδε[ως εγενε]το Ο-νΰία. Ίακώβ^ μετά ταπεινοφρ[οΰννης] εξεχώρηβεν της
γης ^^[toO δι άδεΧ\φόν,^ καϊ επορεύ&η προς [Ααβάν], καϊ εδούλενοεν '
καϊ έδό&[η αυτώ] το δωδεκάϋκηπτρον^ του [Ίΰραήλ].
XXXII. Νοη per nos ipsos nec per opera noslra, sed per fidem
iustificamur.
[ΕΪ] τις καΟ^ εν εκαβτον £tAtx^t[vc3g] κατανοηβΎΐ, επιγνώΰεται [τα
με]γαλεΐα τών υπ αυτού δεδομε\νων^ δωρεών.^ Έξ αυτοϋ^ γάρ ίερεΐ[ς]
καϊ λευΐται πάντες οι λειτουργ[ονν]τες τω 0•νΰια6τηρίω του Θεον' εξ
αυτόν 6 κύριος Ίηβονς το κατά ΰάρκα' εξ αντον^ βαΰΐλεΐς καϊ άρχον-
τες καϊ ηγούμενοι, κατά τον Ίονδαν' τα δε λοιπά ΰκήπτρα αντον ονκ
εν μικρά δόξγ ύπάρχουΰιν , ως ^παγγειλαμενον τον Θεον' ,οτι^ IVrat
το ΰπερμα ΰον cύς οι άοτέρες τον ονρανον.' Πάντες ονν εδοξάΰ^-ηβαν
καϊ εμεγαλννϋ•ηΰαν, ον δι' αντών, η τών έργων αντών, η της δικαιο-
πραγίας, ης κατειργάβαντο, αλλά διά τον 'Θ-εληματος αυτοϋ. Καϊ ημείς
Cap. XXX. 1) άνάγνονς proposuit posita videntur ex Rora. 2, 29. I Cor.
lunius, λάγνους ex Reverendi parcntes 4, 5. II Cor. 10, 17. 18. Prov.'27, 2.
coniectura legi vult Colomesius, αγνούς
est in Cod. Ms. Cap. XXXI. 1) Cfr. lac. 2, 21.
2) Prov. 3,34. lac. 4, 6. IPetr. 5, 5. 2) Haec repugnare videntur sacris
3) Cfr. Lipsius 1. c. §.3. Oe kisti- liteiis Gen. 22, 7 sqq, Qimm tamen
ficatione et fide. De bonis operibus. Jsaacus ne mininiam quidem obiecisse
4) lob. 11, 2. 3. remoram, aut vel suspirhim aut qnerelam
5) Haec et proxime sequentia com- emisisselegatnr, haud inepte concluditur.
Ι. CLEMENTIS ΑΠ COR. XXX. XXXI. XXXII. 77
XXX. Faciamtis quae placent, fugiamus quae dispUcent Deo, ut
henedicamur.
Cum igitur portio Sancti simus, faciamus omnia quae ad sanctita-
tem pertinent, oblreclaliones deYilanles, impuros ac impiulicos coinple-
xus, ebrielales, novaruiu reriim sludia, couciipiscenlias aboiiiinaiulas,
detestaudum adullerium, exsecrabilem siiperbiam. ,Deus enim, inquit,
siiperbis resislit, humilibus aulem dat graliam.' Adglulineiniir igilur iis,
quibus gralia a Deo concessa est. Induamus concordiam, bumiles, con-
linenles, ab onini susurro el oblreclalionc prociil rccedenles, operibus,
non aulein verbis nos iuslificanles. Dicit enim: ,qui niulla dicil, et
vicissim audiel; aiit vir verbosiis putat se esse iuslimi ? Beiiedicliis na-
lus muherisj brevis vitac; ne raullus sis in verbis.' Sit laus iioslra in
Deo, el non a nobis ipsis; odit enim Deiis eos qui semelipsos laudaiit.
TesUmonium bonarum noslrarum aclioniim ab aliis nobis exbibealiir,
sicut palribus nostris, qui iusli erant, exhibitum est. Temerilas, arro-
ganlia el audacia malediclis a Deo; moderalio vero, humililas et nian-
suetudo illis qui a Deo benedicli sunt.
XXXI. Yideamus, qua ratione })enediclwnem divinam consequamur,
Eius igilur benedictioni firmiler adbaereamus, el quaenam sint be-
nediclionis viae, videamus. Animo repetamus, quae ab initio facla siint.
Cuius gralia Abrabam pater noster benedictus fuil? Noiine, quia iusti-
tiam el verilalem per lidem operalus est? Isaac cum confidenlia, qiiasi
fuUiniin cognoscens, libenter faclus esl sacrificiuni. lacob in bumililale
ob fratrem secessit e lerra sua, el profeclus est ad Laban, et scrvivit;
el daU suol ei duodecim sceptra Israelis.
XXXIL Non per nos ipsos nec per opera nostray sed per fidem
iuslificamur.
Si quis animo sincero singula peipenderil, donorum, quac a Deo
tributa sunt, magnificcntiaro intelligct. Ab illo cnim orti siint saccrdo-
tes omnes et Levitae, qui allari Dei inscrviunt; ab illo Dominus Icsiis
secuDdum carnem; ab illo reges, principes et duces per fainiliam Iii-
dae. Nec rebquae cius Iribus in parvo honore siint, promillenle scili-
cel Doinino: ,erit semcn tuum tanquam stellae coeH.' li ergo onines
gloriam et araplitudinciu conseculi sunt, non per scipsos, aut opera
sua, aut iuslas acliones, quas fecerunt, sed per volunlalcm cius. El
protnto paraloque animo volantati Dei se siimilur, ut I Rcg. 11, 31 (35). lu-
sobiecisse. Frev. nius.
3) twf yiVftKTXitfflegi Tult Wocherus. Cap. XXXH. 1) Ta f^eyaXeicc των
4) Gen. 2S, 29. νπ^ uvtoii όεδομ[^ένων\ όω^κϋν noii
5) Edd. exhibent αυ[τοΰ φίύγων de donis irilelligcnda suiit a IJco lacoho
ά^έλ]φόν. Supplcmenliim scilicel tre- tribiitis, scd de herieficiis a racolio t»
decim litcraruni. Al iacuna haec minor nobis collocali». Lipsius I. c. p. 55. nol. '2.
est quam ea qiiae proxiine anleccdil, 2) Suhaud. 7«κω/9. Lcclio Cod. Ms.
nbi »€X tantum desidcrantiir. Jac. (ΐύτών ri-ffnMida ad δω{>ίών.
6) Το ΰωόίχάσκηητρον^=τ6 δω- 3) Hom. 1), 5.
δίχάφνΧον, σχήητρον eDim pro (fvky 4) Geu. 22, 17. 28, 4.
78 Ι. CLEMENTIS AD COR. XXXII. XXXIII. XXXIV.
ovv Slcc 'θ'ελ7ίματος αντοϋ iv Χ()ίΰτω 'hpov κλη'Θ•εντες,^ ov^ δι^ εαυ-
τών δίκαιονμεΘ•α , ονδε δια της ηίιμετερας ΰοφίας η ΰννεΰεως η εναε-
βείας η έργων , ών κατειργαΰάμεΰ'α εν όΰιότητι χαρδίας, άλλα δια της
πίΰτ[ε]ως, δι' ης πάντας του'' απ αιώνος 6 τζαντοκράτωρ Θεός εδι-
καίωΰεν ώ εΰτω η δόξα εις τους αΙώνας τών αιώνων. ^Αμ,ην.
XXXIII. Ne derelinquamus vero bona opera el chanlalem. Operum
bonorum Deus ipse nohis exemplum.
TL^ οϋν ποιήΰωμ,εν, «ίελφο/; ^Αργηΰωμεν άπο της άγαϋΌποιΐα[ς]^
καϊ εγκαταλείπωμεν την αγάπη[ν]; Μη&αμώς^ τοϋτο εάβαι 6 δεΰ7τ6τ[ης]
εφ ημΐν γε γενη&ηναι,^ ό.λλα ΰπεύϋωμεν μετά εκτενεία[ς] καϊ προθυ-
μίας παν έργον άγαϋ'[6ν'] επιτελίΐν. Αυτός* γαρ 6 δημιουργός καϊ δ^ε-
ΰπό'Ιτης τών απάντων L•! τοις ερίγοις} αυτού αγαλλιάται. Τω γαρ
παμμεγεΰ-εΰτάτω αυτ[ο{'] κρατεί ουρανούς εΰτηριΰί[ν'], κα\ τ^ ακατα-
ληπτ(ύ αυτού ΰυ\νε6ει διεκ66]μη6εν αυτούς' γην τε [διεχώρΐιΰεν άπο
του περιεχον[τος αυτ'Ιην ύδατος , καϊ ηδραΰεν [επϊ τό]ν άΰφαλη του
Ιδίου βουϊλημα'Ιτος Ό^εμελιον τα τε εν αυ\τ^ ζ\ώα φοιτώντα τγ εαυτού
[προΰτα\ξει εκέλευϋεν εΙναί' θάλα6[ράν τε κ'\α\ τα εν amij ζώα προδη-
μι\_ουργη]αας ενέκλειΰεν ττ} εαυτού [δυ^νάμει. Επϊ πάΰι το εξοχωτατον
[κα']ϊ παμμεγεΟ-ες κατά διάνοιαν [α]νΰ•ρωπον, ταΐς ίεραΐς καϊ άμώμοις
χεροϊν επλαϋεν της εαυτού εικόνος^ χαρακτήρα. Ούτως γάρ φηΰιν 6
θεός' ,ποιηβωμεν*^ avd-ρωπον κατ εικόνα καϊ κκΟ•' ομοίωβιν ημετε-
ραν' καϊ εποίηβεν ο Θεός τον ανϋ-ρωπον , αροεν καϊ ϋ'ηλυ εποίηΰεν
αυτούς.^ Ταύτα ουν πάντα τελειώΰας επτινεΰεν αυτά καϊ ηυλόγηβεν
καϊ εϊπεν' ,αυ'ξάνεΰΌ'ε'' καϊ πλη&ννεΰ&ε.^ "Ιδωμεν^ οτι τε^ iv εργοις
άγαϋοΐς πάντες εκοβμηϋ'ηΰαν οί δίκαιοι' καϊ αυτός ουν 6 κύριος, ερ-
γοις εαυτόν κοβμηΰας, εχαρη. Ιιηιρντες ουν τούτον τον υπογραμμον,
άόκνως προϋελϋ-ωμεν τω θ-εληματι αυτοϋ ' ε^" όλης ίΰχνος ημών εργα-
ΰώμεΰ^α 'έργον δικαιοβννης.
XXXIV. Bonis operibus magna apud Deum merces. Concordia iuncli
precemur eam α Domino.
Ό «yaO-og εργάτης μετά παρρηΰίας λαμβάνει τον αρτον του έργου
αυτοϋ, 6 νω&ρος καϊ παρειμενος ουκ άντοφΟ-αλμεΐ τω Ιργοπαρεκτη
αύχοϋ. /diov ουν εΰτϊν, προ'&ύμους ημάς είναι εις άγαΰ-οποιΐαν ' ε|
αυτοϋ^ γάρ εϋτι τα πάντα. Προλέγει γάρ τ/μΓν μδου^ 6 κύριος, καϊ
ο μιΰΟ•ος αυτοϋ προ προΰώπου αντοϋ, άποδοϋναι εκάβτω κατά το 'έρ-
γον αυτοϋ.' Προτρέπεται ουν ημάς εξ όλης της καρδίας επ αύτώ,
5) Qiiac qiiidem vocalio ηοη soliim hliothccae Vaticanae extarc asscrit Script.
per Chrislum, scd eliam in Chrislo facta Vett. nova Collection. T. VII. p. 84. Me-
esse (licitur: est igilur Christus non lam lins profecto fuisset, si ipsum locum
instrumcntnm quam ipsum iit ita dicam cxscripsisset, aut Mstinnmerumindicasset,
principium vocationis. Lipsius p. 74. l.c. unde alii varr. lectt. in publiciim usiim
6) Vid. supra c. 30. nol. 3. verterent. Codicem adhuc quaero.
7) Ita Ms., τους c. lunio Colomesiiis 2) Ita Ms., non μηδαμώς, uti in li-
€l alii. bris impressis ante lacobsoniini. Jgnatins
Cap. XXXIII. J) Partem huius capi- scribit ad Magn. c. 7. (nol. 5.) ov αμει-
lis Angelus Maius in Codice quodam Bi- vov ουϋ^έν Ιϋτιν.
Ι. CLEMENTIS AD COR. XXXIl. XXXIII. XXXIV. 79
nos igitur, ex voluntale eius in Christo lesu vocati, non per nos ipsos
iiislificamiir, neqiie per sapienliam noslram aut inlelligenliam aut piela-
teiii aiit opera, qiiae in cordis sanclilale operali sunuis, sed per fulem,
per quam omnipolens Deus ab inilio omnes iustificavit; ciii sit gloria
in secula seculorum. Amen.
XXXIIT. Ne derelinquamus vero bona opera et charitatem. Operum
bonorum Deus ipse nobis exemplum.
Quid igitur faciemus, fralres? Cessabimus a bonis operibus, et
cbaritalem derelinquemus ? Neiitiqiiam hoc apiid m)s fieri permiltat Do-
niinus, sed cum diligenlia et animi alacrilale omne opus bomira pera-
gere festineraus. Ipse enini opifex et Dominus oiunium in operibus siiis
exullaU Coelos enim suprema sua el maxima polenlia slabilivit, illos-
que incompreheusibili sua sapienlia ornavit; terram etiam ab aqua, quae
illam ambit, separavit, et siiper immobile propriae voluntalis fundamcn-
lum Grmavil; et animalia, qiiae iii illa versantur, iussu siio praecepit
esse; mare eliara, ct quae in illo vivunt animalia, cum prius creasset,
potenlia sua iucliisil. Ad haec animal excellenlissiraura et intellectus
dignilate celsissimiim, bominem, imaginis suae characterem , sacris et
intaminatis manibus formavil. Sic enim dicit Deus: ,faciamus hominem
ad imaginem el siinililudinein iiostrara; et creavit Dciis hominem , ma-
sculum el foeminani creavil eos.' Haec igilur omnia cum perfecisset,
laudavit ea el benedixit, dixilque : jCrescite et multiplicamini.' Videamus
iustos omnes bonis operibus ornalos fuisse; ipse etiam Dominus, operi-
hus seipsum ornans, gavisus est. Habenles ilaqiie hoc exemplar, ad
volunUtem eius impigre acccdauius, et tolis noslris viribus opus iusti-
Uae operemur.
XXXIV. Bonis operibus magna apud Deum merces, Concordia iuncti
precemur eam α Domino.
Bonus operarius bono animo panem operis sui accipit; segnis vero
et reraissus locatorem suum non audet intueri. Oportet ergo nos ad
bonum faciendum promlo animo esse; a Deo enim omnia porrigunlur.
Praedicit enim nobis: ,cccc Dominus, et merces eius coram ipso, ut
reddat unicuiquc secundum opus suum.' Itaquc adhortando nos ad
ipsum convcrtit toto cordc, ne segnes et desides simus ad omne opus
I
3) Ila Iiinins; cl mihi qnidcm aori- 6) fien. 1, 26. 27.
stne in hoc loco aplior essp. vidctur. 7) Gcn. 1, 2Θ.
Schoencmannas habel Ιφ* ημΐν γένη- 8) εϊδομίν mavnlt luniiis.
^vat. Editores vero caeteri exhibcnl i)) τί (oni. Birriiis, τό Ms.
γίγενηΟ^ηναι , qnasi praeteritum γεγε- 10) Cfr, snpra c. 5. υπομονής γ(-
νηαΟ^κί liesidcranles. Jac. νόμίνος μέγιστος νπογρημμός.
4) Recitatnr hic Iociih ap. loann. 11) xal ίξ lcgi viill Hoisiiis, a qiio
Dama<»c., Sacrae Parall. Lib, I. a. %. VIII. nori dissenlit Woltonus.
Tom. II. p. 310. cd. Le Quien.
0) Ergo ex Ciemfinlis senlcnlia Dei Cap. XXXIV. 1) I. c. του ίργοπαρ'
in nobis imago est, τνρη oris sublimitas, ^xtov, scil. τον θίον. Boisius.
sed mentis celsUado. Bois. 2) Isai. 40, 10. 62, 11. Apoc. 22, 12.
80 Ι. CLEMENTIS AD COR. XXXIV. XXXV.
μη αργονς ρ/τε παρείμενους είναι^ επϊ πάν έργον αγα&όν. Το
τίανχημα ιιμών καϊ rj πα^ρΎ](ίία εβτω εν αύτω ' νποταβΰώμε&α τω ϋ'ε-
λτίματι αυτόν ' κατανθ7]6ωμεν το πάν πλη&ος των αγγέλων αυτόν, πώς
τω ϋ-εληματι, αντον λειτονργονβίν παρεΰτώτες. Λέγει γαρ η γραφή '
,μνριαι*' μυριάδες παρειΰτηκειΰαν αυτω^ καΐ χίλιαι χιλιάδες ελειτονργονν
αυτω, %a\ εκεκραγον '^ άγιος, ayto^, άγιος κνριος ΰαβαωϋ•, πλήρης πάϋα
7} κτίΰις της δο^ης αυτού. ' Καϊ ημεϊς ουν εν ομόνοια επϊ το αυτό
ΰυναχϋ'έντες, τί] ΰυνειδηβει, ως ε'ξ ενός οτόματος βοηΰωμεν προς αυτόν
εκτενώς, εις το μετόχους τΙμάς γενέαϋ'αι τών μεγάλων καϊ ενδόξων επ-
αγγελιών αυτόν. Λέγει γάρ ' ,οψ'&αλμος^' ουκ είδεν, καϊ ους ουκ ηκου-
ΰεν, καϊ επϊ κο;ξ)5/αν άν&ρώπου ουκ άνεβη , οΰα ητοίμαΰεν τοις νπο-
μενουβιν αυτόν.''
XXXV. Immensa est haec merces. Quomodo assequemur illam?
'Ώ,ς μακάρια καϊ 'ϋ-ανμαβτά τα δώρα τον Θεον^ αγαπητοί. Ζωη
iv ά^αναΰία, λαμπροτης εν δικαιοΰνντ}, αληϋ-εια εν παρρηΰία^ πίοτις
iv πεποΐ'&ήαει , εγκράτεια εν (xymaftDJ ' καϊ ταντα^ νπέπιπτεν πάντα
υπό την διάνοιαν τΙμών. Τίνα ονν άρα εΰτϊν τα ετοιμαζόμενα τοις νπο-
μένουΰιν ; '^0 δημιουργός καϊ πατήρ τών αιώνων, 6 πανάγιος, αυτός
^ί-νωίϊκει την ποΰότητα καϊ την καλλονην αυτών. '^Ημεΐς ουν άγωνιΰώ-
μεΌ'α εύρε'&ήναι εν τω άριϋ^μώ τών υπομενόντων αυτόν, όπως μεταλά-
βωμεν τών επηγγελμένων δωρεών. Πώς δε IW«t τοϋτο, αγαπητοί ; Έάν
Στηριγμένη r} η διάνοια ημών πίΰτεως^ προς τόν Θεόν , εάν εκζητώ-
μεν τα ενάρεϋτα καϊ ενπρόϋδεκτα αντώ, εάν επιτελεβωμεν τα ανήκοντα
τη άμώμω βονληβει αυτόν, καϊ άκολον&ηΰωμεν vfj οδώ της αληθείας,
άπορρίιραντες αφ' εαντών πάϋαν άδικίαν^ καϊ αν ο μίαν , πλεονεΗαν,
ϊρεις, κακοηθείας τε καϊ δ όλον ς , ιριϋ-υρίΰμους τε καϊ καταλαλιάς,
θεοΰτυγίαν , υπερηφανίαν τε καϊ αλαζονείαν^ κενοδο^ίαν* τε καϊ άφι-
λο'ξενίαν^. Ταντα γάρ οι πράαΰοντες ατυγητοϊ τώ Θεώ ύπάρχουΰιν
ου μόνον^ δε οι πράΰϋοντες αυτά, άλλα καϊ οί ΰννενδοκονντες αυτοΐς.
Λέγει γάρ η γραφή' ,τώ δε άμαρτωλω^ ειπεν 6 Θεός' Χνα τι 6υ
διηγγ τά δικαιώματα μου, καϊ αναλαμβάνεις την διαϋ•ηκην μου Ιπϊ
ΰτόματός 6ον ; Σν δε εμίϋηΰας παιδείαν ^ καϊ ε'ξεβαλες^ τονς λόγονς
μον εις τα οπίΰω. Ει εθ-εώρεις κλεπτην, ΰννέτρεχες αντώ^ , καϊ μετά
μοιχών την μερίδα ΰον ετίΟ'εις. Τό 6τόμα αον επλεόνααε κακίαν, καϊ
η γλώΰΰά ΰον περιεπλεκεν δολιότητα. Κ[αΟ']ημενος κατά τον άδελφον
ΰον κατελάλεις , καϊ κατά τον νίον της μητρός ΰον ετί&εις ΰκάνδαλον.
Τα[ν]τα εποίηΰας καϊ εΰίγηβα' νπελαβες, άνομε, οτιεβομαί ϋοι όμοιος.
3) Davisius vult: προτρέπεται ονν let, refellit Hieronymus, Epist. 101.
-ημάς Ιξ όλης της καρδίας Ιπϊ τό μη (scil. edd. Vett.; Ερ/ 57. §. 9. ed. Val-
άργους, μηδΐ ηαρειμένονς είναι. lars; Ερ. 33. ed. Bened.) et ad Esaiae
4) Dan. 7, 10. cap. 64. (Opp. tom. IV. p. 760. ed. Val-
δ) Isai. 6, 3. lars). Vide cl. I. A. Fabricium, Cod.
6) Haec tamquam e Bibliis petita Pseud. V. T. p. 1072. Davis.
laiidat ctiam Paulns. At nonrmlli vete- Cap. XXXV. 1) Est oppositio inter
res (e. g. Origen. Tracl. 35. §. 117. in ea bona quae in hac vita ex Dei gratia
S. Matt.) ea l•^ τών "Ηλία απόκρυφων consequimur, et ea quae \n altera vita
desiimta stalucnmt; qiios acriter, ut so- exspectamus. Similis ρηαις illi dicto
Ι. CLEMENTIS AD COR. XXXIV. XXXV. 81
honiiin. Glorialio nostra et fiducin iii ipso sit; volunlali eius subiici-
amur, el inulliludinem iiniversam angclorum eius diligenler considere-
nnis, quomodo adstantes voliiiilaleni eius exeqiiaulur. Dicil enim Scri-
ptura: .dena millia denum millium assistebant ei, el niille millia deser-
viebanl ei el clamabaiil: Sanclus, Saiiclus, Sanclus Dominus Sabaolh;
pleua esl omnis crealura gloria eius.' Et nos ergo conscientia ducti,
in concordia in umim congregati. tanquam ex imo ore ad ipsum cla-
meniiis, iit magnaruni el gloriosaruni proniissionum eiiis parlicii)es fianms.
Dicil enim: ,ocuhis non vidit, nec auris aiidivit, nec in cor bominis
ascendit, quanla praeparavit exspeclantibus eiim.'
XXXV. Immensa est haec merces. Quomodo assequemur illam?
Quam beata, dilecti, et mirabilia sunt dona Dei! Vita in imraor-
lalitale, splendor iii iuslilia, veritas in libertale, fides in coiifidenlia,
lemperantia in sanctitale; attamen haec omnia sub intellectum noslrum
cadunl. Quaenam igiliir sunt, quae exspeclantibus eiim praeparanliir?
Sanctissiraus opifex et seculorum paler solus quantilatem et pulchritudi-
nem eorum novit. Nos igitur, ut promissorum donorum participes fia-
mus, in numero exspeclantium eum reperiri sunirao sludio contenda-
mus. Ouomodo aulem boc fiet, dilecti ? Si fidei in Deiim cognitio noslra
slabilila fueril, si grata illi et accepta diligenter quaesiverimus, si quae
ad iDcuIpatam eius voluntalem speclanl fecerimus, et viam veritatis se-
quuli fuerimus, abiicienles a nobis oninem iniusliliam, iniquitatem, ava-
riliam, contentiones , malilias et fraudcs, susurrationes et oblrectationes,
odium Dei, superbiam, fastum, vanam gloriam et inbospitalilalcm ; qui
enim haec faciunt, Deo odio sunl, neque illi sohim qui bacc faciunt,
sed el qui eis consentiiint. Dicil enim Scriplura: ,peccaluri aulem di-
xil Deus : quare lu euarras iuslilias raeas, et assumis lestamenluni meum
per os tuuin? Tu eiiiiii odisti disciplinam et proiecisli sermones meos
relrorsum. Si videbas furem, currebas cum eo, et cum adulteris por•
tionem tuam ponebas. Os luuin abundavit mabtia, et lingua tua con•
cinnabat dolos. Sedens adversus fralrem tuum loquebaris , et filio ma-
Iris luae ponebas laqueum. Haec fecisli et tacui ; existimasti , inique,
S. loann. Ep. I. 3, 2.: rC»' r/xrfi θ£οί5 et MilHus, φιλοτιμίαν maliint lunius
ίαμίν, xiu ονπω ^ιαν(ρώχ^η, rC 1σό~ el Fellus, φιλοάοξίαν Birrins , φιλο-
μί&α. Frey. y.eviav Colelerius, Colomesius el alii
2) Non opns est, ul scriliamus J/a rnargini apponunt. InMs.esl ψιλοξίνίην.
ηίστίως, quod placel Iiinio, Boisio, 0) Ex hoc loco conslare polesl, Cle-
Fello, CoteleriOf Colomesio el aliis, aul mentcm legisso Rom. 1, 32.: ου μόνον
c. WoUono legamus niatet. oi ol ποιονντβς^ άλλα xctl ol αυνευ-
3) Rom. 1, 29 — 32. δοχούνης τοις πράσσονσιν. Hanc
4) χαινοδυξίαν = stiidiiim renim csse veram ac giiniiinam lectioncm, op-
i^Tamni Birrins aiiclorcm scripsisse opi- limo iiire conlcndil Millius. WoU.
Mtar. .Sappissimfi «ane t p, ra in Mss. 7) Ps. 49, 16 — 23.
^oaitnD. Cfr. Ep. Barnah. r. 5. nol. 11. 8) Sic luniiis c. LXX, ΙξάβαλΧα
tiw λ«ών τον xuivov, uh\ Codd. riostri Ms., ίξ^βαλί.ίς WoUonus el alii.
omoes exhibent τον λαόν τόν xtvov. 9) Pronofneri hoc exlal in Ms., uli
5) Sic scribendum censent Wottonus Millius iam dudum teslatus est. Jac.
PaTRES AfOST. 6
82 Ι. CLEMENTIS AD COR. XXXV. XXXVI. XXXVII.
'Ελέγξω ΰε, καϊ παραΰτηΰω 6ε κατά πρόΰωπόν ΰον. Συνετέ δη ταντα,
οί ετΐίλανϋ'ανόμενοι τον Θεον , ρ)ποτε άρπάϋη ώς λεων^" , καΐ μη ύ}
6 ρνόμ^ενος. Θυΰία αίνεβεως δο'ξάΰει με ^ και εκεί οδός, ην^^ δείξω
αντω το βωτηριον τον Θεον.'
ΧΧΧνί. Omnis bealiludo noMs per Chrislum Iribuilur.
Αντη η οδός, αγαπητοί, εν ή ενρομεν το ΰωτηριον ημών, Ιη-
ΰονν Χριΰτον, τον αρχιερέα^ των προΰφορών ημών, τον προΰτάτην καϊ
βοηϋ-ον της άβϋ'ενείας τιμών. /Ιια τούτον άτενίζομεν^ εις τα υψη τών
ονρανών , δια τούτον ενοπτρίξόμε'&α την αμωμον καϊ νπερτάτην όψιν
αντον , δια τούτον ηνεωγβ•ηΰαν ημών οί 6φϋ•αλμοϊ της καρδίας^ , 5ιά
τούτου* 7] άΰύνετος καϊ εβκοτωμένη διάνοια ημών άναϋ•άλλει εις το
Ό'αυμαΰτον «υτου φώς , ίί-ά τούτον ηϋ'έληοεν 6 δεΰτΐοτης της α^ανα-
τον γνώΰεως tJiLiai: γεύ6αΰϋ•αι , ος^ ων άπαύγαΰμα της μεγαλωούνης
αντον, τοΰοντω μείζων εΰτϊν αγγέλων ^ οϋω διαφορωτερον όνομα κε-
κληρονόμηκεν. Γεγραπται γαρ όντως' ,6 ποιών^ τονς αγγέλους αντον
πνεύματα, καϊ τονς λειτονργονς αντον πυρός φ}^όγα.* Έπϊ δε τω
υίω^ αύτου όντως είπεν 6 δεβπότης' ,υίός μου^ εΐ αύ, εγώ ΰημερον
γεγεννηκά ΰε' αϊτηΰαι παρ' εμοϋ , καϊ δώΰω ϋοι εΟ•νη την κληρονο-
μίαν ΰον , κ[αϊ την κατά]βχεΰίν 6ον τα πέρατα τ[ής γης]•^ Καϊ πάλιν
λέγει προς αν[τόν ' , κά^Όν^ εκ δεξιών μον , εως αν [θο5 τονς\ Ιχ-
^ρούς ΰον ύποπ6διο\ν τών πο']δών ΰου.^ Τίνες ούν οι [εχ&ροίΥ" ;
Οί φαύλοι καϊ άντιταΰα[όμενοι] τω 'Θ-εληματι τ[ον Θεοί]".
XXXVII. Chrisius dux noster, iios mililes eius; quilihet suum ordinem
el stalionem sitam observet, ul membra corporis.
Στρατευΰώμεϋ•α^ ούν, ανδ[ρες άδελ^φοϊ^ μετά πάΰης εκτενεί[ας εν
τοις] άμώμοις προΰτάγμαΰιν [αύτον]. Κατανοηϋωμεν τους 6τρατ[ευο]-
μενους τοις 7]γουμενοις ηΐμών], πώς εύτάκτως , πώς εύείκτω[ςΥ , πώς
10) Vocc. ώ? λ^ωϊ^ ηοη lcg.ap.LXX. eum csse το ακηπτρον της μεγαλω-
11) t/V luentiir Chrysostomus, Hie- σύνης τον Θεοϋ' nec ηοη distingiiit hu-
ronymus, Theodorelus^et alii, Euthymio nianam a Divina natura, ciim dicil ό
κ«ι9•' ην exponente; r/ LXX. Κύριος ^Ιηαοϋς το κατά σάρκα {c. 32.):
Cap. XXXVI. 1) Hic videtur esse eiqiie tribuit όόξαν καϊ μεγαλωαύνην
iimis ex iis locis, quae Photio displicue- (c. 20.), quac soli supremo Deo deben-
runt, qui cap. 126. Bibliothecae haec tur, ίΐς τονς αΙώνας τών αϊώνων.
habet: Αΐτιάααιτο δι αν τις αυτόν lesus aiitem, cnm sit unicus Christiaiiae
^v τανταις' καϊ τρίτον-, δη. professioiiis ά(7/ε/ζ>£ ϋ?, (lidlnr άρχιερενς
αρχιερέα καϊ προστάτην τον Κνριον τών προΰφορών ημών, qnia omnes
ημών ^Ιηύονν Χριστόν ^'ξονομάζων, noslrae προσψοραϊ sive oblationes ηοη
ούάε τάς ϋ-ίοπρεπβις καϊ ύψηλοτερας aliter a Deo accipiuntiir eiqne gratae
αφηκε περϊ αυτοί) φωνάς. Quod si snnt, quam ex intercessione sumnii Pon-
lanto Critico displicueiit, quod lesum tificis nostri lesu Chrisli τον μεγάλον,
vocat Clemens 24ρχΐίρέα, pelivit cam άιεληλνΟ^ότος τονς ουρανούς, τον νίον
vocem ex S. Paulo ,' Heb. 4, 15. (addas του Θεον. — Wott.
2, 17. 3, 1. 5, 10). Neque ab eins usii 2) Ita dedi ciim Jiinio, Fello, Colo-
abhorret B. ignatius, Epist. ad Philad. mcsio, Iltigio, Freyio, Wottono et Schoc-
(c. 2). Eadem igitnr Clementi licentia nemanno. Cod. Ms. exbibet άτενίαω-
concedatnr, praesertim quum S. Pater μη'. Boisius, Coteleiius, Coustanlius,
aiibi agnoscit τα παβηματα τον Χρι- Russelius, Hornemannus mallcnl ατενί-
ατον esse τα παϋ^ηματα τον Θεον, σωμεν .... ^νοπτριοώμεϋα. Jac.
Ι. CLEMENTIS AD COR. XXXV. XXXVI. XXXVII. 83
quod ero libi similis. Arguam le, et statuam te conlra faciem tuam.
Intelligite utique haec, qiii obliviscimini Deum, ne quando rapiat vos
lanquam leo, et non sit qui eripial. Sacrificium laudis honorificabit
me, et illic iter, quo ostendam illi salulem Dei.
XXX VI. Omnis healUudo nobis per Chrislum tribuilur.
Haec esl via, dilecti, in qua salutare nostriim invenimiis, lesum
Chrislum, oblalioiium nostrarum ponlificem, infirmitatis noslrae palronum
el aiixiliatorem. Per biinc coelorum altitudinem aspicimus; per hunc
%-ultiim eius immaculatiim et excelsiim speciilaraur; per bunc oculi cor•
dis nostri aperti sunt; per hunc insipiens et obscurata mens nostra in
admirabilem eius luceni reflorescit; per hunc voluit Dominus nos im-
raorlaleni cognitionem gustare; per hunc, qui maieslatis Dei splendor
existens, tanto maior est angelis, quanto excellentius nomen sortitus est.
Scriplum enim est: ,qui faoit angelos suos spiritus, et ministros suos
ignis flammam.' De filio autem suo sic dixit Dominus: ,filius meus es
tu, ego hodie genui le; postula a me, et dabo tibi gentes haeredita-
lem tuam, et possessionem tuam terminos terrae.' Et iterum dicit ad
eum: ,sede a dextris meis, donec ponara inimicos tuos scabellum pe-
dum tuorum. ' Quinam autem sunt inimici? Homines perversi, et qui
divinae Toluntati resislunt.
XXXMI. Chrislus dux nosler, nos milites eius; quilibet suum ordinem
el sUitionem suam ohservet, ul memhra corporis.
Militemus igitur, viri fralres, omnibus viribus sub inculpatis eiiis
praecepUs. Consideremus niililes, qui sub ducibus noslris merent,
qaain ordioate, quam obedienler, quam submisse imperala exequanlur.
3) Eandein locutionera usurpat B. exhibent Edd. omncs antc Wottonum,
Paulas Ephes. 1, 18. Jac. nec non Russelius et Hornemannus, av-
4) Videlur S. Pater alludere ad Rom. τιτασσ^όμενοι τον ΘίοΟ] r^ ^ελη•
1. 21. el Ι Pelr. 2, 9. Woti. Locus re- μάτι το θέλημα ϊδιον , Msti fidei ηοη
ciutus a Clem. Alex. Stroin. IV, 17 p.613. niinns qnam scrmonis usui repngnat. Jac.
5) Hebr. 1, 3. 4. Cap. XXXVII. 1) Christiana Religio
6) Pe. 103, 4. Hebr. 1, 7. Cfr. Lip- saepius comparalur militiac propter la-
mt I. c. p. 97. bores indefessos et pericula, diim eius
7) in\ dk χοΰ υΐοΰ coni. Bois. officia rite peragamus, subeunda. Huius
8) Pe. 2, 7. 8. Hebr. 1, 5. mililiae Chrislus dux est, quem oportet
9) P». 109, 1. Hebr. 1, 13. seqnamur cl vesligiis cius insislamus, ut
10) lantus dederal oi f/&QOi αύτον, ab eo mercedem accipiamns. Hinc S.
WottiNio• rqioeuit (χί^ροϊ χνρίυν. Hia- Ignalius (Ep. ad Polycarpum c. C. )
IM μΜμι Βοα est pluriiim quam sex ϋρ^σκετε φ ατρατενεύΟε , αφ* ου
lilewnL /«c xul τα όψώνια χομίζεσϋ^ε. Vid. Ιί
11) Ιη hoc loco WoUonum seniltis Tirn. 2, 3. 4. Wolt.
fm, qui cernere poterat in Cod. Mslo. 2) Hacc Icclio, a Millio iamdiidum
tov θεον, qaae foc« hodie quidern probala, qiiam margiiii adponunl liinius,
non exslant. Legimu» aulpm adhiic Kiilliis <!l Colomesius, quiii vera silequi-
ΑΝΤΙΤΑΣΣ ΤΩ,ΘΕΑΗΜΑΤΙ dem niillus duhilo; legimus enim in Co-
ΤαθΕΑΗΜΑ ... I ... lacnna posl dic« Msto ΕΥΕΙΚΤΩ.. Porgamf-nae
ΑΝΤΓΓΑΣΣηοη capiente piun;s qiiam reliquiae laccrafi lilerarn ultiiriain £1 lan-
qainqtie τβΙ tex literas. Keclio ergo illa, liirn non inlegratn adhiic cxhihenl : li-
qo«iD de f no Ucile dederat Iiinius, quam brariuH, ul videtur, pro Υ scripseral /,
6•
84 Ι. CLEMENTIS AD COR. XXXVIi. XXXVIII. XXXIX.
νποτεταγμενως ίπιτελίον^βι τα δίαταϋΰόμενα. Ου πάντ[ες\ εΙΰΧν inaq-
χοι, ονδε χιλίαρχοι, ονδε εκατόνταρχοι , ουδέ ηεντηκόνταρχοι ^ ουδέ το
καϋ•εξης' αλλ' εκαϋτος^ h τω Ιδίω τάγματι τα. επιταϋβομενα υπο του
βαΰιλέως καϊ των 'ηγουμένων επιτελεί. Οί μεγάλοι δίχα των μικρών
ου δύνανται είναι ^ ούτε οί μικροί δίχα των μεγάλων' ΰυγκραΰίς τις
ioTiv εν πάβι, καϊ εν τούτοις χρηβις. Αάβωμεν το αώμα ημών.
'^Η κεφαλή δίχα τών ποδών ούδεν ίϋτιν , ούτως ούδε οΓ πόδες δίχα
της κεφαλής' τα δε ελάχιστα μέλη του ΰώματος ημών αναγκαία καϊ
εύχρηΰτά εισιν ολω τω σώματι. ^Αλλα^ πάντα ΰυμπνεΐ, καϊ νπο[τα]γγί
fita χ^ήίται. εις το ΰώζεϋϋ•αι όλον το βώμα.
XXXV11I. Subiicianl se membra ecclesiae, el nemo se exlollat] nam
omnia bona divinUus accepimus.
Σωζεΰ&ω ούν ημών ολ[ον^ το ΰώμα iv Χριΰτώ ^Ιηΰοϋ, καϊ ύπο-
ταΰβεΰΟΊωΥ εκαϋτος τω πληϋίον αύτοϋ , καϋ-ώΐς] καϊ ετεϋ-η εν τω
χαρίϋματι αύτοϋ. Ό ίΰχυρος μη άτημελείτω^ τον άβΰ-ενη , ο δε αΰ-
'&ενης εντρεπετω τον Ιβχυρόν 6 πλούΰιος επιχορηγείτω τω τττωχω, ο
δε πτωχός εύχαριΰτείτω τω Θεώ, οτι ϊδωκεν αύτώ δι ου αναπλη-
ρωΟ^η αύτοϋ το ύότερημα. '^0 ϋοφος^ ενδεικνυΰθΊω] την ϋοφίαν αυ-
τού μη εν λoyo^c*, αλλ' εν εργοις άγαΌΌΐς' 6 ταπεινοφρονών μη
εαυτψ* μαρτυρείτ\ω\, αλλ' εάτω υφ' ετέρου εαυτόν μ[αρ'\τυρεΐ6ϋ'αι.
""Ο άγνος*^ εν τ?} ΰαρκϊ ' καΐ μη άλαζονευέ6ϋ•ω, γινώΰ[κων οτι
ετ'Ιερός εϋτιν 6 επιχορηγών [αυτω] την εγκράτειαν. Άναλογι[βώμ']ε&α
ούν, άδελφοϊ, εκ ποίας {υληςί^ εγενηϋ'ημεν , ποιοι καϊ τί[νες ει]ΰήλ-
ϋ-ομεν εις τον κόΰμον, [_ώς^ εκ τ]οϋ τάφου καϊ ΰκότους. [Ό ποιη]-
ΰας τϊμας καϊ δημιουργηΰας [ειΰη^γαγεν εις τον κόΰμον αύτοϋ ^ [προ^ε-
τοιμάαας τας ευεργεσίας [αύτ^οϋ ^ πρϊν ημάς γεννηΰ'ηναι. [Ταϋ']τα
ούν πάντα εξ αύτοϋ έχοντες [ο]φείλομεν^ κατά πάντα εύχαριΰτεΐν [αύ]-
τω' ω η δόξα εις τους αΙώνας τών αιώνων. Άμην.
XXXIX. Νοη est quo exlollamur.
"Αφρονες καϊ άΰύνετοι καϊ μωροϊ καϊ απαίδευτοι χλευάξουΰιν
ημάς καϊ μυκτηρίζουΰιν, εαυτούς βουλόμενοι επαίρεαΰ'αι ταΐς διανοίαις
αυτών. Τι γαρ δύναται 'θ-νητός ; η τις ιοχύς γηγενούς; Γέγραπται
γάρ' ,ούκ^ ην μορφή προ 6φΰ•αλμών μου, αλλ' η αύραν καϊ φωνην
ηκουον ' τι γαρ ; μη καΰ-αρος εαται βροτος Ι'νανη κυρίου ; η από
τών 'έργων αύτοϋ άμεμπτος ανηρ , ει κατά παίδων αυτοί) ού πιστεύει,
κατά δε αγγέλων αύτοϋ σκολιόν τι επενόησεν, Ουρανός^ δε ού καθα-
ρος ενώπιον αύτοϋ' εα^ δε, οι κατοικοϋντες οικίας πηλίνας, εξ ών
καΐ αυτοί έκ του αντοί; πηλοϋ έσμέν. "Επαισεν αυτούς σητος τρόπον,
καϊ από πρωΐΰ'εν εως εσπέρας ουκ ετι είσίν παρά το μη δύνασΰ•αι
αύτους εαυτοΐς βοηΰ^ησαι άπώλοντο. Ένεφύσησεν αύτοΐς , καϊ ετελεύ-
τ7]σαν, παρά το μη εχειν αυτούς σοφίαν. Έπικάλεσαι^ δε, εϊ τις σοι
syllaba proxime sequente i^/ eiiis menti strcnue, qiiam vocem Fellns, qiii ipse
obversante ; et literam / ex inciiria prae- Mstum non inspexit, stremie tuetur. Bir-
lermissam supra lineam postea adpinxit. rius reponit vel εύειχτί'/.ώς vel deniqne
Edd. omnes, Inniiim secuti, praebent si mavis ενεκϋ^νμώς. Jac.
ενεχτιχώς, corpore bene habito, impigre, 3) Vid. infra c. 41. et I Cor. 15, 23.
Ι. CLE5IEi\TIS AD COR. XXXVII. XXXVIII. XXXIX. 85
Non omnes sunl praefecti, ueque chiliarchae, neque centuriones, neque quiii•
quagenarii, et sic deiuceps ; unusquisque vero iii suo ordiue el stalioiie,
quae a rege et dueibus imperanlur, peragil. Magni siiie parvis, et parvi
siiie magnis consislere iiequeunl ; mixti sunt omiies, et iiule usus. Exem-
plo uobis sit corpiis nostrum. Capiit sine pedibus nihil est, prout ueque
pedes siue capite: minima auteiii corporis nostri iiiembra universo cor-
pori necessaria et ulilia suul. Imo cuncta conspiraiit, et una eadem-
que subieclione ad conversalionem lotius corporis iitunlur.
XXXVIII. Suhiicianl se membra ecclesiae, et nemo se exlollat; nam
omnia hoiia divinilus accepimus.
Servelur ilaque corpiis nostriim in Christo lesu, et uniisquisque
proximo suo subiiciatur iuxla ordineni, in quo per gratiaui eius posilus
esl. Fortis ne negligat imbecillem, imbecillis forlem revereatur; dives
paupcri largialur, paiiper Deum laudet, qiiod ei dederit per quem eius
inopia supplealiir. Sapiens non in verbis, sed in bonis operibus sapieii-
tiam suaui raanifestet; huniilis non sibi lestimonium ferat, sed ab allero
sibi ferri siiiat. Qui carne casliis est, iie insolescat, cum sciat alium
esse, qui coiilinenliae doiinm ipse tribuat. Consideremus ergo, fratres,
ex qua materia facli simus, qui et quales mundum ingressi simus , lan-
quam ex sepulchro et tenebris. Qui nos fecit et condidit, praeparatis
prius benefactis suis, antequam nasceremur, in mundum suum nos in-
troduxit. Haec igitur orania ciim ab eo habeamus, in omnibus gratias
ipsi agpre debemus, cui est gloria in secula seculorum. Amen.
XXXIX. Non est quo extollamur.
Stulli unice et insipientes, el fatui el imperiti derident nos ac sub•
sanoant, duiu cogitalionibus suis se extoilerc cupiunt. Quid enim potest
mortalis, aut quale robur terrigenae? Scriplum enim esl: ,ηοη erat
figura anle oculos meos, sed aiiram et vocem audiebam dicentem: quid
eoim ? Dumquid liomo coram Duniino mundus erit, vel de operibus suis
inculpabilis vir, si servis suis non confidit, et in angelis suis prava
animadvertil ? Coelum quoque non cst mundum antc cum-, multo minus
habitaotes domos luleas, ex quibus el ipsi de eodem luto sumus. Devo-
ravil illos lanquara linea, et a raane usque ad vesperam ultra non sunt ;
eo, quod non possunt sibi ipsis subvenire, perierunt. Insufilavit eis, et
interierunt , quia non habebant sapicntiam. Invoca autem, si quis tibi
4) I. e. quin etiam, quin potius , iit Epiphanii (haer. 30, 15.) et Hieronymi
eaepins ap. scripl. eccl. Quare Davisii (coritra lovitiian. Lib. 1. c. 12. Opp. T.
coniectura aua non indigemiis. II. p. 258. ed. Vallars.), pro Virginitatc
Cap. XXXVIII. 1) Eph. 5, 21.1 Petr. 5,5. per epistolas suas loculus fucrat. Jac.
2) Sic Wott. In Ms. τμμελείτω^ 7) Mcmbrana lacera spalium forsilan
Millins Μητί άμελείτω. trium aul qualuor lilerarura post σαρχϊ
3) Locus cilatus a Clem. Alex. Strom. linquit (/ac), quod Nolle per αιγατω
IV, 17. ρ. 613. explendum putat. (//. ed. IV.)
4) μτι λόγοις μόνον Clem. Alex. 8) Ps. 138, 15.
5) Prov. 27, 2. 9) I Thess. 5, 18.
6) Cfr. Ignat. ad Polyc. c. 5. Tert. Cap. XXXIX. 1) lob. 4, 16—18.
de virgg. vel. c. 13. In hoc loco Co- 2) lob. 15, 15.
teleriuft ^sibi visns csl videre unum ex 3) lob. 4, 19 — 21.
illis, in qaibus Clemens, iuxla relalionem 4) lob. 5, 1 — 5.
86 Ι. CLEMENTIS AD COR. XXXIX. XL. XLI. XLII.
'imayiovueTM , η ει τίνα αγίων αγγέλων ο-ψΐ?^* καΙ γαρ άφρονα αναιρεί
οργή, πεπλανημενον δε ■Θ-ανατοΐ ζ^λος. 'Εγώ δε εώρακα άφρονας ρί-
ζας βαλόντας, αλλ' ευθέως εβρωϋ-η αντών rj δίαιτα. Πό^ρω γένοιντο
οί νίοϊ αντών αττό ΰωτηρίας' κολαβριαΰ-είηύαν επϊ ϋ•νραις ηβΰόνων,
κοίΐ ουκ IWat ο εξαιρούμενος' α γαρ εκείνοις ητοίμαΰται , δίκαιοι
εδονται, αντοϊ δε εκ κακών ουκ εξαίρετοι *εϋονται.'^
XL. Servemus ordinem in ecclesia α Deo inslilulum.
Προδήλων^ ovv ημΐν όντων τούτων, και εγκεκνφότες εις τα βάΘ•η^
της Μας γνώΰεως, πάντα^ τάξει ποιεΐν οφείλομεν , οσα 6 δεαπότης
ΙπιτελεΙν ε[κελ]εν[σε]ν κατά καιρούς τεταγμένους. Τάς τε προΰφορας
και λειτουργίας επιτελεΐα^αι , και ουκ εική η ατάκτως εκέλευΰεν γί•
vsa&aif αλλ ώριΰμένοις καιροΐς καϊ ωραις. Που τε και δια τίνων
επιτελεΐΰ'&αι Ό'ελει, αντος ωριΰεν τγ νττερτάττι αυτόν βουληΰει, IV*
όΰίως πάντα τα γινόμενα εν ευδοκηβει εντνρόΰδεκτα εϊη τω ϋ-εληματι
αντον. Οι ονν τοις προβτεταγμένοις καιροΐς τΐοιοϋντες τάς προΰφοράς
αντών, ευπρόΰδεκτοί τε καϊ μακάριοι' τοις γαρ νομίμοις του δεΰπότον
άκολονϋΌνντες ου διαμαρτάνουΰιν. Τω γαρ άρχιερεΐ ϊδιαι λειτονργίαι
δεδομέναι εΐβΐν, καϊ τοις ίερεϋΰιν Ι'^ιο? ο τόπος* προΰτετακται , καϊ
λενίταις liitat διακονίαι επίκεινται' ο λαϊκός^ άνΟ•ρωπος τοις λαϊκοΐς
προΰτάγμαϋιν δίδεται.
XLI. Conlinuatio.
"Εκαϋτος νμών, άδελφοϊ, εν τω ίδίω TayfiaTt ενχαριΰτείτω Θεώ,
εν άγαΌ'ϊ} ΰννειδηβει νπάρχων , μή παρεκβαίνων τον ώριϋμένον της
λειτουργίας αντον κανόνα, εν οεμνότητι. Ον πανταγ^ον, άδελφοϊ, προσ-
φέρονται Ό-υαίαι ενδελεχιΰμον η ευχών η περϊ αμαρτίας καϊ πλημ-
μελίας, αλλ* η εν %ρου6αλημ μόνΥ( ' κάκεΐ δε ουκ εν παντϊ τόπω προβ-
φερεται, αλλ' εμπροΰΰ-εν τον ναον προς το ϋ•νΰιαατηριον , μωμο-
ϋκοπηϋ-εν το προΰφερόμενον δια τον άρχιερεως^ καϊ τών προειρημενων
Χειτονργών. Οι ονν παρά το κα&ήκον της βουληΰεως αντον ποιονν-
τες τι, Ό•άνατον το πρόΰτιμον εχονσιν. '^Ορατε,^ άδελφοϊ, οβω πλείονος
κατηξιώϋΎΐμεν γνώβεως, τοϋοντω μάλλον νποκείμεϋ-α κινδννω.
XLII. Ordo ministrorum in ecclesia α Chrislo constilutus ; Episcopi et
Diaconi db Aposiolis ordinali.
Oi άποΰτολοι ημΐν ενηγγελίΰ^^ηΰαν^ άπο του κυρίου Ίηβοϋ Χρι-
ϋτον , Ίηΰονς ο Χριβτός άπο τον Θεοϋ. Έξεπεμφϋ•η 6 Χριΰτός ούν
5) οιρει lunius et al. Νοη ignoro, qiiomodo per figuram quan-
Cap. XL. 1) Cfr. Clem. Alex. I. 1. dam grammalicam , adductis quibusdam
p. 613. exemplis (e. g. loseph. Antiq. III, 10.)
2) Rom. 11, 33. conenlur istud eludere viri qiiidam docli
3) I Cor. 14, 40. (Lardner), qui ad Doniitiani aut Traiani
4) I. e. ordo sacri ministerii, ut infra impcrium aelatem huius epistolae referre
c. 44. et apud Igiiat. ad Polyc. c. 1., malunt. Verum, ni fallor, neiitiquam
ad Smyrn. c. 6. Cfr. Polyc. ad Philipp. sunt similia ab illis allata exempla huic
c. 11. Jac. Ex hoc capite et scquenti tam simplici et hisloricae Cleraentis^?^o'£t.
colligitur, Epistolam nostram stante ad- Frey. Non negare possum, V. T. hie-
huctemplo Hierosolymitanoscriptam esse. rarchiam quae \ocatur h. 1. ad Christia-
Ι. CLEMENTIS AD COR. XXXIX. XL. XLI. XLII. 87
respondeaf, vel si qiiem saiielorum angelorum aspicias; cteniiu insipientem
perimil ira, slullum auleiii uccidil zeliis. Ego aiiteui vidi sluUos, radices
miltenles; sed stalim absumta est illorum habilalio. Longe liant iilii
eonim a salule, et conteninanlur anle ianuas minorum, ct iion eril qui
eripiaU Quae enim illis parala siinl, iiisti comedent ; ipsi vero de malis
nou liberabuulur.'
XL. Sen^emus ordinem in ecclesia d Deo inslUulum.
Cum igitur baec iiobis sint manifesta et in profunda divinae cogni-
tiouis nos introspiciamus , ciincla ordiiie debemus facere, quae iios Do-
uiinus stalutis teniporibus peragere iussit. Oblationes scilicet et ufficia
sacra perfici, neque teraere vel inordinale fieri praecepit, sed slatiUis
lemporibus et boris. Ubi eliam el a quibus celebrari vult, ipse excel-
sissiiua sua volunlate definivit, ut religiose omnia secundum eius beiie-
placilum adimpleta accepla essent volimlali eius. Qiii ergo assignalis tem-
poribus oblaliones suas faciunt, accepti et beati siint; Domini enim man-
dala sequenles non aberrant. Summo quippe sacerdoli sua munera tri-
bula sunt, sacerdotibus lociis proprius assignatus est, et Levitis sua
ministeria incumbiint. Homo laicus praeceptis laicis constringilur.
XLI. Continualio.
Unusquisque veslrum, fratres, in siio ordine, in bona conscientia,
praescriptam ministerii sui regulam non transgrediens, in honestate Deo
gralias agat. Non iii omni loco, fralres, ofleruntiir sacrificia perpetua
vel voliva vel pro peccatis et deliclis , sed Ilierosolymis tantiim ; neqiie
illic in quovis loco fil oblatio, sed in alrio lempli ad allare, diligenler
prius inspeclo sacrificio a summo sacerdote el praedictis minislris. Qui
igilur praeler id, quod volunlali eius consenlaneum est , aliquid faciunt,
mortis siipplicio puniunlur. Videlis, fralres, quo raaiori cognitione digni
suoius habiti, eo graviori periculo obnoxii sumus.
XLII. Ordo tninislrorum in ecclesia α Christo consiilutus ; Episcopi
el Diaconi ab Aposlolis ordinati.
Apostoli nobis iussu Domini lesu Christi evangelizaverunt, lesus
Chrislus iussu Dei. Missus cst igitur Christus a Deo, et Aposloli a Chri-
nornm societatem accommodari ; ipsa iara a primaevis scriptoribus Christiano-
Terba τόπος et διαχονία quibus usus rum vocem λαϊχος adhibitam esse ad
esl Clemens demonstrant, illud ad pres- sigmficandum eum, qui sacro niillo mi-
byteros (Cfr. c. 44.: Idnb του Ιάρν- riislcrio fungebatur. Cler.
μίνον αύτοΐς τόπον), hoc ad diaconos Cap. XIJ. 1) Sacerdotium potius
referri. Sed sumnius pontifex iion epis- inferioris oidinis {των Ιερέων) oriicium
copas esl, sed Christus. Cfr. c. 36.: eral τοΐι μωμοσκοπεΐν τάς ϋ^νσίας,
*ίηαονν Χοιστον, τόν ctQxnQia των adstanle larnen sunimo sacerdolc. Vocc.
nftotS(fOQO)V ημών, c 58.: ota του oicc του άρχιερ^ως κτλ. cum ττροσφ^-
άρ;(ΐ(ρ^θ)ς χαΐ προατάτου ημών ΊηΟού QtTca .... προς τό ϋ^υΰιαστήριον foile
Χρίστου. Lipsius ρ. 25. 1. c coniungenda pulal. Frey.
5) Crediliile est, voceiii λαϊκός usila- 2) Clcm. Alex. I. I. p. 613.
Um apud Helleiiislas fuisse, ul signiii- Cap. XLII. 1) Forte i^ro εύηγγελί-
carelor alienas a Iribu Levis, aut eliarn ααντο. Wolt. Cfr. loann. 17, 18. 20,21.
prosapia Aaronis. Quibus verisimile lil, Lipsius raonet 1. c. p. 119.: Vb. εύ-
88 Ι. CLEMENTIS AD COR. XLII. XLIII.
kno τον Θεον, καϊ οί οίπόΰτολοι απο τον Χριατον' εγενοντο ονν αμ-
φότερα εντά%τως εκ 'θελήματος Θεον. Παραγγελίας ονν λαβόντες, καϊ
πληροφορη'Θ-εντες'^ δια της αναΰτάΰεως τον ζνρίον ημών ^Ιηΰον Χρι-
ΰτον, καϊ πίβτωΰ-εντες^ εν τω λόγω τον Θεον, μετά πληροφορίας πνεύ-
ματος άγίον* εξηλϋ^ον, εναγγελιξόμενοι την βαΰιλείαν τον Θεον μελλειν
'ερχεβϋ•αι. Κατά χώρας ονν καϊ πόλεις κηρνΰβοντες καϋ'ίβτανον^ τας
άπαρχας αυτών, δοκψάΰ^ντες τω πνενματι, εις επιΰκόπονς^ και διακό-
νονς των μελλόντων πιΰτενειν. Κα\ τοντο ον καινώς ' εκ γαρ δη πολ-
λών χρόνων εγεγραπτο περϊ Ιπιβκόπων κα\ διακόνων. Οντως γάρ πον
λέγει η γραφή' ,καταϋτηύω'' τονς επιβκόπονς αντών εν δικαιοϋύνγι,
καϊ τονς διακόνονς αντών iv πίΰτει^
XLIII. Moses olim conlenlionem de sacerdoiali dignilale orlam sedavit.
Καϊ τί ϋ-ανμαΰτον ^ ει οί εν Χριΰτώ πιΰτενΟ'έντες^ πάρα Θεοϋ
έργον τοιοντο, κατεΰτηΟαν τονς προειρημένονς ; οπον καϊ ο μακάριος,
,πιΰτός Ό'εράπων^ εν όλω τω οϊκω' , Μωνΰης^ τα διατεταγμένα αυτω
πάντα εϋημειώΰατο εν ταΐς ίεραΐς βίβλοις, ω καϊ επηκολον&ηΰαν Οί
λοίΤΓΟί προφηται, βννεπιμαρτνρονντες τοις νπ^ αντον νενομοϋ-ετ^^μένοις,
Έκεϊνος γάρ, ζηλον εμπεΰόντος περϊ της ιερωβννης, καϊ βταΰιαζονΰών
των φνλών, οποία αντών ενη τω ενδόξω ονόματι κεκοΰμημένη, εκελεν-
ΰεν^ τονς δώδεκα φνλάρχονς προΰενεγκεΐν αντώ ράβδονς, έπιγεγραμ-
μενας εκαβτης φνλης κατ όνομα. Καϊ λαβών αντάς εδηΰεν, καϊ εβφρά-
γιΰεν^ τοις δακτνλίοις τών φνλάρχων, καϊ άπε^ετο αντάς εις την ΰκη-
νην τον μαρτνρίου επϊ την τράπεζαν τον Θεον. Καϊ κλείΰας την 6κη-
νην εΰφράγιβεν τάς κλείδας , ώΰαντως καϊ τάς ράβδονς , καϊ είπεν
αντοΐς' άνδρες άδελφοϊ , ης άν φνλής η ράβδος βλαβτηΰη, ταντην εκ-
λελεκται ο Θεός εις το ίερατενειν καϊ λειτονργεΐν αντώ. Πρωίας δε
γενομένης, ΰννεκάλεΰεν πάντα τον Ίοραηλ, τάς έξακοΰίας χιλιάδα? τών
ανδρώ[ν , καϊ έπε'\δείξατο τοις φνλάρχοις [τάς ΰφρα']γιδας, καϊ ηνοιξεν
τη[ν ΰκηνην^ τον μαρτνρίον καϊ προβ[ηνεγκεν'] ράβδονς. Καϊ ενρέ&η
η ρΐάβδος"] Ααρών ον μόνον βεβλα[6τηκνΐα'\, άλλα καϊ καρπόν εχονβα.
Τί δοκεΐτε, αγαπητοί; Ον πρ[οέγνω] Μωνΰης τοντο μέλλειν [εΰεΰ&αι];
Μαλιΰτα 7}δει' αλλ' ϊνα μη άκ[ατα6τα']6ία γένηται εν τω Ίΰραηλ,
οντω[ς^ εποΐ^ηΰεν., εις'' το δοξαΰϋ^ίναι τ[ό όνο^μα ,τον άλη'&ινον καϊ
μόνον [Θεοί;]/^ ω η δόξα εις τονς αιώνας τών αιώμων. 'Αμήν.
ηγγελίϋΒ^ηααν haud dubie sensu pas- Ιϋτάνω, e. g. κα^ιατάνω. Scapula.
sivo accipiendum est; ημΐν est dativus Cfr. Schneideri Lex. gr. s. v. κα^ίοτάνω.
qui vocatur commodi. Verte: apostoli Ms. καΟ^έατανον, male. H.
evangelium nobis praedicandum a Christo u\ ne . . i i. i /- <
acceperunt ^^ ^^^• ^"^^ annotarunt ad h. 1. Col.
^ ' Cousl. et Hothe (Anfange p.207). //. Hic
1) Itom. 4, 21. locus potius apiid Cleraentem illorum
3) II Tim. 3, 14. unus est, in quibus episcoporum nomen
4) I Thess. 1, 5. ad presbyteros pertinere apparet.
5) In Composilis saepius usurpatur 7) Isai. 60, 17.
Ι. CLEMEXTIS AD COR. XLII. XLIII. 89
sto; el factum est ulnimque ordinatim ex voluntate Dei. Itaque acceptis
mandatis, et per resiirreclionem Domini iioslri lesu Chrisli pleiia cerli-
tudine iiubuti, Dcique verbo conrirmati, cuni cerla Spiritiis Sancti fiducia
egressi suut, annuricianles regni Dei advenlum. Per regiones igilur et
iirbes verbum praedicantes , primilias earum, spirilu cum probassent,
coiisliliierunt episcopos et diaconos eorum qui crediliin erant. Neque
lioc quidem novum iustilutum fuit; mullis euim retro seculis de episco-
pis et diaconis scriplum esl. Sic enim alieubi dicit scriptura: ,consli•
luam episcopos eorum iii iuslitia, et diaconos eorum in lide.'
XIIII. Moses olim conieniionem de sacerdotali dignUale oriam sedavit.
El quid miriini, si, quibus in Christo a Deo hoc munus commissum
fuit, praediclos constilueriiit? quandoquidem bealus Moyses, ,iidelis ser-
>Ίΐ5 in universa domo,* omnia, quae ipsi mandata erant, in sacris libris
notaverit ; queiii caeteri prophetae seqiiuti siint , iis quae ab ipso san-
cita sunt leslimonium pariler perhibentes. Ille enim, cum aemulatio pro
sacerdolio incidisset, et Iribus inter se dissentirent quaenam illarum glo-
rioso illo nomine ornanda essel, iussit duodecim tribuum principes aflerre
sibi virgas, quae uniuscuiusque tribus nomen inscriplum haberent. Quas
cuni accepisset, in fasciculum ligavit, et annulis principura tribuum signa-
vil, el in tabernaculo teslimonii super mensam Dei deposuit eas. Clau-
soque tabernaculo claves simililer et virgas signavit, et dixit eis: viri
fralres, cuius tribus virga germinaverit, hanc elegit Deus, quae ipsi sacra
faciat et rainislreL Mane aulem faclo cougregavit universiim populura
krael, seicenU millia virorum, et tribuuin principibus sigilla ostendit,
Ubernaculuin tesliniODU aperuit, et virgas prolulit. El inventa cst virga
Aaronis non Unluoi gemiinasse, scd et fructum ferens. Quid, dilecti,
yobis videlur? An hoc ΓυΙιιπιηι non praesciverat Moyses? Maxime nove-
ral; verum ne sedilio iii populo Israel orireliir, ila se gcssil, iil noiiieii
, veri et solius Dei * glorificaretur , cui sit gloria in secula seculorum.
Amen!
Cap. XLin. 1) ntaTfvovTtg ed. (Opp. ed. Mangey, T. 11. p. 162.), Au-
Innius, germana Codicis lectiorie πισην- giistirms (Serm. 245. Append. T. V. ed.
&(vrtg pro coniectura ad oram reiecta. Bened.). Cot.
' ' δ) De hoc silcnt prorsus sacrae li-
2) Hebr. 3, 2. 5. Num. 12, 7. terae; censendum igitur est, petitum
3) Coramate heic dislinguunlCol., Co- f'"-^«« ^^ induhilala aliqua traditione. WolL
lom. et al,, sapplentque 6ς. 0) Pitra in Spicilcg. Solesm. I. p.
4)Referendovirgarumhistoriam(N„m. f^' legendum coni. ^voT/rXiV quia in
c. 17.) b. Clem.ns adiicil nonnullas cir- fragmen ο vctoris vcrs.on.s lal.nao a S.
cumslanlias admodum verisimilcs, atqne Pa» ο Λο ano nt pulal exaratae Icgitur
al videlur dcsumlas ex Hebraeorum tra- *"'^''"'• "' ''"• '^*
dilionibus. Cam vero duodecim virgas ') '" fragmcnlo apud Pitram I. I.
ponit, eadem in sentcnlia versalur ac legilur: ul honorabilin Aaron invcniretur.
Philo ludaeus Lib. III. de Vila Mosis 8) loann. 17, 3.
90
Ι. CLEMENTIS AD COR. XLIV.
XLIV. Aposlolorum institutio, ne de mujiere sacerdotali conientio fiat.
Legilime eleclos ac recte viventes de munere suo per nefas deiecislis.
Kctl ot άπόΰτολοι ημών εγνωβαν δια του κυρίου^ ημών Ίηΰοϋ
Χρίΰτοϋ, οτι ερις εΰται επϊ τον ονόματος της ετίίΰκοπής.^ /dia ταύτην
ονν την αίτίαν πρόγνωΰιν είληφότες τελείαν κατέΰτηΰαν τονς προειρη-
μένονς,^ καΙ μεταξύ^ επινομην^ δεδώκαΟίν, όπως, εαν κοιμηΌ'ώϋιν, δια-
δε^^ωνται ετεροί δ εδοκιμαβμενοι άνδρες την λειτονργίαν αυτών. Τους
ονν καταβταΰ'εντας^ υπ εκείνων , η μεταξύ νφ' έτερων ελλογίμων''
ανδρών, αννενδοκηΰάβης^ της εκκληαίας πάβης , κα\ λείτονργηΰαντας
αμεμπτως τω ποιμνίω τον Χριΰτον μετά ταπεινοφροΰννης, ηονιως κα\
άβανανΰως, μεμαρτυρημενους τε πολλοίς χρόνοις νπο πάντων^ τούτους
ου δικαίως νομίζομεν άποβαλεΰϋ•αι της λειτουργίας. '^Αμαρτία γαρ ου
/«.ικρα ημΐν έ'(?τοίΐ, εάν τονς άμεμπτως καϊ οβίως προβενεγκόντας τά
δώρα^ της επιΰκοπης άποβάλωμεν. Μακάριοι οι πρόοδο ιπορηβαντες
πρεΰβύτεροι, οΖτινε? εγκαρπον καϊ τελείαν εΰχον την άνάλυβιν.^^ ου
γάρ ευλαβοϋνται, μη τις αυτούς μεταΰτίΐβγ άπδ του ιδρυμένου αυτοΐς
τόπου. '^Ορώμεν γάρ, οτι ενίους υμεΐς μεταγάγετε- καλώς πολιτευομε-
ν[ονς] έκ της αμεμπτως αυτοΐς τετιμημενης λειτουργίας.^^
Cap. XLIV. 1) Ιη Ms. siglum ΧΥ
= Χριΰιον.
2) Ι. e. aut de dignilate episcopali,
iit όνομα significet αξίωμα; aut de rc
ipsa, adeoque de nomine rem ipsam dc-
notanle. Hanmiond.
3) Hoc est, Episcopos et Diaconos.
Apostoli constituerunt inspectores et mi-
nislros iis qiii credituri erant, aeque in
Ecclesiis Romana et Corinthia ac in aliis.
Qua in re obiter observandum, Petri par-
tes atque auctoritalem non plus valuisse
quam aliorum; Clemens enim quosvis
commemorat άποβτόλονς , atque άηο-
ϋτόλονς ημών vocat. Gul. Burton. Cfr.
supra c. 42.
4) μεταξύ := μετέπειτα, uti post-
modo, et Act. 13, 42. Ep. Barnab. c. 13.
not. 9, el alibi.
5) ^Επινομη, a νέμω derivatum,
apud antiquos de iiire pascendi in alieno
et de depastione ignis [Stephani Thes.]
usurpatur. Sed vox isla forlasse etiam
a νόμος derivari potest, ita ut praece-
ptum, oidinalionemsigmiicet. Hammondus
et Wottonus verterunt: seriem, modum
successionis , eo innixi, quod vox Ιπι-
νέμω aliquando signilicet καταλέγειν,
i. e. catalogo adscribere, Hesychio ini-
νομος est = κληρονόμος, qiio fultus
Rothe (Arifang. p. 374 sq.) leddit: testa-
mentarische Verfugung, quasi Apostoli vi
testamenli ordinassent, ipsis (Apostolis)
defunctis {lav κοιμη&ώύιν) ipsorum
(Apostolorum) munus (την λειτουργίαν
αυτών), presbyleros et diaconos {Ιπι-
άκοπη sensu latiori) eligendi, ad alios
probatos et exiinios viros (i. e. Episco-
pos nostro sensu) Iransire debere. Rothe
enim autiimat, brevi tantuin antemortem
siiam Apostolos ordinem Episcopatus in-
stituisse, qiium antea non nisi Presbyteri
(qui el Episcopi vocabantur) et Diaconi
existerent. Sed viro docto accedere no-
bis nori lubet, iit ex noslra versione la-
tina elucet. Nolte coni. (1. I, p. 228.)
δτι νόμον άε^ώκαύιν. Ιη fragm. vet.
vers. lat. apud Pitram 1. I. legitur: hanc
formam tenentcs, Ιπινομη = forma =
praeceptum. ^. ed, IV. Rothii opinio-
nis commenla explosit Lipsius I. c. p.
16 sqq. , ila lociim explicans: ,Clemens
presbyteros et diaconos ab apostolis sla-
tim ut illi prima ecclesiae fundamenta
posuerunt constitutos esse narrat; deinde
vero ne inlestinae conlentiones de re-
cenli munere oiirenlur, eosdein aposto-
los praeceptum addidisse, ut his presby-
teris et diaconis alii viri probati suc-
cederent. Ex hoc ipso enim, quod munus
ecclesiasticum ab apostolis originem tra-
heret, luciilenter apparere nefas esse, si
quis eos qui vel ab ipsis apostolis vel
ab aliis viris probatis apostolorum iussu
Ι. GLEiMENTIS AD COR. XLIV.
91
XLIV. Apostolonnn instilulio, ne de munere sacerdolali conlenlio jiaL
Legilime eleclos ac recle vivenles de munere suo per nefas deiecislis.
Apostoli quoque nostri per lesurn Christum Dominuni nostrum co-
gnoverunt, contentionem de noiuine Episcopalus oborilurani; ob eam crgo
causam, perfecta praescieiilia praedili, constituerunt praedictos, ac dein-
ceps ordinalionem dederimt, iit, quiim illi decessissenl, ministerium eoruiii
alii viri probati cxciperenf. Constitutos itaqiie ab illis, vel deinceps ab
aliis viris eximiis consenliente iiniversa ecclesia, quique inculpale grcgi
Chrisli deservierunt ciim humililale, quielej ncc illiberaliter, et longo leui•
pore ab omnibus testimonium praeclarura reportarunt, bos putaraus
munere suo non iuste deiici. Non enini leve erit peccatiim noslrum, si
eos, qiii sancle el sine reprebensione mimera oblulerimt, episcopalu eiici-
iniis. Bcali presbyleri, viaiu priiis emensi , qui fructuosam perfectamque
dissohitionem consequiili sunt; non eiiiui verentur ne quis eos transfe-
rat de loco ipsis conslilulo. Videmus enim, quod vos nonnullos honeste
viventes ab officio, qiiod inciilpate et cum bonore exequebantur, dimovetis.
ad ecclesiam gubernandam constituti essent,
de loco , deiicere conaretur. Nemo noii
intelligil eos qui iam iEreQoi έλλόγιμοι
ανάρ€ς appellantur, diversos esse ab
iis qui paulio ante iisdem fere verbis
vocali sunl ίτ(ροι όίάοχιμασμένοι
ανδρός. Nam utriqne ex presbyteronim
qnidem el diaconorum numero snnt ; sed
ii de qnibas anlea sernio erat, siinl suc-
cessores eonim presbyterorum qui ab
«postolis olim constituti erant. Poslea
rero ίηροι Ιλλόχιμοι ανάοίς ipsis
apostolis opponuntur, ita iit statim ap-
pareat, eorum presbylerorum qui ab
apostolisoeque vero a dccessoribus corura
ordinali sint mentioneni ficri. Ab hac
interprelatione cliam ii parum discediint,
qni noper vocem Ιπίνομτιν mutandam
esse censuerunt. Ex quo numero fnit
Bansen , qui in libro, Ignatius v. Antio-
chien u. seine Zeit, p. 98 sqq., Turncmm
(apud Usseriura de epp. Ign. §. 18.) se-
cutus Ιπινομην in ίηιμονην -correxit,
el Rilschl (altkaUi. Kirchi•, p. 371.) qui
In t ατ ολην h^anAwm esse ceiisuit. Neulra
taraen cmendatione opus est.'
6) Locus hic, si quis alius, apprirne
utilis ad iritelligpndum, qiiae fucrinl par-
tes Clm et Plebis in Episcuporiini or-
dirialione. Κατάστασις ad Apostolos
el Episcopos, συνίνδόκηαις ad IMcbcrn
speclabat. Rern optirnc illiislraiit b. Cy-
prianiis Ep. 68. ed. liened. (67 ed. Υ*Λ\.)
el Origcnes, hom. 6. in Lcvit. (Opp.
T. II. p. 210. ed. Bcricd.). Fell.
7) Α Tito, Timotheo et aliis coad-
iutoribus Apostolorum, quibus munus
Episcopos, Presbytcros et Diaconos iu-
slituendi commissum erat. H.
8) Moialiter ergo popiilus adsislebat
el morali acceptatione popiili clericis
rite electis opiis erat. Cfr. Cyprian. Ep.
.55. p. 82, Ep. 08. p. 118. ed. Bened.
1720: sacerdos plebc praescnlc sub
omnium oculis ddigahir, et dignus atque
idoneus publico iudicio ac leslmonio com~
probetur, . . . ul plebc praesente vel de~
teganlur malorum crimina, vel bonorum
merila praedicenlur.
9) Nimis audacter pronunliat Bernar-
diis uemiiiem vclerum ila sine adieclo
simplicitei• locutum esse. Ignatius in Ep.
ad Smyrn. c. 7. Eucharistiam vocat την
άωρίάν του Θίον, ct iii Const. Apost.
8, 12. legimus ol διάκονοι προύαγέ-
τωσαν τα δώρα τφ έηιαχόπο) ηρος
το Ο^υαιαατήριον. Plura exempla huius
significationis c scriploribus non tanlum
vcluslatis habenlibus congessil Cotclcrius,
qui notal eliam Eucharistiam ab Acthio-
pibiis Curban appelhiri , i. e. όώρον.
Marc. 7, II. Cfr. Suicer. Thcs. Eccl, vocc.
ΰωρ(ά et δώρον. lac. Hefercndarn
την hiiaxonrjv esse ad prcsbyteros,
spontc apparel.
10) CCi•. 11 Tiin. 4, 6.
11) Ciini sediilam curarn iis praeslare
solili simus, qiiae iit boriore ac prelio
habcmus, λ^ιτυνργίαν itu(}V dicuntur,
qni munera sua diligenler obcurit. Davis.
92 Ι. CLEMENTIS AD COR. XLV. XLVI.
XLV. Imprdborum esl, iuslos vexare el deiicere.
OdovsiKlpC] ίβτε, αδελφοί, καϊ ζηλωταϊ περϊ Ιμ-ίβ ανηκόντων εις
ϋωτηρίαν} 'ΕνΙκύπτετεΥ εΙς τας γραφας, τας άλη&εΐς [ρηΰεις] πνεύ-
ματος τον αγίου. Έπίΰταΰΰ-ε^ [οτι ovo'\ev αδικον^ ονδε παρατνείποίημίενον
γεγρατοταί έν ανταΐς. [Ου γαρ ε^νρηΰετε δικαίους άποβείβλημ^ένους
άπο οΰίων ανδρών. [^Εδιω^χΟ^ηΰαν δίκαιοι, αλλ' ύπο άνό[μων^' εφυ-
λακίβΰ-ηβαν ,''^ αλλ νπο [άνο]ΰίων' ελιϋ^άΰΰ•η6αν ύπο παΙ_ραν^6μων'
απεκτάνϋ-'ηΰαν [ύπΐ^ο των μιαρών καϊ αδικον ξηλον Ια]νειληφότων.
Ταϋτα πάϋχοντες Ιε']υκλεώς ηνεγκαν. [Τι γ']αρ εϊπωμεν, αδελφοί-, Αα-
νιηλ^ ύπο των φοβούμενων τον Θεον Ιβ^βλη'ϋΊ} εις λάκκον λεόντων;
f!ff]^ ^Ανανίας κα\ Άζαρίας κα\ Μιχαήλ ύπο των '^ρη^κευόντων την
μεγαλοπρεπή καϊ *ενδοξον •Θ'ρηΰκείαν του ύιρίΰτου κατείρχ^•ηβαν εις κά-
μινον ηυρός ; Μηϋ'αμώς τοϋτο γένοιτο. Τίνες ουν οι ταϋτα δράΰαν-
τες ; Οί ϋτυγητοϊ καϊ παΰης κακίας πλήρεις εις τοΰοϋτο εξηριβαν'' -^υ-
μοϋ, ωβτε τους iv οβία καϊ αμώμψ προϋ'έΰει δουλεύοντας τω Θεω εις
αικίαν περιβαλείν ^ μη ειδότες οτι 6 νιριΰτος υπέρμαχος καϊ ύπερα-
ΰπιΰτΐ]ς εΰτιν τών^ εν κα&αρα ϋυνειδηΰει λατρευόντων τω [πα']ναρετω
ονόματι αυτοϋ ' ω η δο^[α είς^ τους αιώνας τών αι\ωνων. 'Α]μην.
[0]ί δε υπομένοντες εν πεποιΰ'ηβει δόξαν καϊ τιμήν εκληρονόμηΰαν,
επηρΰ^ηοάν τε καϊ επίαφρόάιτοί. Ιγενοντο άπο του Θεοϋ εν τω μνημο-
ΰννω αυτών, εις τους «tcavag τών αιώνων. Άμην,
XLVI. Adhaereamus iustis. Dissensio veslra perniciosa est.
Τοιούτοις ουν ύποδείγμαΰι κολληΌ'ηναι καϊ ημάς δει, αδελφοί.
Γεγραπται γάρ' ,κολλααΰ•ε^ τοΙς αγίοις, οτι οι κολλώμενοι αύτοΐς άγια-
ΰϋ-ηΰονται.^ Καϊ πάλιν εν ετερω τόπω λέγει' ,μετά ανδρός άΰ-ώου
άϋ'ώος εΰτι,^ καϊ μετ εκλεκτού εκλεκτός εατ} , καϊ μετά ΰτρεβλοϋ δια-
ΰτρέ'ψεις.' Κολλη&ώμεν ουν τοις ά&ώοις καϊ (ϊικα/οι?• ειβϊν δε ούτοι
εκλεκτοϊ του Θεοϋ. "Ιν[αΥ τι ερεις, καϊ 'Ο•υμοϊ, καϊ διχοΰτααίαι, καϊ
βχίΰματα, πόλεμος τε εν υμΐν ; ^!ίί* ούχϊ ενα Θεόν εχομεν καϊ ενα
Χριβτόν; καϊ *εν πνεϋμα της χάριτος τό εκχυ&εν εφ' ημάς, καϊ μία
κληΰις εν Χριΰτω • "Ινα τι διελκομεν καϊ διαΰπώμεν τα μέλη τοϋ Χρι-
ΰτοϋ^ καϊ ΰταβιάζομεν προς τό ϋώμα τό ϊδιον , καϊ εις τοσαυτί^ν άπό-
νοιαν^ ερχόμε'&α, ωΰτε έπιλα^-έβΰ'αι ημάς, ότι μέλη έβμεν αλλήλων;
Μνηβϋ-ητε τών λόγων Ίηΰοϋ τοϋ κυρίου ημών. Εϊπε γάρ' ,ούαϊ^ τω
άνϋ•ρώπω έκείνω' καλόν ην αύτω ει ουκ εγεννηϋ'η, η ενα τών εκλεκ-
τών μου (ίκανίαλίίΐαί- * κρεΐττον ην αύτω , περιτεϋ^ηναι μύλον καϊ κα-
ταποντιΰ&ήναι εις την -θ'άλαΰΰαν^ η ενα τών μικρών μου ϋκανδαλίβαι.'
τό ϋχίΰμα υμών πολλούς διέΰτρε'ψεν, πολλούς εις άϋ•υμίαν εβαλεν, πολ-
λούς εις διΰταγμόν , τους πάντας ημάς εις λύπην' καϊ επίμονος υμών
έΰτϊν η βτάΰις.
Cap. XLV. 1) Cfr. illiid τι τών 4) Ιφυλακίϋθ^ηϋαν in Ms. invene-
άνηχόντων νμΐν εΙς ΰωτηρίαν c 17. runt Millius el lacobsonus, ^φνλ«;^^7ί(Τί<ν
Ep. Barnab. evulgarunt lunius, Colomesius et alii.
2) Ita Ms. Cfr. lamen supra c. 40> ^λ γ^^^ g^ jg
Ιγχεκνφότες εΙς τα βάΟ^η της ϋ^είας ο\α
γνώαεως. ^) ^^''• ^' ^O.
3) Ιπίατααϋ^αι, Ms. 7) Male nonnulli textura immutare
Ι. CLEMENTIS AD COR. XLV. XLVI. 93
XLV. ΙτηρτοΙοτητη est, iuslos vexare et deiicere.
Contentiosi estis, fratres, et in rebus, quae ad salutem minime per•
linent, accensi zelo. Scriptiiras diligenter inspicile, quae Spiritus sancli
vera sunt oracula. AUendite, in illis iiihil iniuslum neqiie perversum scri-
ptiim esse. Non enim a viris sanclis invenielis iuslos reiectos. Perseculio-
nem passi sunt iiisti, sed ab iniquis; in carcerem suiit coniecti, sed ab im-
piis; lapidati suul, sed a nefariis} occisi siint, sed a sceleslis el iniiislo
zelo abreplis. Haec palienles gloriose luleriint. Quid enim, fralres, di-
ccmus? Daiiiel in spehincam leoiiiim ab eis qiii Deum limebant con-
ieclus est \ An Ananias, Azarias et Misael conclusi sunt in fornacem ignis
ab eis qui magDificuni ct gloriosum altissimi culliim observabant? Absit
prorsus ! Quinam igitur haec palrarunt ? Abominandi et omni malitia
pleni eo furoris rixati siint, ut eos, qui in sancta et inculpata voluntate
Deo senTerunt, tormentis iniecerint, igiiorantes, Altissimum propiignalorem
el defensorem eorum esse, qiii in pura conscientia nomen eius virtule
plenura colunl, ciii sit gloria in secula seculorum, Amen ! IUi vero, in
fiducia patienter lulerantes, gloriae et bonoris baeredes facli sunl, et a
Deo exaltali et graliosi sunt cffecti in memoria ipsorum, in secula se-
culonim, Amen !
XLVI. Adhaereamxts iuslis. Dissensio veslra perniciosa est.
Tabbus igilur exempbs et nos adhaerere oportet, fratres. Scriplum
enim esl : ,Sanclis vos adiungile, quia, qiii iliis adhaerent, sanclificabiin-
Inr.* El rursus in alio loco : ,cuiii viro innocenle innocens eris, et cum
electo electus eris, et cuni perverso perverleris/ Quare innocentibiis et
ia«U8 iungamus nos; ii quippe sunt elecli Dei. Cur inlcr vos sunt con•
teoUones, irae, dissensiones, schismata cl belhim? Nonne unum Deum
et amiBi Cbnsluin habemus ? Nonne unus est Spiritus graliac, qui super
■0• effosae est, et una voratio in Chrislo? Cur divellimus et disccrpi•
IDDS membra Chrisli, cl conlra proprium corpus sedilionem movemus,
eoque vesaniae devenimus, iit alios aliorum membra esse obliviscamur?
Recordamini verborum lesu Doinini noslri. Dixit enim: ,vae homini ilh!
Bonuni eral ei si nalus non fuisset, quam ut unum ex eleclis raeis scan-
dabzaret; melius eral ut ei mola circumponerelur et demergeretur in
mare, quam ut unum de pusiUis meis scandalizarel/ Schisma veslrum
multos perverlil, multos in animi deiectionem, multos in vacillalioncm,
omoes nos in tristitiam coniccit, nos omnes moerore affecit; el adhur.
seditio veslra persistit.
irolnernnL I)e vocc Ιξ^ρίζω ν. Sleph. 2) Ps. 17, 26. 27.
Thes. (edil. nov.) el Paesow, Lex. gr. //. 3) jac 4 j^
8) Sic noe legendum poUimus. Ms. a\ ν \ 4 4 r
habet inwfQOV i. c. quod spuma ob- ί Ρ '• » ".
dactam renidcl el alhescil. Davisiiis , 5) Vid. .supra c. I. ύς τοσούτον
coniicil Inm^iQiot , Boisius ίλαφροϊ, unovo(ug.
solulis vinculi» , vel ανέπαφοι, intacli 0) Qiiod nntiqnis non inHolenH fuit,
sr, ab igne. 11. (;(!. IV. multii teslimonia ΟΙΡΓη<•πΗ in iiniim con-
Cap. XLVI. 1) Hacc verba in S. iungil: ni;rnpi; MaMh. 20, 24. Luc.
.Scripdira fraslra qiiaenintiir. Cfr. Clem. Π, 2. Matlh. 18, 6. Marc. 9, 12. Col.
Alex. Strom. V, 8. p. 677. Cfr. Clem. Alex. Slrom. III, 18. p. 561.
94 Ι. CLEMENTIS AD COR. XLVII. XLVIII. XLIX.
XLVII. Discordia veslra recens peior esl priori, quae Pauli tempon-
hus fuit.
ΆναΧκβετε την ίπιΰτολην^ τον μακαρίου Πανλον τον άποΰτόλον.
Τι πρώτον νμΐν h άρχγ} τον ευαγγελίον'^ 'εγραιρεν ; Έπ' αλτιθ-είας
πνενματικώς ^εΰτειλεν νμΐν^ περί αυτόν τε καϊ Κηφα τε καΙ Άπόλλω,
5ιά το καϊ τότε προΰκλίΰεις νμ-άς πεπο^ηΰΟ-αι. ^Αλλ' η πρόβκλιΰις
ίκείνη ηττονα^ άμαρτίαν νμΐν προΰηνεγχεν προΰεκλί&ητε γαρ άποβτό-
ληις μεμαρτνρημενοις καΐ άνδρΐ δεδοκίμαΰμένω παρ' αντοΐς. Νννϊ
δε κατανοηΰατε^ τίνες νμας δίέΰτρεψαν καϊ το ΰεμνον'^ της περίβοη-
τον φίλαδελφίας υμών Ιμείωΰαν. Αίΰχρα, αγαπητοί, καϊ λίαν αΐΰχρα,
καϊ ava^ia της iv Χριβτώ αγωγής, ακουεΰϋ'αι^ , την βεβαιοτάτην καϊ
αρχαίαν*^ Κοριν^^ίων ίκκληΰίαν δί' *iv η δύο πρόΰωπα ΰταΰιάζεα προς
τους πρεββυτερους. Καϊ αυτή η ακοή ον μόνον εις ημάς ςχω^ϊΐ^σεν,
άλλα καϊ εις τους ετεροκλινεΐς'' υπάρχοντας αφ' ημών' ωΰτε καϊ βλα-
ΰφημίας Ιπιφερεΰ&αι τω ονόματι κνρίου δια την νμετεραν άφροβννην,
ίαντοΐς δε κίνδννον ίπεξεργάζεΰΰ'αι.
XLVIII. Redealis ad fraterni amoris sludium.
Έξάρωμεν ovv τούτο εν τάχει, καϊ προβπεΰωμεν τω δεΰπότγ), καϊ
κλαύΰωμεν ίκετεύοντες αυτόν^ όπως νλεως γενόμενος επικαταλλαγτ} ημΐν,
καϊ Ιπϊ την ΰεμνην της φιλαδελφίας 7]μών [καϊγ άγν7)ν άγωγην άπο-
καταβτηΰϊ} 7]μας. Πύλη γαρ δικαιοΰύνης άνεωγυΐα εΙς ζωην αυτή,
καϋ•ώς γεγραπται' ,ανοίίατε μοι^ πύλας δικαιοΰύνης. είΰελϋ'ών εν
αύταΐς έξομολογΊίΰομαι^ τω κυρίω ' αυτή η πύλη του κυρίου ' δίκαιοι
είβελεύύονται εν αύτ^/ Πολλών* ούν πυλών ανεωγυιών, η εν δίκαιο-
ϋύντι αύτη εβτϊν η Ιν Χριβτώ^, εν rj μακάριοι πάντες οί ειΰελ^όντες,
καϊ κατευ'θ'ύνοντες την πορείαν αυτών Ιν όΰιότητι καϊ δικαιοΰύντι,
άταράχως πάντα επιτελοϋντες. "Ητω τις πιΰτος, ητω δυνατός γνώΰιν
έξειπεΐν, ητω ΰοφός iv διακρίϋει λόγων ^ ητω αγνός iv 'εργοις' το-
ΰούτω^ γαρ μάλλον ταπεινοφρονεΐν δφε/λει, 06ω δοκεΐ μάλλον μείζων
εϊναι^ κοίΐ' ξητεΐν το κοινωφελές πάβιν, καϊ μη το εαντοϋ.
XLIX. Charilalis encomium.
"^O έχων άγάπην εν Χριΰτω, τηρηΰάτω τα του Χριΰτοϋ παραγγέλ-
ματα. Τον δεΰμόν^ της αγάπης του Θεοϋ τις δύναται εξηγ7]ΰαΰ&αι ;
Το μεγαλεϊον της καλλονής αύτοϋ τις αρκεί, ώς ^δει^ ειπείν; Το
Cap. XLVII. 1) Ι Cor. 3, 13 sqq. mum Domitiani ant Traiani scriptam
2) I. e. in primordiis evangelicae fu^^se hanc epistolam, cnm tempore Ne-
praedicalionis. ^^"^^ antiqua nequiverit appellari ec-
^ 3) ^'rrov« proposuit Dav.; inMs. ''''7')' ε^Ξ^οβ ha«d dubie intelligit,
ήττον. Cfr. loann. 19, 11. respiciens ad illud in Ep. ad Rom. 2,\i
4) Cfr. supra c. 1. Νέοις τε μέτρια ^ό γαρ όνομα τον ϋ-εον cT/' υμάς
yal σεμνά νοειν Ιπετρέττίτε. βλασφημείται Ιν τοις ε&νεσιν. Cfr.
5) Leg. άχούεται, ut monent luniiis, Ι Tim. 6, 1.
Boisius, Fcllus, Colomesius et al.
6) I. e. in ipsis Evangelii primordiis Cap. XLVIII. 1) Καϊ interponendum
fundata. Neqnaquam solide ex hoc epi- ex Clem. Alex. Slrom. IV, 17 p. 613, \\t
theto inferunt viri docti, tempore de- vidit Wottonus post Cot. et Colom.
Ι. CLEMENTIS AD COR. XLVII. XLVIII. XLIX. 95
XLVII. Discordia vestra recens peior est prtort, quae Pauli lem-
poribus fuit,
Epistolam beati Pauli Apostoli in maiius sumite. QiuA primum vo-
bis in principio Evangelii scripsit? Cerle divinilus inspiralus de seipso,
de Cepha et Apollo ad vos lileras dedit, quia etiam lum inter vos faclio-
nes et partium sludia fuerant. Sed factio ista minus vobis inlulit pecca-
lum; propendebatis enim in x\postolos praeclaro lesliraonio celebres, et
in virum ab illis probaUim. Nunc vero, qiii sinl qui vos perverterint,
et nominatissimi amoris veslri fralerni decus imminuerint, vobiscum
perpendite. Turpia, fralres, lurpia valde et chrisliana vivendi ralione
indigna audire debemus, firmissimam scilicel el anliquam Corintbiorum
ecclesiam propter unum aut allerum hominem contra presbyteros sedi-
lionem movere. Et hic quidem rumor non tanlum ad nos, sed ad eos
etiam, qui a nobis alieni sunt, manavit; ita ut propter vestram amen-
tiam blasphemiae nomini Doinini inferanlur, et vobis ipsis periculum
creetur.
XLVIII. Redeatis ad fratemi amoHs siudium.
Auferamus igilur hoc celeriter; pedibus Domini advolvamur, et flen-
les suppliciler iniploremus eum, ut propilius factus nobis reconcilietur,
el pristinae noslrae decorae el castae fralerni amoris conversationi nos
resliluat. Haec eniiii vita porla iustitiae est ad vilam aperta, sicut scri-
pUim esl: ,aperile milii portas iuslitiae; ingressus in eas confitebor Do-
mtiio; haec porta Domini, iusti intrabunt in eam. ' Cum igitiir miiltae
portae apertae sint, ea quac est iustiliae, eadcm ct in Chrislo est; beati
OBioes, qui in eani inlranintf et itcr suum in sanclitate et iustilia dire•
xeruot, omnia imperturbale peragenles. Sit aliquis fidelis, sit potens in
eDarraiida cogniUone sublimioh, sit sapiens in scrnionum diiiidicatione,
sit castus in operibus; lanto huniilior csse dcbct, quanto maior csse
fidetar, et quaerere deiiet qiiod omnibus utile cst, non solum sibi.
XLIX. Charilalis encomium.
Qni charitatem in (^hrislo liabel, servel Ghrisli mandata. Vinculum
charitatis Dei quis polesl enarrare ? Quis pulchritudinis eius magnificen-
proul par esl, eloqui valet? Altiludo, ad quam evehit, cbarilas
2) P». 117, 19. 20. Locue exlal 9, 12. Porla vcro Filius Dei cst , qui
ap. Clem. Alex. .Strom. I, 7. p. 338. 339. solus est acccssus ad Dcum.
3) Me. ηομυ^^/ησοψαι. Vocales 6) Malth. 23, 11.
Aiet ο etiam in antiquissimis Codd. haud , ") ' <^or. 10, 33. Apud Clem. Alex.
raro a librariis conrnnduntur. Strom. IV, 18. p. 613.
4) Cilanlur hacc a Clem. Alex. Slrom. Cgp χ^ιχ, i) Coloss. 3, 14. Hie-
\l, 8 p. 772, lamqtiam μ S. Barnaha, ronymiis (Opp. T. VII. p. 606. ed. Val-
lapsu miimoriae, vcl Ipvi inciiria aul er- |ars, jn Eph. 4,1. adnolal: ,Pol«sl el
rore; siipra enim (.Slroin. I, 7. p. 339.) jn Christi virirulis ot iiirarrerc pro mar-
Li _
^B Clemfriti , iij mihi videtiir, ea Iribiiil. lyHo constiliiliis lia<;r srribere : meiiii»
^^1 sac. Mallh. 7, 13. 14. aiitfrn esl, si vincliim iii Chiisli charitate
I
5) Cfr. Ignat. ad IMiiiad. c. 9. αύ- diramtiR. CniiiK rci <•1 i^lnmcn» ad Co-
ών Ούρα τον πατρός ^ di* ^ς rinthioH Ι^μίβ e»l, scribens Vincuhm
ίίσίρχοηαι χτλ. Hermae Paet Sim. eharHalis Dei quit polenl enarrare?*
96 Ι. CLEMENTIS AD COR. XLIX. L.
ν'ψος^, εΙς ο ανάγει, η άγάπη^ άνεκδιηγψόν Ιΰτιν. Αγάπη κολλά ημ,ας
τω Θεώ ' άγάηγ^ καλύπτει πληϋΌς αμαρτιών ' αγάπη πάντα ανέχεται^
πάντα μακροϋ•νμ.ει' ονδεν βάνανΰον εν άγάπτ}, ουδέν νπερήφανον
αγάπη βχίΰμα ουκ 'έχει, αγάπη ου αταβιάζει, αγάπη πάντα ποιεί εν
ομόνοια ' Ιν ττι άγάπτι Ιτελειώϋ•ηϋαν πάντες οι ΙκλεκτοΧ του Θεού '
δίχα αγάπης ουδέν ευάρεβτόν Ιβτιν τώ Θεώ. '.Εν αγάπη προβελάβετο
?J|:i(V5 ο δεΰπότης' δια την άγάπην , ην εΰχεν προς ημάς ^ το αίμα*
αυτοϋ εδωχεν υπεο ημών Ίηΰονς Χριβτος , 6 κύριος ημών y iv Ό-ελη-
μάτι Θεοϋ , καϊ την ΰάρκα^ ύπερ της ΰαρκος ημών ^ και την 'ψυχην
νπερ τών ιρυχών ημών.
L. Oremus, ul digni habeamur charitale.
Όρατε^ αγαπητοί, πώς μέγα καϊ '&αυμαΰτόν Ιΰτιν η αγάπη, καϊ
της τελειότητος αυτής ουκ ϊΰτιν Ιξηγηβις. Τις ικανός iv^amrj ευρίε-
'Θ-ηναί], εΐ μη ους αν κατα^ιώοη [ο Θεός-, Ευιώμε'\&α ουν καϊ αΐτώ-
μεΟ^α άπ^ο του ίλε]ους^ αυτοϋ ^ ϊνα iv αγάπη [^ώμεν^, δίχα προβκλί-
ΰ^ως άν&ρω[πίνης'] , άμωμοι. Αι γενεαϊ πα6αι [απο^Αδάμ'Ϋ εως τηςδε
ημέρας παρη[λ&ον]^ αλλ' ot iv αγάπη τελειωΌ'εν[τες'], κατά την του
Θεοϋ χάριν ^ εχου[6ιν'] χώρον ευϋεβών . οΥ φανερ^οϋν^ται^ εν τη ίπι-
ΰκοπϊ) της |3o:ad[f/ag] του Χριϋτοϋ. Γεγραπται γάρ' „ειαελ[^ε^ εις
τα ταμεία^ μικρόν οΰον ο6ο[νΥ , εως ου παρελΟ-η η οργή καϊ 0^[υμός'\
μου, καϊ^ μνηβϋ'ηΰομαι ημερ[ας'] άγαϋ'ης, καϊ άναΰτηΰω υμάς [Ικ]
τών -θ-ηκών υμών.^ Μακάριοι εΰμεν , άγαπητοϊ, ει τα [προΰ]τάγματα
του Θεοϋ εποιοϋμεν ε[ν 6]μονοία αγάπης ^ εις το άφεϋ'ή[ναι] τιμϊν
δι' αγάπης'' τάς αμαρτίας [ημώνΥ. Γεγραπται γάρ ' ,μακάριοι^ , ων
[άφέγ&ηΰαν αϊ άνομίαι, καϊ ών επεκ^αλυ^ψ'Θ^ηΰαν αί άμαρτίαι. Μα-
κάριος [άνηρ'], ου ου^" μη λογίβηται κύριος άμαρτίαν, ουδέ εβτιν iv
τώ ΰτόματι ο:'ί'τ[ου] δόλος.^ Οϋτος 6 μακαριϋμος ε[γε]νετο ίπϊ τους
έκλελεγ μένους υπο τοϋ Θεοϋ δια Ίηβοϋ Χιριστου τοϋ κυρίου ημ[ών^,
ω η δόξα εις τους αίώ[ν]ας τών αιϊω^νων. Άμην.
2) Vocc. το νψος — κατκξιώύζΐ 6 ύαρκος ημών, quod plane evertit im-
θεος cap. seq. ap. Clem. Alex. Slrom. pium Socini dogma, lesum Christiim non
IV, 18. p. 613. extant multifarie variata. praeslitisse satisfaclionem plenam et vi-
3) I Petr. 4,8. I Cor. 13, 4 sqq. cariam: nec non Apollinaris dogma, eiim
Jac. 5 20. ' ' ^^^ habuisse animam rationalem , qunm
".',..- ο ^n 1 1 locum eius suppleverit ό λόνοί : ut enim
4) Gal. 1, 4. loann. 3, 16. lloann. ^^jj^^^ ^^^^^^^ redimeret, dedit animam
^' "• *^• suam, i. e. humanam ; qnum aliter non
5) Paene eadem habentur a B. Ire- fuisset proprium sacriiicium pro anima
naeo forsan respicicnte hunc locum: humana. Wolt. Haec enim non signifi-
Τψ Ιδίο) ουν αϊμαη λντρωύαμένον care possiinl: Christus carnem dedit suani
ημάς τον Κυρίου, yca δόντος την iit noslram carnem bcatam redderel; sed
Λρυχην υπ^ρ τών ημετέρων \ρυχών, nil nisihoc: Christus carnem dedit snam
y.ca την αάρκα την έαυτοϋ άντϊ τών iit ne nostra caro inleriret, aelernis poe-
ημΕτέρων σαρκών. [V. 1 , Ι. ρ. 292, nis affecta. Lipsius ρ. 82 1. c.
ed. Massuet.J. Ex senlenlia igitur utri-
usqne Patris lesns Christus Dominus no- Cap. L. 1) Hanc Millii coniecturam,
sler dedit την ιρυχην καϊ ΰάρκα έαυ- praeeimte Gallandio, admisit lacobsoniis
τον αντάλλαγμα της ^^νχης καϊ της pro lectione luniana αιΐώμε&α Ιεϊνκι
Ι. CLEMENTIS AD COR. XLIX. L. 97
inenarrabilis est Charitas nos Deo agglutinat ; charitas peceatoruni multi•
Uidiiiem legit ; tharitas omnia susliiiet, omnia palienler lolerat; nihil
sordidum in charitate, uiliil superbum; charitas schisma πϋπ habet;
charilas seililionem non movel; charitas omnia in concordia facil; iii
charitate omnes Dei electi perfecti suut facli; sine charitate niliil Deo
acceptum est. In charitate nos Domiuus sibi assumsil; propter cbarila-
lem, quain erga iios habuil, Dominus nosler lesus Chrislus volunlale di-
vina sanguinem suum pro nobis Iradidit, et carnem pro carne nostra,
et animam pro animabus nostris.
L. Oremus ul digni haheamur charitale.
Videlis, dilecli, quam niagna et admiranda sit charitas, et quod
perfectio eius nequeal enarrari. Qiiis est idoneus, ut in ipsa inveniatur,
praeler eos, quos Deus dignos esse voliierit? Oremus igilur et pelamus
ab illius misericordia , iit iii charitate vivamus, sine propensione aliqua
humana, et inculpali. Generaliones omnes ab Adam usque in hodier-
num diem praelerierunl; qui vero per Dei graliam in charitate sunt con-
summali, locum piorum oblinent, et in visitalione regni Christi manifesta-
buntur. Scriptum enim esl: ,ingredere in cubicula paululum quantu-
lumcunque, donec ira mea et furor perlranseal; et recordabor dieiboni,
et susciubo vos e sepulchris veslris/ Beali sumus, dilecli, si praecepta
DomiDi in charilalis concordia impleverimus , ul per charitalem peccata
nosUra nobis remittantur. Scriptum euim csl: ,beali, quorum remissae
suot ioiquitates, et quorum tecla suiil peccala. Beatus vir, cuius pec-
catiim Domious non impulabil, ncque est in orc eius dolus/ Haec bea-
titudiou praedicatio ad eos perlinet, qui per lesum Christum Dominum
a Deo suot elecli, cui sit gloria in secula seculorum. Amen.
άξί}ους. Snbinde p. adrov luniut», Fel- rare aul ah ea deflectere non potuit Cle-
htf, Colomenae et alii mallent αντης mens: immo eadcm plane uUlur forina
•c αγάπης. loqiiendi, Ούτος 6 μακαρισμός Ιγένετο
2) Nnllam lacanam indicaut lun., Ιπϊ κτλ. qiia Paulus ad Rom. 4, 9.
Galland., RusseL, Schoenemann. el alii. Ό μακαριϋμός oi/v ούτος κτλ. tandem-
Sfalhia «otem in Ms. certe extat. que idcm Davidis testimonium adhibet
8) amviQ[io^ooif]Tai Iuq., Colom., ad confirmalioriem huius doctrinae de
Gallajidl et alii sappleot ex Clem. Alex. (Iharitalis erficacia ad Instiricatinnem, ex
4) bai. 26, 20. Sensus esl: aliquot qiio Fidei viin sine operibus docuerat
iewtftis iepuUhris eruni lecti, lunc re- Paiilus, Rom. 4, 6 — 8. ul longc claris-
twr§eui. B. .sirninn sil, nunqiiam sanctos hos viros
5) Oetyr geiniiialiun babes eliam Hebr. larn sublilcm nutionern Fidci animo con-
10, 37. lac. cepisec, quae sanclitatcm (^haritatemque
6) Simiie nonDihil babes in libro ab ca removercl. Patet ctiain (|iiomodo
Wfotrjpko IV E»dr. 1, 16. Colom. Hc- intelliKcndum, quodc. 32.iriciilcarat. Frey.
wpnmt aacloreni ad Ezech. 37, 12. 13. 8) 8ic cdd. usqiiu ad WoUoiiiim, et
pvUt Galland. rcrle qiiidem, ut lacobMoniis coiilra illum
7) Animadverte hic ClemcDlein eam- riolal.
dem pUine Tim CbariuU ad reniissioncm 9) Ph. 32, 1. 2.
peceatoruBsesliMtificauon«;ro coiiscqiicn- 10) lla hc liahfl Cod.^Ms., Vat. Co-
dan tribvere, anam tribuil Fidei Apo- dex LXX intcrp. exhibct φ. Sic S. Pau-
stolos Prahis, αηα• tamen meiileiD igno- ius ad Rom. 4, 8. Wott.
Patus ArofT. 7
98 Ι. CLEMENTtS AD COR. LI. LII. LIII.
LI. Dissidii parlicipes, praeserUm auclores , confUeantur peccaium
ipsorum.
"Oaci [oi;]v παρέ[βη~\ιιεν δίά TLVog των [του] άντίζε[ιμ,έ]νον^,
α^ίώϋωμ,εν \ΰυγγνώμ7]ν]. %αϊ εκείνοι δε, οϊτι.{νε\ς €ίρχηγ[οϊ της] ϋτάΰεως
καϊ διχοβταβίας εγεν[Ίΐ]ΰ']ηΰαν , οφείλουβιν το κοινον της ελπίδος βκο-
πεϊν. Οί γαρ μετά φόβου καΐ αγάπης πολιτευόμενοι εαυτούς Ό'έλου-
6LV μάλλον αίκίαις^ περιπίπτειν , η τους πληβίον' μάλλον δε εαυτών
κατ\ά]γνωΰίν φερουϋιν,η της παραδεδομενης ημϊ[ν] καλώς καϊ δικαίω[ς\
ομοφωνίας. Καλόν γ\αρ] avQ-ρώπω εξομολογεϊδϋ-αι περ\ τ[ών] πα-
ραπτωμ[ά]των, η ΰκληρϋναι την καρδίαν αυτ\ου], καΟ-ως εΰκληρΰνϋ•η
7] καρδία των βταΰιαζόντων^ ττρός τον ϋ•εράποντα του Θεού Μωϋβην'
ών το \κρί]μα πρόδηλον εγενηϋ•η. Κατεβ\η]ϋαν γαρ εΙς αδου ζώ[ν]τες,
καϊ ϋ'ά[νατος κατεπιεν αυ]τούς. Φαραώ'^ καϊ η 6τρα[τια αυτ]οϋ , καϊ
πάντες οί ηγούμε[νοι Αίγ]ύπτου , τά τε άρματα καϊ οί [άναβά]ται αυ-
τών ου δι' άλλην τίνα [amo:]v εβυΰ•ίβ'&7}ΰαν εΙς Ό-άλαΰΰαν [ερυϋ'ρ]άν
καϊ άπώλοντο, άλλα δια [το ΰκλη]ρυνϋ•ηναί αυτών τας αΰυ[νετου]ς
καρδίας, μετά το γενε6ΰ•αί [τα 6ημ]εΐα [καϊ] τα τέρατα εν γη ΑΙγυ-
[πτου] δια [του ^]εράποντος του Θεοϋ [Μ]ωϋ6έως.
LII. Talis confessio Deo placet.
Άπροαδεης^ , άδελφοϊ, [ο] δεβπότης υπάρχει τών απάντων' [ου\δεν
ουδενός %ρ\ΐζ^ι, d μη το [εξίομολογεΐΰϋ-αι αυτώ. Φηΰϊ γαρ [ο] εκλε-
χτός ^αβίδ' ,εξομολογηΰο[μ]αι^ τω κυρίω,καϊ άρέβει αυτώ ύπερ [μ]όΰχον
νέον, κέρατα εκφεροντα καϊ όπλάς' ίδετωΰαν πτωχοϊ καϊ ευφρανϋ-ητω-
ΰαν.^ Κ[αϊ πά]λιν λέγει' ,^^υόον^ τω Θεώ &υΰίαν αι[νε]ΰεως, καϊ
άπόδος τω υψίϋτΓο τάς ευχας 6ου' καϊ επικάλεϋαί με εν ημέρα ϋ'λί-
ιρεώς ΰου, καϊ εξελοϋμαί ϋε, καϊ δοξάΰεις με. Θυαία^ γαρ τώ Θεώ
πνεύμα ϋυντετριμμένον.'
LIII. Mosis charUas erga populum suurn.
'Επίύταύΰ•ε γαρ, καϊ καλώς επί6ταΰϋ•[ε τα]ς ίεράς γραφάς ^ άγα-
πητοϊ, [καϊ εγκε]κυφατε εις τα λογία του [Θεοϋ. Εις ά]νάμνηΰιν ούν
ταϋτα [λάβετε]. Μωϋβέως γαρ άναβά^ντος ει]ς^ τό όρος, καϊ ποιηύαν-
[τος^ τε66αρ]άκοντα ημέρας καϊ τε6[6αράκοντ]α νύκτας εν νηΰτεία [καϊ
ταπειν]ώ6ει, εΐπεν προς αυτόν [ο κύριος' „Μωϋ]ΰη'^ , Μωϋαη, κα-
τάβη&ί [τό τάχος] έντεϋΰ•εν, οτι ηνόμηΰεν [6 λαός ΰ]ου, ους ενήγαγες
εκ γης [Αίγύπτο]υ ' παρέβηβαν ταχύ εκ [της 6δο]ϋ, ης ένετείλω αύτοΐς,
[έποίη6α]ν έαυτοΐς χωνεύματα.^ [Καϊ εϊπε]ν κύριος προς αυτόν ,λε-
λάλη[κα^ τίρός] 6ε απα'ξ καϊ δϊς , λέγων ' [έωρακα] τόν λαόν τούτον,
καϊ ιδού^ λαός [ΰ]κληροτράχ7]λος' εαβόν [με ε^ολ]ε&'ρεϋΰαι αυτούς , καϊ
έ'ξα[λεί'ψω τό] όνομα αυτών ύποκά[τωΰ'εν] του ουρανού, καϊ ποιηΰω
[ΰε εις εϋΐ^νος μέγα καϊ ΰ'αυμαΰτόν [καϊ πολ]ύ μάλλον η τοϋτο.^
[Είπε δε Μ]ωϋ6ης' ^μηί}αμώς^ ^ κύριε' [άφες τΐ]ν ά]μαρτίαν τω λαώ
τούτω, η κάμε ε^άλειψον εκ βίβλου ζώντων.^ "Sl μεγάλης αγάπης, ω
Cap. υ. l)Sc. άόλων vel ^ε^ρών. 2) Cod. Ms. οίκίαις.
Wott. Cfr. Ερ. Barnab. c. 2. Cuni sinl '\\ \ ip
ergo dies nequissinii, et contrarius habcal ^ ^ ^^'
huius saecuU jtolestalcm. 4) Exod. 14.
Ι. CLEMENTIS AD COR. LI. LH. LIII. 99
LI. Dissidii pardcipes, praesertim auclores, confileantur peccatwn
ipsorum,
Quaeeiinqiie igitur per aliquas adversarii siiggestiones deliquimus,
veniani cl indulgeiniain imploremus ; illi vero, qui seditionis el dissensio-
nis principes exslilerunl, conmmnem spem conteniplari debent. Qui cnim
in tiniore et charilate vitam degunt, se ipsos poliiis quam piOximos iii
erucialus incidere volunt, et se ipsos polius quam pulchre et iiiste tra'
dilani nobis conseusionem subire viliiperalioneiu volunl. Melius enim
esl homini, peccala sua confileri, quam indiirare cor suum ; prout indu•
ratuni est eorum cor, qui contra Moysem famulum Doiiiini scdilioneni
concilarunl, quorum condemiialio manifesta fiiit. Descendcrunt cnim in
inrenium vivi, et mors eos absorpsit. Pharao una cum exercilu suo, ct
ouines praefecli Aegypli, curnis eliam et consistentes in eis non aliam
i»b causam rubri maris profundo iiiimersi sunt et perierunl, quam quod
stulla eoruui corda, posl lot signa et miracula ostensa per famulum Dei
Moyseu in terra Aegypli, indiirata fuerint.
LII. Talis confessio Deo placet.
Nidlius rei, fratres, indigus est Dominus oranium; nihil a qiioquam
desiderat, praeterquam ul ipsi fiat confessio. Dicit enim eleclus David:
.conlilebor Domino, el placcbil ei super vilulura novellum, cornua pro-
ducenlera et ungiUas; vidcanl pauperes el laelentur/ Et rursus dicit:
.inimola Deo sacrificium laudis, et reddc Altissimo vota lua. Et invoca
ine in die tribulalionis luae, et eruam tc, el glorificabis me. Sacrificiiim
eaim Deo spiriUis conlribulalus/
LIII. MosU charitas erga populum suum,
Xostis autein, dilecti, el probe nostis sacras Scripluras, et penitiiis
in dnina eloquia introspcxislis. Illa igiliir in inemoriani revocale. Cuni
Moyses in montem asceiidissel, el quadraginta dies noclesqiic quadra-
ginta in ieiunio el humiblale Iransegissel, dixil ad eumDominus: ,Moy-
ses, Moyses, descende velociler hinc, quia iniquitatem fecit populus tuus,
quos eduxisti de lerra Aegypli; Iransgressi sunl cito de via, quam man-
dasu eis, et fecerunt sibi fusilia. Et dixit Dominiis ad illum: locutus
sum ad le eemel et ilcruin, diccns: Vidi populiim hunc, el ecce, popu-
lus dura cervice esl; sinc me exlcrniinarc eos, et delc!)o nomcn eoruni
suh coelo; el faciam te in genteni magnam et iiiirandam, ct bac πυηκ;-
.* Dixil aulem Moyscs: ,neiiliquam Doniine; remille Iniic popiilo
vel ctiani me delc de libro vivenlium/ 0 cbaritaleiu inagnam !
Cap. UI. I) Ut. \ 1 17. 25. et Cap. LIII. 1) άναβαί^νοντος εΓ\ς
Cp. »d Iliogo. c. 3. ''(Id. antc lacolisoniirii.
2)?: $8, 31-33. Cl«n. Alex. 1. c ^,J^ [^^ ^^ 3^ j^ 23. 20, 3. ll Cor.
11, 25. lac. 4, 13.
3) Pt. 49, 14. 15. 3) Exod. 32, 7 Kqq. I)«;ul. 9, 12 sqq.
,. „ „ ,^ 4) Cfr. Clem.Alex.Slrom.lv, 19. p.Gl 7.
^) P•• ^^ >«• 5) Exod. 32, 32.
7*
p. 614.
100 Ι. CLEMENTIS AD COR. LIII. LIV. LV. LVI.
τελειότητας ανυπέρβλητου ! Παρρηΰιάξεταί -θεράπων προς κνρων, αιτεί-
ται αφεϋιν τω πλη^'ει, η καΙ εαυτόν 1^αλειφ^•ηναι μ,ετ αυτών αξιοΐ.
LIV. Qui charitale plenus est, omne damnum subil, dummodo pax
ecclesiae reslilualur.
Τις ουν εν ύμΐν γενναίος, τις ευβπλαγχνοςγ τις πεπληροφορημε-
νος αγάπης; Είπάτω^' ,ει bi εμε ατάβις καϊ ερις καΐ ΰχίΰματα, εκχω-
ρώ, άπειμι, ου εαν βούληΰΟ•ε , καϊ ποιώ τα προϋταΰοομενα υπο του
πληΟ•ους' μόνον το ποίμνιον του Χριϋτοϋ είρηνευετω μετά τών καΟ'ε-
ϋταμένων πρεΰβυτέρων/ Τοϋτο 6 ποιηΰας εαυτώ μέγα κλέος εν κυ-
ρίω περιποιηϋεται , καϊ πας τόπος δεξεται αυτόν. ,Γου γαρ κυρίου^
η γη καϊ το πλήρωμα αυτής.*• Ταϋτα οι πολιτευόμενοι την άμεταμέ-
λητον πολ^τε/αν του Θεοϋ εποιηΰαν καϊ ποιηβουΰιν.
LV. Huius charilaUs exempla.
"Iva^ δε καϊ υποδείγματα εϋ^νών ενεγκωμεν πολλοϊ |3αίϊί.λεΓ? καϊ
ηγούμενοι, λοιμικοϋ τινός ενΰτάντος καιρού, χρηΰμοδοτηχ^εντες , παρε-
δωκαν εαυτούς εις 'θάνατον ^ ϊνα ρύβωνται δια του εαυτών α7ματος
τους πολίτας. Πολλοϊ ε^εχώρηΰαν ιδίων πόλεων, ίνα μη ΰταΰιάζωβιν
Ιπϊ πλεΐον. ^Επιΰτάμεθ'α πολλούς εν ημΐν παραδεδωκότας^ εαυτούς εις
δεβμα, όπως έτερους λυτρώαονται^ . Πολλοϊ εαυτούς παρεδωκαν εις
δουλείαν ^ καϊ λαβόντες τας τιμάς αυτών, έτερους ειρώμιΰαν'^. Πολλαϊ
γυναίκες ενδυναμωϋ'εΐΰαι δια της χάριτος του Θεοϋ, επετελεβαντο πολλά
ανδρεία. Ίουδϊϋ-^ η ι^ιακαρίοί, εν ΰυγκλειΰμώ ουβης της πόλεως, ^τη-
ΰατο παξίά τών πρεΰβυτερων , εαϋ•ηνα_ι αυτήν εξελϋ'εΐν εις την παρεμ-
βολην τών αλλοφύλων' παραδοϋΰα ούν εαυτην τω κινδύνω ^ εξήλϋ'εν
δι^ άγάπην της, πατρίδος καϊ του λαοϋ, του όντος εν ΰυγκλειΰμώ' καϊ
παρέδωκεν κύριος υλοφερνην εν χειρϊ Ό'ηλείας. Ούχ ηττονι^ καϊ η
τελεία κατά πίΰτιν Έβϋ^ηρ κινδύνω εαυτην παρεβαλεν , ϊνα το δωδεκά-
φυλον του Ίΰραηλ, μέλλον άπολέΰϋ^αι , ρύΰηται. Jia γαρ της νη-
ϋτείας καϊ της ταπεινώβεως αύτης ηξίωβεν τον παντεπόπτην δεβπό-
την , Θεόν τών αιώνων ός ίδων το ταπεινον της ψυχής αυτής ε^ρύ-
ΰατο τον λαόν, ών χάριν εκινδύνευβεν.
LV1. Admoneamus et corripiamus nos invicem; qui lalem casiiga-
lionem non renuil, Deum habel proteclorem.
Καϊ ημείς ούν εντύχωμεν^ περϊ τών 'εν τινι παραπτώματι^ υπαρ-
χόντων, όπως δοϋ•Ύ) αυτοΓ? επιείκεια καϊ ταπεινοφροβύνη, εις το εϊ^αι
αυτούς μη ημΐν ^ άλλα τω 'Θ'εληματι του Θεοϋ. Ούτως γαρ εΰται αύ-
τοϊς εγκαρπος καϊ τελεία η προς τον Θεον καϊ τους άγιους μετ' οί-
κτιρμών μνεία^. Άναλάβωμεν παιδείαν , εφ' r^ ουδείς οφείλει άγανα-
Cap. LIV. 1) Locus lecilatur ap. 2) Cfr. Rorn. 16, 4. Philipp. 2, 30.
Epiph. haer. 27, 6. 3) λντρώσωνται placet Schoene-
2) Ps. 23, 1. manno. Illud servos Dei ex necessitate
Cap. LV. 1) Huc referenda, quae redimere (Herm. Past. Mand. 8.), a la-
ap. Origenem leg. in Ev. loan. Tom. cobsono citatum, hiic non spectat.
VI, 36. Tom. I. P. I. p. 262 ; et ib. Tom. 4) Eadem elocutio ap. Paulum Apost.
XXVIII, 14. p. 355. ed. Lommalzsch. I Cor. 13, 3.
Ι. CLEMEXTIS AD COR. LIII. LIV. LV. LVI. 101
0 insuperabilem perfectionem ! Faraulus Dominuin libere alloquilur, pro
plebe remissionem poslulat, vel seipsum una cum eis deleri pelil.
LIV. Qui charilale plenus est , omne daninum subil , dummodo pax
ecdesiae resdluatur.
Quis igitur inler vos generosus, quis misericors, quis charilale
plenus l Dical : , si propler me seditio el discordia et schismata orla
sunl, discedo, abeo, quocunquc vOluerilis, el quae multiludo iusserit, fa-
cio ; solum Chrisli grex in pace degat cinn conslitulis presbyteris.' Qui
hoc fecerit, magnam sibi gloriani in Domino conciliabit, et omnis locus
eurn excipiet, ,Domini enim est terra el pleniUido eius.' Haec faciunt
et facieut, qui divinam, cuius nunqiiam poeiiitet, vitam vivunl.
LV. Huius charilalis exempla.
Ut auleui etiam exeiupla genlium proferamus : multi reges eX gu-
bernatores , peslifero leiiipore saeviente , ciim oraculo essent admonili,
iiiorli se ipsos Iradiderunl, ut siio saiiguine cives liberarent. Multi, ne
diutius sedilio diirarel, a civilalibus suis secesserunl. Miiltos inler nos
cognovimus, qiii se ipsos in vincula coniecerunt, ul alios redimerent.
Mulli in servilulem se ipsos addixerunt, et accepto pretio siii alios ci-
barimt. Mullae niulieres, gratia divina coiroboratae, virilia mulla gesserunt.
Beata luditb, cum urbs circumsessa essel, rogavit seniores, ut sibi lice-
ret in alienigenarum castra exire; et periculo se obiiciens, propter amo-
rem patriae populique obsessi egressa est; et Iradidit Deus Olopbernem
in manus miilieris. Non minori periculo eliam perfecta in fide Esther,
ul duodeciiii Iribus Israel al> instanli exitio liberarel, se ipsam obiecit.
Nani in ieiunio el bumilialione precata est rerum omnium inspectorem
Dominuin , seculoruDi Deum ; qui aninii eius bumiUtalem cernens popu•
luni liberavit, cuius gralia illa pericuiuni subierat.
LVI. Admoneamus el corripiamus nos invicem ; qui talem castigationem
non renuilf Deum hahet prolectorem.
Oremus igilur et nos pro eis, qui iii aliquod peccatum lapsi sunt,
ut moderaUo el humiiitas eis concedatur, ut non nobis, sed voluntati
divinae cedanL Sic enini misericors menlio eorum apud Deum et sanclos
fructuosa eril, et finem suum coniequelur. Assuraamus, dilecli, discipli-
oam, propter quam neino irasci dcl)et. Admonitio, qua alii alios conimone-
5) loditb. 8, 30. Clem. Alex. I. I. (lifiicillima interprclalur sic, ut τους
ρ. β17. άγίυνς ad ccclcsiam referal: ,Die fiir-
6) Ita lac. in allera oti., in priori ciiin bitte um die wicdciaiifnahine dcr gcfal-
relqq. edd. ονχ ήττον αν, Μ». ΗΤΤΟ- lenen wird noch an Goll nnd an die
NEI. Eelher. 7 el 8. heiligen, also an dic gcraeiiule gerichlel.'
Cap. LVl. 1) ^τιγχήν^ν = ora- Qiiod fieri nequil. Dcprccalio cnim illa
tiooe inlercedff (ή ^ίτ' οϊχτιρμών μνεία) commune
2J Gal. 6, 1 esl lotiiis eccl<'siae of(icium. Ergo si
3) μνίία, v(.\ i*,niiin;i, Hoin. 1, 9. vera cssel Hilgcnfcldi inU;rprclaliu, ec-
Hilgenffld (dic Aposl. Vael«r) p. 90, clesia semel ip.sarn imploravisscl. Quae
noL 5. (assenliente Gundcrl, ZeiUchr. qiium ila sinl , noii possumus non de
iir lulher. Tbeol. 1*)δ4, 479.), verba Sanctonim invocatione quae vocalur co-
102 Ι. CLEMENTIS AD COR. ΙΛΊ. LVII.
κτείν , αγαπητοί. Η νον&ετηαις , ην ποιονμεΌ'α εις αλλήλους , καλή
εστίν καϊ νπεράγαν ωφέλιμος ' κολλά γαρ ημάς τω Ό^εληματι τον Θεον.
Οντως γάρ φηβιν 6 άγιος λόγος' ,παιδευων'^ επαίδεναεν με 6 κύριος,
και τω ΰ'ανάτω ον παρέδωκεν με' ον γαρ αγάπα κύριο?, τταιάε-ύει,
μαοτιγοΐ δε πάντα νιον , ον παραδέχεται/ ,Παιδενΰει^ με γαρ,'
φηΰϊν ,,ί/καιο? έν έλέει, καϊ έλέγ^,ει με, ελαιον^ δε αμαρτωλών μη
λιπκνάτω την κεφαλήν μον/ Καϊ πάλιν λέγει' ,μακάριος'' άνθρωπος,
ον ηλεγ'ξεν ο κνριος' νονϋ^έτημα δε παντοκράτορος μη άπαναίνον,
αντος γαρ άλγεΐν ποιείς καϊ πάλιν άποκα^ίΰτηΰιν ' επαιΰεν, καϊ αί χεί-
ρες αντον ίάΰαντο. 'Έ^άκις εξ αναγκών εξελεΐταί 6ε, εν δε τω εβδομω
ονχ αψεταί^ 6ον κακόν. Έν λιμώ ρνΰεταί ΰε εκ Ό'ανάτον, εν πολεμώ
δε εκ χειρός ϋιδ7]ρον λνϋει (ϊε, καϊ από μάατιγος γλωΰΰης ϋε κρνιρει,
καϊ ον μη φοβηϋ•ηΰη, κακών επερχομένων. 'Αδίκων καϊ άνομων κα-
ταγελάΰη, από δε Ό'ηρίοιν αγρίων ον μη φοβη^γς' '&ηρες γαρ άγριοι
είρηνενΰονΰίν 6οι. Είτα γνώΰη ότι είρηνενΰει 6ον ο οίκος, η δε
δίαιτα της 6κηνης 6ον ον μη άμάρτψ Γνώΰη δε ότι πολν [το 6πέρμα
6ον] , τα δε τέκνα 6ον ωΰπερ [το παμβό]τανον τον άγρον. Έλεν6[η
δε εν τά]φ(ρ, ω6περ 6Ϊτος ωριμο\_ς , κατά κο;ι]ρ6ν ϋ•εριζόμενος , η
ω6[περ ϋ-ημω^νία αλωνος , κα&' ωραν 6ν[γκομι\6ϋ•εΐ6α.^ Βλέπετε,
άγαπητ\_οϊ, ότι] νπεραΰπιΰμός ε6τιν τ\οΐς παιδεν]ομένοις νπό τον
[δ]ε6πό[τον' καϊ γαρ] άγα'^ός ων παιδε^νει ο Θεός], εις τ[ό νον&ε-
τ]ηΰ^ηναι τΙμάς δια της όΰίας [7Το;ί.]5ε/α;5 αντον.
LVII. SedUionis auctores presiylens sese subiicianl, ne Deus eos perdai.
"^Τμεΐς ovv, oi την καταβολην \της] ΰτάΰεως ποιήΰαντες, νποτ\άγη]τε
τοις πρεΰβντέροις^ , καϊ παι'[δεν]0•ητε εις μετάνοιαν , κάμιρανίτες] τα
γόνατα της καρδίας νμών'^. Μάθ'ετε νποτάΰΰεΰϋ'αι, άπο&έμενοι την
αλαζόνα καϊ νπερηφανον της γλώ66ης νμών ανθ-άδίειαν] ' άμεινον γάρ
ε6τιν νμΐν , [εν] τω ποιμνί(ρ τον Χριστοί) μικρονς καϊ ελλογίμονς
ενρεΰ-ηναι, η καϋ•' νπεροχην δοκονντας εκριφηναι εκ της ελπίδος
αντον. Οντως γαρ λέγει η πανάρετος 6οφία^. ,ίδον , πρθ7]6ομ[αι
νμΐ]ν εμης πνοής ρηΰιν, διδάξω [δε νμάς] τον εμόν λόγον. Έπ[ειδη
ίκάλονν]^ καϊ ονχ νπηκον6α\τε, καϊ εξέτει]νον λόγονς, καϊ ου \προ6'
gitare. Comparanda sunt qiiae leguntur autem in extremo iudicio iudicum vicc
sub finem cap. 45.: [OJt δε νπομέ- fnncturos esse quum vulgo ut videtiir
νοντες iv ηεποιϋ^ηΰει δό'ξαν καϊ τι- Chrisliani sibi persuasissent (cfr. I Cor.
μην ^κληρονόμηύαν,ΙηηρΟ-ησάν τε y.cil 6, 2; Apoc. 20, 4.), rion prorsus iiicrc-
ετταρφοι Ιγενοντο από του Ό-εον Ιν dibile cst, iam Clemeiitis tempore illos
τφ μνημοϋύνφ αυτών εϊς τους αϊώ- oratos esse, ut mortis supplicium ab
vccg των αϊώνων. άμην. Quibus slatim hominibus qui in peccaUun incidissent
adduntnr haec (c. 4H.): τοιούτοι-ς ovv averlercnt eosqne auxilio suo adiiivarent.
νποάείγμασι- κολληϋ^ηναι καϊ ημάς Conferri potcst etiam locus aliquis qiii
δει, αδελφοί. Γεγραηταί γάρ • ,κολ- apud Philonem rcperitur Opp. ed. Mang.,
λάύ&ε τοις άγιοι ς, οτι οί κολλώμενοι II, 43G: /Ιευτερω δε (sc. παρακλητω
αντοΐς άγιααΌ^ηΟονται.'' Sancli igiUir των προς τον πατέρα καταλλαγών,
appellanlur η qui ob nomen Domini quo bomines utuntiii), Ttj των άρχη-
qnod conslanterproiitebanlur cnicialibus γετών του έθνους όσιότητί' οτι ταΐς
ac morte affecti sunt; ae videtur senleulia a(f ειμέναις αωμάτων χρυ/αΐς άπλα-
verborum prope accedere ad ea, quae ατον καϊ γυμνην Ιπιόεικνυμέναις
in Apocalypsi loannea de snmmis San- προς τον άρχοντα ϋεραπείαν τάς
ctorum honoribus praedicantur. Sanctos ύπερ υίών καϊ θυγατέρων Ικετείας
1. CLEMENTIS AD GOR. LVI. LVII. 103
facimus, bona est et apprime iililis, voluntati enim divinae nos agglutinal.
Sic enim dicit sacer seruio: ,castigans casligavit nie Domiiius , et niorli
iioii tradidit me ; quem eniin diligit Dominus, arguit; llagellal autem
omnem filium, qucm suscipit. Corripiel eniiii/ ail, ,nie iuslus iii niisericor-
dia, et increpabit me; oleum aulein peccaloruni non impinguet caput
meum/ Et rursus dicil: ,beatus homo, quem arguit Domiiuis ; monitionem
vero OmnipoteDlis ne renuas; ipse enim dolcre facit, el rursiis restituit;
perciissit, el iiiamis eius sanaverunt. Scxies de necessilatibus eriiet te,
el in septimo non tanget te mahini. In fanie lil)erabil le a morle, in
praelio vero de manu ferri solvet te, a flagello linguae abscondel le, et
non timebis a mabs venienlibiis. liiiuslos el iniquos deridebis, el feroces
beslias uon tiinebis ; bcsliae cniin ferae pacatae enint tibi. Deinde scies,
quod in pace erit doiiiiis tua, babitalio aiitem labernaciili lui non de-
iiciet. Scies auteiu, quod miiltum senien tiuiu), et liberi lui crunt quasi
oiuDis berba campi. Et venies in scpulchium, tanqiiain fninicnlum matu•
rimi, quod in lempore messiierunt , vel sicut acervus areae, in tempore
coiiiporlalus.' Videtis, dilecli, prolegi cos, qui a Domino casligantur;
cuiii enim boims sit, casligat nos Deus, ut sancta eius disciplina com-
luoneiiamus.
LVJl. Sedilionis auciores presbyleris sese subiiciani, ne Deus eos perdal.
Vos igitur, qui seditionis fundaraenla iecistis, in obedientia subdili
eslole prosbyleris, et correclionem suscipite in ])oenilenliam, genua cor-
dium veslrorum fleclenles. Discile subiici, deponeiUes gloriosam et su-
perbam lin^uae veslrae arroganliam ; nielius enim est in grege Chrisli
panros el bonae ramae reperiri, (luani niiiiis splendentes spe illius [Chiisti]
euci. Sic enim dicit sapiciilia omueni virlulciii cuniplectcns : ,ccce, pro-
fenm Tobis mei spiriluj^ diclitiiien], doccbo aiilcin vos mcum scriiioncin.
Quooiam vocabam, cl non ubediisliSf cl extcndebani verba, ct non alteu-
ovx areltTg iftu&nai ποαΤσ&ηι ' ν^ρας aliQnus ΚΟΨΕΤΑί, nnde Millius dal
αντοΐς παρέχοντος τον ηατρος τό ονκ οψίται, qno sensu equideni prorsus
ίπηχοον Iv ίνχαΐς. Ibi qiiiirn V. Τ. nescio. Apud LXX Intl. legirnus sec. Cod.
Sancli pro morluoniin animaiiiis inter- Alex. ονχ ίίψηται, sec. Cod. Val. ov
cedere dicanlur, nt Deus bcnevole eas μη αψψαι. lac.
accipiat, haud procul abessc vidclur
Philo ab ipea Sanclonim invocatione. Cap. LVIi. 1) πρεϋβύτεροι = ec-
SUtaere igilar possiimiis, eandem dor- rlcsiac praosidps alisqiic ulla distinclionc,
trioain etiam a Clenientie sftnsii iioii alie- co (|uid<!m sensii, qiio saepitis occurrniil
Qnod tamrn non tain ma- iri Ilermaf! Pasl.
e*t, ul omnpm inp duliilationcin 2) Hanc phiasis iii Palrihiis cl Con-
^KtieciMe *-ίΐ•ι-ίϋ'•ιη Πι.;.η.,.Ι.Γ<.(π si qnis ciliis ficquiTis, dr.sumpla vidolnr ex Ora-
illad «βλ 7 ri alinii lione Manassis, qiiain ijnacdani fiihlia
adscriberr' ' iislrppne- (■oraplectiintiir, qiiamqiHi i<;f(;riinl (Iniisli-
nm. Liptius ρ. 44 I. c. liiliones Aposlolirae lib. 2. cap, 22. Miil-
4) Ps.117,48. Prov.3, 12. Hebr. 12,G. las vero similcs iri Scriplorilnis ' sacris
δ) Ρ». 140, 5. el EccbiHiaslicis irivftiiieH, Cot.
6) L e. reiicio gandia a peccatoribiiR 3) Prov. 1, 23 — 31. Librum Prover-
mihi parata. //. iMoriim i.Miara ClcmcnH Ab-x. Slrom. 11,
7) loh, 5, 17 — 26. 22. p. 501. ηανάρίτον a<Hf,(uv appel-
8) Sic Edd. oroDee. Codex MhIiih lat, ilemquc Πηκϋπίρραπ, Irciiacus clc.
e&bibet OY in Ooe Uoeae, et ία inilio apiid Euscb. H. E. I, 22. Cot.
104 Ι. CLEMENTIS AD COR. LVII. LVIIl. LIX.
ε/χετε], αλλ' ακνρονς ίποι\εΐτε ificcg] βούλας, τοις δε εμ[οΐς ελεγχοις]
ηπει9ηαατε' τοιγαρ[ονν κάγώ] rrj ν^ιετεροί απωλεί[α έπιγελάΰο]μ€α'
χαταχαρονμαι δε, [ηνίκα αν\ ερχηται νμΐν 6λεΟ•ρο[ς, καϊ ώς αν «]φί-
κηται νμΐν αφνω 'Θ'Ι^όρνβος, tj δε] καταΰτροφη όμοια κ[^αταιγίδί πα]^}/,
η όταν ερχηται νμ[ΐν ϋ^λίψις] καϊ πολιορκία. "Εΰται γ[αρ, όταν επι\-
χαλεΰηΰΰ'έ με^ εγώ δε [ουκ είβα^κονΰομαι νμών ' ζητ{Ύ}6ουΰίν] με κακοί,
και ονχ ενρηίβονΰίνΐι. Έμίβηΰαν γαρ ΰοφίαν , \τον δε φόΐβον τον
κνρίον ου προείλα[ντο , ονδε] ηθ'ελον εμαΐς προαεχίειν βουλαΐς]' εμυ-
κτήριξον δε εμον^ς έλεγχους], Τοιγαρονν εδονται της \εαυτών] οδον
τους χαρπονς, [και της εαυτών] άαεβείας πληΰΰ•η6ον\ται] ♦♦******♦♦
LVIII. Deus omnihus ipsum invocantibus hona spiriiualia Iribuat.
^O παντεπότττης Θεός [καΐ] δεΰπότης των πνευμάτων καϊ χνριος
[7ΐά]6ης ΰαρκος, 6 εκλεξάμενος [το]ν κνριον Ίηΰονν Χριΰτον , καΐ
7]μάς δι αυτού [εΓ]ς λαόν περιονβιον^^ δωη ττάβΐ) ['φ]υχ?} επικεκλημεντι
το |ΐ*ε/αλο[π]^επε? καΐ αγιον όνομα αυτοϋ , [7τ]ί6τίν , φόβον , ειρηνην,
υπομονην , μακροΰ^υμίαν , εγκράτειαν , άγνείαν καϊ ΰωφροΰυνην , εις
ευαρεΰτηΰιν τω ονόματι αυτού, 5ιά του άρχιερεως καϊ προατάτου ημών^
Ίηΰοϋ Χριΰτοϋ' δι^ ου αυτω δόξα καϊ μεγαλωβύνη, κράτος, τιμή, καϊ
νυν καϊ εις τίάντας τους αιώνας των αιώνων. ^Αμην.
LIX. Corinihii missos α Clemente cito remiltant^ rescribanlque de
concordia reslUula. Benedictio.
Τους δε άπεΰταλμενους αφ' ημών Κλανδιον'Έφηβον καϊ Ουαλε-
ριον Βίτωνα , αυν καϊ Φoρτoυvάτcρ^ , εν ειρήνη μετά χαράς εν τάχει
αναπέμψατε προς ήμας , όπως θ-αττον την ευκταίαν καϊ, επιπο8•ήτην^
ημΐν ειρτ^νην καϊ OfidiOiav άπαγγέλλωΰιν ' εις το τάχιον καϊ ημάς χα-
ρηναι περί της ευΰταϋ'είας υμών. 7ί χάρις του κυρίου ημών ^Ιηΰοϋ
Χρκίτοί; ^εΌ^' υμών , καϊ μετά πάντων πανταχί]ί τών κεκλημενων νπο
του Θεού καϊ δι' αυτόν ' δι' ου αυτω δόξα , τιμή , κράτος καϊ μεγα-
λωΰύνη^ ϋ-ρόνος αιώνιος, από τών αιώνων εις τους αιώνας τών αιώ-
νων. 'Αμήν.
Κλήμεντος προς Κορινϋ'ίους επιϋτολή α^.
4) lunius, cui forte codicem conferre in Epistola nostra non legunlur, huhis
contigit, priiisquam a bibliopego anglico lacunae spatinm olim explerunl, H.
praescissus fuerat et in corio compactus, Cap. LVIII. 1) Imitatur Paulum ad
diserte statuit, folium integrum hoc loco Tit. 2, 14. At Paulus e LXX hanc lo-
excidisse. lac. Fortasse nonnulla, quae, qimtionem muluavit. Dav.
ab antiquis e Clemente Romano citata, 2) Hic, suspicari licet, unus est ex
Ι. CLEMEMIS AD COR. LVII. LVIH. LIX. 105
distis, sed irrita fecistis niea consilia, et nieis increpationibus rchelles
fuistis; itaque et ego veslra perdilione ridebo, gaiulebo aiileni, ciim
venerit vobis interilus, et qnoties advenerit vobis siibito tumultus,
eversio autem similis procellae affiierit, vel cum venerit vobis tribula-
lio et oppressio. Erit enim , cum invocabilis me , ego aiUem non exau-
diam vos; quaerent me mali, et non invenienl. Odenint enini sapion-
tiaiii, timoreni autem Doniini non assumserunl, neque volebant nieis
allendere consiliis ; subsannabant aulem meas redarguliones. Ergo come-
dent viae suae frucliis, et sua ipsorum impietale saUirabuntur
is, ei sua ipsuruiii luqtitiiuit; saiurauuiiiui*** *
LVIII. Deus omnibus ipsum invocanlibus bona spmlualia tribuat.
Inspector omnium Deus, et Dominus spirituum et herus universae
carnis, qui elegit Dominiim lesum Christum, et nos per eiim in popu-
lum peculiarera , det orani animae, quae gloriosum et sanctum nomen
eius invocaverit, fidem, timorem, pacem, patientiam, aequanimilalem, coii-
tinentiam , caslilatem et pudiciliam , ut nomini eius recle placeat, per
sunmium sacerdolem et palronum nostrum lesum Chrislum, per quem
illi gloria, maieslas, polestas, honor, et nunc et in secula seculorum.
Amen!
LIX. Corinthii missos α Clemente cito remiUantf rescribanlque de
concordia restitula. Benedictio.
Missos autem a nobis Claudium Ephebum et Valerium Bitonem cum
Portunato in pace cum gaudio ad nos brevi remiltite, ut citius optabilem
oobisque desideralissimam pacera ct concordiain annuntient, ut et nos
de sUtu Testro recte ordinalo cilius gaudeanius. Gratia Domini nostri
ChnsU sit vobiscum el cum omnibus ubique vocatis a Deo et per
• per quem illi gloha, honor, potentia, maiestas ct domiualio sem•
pileroa, a seculis in secula seculorum. Amen!
CiemeDtis ad Gorinthios Epistola I.
Bs lods qnae Pbotio displicoenint, Bi- toni sunt data sua praenomina. Dav.
bliolh. 126. At eodem modo S. Paulum Forlunatus idem esse videlur, qui a I.
et B. IgnaUnm de Christo locutos esse Paulo memoratur I Cor. 16, 17. Wott.
deooDStrat WoUonus. Vide sapra c. 30. 2) Non esl, quod ea Codicis forma
lee. Cfr. Hebr. 4, 15. 2, 17. 3, 1. 10. cum nonnullis vulg. mnlemus in ίπι-
πό&ηιον.
C»p. IJX. 1) Forsan l«'gcn<lum συν 3) Wotlono el lacobsono testibus ita
rmttp Φο^τουνύτψ; nam Ephebo et Vi- suhscribilnr in Ms.
ΚΛΗΜΕΝΤ05
ΕΠΙΣΤΟΛΗ B.i
ϊ. Magnifice de Chrislo, qui ad salutem nos vocavit, senliendum esl.
Αδελφοί, όντως δεΐ νμάς φρονεΐν περϊ Ίηΰον Χρίΰτον, ως περϊ
Θεον , ως περϊ κριτον^ ζώντων καϊ νεκρών καϊ ον δεΐ ημΐίς μίκρά
φρονεΐν περϊ της ϋωτηρίας^ 'ημών εν τώ γαρ φρονείν ημάς |ΐ*ικρο;
περϊ αντοϋ μικρά καϊ ελπίζομεν λαβείν. ΚαΙ οί άκονοντες, ωβπερ
μικρών* , άμαρτάνομεν , ονκ ειδότες , πόΰ•εν εκλη'&7]μεν, καϊ υπο τίνος ,
καϊ εις ον τόπον, καϊ ο6α νπεμεινεν Ίηβοϋς Χριβτος πα^εΐν ένεκα
ημών. Τίνα ουν ημείς αντώ δώΰομεν άντιμιβΌ'ίαν , η τίνα καρπον
άξιον, ον ημΐν αντος εδωκεν; Πόΰα δε αντω οφείλομεν οΰια^ ', Το
φώς γαρ ημΐν εχαρίΰατο ' ώς πατήρ νίονς ημάς προοηγόρενΰεν ' απολ-
λνμένονς ημάς εΰωΰεν. Ποίον ονν αίνον αντώ δώΰομεν, η ^Αίσθόν'^
αντιμιΰϋ-ίας ών ελάβομεν ; πηροϊ όντες τΓ] διάνοια, προΰκννονντες λί-
'Ο'ονς καϊ ξνλα καϊ χρνύον καϊ αργνρον καϊ χαλκδν , έργα άνϋ'ρώπων'
καϊ ο βίος ημών όλος άλλο ονδεν ην, ει μη ϋ'άνατος. Άμανρωΰιν
ονν περικείμενοι , καϊ τοιαντης άχλνος γέμοντες εν τη όράΰει, άνεβλε-
ψαμεν , αποϋ'εμενοι εκείνο, ο περικείμεΰ-α , νέφος τη αντον ϋ^ελήΰει.
Ηλεηβεν γαρ ημάς, καϊ 6πλαγχνΐ6ϋ•έϊς εαωοεν , ^εαΰάμενος εν ημΐν
πολλην πλανην καϊ απώλειαν , καϊ μηδεμίαν ελπίδα έχοντας ΰωτηρίας,
ει μη την παρ^ αντον. Έκάλεΰεν'' γαρ ημάς ονκ όντας, καϊ η&ελη•
βεν εκ μη όντος είναι ημάς.
II. Ecclesia, prius slerilis, vocalione genlium mire foecunda.
,Ενφράνϋ•ητι^, ΰτεΐρα, η ον τίκχονοα ' ρηξον καϊ βόηΰον , rj ονκ
ωδίνονβα , ότι πολλά τα τέκνα της ερημον, μάλλον η της εχονΰης τον
αν^ρα.' ^'0 εϊπεν ,ενφράνϋ'ητι , ΰτεΐρα, η ον τίκτονΰα/ ημάς είπεν'
ΰτεΐρα γαρ ην η εκκληΰία ημών προ τον <δοΟ•ηναι αντ^ τέκνα. 'Ό δε
εϊπεν ,βόηΰον tj ονκ ώδίνονΰα,^ τοντο λέγει, τάς προΰενχάς ημών
1) Alius alium huius Epistolae titu- τηρίας , ut Iiidaei , Messiae regnum m
lum de suo evulgavit, cum iii Codice Ms. terris somniantes. Tortiniis emendat ηερϊ
cxtet nullns. Priimim tamen versiim του αρχηγού της σωτηρίας ημών.
αδελφοί ούτως δεΐ υμάς φρονεΐν Π- Idem arbitratiir Clementem in animo
tcris minialis ibidem habes exaratum. habiiisse Ebionaeos. lac.
2) loann. δ, 22. 27. Act. 10, 42. 4) Sententia non absoluta esse vide-
17, 31. II Tim. 4, 1. lur, quare iam Iiin., Colom. et alii pro-
3) Μικρά φρονεΐν περϊ της σω- posuerunt Και τοι άκονοντες ώς περϊ
i
C L Ε Μ Ε Ν τ ι S
EPISTOLA II.
Ι. Magnifice de Chrisio, qui ad saluiem nos vocavit, senliendum esl,
Fralres, ila senlire vos oportet de lesu ChristOj lanquam de Deo,
tauquam de iudice vivorum et morluoruni ; nec decet nos humilia sentirc
de salule nostra; diini enim huniiliter senlimus de illo, parva eliam nos
accepluros speramus. Quique negligenter haec audimus, quasi tenuia
sint, peccamus, nescienles, uude vocati siniiis et a quo ct in quem lo-
cuin, et quanta suslinuerit lesiis Christus pati propler nos. Quam igiliir
nos ei dabimus reiiuineralionem, aut qiieiii fruclum dignum eoriim, quae
nobis ipse dedit? Quanla vero ei debemus beneficia? Nam lucem nobis
iargitus esl; tanquam pater filios nos appellavit; pereuntes nos servavit.
Qoalem ipsi laudem Iribueniiis, aul niercedem , qua compensemus quae
accepimus ? qui mente eraimis debiles, adorantes lapides et ligna el
aanim et argeDtum et aes, hominum opera; et tola vita nosira nihil
aliud eral, quam mors. Obscuritate igilur circumdali, el visuiu tali
caligine plenum habentes, oculos rccuperavinius, eam nebulam, qua cin-
gebajnur, illius voluntale deponentes. Nam miseralus est nos, el visce-
ribus commotus salvos fecit, cum speclasset in nobis multum errorem
alque iaterituin, nec ullain nos babere spem salutis, nisi eam, quac ab
ipso esL Vocavil enini nos, qui non eramus, el voluit e nihilo esse nos.
Π. Ecclesia, prius slerilis, vocatione genlium mire foecunda»
jLaetare sterilis, quae non paris ; erumpe et claina, qiiac noii par•
Uiris; qiioniam raulti filii desertae, magis quam eius, quae habet vinini/
Ouod dixit: ,laetare slenlis, quae non paris,' nos indicat; slerilis cnini
erat ecclesia noslra, anle(]iiain ei dati csscnl filii. Qiiod vcro dixit:
,clama, quae Don parluris/ lioc dicil: preces nostras plaiie ad Deuni rcfe-
μίχοώΐ', Boisius Kai tt αχούομίν των ό)"0(ηα=: beucficia, iil s;h'|miis «ρικΙ
ΛΓί(/ί Χριστού, oitJntQ uixQoir, Wol- LXX. //. INiliiis ~ iusla . o/ficia, inu-
Innm Καϊ ημ^ΐς ol άχουυντί ς τούτο)ν, nia , iura , omriirio 'u\ qnod invinlabile
oiOntQ μίχηών, Birrins Kul ol tiuqu- cst at(pu; s.nii lutii.
χονονίές, ϋΐστκο μι XQojv, cuiusspnauiii 0) Ps. 1 1Γ>, 3.
wrsio latiiia redilit. .Nollc coni. xul 7) Hoiii. 4, 17. Oec«2, 23. Hom. 9,25.
ων άχονοντις. C»!,. Π. Ι) hai. 51, 1. (ial. 4, 27,
108 Ιϊ. CLEMENTIS AD COR. II. III. IV. V.
απλώς αναφίρειν προς τον Θεον, μη ώς αί ώδίνονΰοα ε%7ΐακώμ.εν^.
"Ο δε είπεν ,δτι πολΧα τα τέκνα της έρημου y μάλλον η της εχονΰης
τον ανδρα^' ίπεϊ 'έρημος εδόχει είναι απο τον θεον 6 λαός ημών,
νυνϊ δε πίβτενϋαντες πλείονες^ εγενόμεΰ•α των δοχονντων εχειν Θεόν.
Καϊ έτερα δε γραφή λέγει' ,οτι* ουκ ήλθον καλέΰαι δικαίους, άλλα
αμαρτωλονς.' Τοντο λέγει, δτι δει τονς άπολλνμένονς ΰίόζειν. Έχεΐνο
γάρ έΰτιν μέγα καϊ 'θ'ανμαΰτον , ον τα εΰτώτα ΰτηρίζειν, άλλα τα πί-
πτοντα. Οντως καϊ 6 Χριΰτος ηϋ^έληΰεν σώ(?αι^ τα άπολλνμενα^ καϊ
εΰωβεν πολλούς, ελΌ'ών καϊ καλέΰας ήμας ηδη άπολλυμένονς.
III. Confileamur Chrislum, facientes mandala eius, et ex corde eum
honoranles.
Τοβοϋτον ούν 'έλεος ποιηΰαντος αυτού εις ημάς, πρώτον μεν
οτι ημείς, οί ζώντες, τοις νεκροΐς d-εοΐς ου ϋ'υομεν , καϊ ου προΰκυ-
νοϋμεν αυτοΓ^, αλλά 'εγνωμεν δι' αυτοϋ τον πατέρα της άληΰ'είας'
τις η γνώΰις ή προς αυτόν, η το μη άρνεΐϋϋ'αι, δι' ου 'εγνωμεν αυτόν ;
Λέγει δε καϊ αυτός' ,τον ομολογηΰαντά με^ ενώπιον των άνΟ•ρώπων,
ομολογηθώ αυτόν ενώπιον του πατρός μου.^ ^ Ούτος ουν εστίν ο μι-
ΰϋ-ός 7}μών, έαν αντον^ όμολογηΰωμεν , δι' ου έ6ώΰ•ημεν. Έν τίνι δε
αυτόν ομολογοϋμεν ; Έν τω ποιεΐν α λέγει, καϊ μη παρακοΰειν αυτοϋ
τών εντολών, καϊ μη μόνον χείλεΰιν αυτόν τιμάν, αλλ' εξ όλης καρ-
δίας^ καϊ εξ όλης της διανοίας. Λέγει δε καϊ έν τω Ήΰαΐα' ,6 λαός
οντος^ τοις χείλεβίν με τιμά, η δε καρδία αυτών πόρρω απεΰτιν απ'
iftov,'
IV. Quis Chrislum vere confileatur.
Μη μόνον ουν αυτόν καλώμεν κύριον ου γαρ τοϋτο ΰώΰει ημάς.
Λέγει γάρ ' ,ου^ πάς ο λε^ων μοι , κύριε , κύριε , ΰωΰ^ηΰεται , άλλα ο
ποιών την δικαιοΰύνην.^ "Slΰτε ούν, άδελφοϊ , έν τοις 'εργοις αυτόν
όμολογώμεν , εν τω αγαπάν εαυτούς^ , εν τω μη μοιχάβΰ'αι , μηδέ κα-
ταλαλεΐν αλλήλων, μηδέ ζήλουν, αλλ' εγκρατείς είναι, ελεήμονας, άγα-
-Θ^ούς ' καϊ ΰνμπάϋχειν άλληλοις όφείλο[|Μ.εν] , καϊ μη φιλαργυρεΐν.
'Εν τΐού^τοις 'εργοις όμολογώμεν [αυτόνΥ , καϊ μη έν τοις έναντίοις '
καϊ ου δει ημάς φοβεΪ63•αι το[υς^ άν&ρώπους μάλλον, αλλά τον Θεόν.
^[m] τούτο, ταντα ημών πρα6αόν\των^ , εΐπεν ο κύριος' ,εάν* ητε
μετ έμο\υ] βυνηγμένοι έν τω κόλπω μο\υ^ , καϊ μη ποιητε τάς έντο-
λάς μο\υ\, αποβάλω υμάς, καϊ έρώ ύμΐν υπάγετε^ άπ' εμοϋ, ουκ
οϊδα υμάς, πόϋ•εν έΰτε, έργάται ανομίας.^
V. Conlemnamus mundum, el conlendamus ad alierius vUae felicUalem.
"Οΰ^εν, άδελφοϊ, καταλείιραντες την παροικίαν του κόΰμου τούτου,
ποιηΰωμεν το 'Θ'έλημα του καλε'σαντο? ημάς, καϊ μη φοβη&ώμερ έξελ-
2) Sic coniecit Cotelerius. Lectionem dolori del parto, vuol significare che noi
Msti ίγyMxώμεv retinet lacobsoaus c. offriamo le nostre preghiere a Dio senza
Wottono vertenti: ,ut preces nostras fastidj, come fanno le partorienti.
simpliciter ad Deum perferamus, neque, 3) Ita loquens se Gentilem indicat,
ut parlurientes, vociferemur.' Vertit Gal- non ludaeum. Coustant.
licciolli: Giubila tu che non provavi i 4) Matth. 9, 13. Luc. 5, 32.
II. CLEMENTIS AD COR. II. III. IV. V. 109
ramus, uon — parlurienlium iiislar — deficienles. Quod aulem dixit:
,quia mulli filii desertae, magis quam eius, quae habel virum ; ' id dixit,
qiioniam populus noster deserlus esse videbalur et Deo orbatus, nunc
vero, cum credimus, plures facli simius iis, qui Deum habere censeban-
tur. Alia qiioque Scriplura ail: ,ηοη veni vocare iustos, sed peccatores.*
Hoc dicit, quod debeat pereunles servare. Id enim magnum et adinira•
bile est: fulcire, noii quae stant, sed quae caduiit. Sic et Chrislus
servare voluit pereimtia, et multos servavit, veniens vocansque nos iam
pereuntes.
III. Confileamur Chrislumj facientes mandata eius, ei ex corde eum
honorantes.
Cum igitur tanlam misericordiam erga nos ipse fecerit: primo qui•
dem, quod nos, qui vivimus, diis morluis non sacriiicamiis, nec adora-
mus eos, sed per ipsum cognovimus palrem verilatis; quaenam est
cognilio ad eum perducens, nisi ut non negeiiuis illimi, per quem eum
cognovimus ? Ait vero eliam ipse: ,qui me confessus fuerit coram ho-
minibus, confitebor eum coram palre meo.' Haec est itaque merces
noslra, si eum confilemur, per quem servali sumus. In quoiiam aulem
illum confitebimur? Faciendo quae dicit, et mandata illius non sper-
nendo, nec solum labiis eura bonorando , sed ex toto corde et ex lola
menle. Dicit enim in Esaia: ,populus isle labiis me honoral; cor autem
eorum longe abest a me.'
IV. Quis Chrislum vere confilealur.
NoD solum igitur ipsum vocemus Dominum; id eniiii non salvabit
nos. Dicil enim: ,ηοη oninis qui dicil niibi: Domine, Domine, salvabilur,
sed qui facil iusliliani.' Ilaque, fratres, in operibus ipsum confiteamur,
IB diligendo alii alios, in non adulterando, neque oblreclando invicem,
■eqoe aemuiando, sed vivendo in coiilinenlia, misericordia, bonitate; et
compassione mutua duci debemus , non pccuniac cupidilate. In bisce
operibas confileamur euni, non autcm in contrariis; nec timendi nobis
sont homines, sed Deus. Idcirco nobis baec facienlibus dixit Dominus:
,81 fuerilis mecum congregali in sinu meo, et non fecerilis mandata mea,
abiiciam vos, et dicam vobis : discedite a nie, nescio vos, unde sitis,
operarii iniquilalis.
V. Conlemnamus mundum, el coniendamus ad allerius vilae felicilalem.
Idcirco, fralres, derelicla peregrinalioue niundana, faciamus volun-
tateni eius, qai vocavil nos, et ex mundo hoc exire non tiineamus. Ait
5) MaUh. IS, II. Qtov , subslituunl lunius, Colomesius et
C*p. ΠΙ. 1) Mallh. ^IO, 32. Wottonus. lac.
2) lU WoU. .Me. ovv, raale. .\ihil 3) Ms, memhrana heic lacerata, el
Birrius; nani ow = τοίννν. Gall. tcste lacobsorio a hihliopego anglicanu
3) MaUh. 22, 37. inhumaniter abscissa. Unde alii θών
4) Isai. 29, 13. subsliluiinl, vel prapciinle Iiinio τόν
C»p. IV. I) Mallh. 7, 21. θών, vcl αύτον auclore Rotbio.
2) Ita Μλ. i, e. αλλήλους. Cfr. infra 4) Non fsl in .S. Scriptura. Forsi-
c. 12 et Ep. I. c. 14. Libb. impr. αύ- tanexEvangelioscciindiimAegyptios. Wott.
χους, cuios loco αυτόν i. e. τόν Κύ- 5) Mallb. 7, 23. Luc. 13, 27.
110 π. CLEMENTIS ΑΙ) COR. V. VI. VII.
Ό-εΓν εκ τον κόβμον τούτον. Λεγη γαρ 6 κνριος' ,εϋεΰϋ^ε^ ως αρνίκ
εν μέΰω λύκων/ Άποκρυ^εΙς'^ δε 6 Πέτρος αντώ λέγει' ,εαν^ ονν
δίαϋπαρά^ωοιν oi Ιν%οι τα αρνία;^ ΕΪπεν 6 Ίηΰονς τω Πετρω ' ,μη
φοβείΰ'&ωΰαν* τα αρνία τονς λνκονς (χετα το άποΌ'ανεΐν αντα , καϊ'
νμεΐς μη φοβεΐΰϋ'ε τονς αποκτείνοντας νμας, καϊ μηδέν νμΐν δνναμε-
νονς ποιειν ' άλλα φοβεΐΰ^ε τον μετά το άποϋ-ανεΐν νμάς 'έχοντα εξον-
ΰίαν "φνιής καϊ οώματος, τον βαλεΐν εις γεενναν πνρός.' Καϊ γινώβ-
κετε, άδελψοϊ, οτι rj επίδ7}μία εν τω κόΰμω τούτω της βαρκος ταντης
μικρά εΰτιν καϊ ολιγοχρόνιος , η δε επαγγελία τον Χριΰτον μεγάλη και
Ό'ανμαΰτη εΰτιν , καϊ άνάπανΰι,ς της μελλούΰης βαΰίλείας καϊ ζωής
αΐωνίον^. Τι ονν εΰτϊν ποιηααντας εττιτνχεΐν αντών , εΐ μη το οβίως
καϊ δικαίως άναβτρεφεΰϋ'αι , καϊ τά κοΰμικά ταντα ως αλλότρια ηγεΐ-
ΰ'&αι, καϊ μη επιϋ•νμεΐν αντών ; Έν γαρ τω επιϋ•νμεΐν ημάς κτήΰαβθ^αι
ταύτα άποπίτντομίεν] της όδον της ^ικοί/ο;^.
VI. Sdculum praesens el fulurum duo inimici. Sprelo illo, hoc dili••
gamus. Aliier nulla salutis spes.
Αεγη δε 6 κύριος' ^ονδεϊς οίκετης^ δύναται δν6Ϊ κνρίοις δον-
λεύεΐιν].' 'Εάν ημείς Ό'ελωμεν καϊ Θεώ δ[ονλ]εύειν καϊ μαμωνα, άΰύμ-
φο[ρ]ον τϊμΐν εΰτίν. ,Τί'^ γαρ το όφελος, εάν τις τον όλον κόβμον
κερδηΰη, την δε ιρνχην ζημιωθ^η ,•' "Εΰτιν δε οντος ο αιών καϊ 6 μέλ-
λων δύο εχΘ•ροί. Οντος λέγει μοιχείαν καϊ φ^Όράν καϊ φιλαργνρίαν
καϊ άπάτην εκείνος δε τούτοις άποτάΰΰεται. Ον δννάμεϋ'α ονν τών
δύο φίλοι είναι' δει δε ημάς τούτω άτιοτα'ξαμενονς εκείνω χράΰΟ•αι^'.
ΟΙώμεϋ-α^ , δτί. βελτιόν εΰτιν τά ενϋ•άδε μιΰηΰαι , οτι μικρά καϊ ολιγο-
χρόνια καϊ φΌ'αρτά' εκείνα δε άγατιηΰαι, τά άγα^ά καϊ άφ3•αρτα.
Ποιονντες γάρ το ϋ'έλημα τον Χρκ>του, εύρ7]ΰομεν άνάπανΰιν' ει δε
μηγε, ονδεν ημάς ρ-ύσεται εκ της αΐωνίον κολάΰεως , εάν παρακούΰω-
μεν τών εντολών αντον. Λέγει δε κα\ η γραφή έν τω 'Ιεζεκιήλ' ,οτι^
έάν άναΰτη Νώε καϊ Ίώβ καϊ Δανιήλ, ον ρύΰονται τά τέκνα αντών
έν τη αίχμαλωΰία.^ Ει δε καϊ οι τοιούτοι δίκαιοι ον δύνανται ταΐς
αντών δικαιοΰύναις ρύΰαΰ&αι τά τέκνα αντών, ημείς, έάν μη τηρη-
ΰωμεν το βάτττιΰμα άγνον καϊ άμίαντον , ποία πεποι^-ηΰει ειΰελενΰό-
μεΟ-α εις το βαΰίλειον τον Θεον ; 'ϊί τις ημών παράκλητος Ι'σ'ταί, έάν
μη εύρεϋ•ώμεν έργα έχοντες οΰια καϊ δίκαια;
VII. Certandum est nobis , ut coronemur.
"ζΐΰτε ονν , αδελφοί μον , άγωνιΰώμεΟ'α , είδοτες οτι έν χερΰϊν ο
άιών^ , καϊ ort εις τονς φΌ'αρτονς αγώνας καταπλέονΰιν^ πολλοί, αλλ'
ον πάντες ΰτεφανοννται , ει μη οι πολλά κοπιάΰαντες καϊ καλώς άγω•
νιΰάμενοι. '^Ημεΐς ονν άγωνιΰώμεϋ'α^ ϊνα πάντες ΰτεφανω&ώμεν. '^'Slΰτε
-Θ-ώμεν^ την οδον την ευθείαν, αγώνα τον άφ'&αρτον , καϊ πολλοί εΙς
Cap. V. 1) Matlh. 10, 16. 3) Luc. 10, 3.
2) De dicto Christi lego Luc. 10,3; 4) Fnistra in S. Scriptura qnaeritnr.
at de tali colloquio Christi cum Petro, Locus ergo interpolatus.
quale hic commemoratur, reperio nihil. δ) Matth. 10, 28. Lnc. 12, 4. 5.
Fortasse siimta sunt ex Apocrypha aliqua 6) Omnino legendiim αιώνιος: hanc
Historia. Bois. cnim opponit επιδημία ry h κόσμφ
II. CLEMExXTIS AD COR. V. VI. VII. 111
eDim Doniinus: ,erilis velut agiii iu medio luporum/ Respondens aiitem
Pelrus ei ait: ,si aulem lupi agnos discerpserinl ?' Respoiulit lesiis Petro:
.ne timeant agni post iuortem suam lupos, et vos nolile timere eos, qui
occidunt vos, et deinde nihil vobis possunl facere; sed limete eum, qui
postquam morlui fuerilis, liabet poleslalem animae et corporis, ul miltat
iu gehennaiii ignis.' El scilole, fralres, quod peregriualio carnis hiiius
in hoc mundo brevis est ac parvi lemporis; promissio aulem Chrisli
magna et admirabilis est, atque requies fuluri regni ac vilae aelernae.
Ouid igilur faciendo ea consequi poterimus, iiisi sancle iusteque vivendo
ac operaudo, et muadana baec taiiquam alieua pulando, iiec illa coucu•
piscendo ? Dum enim ea possidere concupiscimus, excidimus a via iusla.
VI. Seculum praesens et futurum duo inimici. Sprelo illo hoc dili-
gamus. Aliler nuUa saluUs spes.
Dicit aulein Dominus : ,nullus servus potest duobus doniinis servire.'
Si nos voluraus et Deo servire et mamoiiae, incommodum nobis est.
,Nam quae ulilitas, si quis universiim mundum lucretur, animani aiitem
(lelrimento afficiair Porro hoc seculum et fuluruin sunt duo iiiimici.
Illud praedical adulleriiini, corruplelani, avaritiam et fraiulem; hoc vero
islis renunliaL Non ergo possumiis aml)orum amici esse ; oportet autem,
ut illi valediccntes hoc ulanmr. Puteinus melius esse, quae hic sunt
odisse, quia parva el cxigui temporis et corruplioni obnoxia sunt; illa
aulem diligerc, iitpole bona et incorrupla. Facientes enim volunlalem
(ihrisli, reqiiicm invenienius; sin minus, iiihii nos ab aeteriio siipplicio
eripiel, si mandala illiiis conlerananius. Dicil enim Scriptura in Ezechiele:
,si Noe el lob el Dauiel rcsurganl, noii erucnt liberos suos, qui sunt
in capliviuie.* Quodsi laulopere iusti viri non possunt iiisliliis suis eiucre
liberos suos, nos, nisi baptisma puruni et imniaculalum servavcrimus, qua
cooGdcntia iolrabimus in regiam Dei ( Aut quis advocaliis noster crit,
si oon inveDiamur opera pia el iusla habentes?
VII. Cerlandum esl nobis, ul coronemur,
Quocirca, fralrcs mei, certemus , scienles quia saeculuni militia est,
el quia ad corruplibilia cerlamina niulli adpellunt, sed non omnes coro-
nanlur nisi qui pluriiuuni laboraverint el praeclare cerlarinl. Nos igilur
«•eiieniiis, ul omnes coroneinur. Ergo ciirranius viaui reclani, cerlainen
incorrupUbilc , cl nmlli ad ipsum navigemus alque cerlenius, ut et
ίουτφ, qiiani μίχραν el όλίγοχρόνιον Fell., Colcl., Cousl., Colom., iclqiio Sclioe-
diiil. Dar. neuiannu.s cxhib(!t iii coiilextii. Nil niii-
Cap. VI. l)MaUh. 6,24. Luc. 1«, 1.3. k«s. ^ανη ip χίρσϊν £Ϊναί= ptKjnnre ;
2) Mallb. lC, 26. in manibus inlerfcccrunt = inier pu~
3) lu M*., Z(frja9^at lan., Colom. el gnfindum. Cfr. loli. 7, 6.
•Ui rulg. ^ 2) F. κατατταλαίοναιν , Incta vin-
4) M%. οΙομ(ί>α, liU. ω et ο heic runt. WuU. Nihil mijlaiil Πίιτίιικ <!l
qqoqae jn-.rmuUu». Frcyiue, quiluis clcgans νί(1ίΊιιι• signiil-
5) Ezcch. 14, 14. 20. catio navi(i<Uionii ad Hiliim Coriiillii, iilti
Cep. VII. 1) lu Mft., άγων malnDt liidi iHlhmiri ((•Ιί.•Ι)Γ.Ίΐ)«ΜΐιΐΓ. Gall.
112 II. CLEMENTIS AD COR. VII. VIII. IX.
αντον ααχατΐλενΰωμεν καΐ ΙίγωνίΟωμε&α, Χνα [κ]οίΙ ΰτεφανωΟ-ώμεν. Κα\
ίΐ [|Lt]?) δννάμ,ε^α, άπαντες στεφα[ΐ']ωθί]ναί. , καν εγγνς του ΰτεφάνου
γενωμ>εϋ•α. Είδεναυ ημάς δεΐ^ οτι 6 τον φϋ-αρτον αγώνα ccγωvLζ6με-
νος , iav ευρεΟ-]} φθειρών, μαΰτίγωϋ^εϊς'*^ αϊρεταί, καϊ ε^ω βάλλεται του
ϋταδίου. Τι δοκεΐτε; Ό τον της αφΰ-αρβίας αγώνα ψ'&είρας , τι τνα-
&εΐται; Τών γαρ μη τηρηΰάντων, φηαϊν , την ΰφραγΐδα^ ,ο ΰκωληξ^
αυτών ου τελευτηϋει, καΐ το πυρ αυτών ου ΰβεΰΰ^βεται^ χαϊ εΰονται
εις οραΰιν πάβτι ααρΜ.''
VIII. Quamdiu in hoc mundo sumus , poenilenUam agamus el carnem
caslam servemus.
"ΐΩ-ί^ ούν ίβμεν ίπϊ γης, μετανοήΰωμεν ' πηλός γαρ εΰμεν εις την
χείρα του τεχνίτου. 'Όν τρόπον γαρ 6 κεραμευς, εάν ποιγι ΰκεϋος,
και εν ταΐς χερΰϊν αυτοϋ διαϋτραφΎ} η ΰυντριβτ}, πάλιν αυτό άναπλάΰ-
ΰει' εάν δε προφΰ•άΰΎΐ εις την κάμινον του πυρός αυτό βαλεΐν, ουκετι
βοη^ηΰει αυτώ' ούτως καϊ ημείς, εως εΰμεν εν τούτω τω κόΰμω , εν
TJJ ΰαρκΐ α εποάξαμεν πονηρά, μετανοήΰωμεν ε| όλης της καρδίας,
%να ΰωΰ•ώμεν υπο του κυρίου, εως εχομεν καιρόν μετανοίας. Μετά
γάρ το εξελ&εΐν ημάς εκ του κόΰμου ^ ουκετι δννάμεϋ•α εκεΐ έ'ξομολο-
γηΰαΰ&αι η μετανοεΐν ετι. '^'ίΐΰτε , αδελφοί , ποιηΰαντες το Ό'ελημα
τον πατρός, καϊ την ΰάρκα άγνην τηρήΰαντες, καϊ τας εντολα? του
κυρίου φυλάξαντες , ληψόμεΘ•α ξωην αιώνιον. Αεγει γάρ 6^ κύριος εν
τώ ευαγγελίφ' ,ει το |ΐιικρον ουκ ετηρηΰατε, το μέγα τις ύμΐν δοοΰει^
Αεγω γάρ ύμΐν' οτι 6 πιΰτδς εν ελαχίΰτω καϊ εν πολλω πιΰτός εΰτιν.'
^Αρα ούν τοϋτο λέγει' ,τηρηΰατε^ την ΰάρκα άγνην καϊ την ΰφραγιδα
αΰπιλον^ ϊνα την αΙωνιον ζωην άπολάβητε.^*
IX. Ιη carne iudicabimur; ergo praeparemus nos in lempore.
KaV μη λεγέτω τις υμών, οτι αυτή η ΰάρξ ου κρίνεται, ούδε
άνίΰταται. Γνώτε , εν τίνι εαώΰ•ητε, εν τίνι άνεβλέιρατε, εΐ μη iv τγ
ΰαρκϊ ταύτη οντες. ^εΐ^ ούν ημάς ώς ναον Θεον φνλάΰΰειν την
ΰάρκα. *Όν τρόπον γάρ εν rjj ΰαρκϊ έκληΰ•ητε , καϊ εν ττ} ΰαρκϊ ελεύ-
ΰεΰϋ^ε. ΙΩ,?^ Χριΰτός ο κύριος, 6 ΰώΰας ημάς, ων μεν το πρώτον
πνεύμα^ , Ιγενετο ΰάρ^, , καϊ ούτως ημάς εκάλεΰεν ' ούτως καϊ ημείς
Ιν ταύτγ} ττ} ΰαρκϊ άπολη'ψόμεϋ'α τον μιΰϋ•όν. Άγαπώμεν ούν αλλή-
λους, όπως ϊλϋ-ωμεν πάντες εις την βαΰιλείαν του Θεηϋ. 'ίΐς^ εχομεν
καιρόν του ια^ηναι , επιδώμεν εαυτούς τω ϋ^εραπενοντι Θεώ , αντιμι-
ΰϋ•ίαν αυτώ δίδοντες. Ποίαν; Το μετανοηΰαι εξ ειλικρινούς καρδίας.
Προγνωΰτης γάρ εΰτιν τών πάντων, καϊ είδώς 7]μών τά εν καρδία.
3) τρεχωμεν mavult lun., ί^ε'ωμίν i) Nolte coni. άερεται, verberalur,
Cot. et Coiom. pro coniectura in marg. collaip ep. Ignat. ad Polyc. c. 3.
Sic alii vulg. Wottoims leg. ρυΙβί'Ώστε 5) J5ajy/ismMm intelligas, Cfr. Ep. Bar-
■ίί^ώμεν την οδον την ευθείαν εΙς nabae c. 9. not. 24.
αγώνα κτλ. Davius ΐΏα\Ιοίβώμεν. Bir- 6) Isai. 66, 24.
rius: ^ώ^ίί/ rclinquo Β. Clemeuti, verum Cap. ΥΙΙΙ. 1) Nolte mavull ϊως. Ila
a τί&ημι natiim: ponamus vel propona- Ilef. edidit in ed. IV.
mus viam rectam pro curriculo nobis i. e. 2) 6 art. Wolt. restituit ex Ms. Cfr.
viam virtuUs, quod incorruptum certa- Luc. 16, 10 — 12. Apud Iren. II, 64.
mcQ interpretatur. (34. p. 169. ed. Massuet.) locus recila-
II. CLEMENTIS AD COR. VH. Vlli. IX. 113
eoronemur. Etsi non possumus omnes coronari, sallem prope coronam
simus. Scire vos oportet, quod, qiii certanien corruplibile certat, si
iiiveniatur corriimpens et peccans, llagellaliis aufertiir et cxlra sladium
proiicilur. Quid vobis videliir? Qui incorniplionis cerlameii corruperil,
quid palielur? De iis enim, qiii sigillum non servavcrint, ail: ,verrais
eorum nou morielur, el igiiis eurum iion exlinguclur; et erunl in visio•
nem omni carni.'
MII. Quamdiu in hoc mundo sumus, poenitenliam agamus el carnem
caslam servemus.
Qiiamdiu ergo in terris deginius, pocnitentiam agamus ; lutum quippe
umus in manu arlificis. Queniadmodum enim iigulus, si vas fererit,
iiludque in nianibus eius distorlura fuerit aiit contritnni, riirsus illud
refingil: sin vero illud in fornacem ignis millerc praefiniverit, non am-
plius ei succurrel; ita et nos, quamdiu in lioc imiiido sunius, peccatorum,
quae in carne gessimus, ex toto corde poenilenliam agamus, ut a Domino
salvemur, dum ponilenliae tenipus habenius. Postquain enim e miindo exi-
vimus, non amplius possumus ibi confileri, aut poenitentiam agere. Qiiare,
fralres, voluntatem Palris facienles et carnem castam servantes et mandala
Domini custodientes consequemur vitani aeternam. Dicil enim Dominus
in Evangelio: ,si parvura non servastis, quis niagnum vobis dabit? Dico
eniin vobis : qui fidelis esl in minimo, el in niaiori fidelis est.' Hoc ergo
dicil: ,senate carneoi caslani, el sigillum immaculalum, ut recipiatis vi-
Um aeteriiam.
IX. /n came iudicabimur; ergo praeparemus nos in tempore.
El Demo vestrum dicat, quod liaec caro non iudicatur, neque
ressrgU. Agnoscite, in quo senati cslis, in quo visum rccepisiis,
Disi diUB in bac caroe vivitis. Nos ergo decet carnem sicut teniplum
Dei caslodire. (juemadmoduui eniiii iii carnc vocati eslis, ila iii carne
veoietis. QueiDadmodum Chrislus Doininus, qui iios servavit, cum pri-
muin essel spiriUis, caro faclus esl, alque sic vocavit nos; ita etiam
Dos in hac carne mercedem rccipiemus. Diligamus igitur nos invicein,
nt veniamuit omnes in regnum Dei. Donec lempus habemus, in quo
saDemur, dedaoius nos niedico Deo, remunerationem ipsi tribuentes.
Quam? Pocnilenliam ex sinccro cordc. Namqiie praescius oninium est,
Inr: si i» modico fidtUs non fuitlit^ quod lanint in άπολάβητ€. Nubiscum facit
maganm est, quis dabil robU? (irahius ΙΙοΓ. ed. IV.
IwM ex Evanf . feaindam AegjrpUos pro- Cap. IX. 1) I Cor. 15, 12.
«Me Mtf|nc«tiir. 2) 1 Cor. 3, 16. 6, 19.
3) Modiu dic«odi eiasmodi fni, iil 3) lu c. Millio leg. videbant Davieius,
cra WoUooo stattiendum vidcaliir, nou Frcyiiis, Schocnemanniie ct alii ob apo-
cwe haee direcUm Evangelii oralioiifrn, do)»in, flg Ms.
•ed pottofl ClementiH anteredfntium iii- 4) Ιίνίνμα = τό <hf7ov h Xqi'
lerprefnBentam, quomodo freqiicnU?r oc- ατψ, ul apiid Paslorfm llcrmae lil». III.
nirrit in Ep. Hamabac. .Sim. 5,5. Haiimgaiifri-Onisiu», Lehib.
4) άποΐάβωμέν m Me. est Idem d. DogincngeKdi. II. p. 1052. //. Cfr.
defendil Nolle rollalo Rom. 7, 4. Edi- I Petr. 1,11. ΤΙκ^ορΙιϋ. ad Au(oly('.2, 14.
loree tero plfrriqno praeeuntc lunio mu- 5) Gal. 0, 10.
PaTIES AfOST. b
114 Η. CLEMENTIS AD COR. IX. X. Χί. XII.
^ώμεν ovv αυτω αίνον^\ μη άπο ΰτόματος μόνον, άλλα καϊ άπο %αρ-
δίας , Χνα ημάς προΰδε^ηται ώς υίονς. Καϊ γαρ εΐττεν 6 κνρίος ' ,άδελ-
φοί μου' οντοί ειΰιν οί ποιονντες το θέλημα τον πατρός μον.^
Χ. VUio reliclo virlulem persequamur , el bona promissa mundanis
praeponamus deliciis.
'"'ίΐΰτε j αδελφοί μου, ποίί^ΰωμεν το -θέλημα τον πατρο?, τον κα-
λεβαντος ημάς ϊνα ζηβωμεν , καϊ δίώξωμεν μάλλον την άρετην , τγ]ν
δε κακ/αν καταλείιΐίωμεν ^ ώς προοδοίπορον των αμαρτιών^ ημών, καΐ
φνγωμεν την άοεβειαν, μη t/fia? καταλάβτ) κακά. Έάν γαρ ΰπονδα-
ΰωμεν άγα&οποιείν, διώκεται τ^μάς ειρήνη, ζ/ίά ταντην γαρ την αΐτ'ιαν
ονκ εΰτιν ενρεΐν άνΟ-ρωπον^ , οϊτινες ■ παράγοναι φόβους άνΰ•ρωπίνονς,
προγρημενοι μάλλον την ενΟ-άδε άπόλαυβιν , η την μελλουΰαν επαγγε-
λίαν. Άγνοοϋΰίν γαρ, 7]λίκην έχει βάΰανον η ενϋ•άδε άπόλανΰις , κα\
οϊαν τρνφην εχευ η μελλονΰα επαγγελία. Καϊ ει μεν αντοΧ μόνοι ταντα
επραΰΰον , άνεκτον ην ' νυν δε επιμενουοΊν κακοδιδαβκαλοϋντες τας
αναίτιους^ ιρνχάς , ουκ είδότες οη διΰβην ε%ον6ΐν την κρίΰιν , αντοί
τε κα\ οι άκούοντες αυτών.
XI. Divinis promissis fidem habentes serviamus Deo, el erit noMs
bealiludo aeterna.
'^Ήμεΐς ουν h καΰ•αρα καρά/ο; δουλεύΰωμεν τω Θεω, καϊ έΰόμεϋ•α
δίκαιοι' εάν δε μη δουλεύΰωμεν, 5κϊ του μη πιΰτεύειν ημάς [τη'] επαγ-
γελία του Θεοϋ, ταλαίπωρ^οι] εβόμε'Θ'α. Αεγει γαρ καϊ 6 προ\(ρη]τικδς
λόγος' ,ταλαίπωροί^ ειϋ^ιν] οι δί-ψυχοι, οί διϋτάζοντες τίτ}] καρδία, οί
λέγοντες ' ταϋτα πά[ντα] ηκούΰαμεν καϊ επϊ των πατ[έ]ρων ημών, ημείς
δε^ 7]μεραν εξ ημέρας προβδεχόμενοι ούδεν τούτων εωράκαμεν^. Ανόη-
τοι, βυμβάλετε εαυτούς ξύλω' λάβετε αμπελον. Πρώτον μεν φυλλορ-
ροεΐ, είτα βλαΰτος γίνεται, μετά ταντα ομφαξ, είτα βταφνλη παρεΰτη-
κνΐα. Οντως καϊ 6 λαός μον άκαταΰταΰίας καϊ 'θ'λί'ψεις εΰχεν έπειτα
αποληψεται τα άγαΟ•ά.^ "Ω^βτε, αδελφοί μον, μη διψνχώμεν , άλλα
ελπίΰαντες νπομείνωμεν , ϊνα καϊ τον μιΰϋ'όν κομιβώμεΰ'α. Πιΰτός
γαρ εΰτιν ο επαγγειλάμενος τάς άντιμιΰϋ-ίας άποδιδόναι εκάΰτω τών
ε'ργων αντον. Έάν ονν ποιηΰωμεν την δικαιοΰύνην εναντίον τον Θεοϋ,
είΰ^ί^ομεν εις την βαΰιλείαν αντον, καϊ ληψόμεϋ^α τάς επαγγελίας, ,ας*
[ου?] ονκ ηκοναεν, ονδε οφ&αλμος ϊδεν ^ ονδε επϊ καρδίαν άνΰ'ρώπον
άνεβη.'
XII. Exspectemus quoUdie regnum Dei.
^Εκδεχώμε&α ονν καΌ•' ωραν την βαΰιλείαν του Θεοϋ εν άγάπτ}
καϊ δικαιοΰύνη , επειδή ουκ οϊδαμεν την ημεραν της επιφανείας τον
6) Ita Fell. et .alii. Ms. άιώνιον. landio auctor ad illiid lacobi 1, 15. 17
Birrius affirmat, scripsissc Clcmentem Ιπιβ^νμία ανλλαβονύα τίκτει αμαρ-
uivov αΐώνιον. Gall. τίαν lespexisso videtiir.
7) Matth. 12, 50. 2) Ms. habet ANON. i. e. ανΒ^ρω-
Cap. X, I) τιμωοιο)ν\λ\\\η) coniec- 7707', forte pro ΑΝΘΝ, i. e. αϊ' θεόν.
lanle in marg. fixhibcnl Cot., Colom. alii- Ita Wott., qiii legendiim essc piital :
que, Boisiiis mavull της απώλειας. Gal- ov)c εστίν (ίκυτοϊ^ς) ενοίΓν αν Θίόν
π. CLEMEXTIS AD COR. IX. X. XI. XII. 115
et quae id corde nostro versanlur iiovit. Denius ilaque illi laiuleni,
non ab ore soluiu, sed eliain ex corde, ul iios tanquam filios suscipiat.
Elenim doniinus dixil: ,fralrcs mei siinl ii, qui faciunt voluntaleni palris
niei.*
X. Vitio rdiclo virlulem persequamur, et bona promissa mundanis
praeponamus deliciis.
Ergo, fralrcs iiiei, faciamus volunlalem patris, qiii vocavil nos, iil
vivaraus ; el persequaiiiur polius virtiiteui, viliiim aulem dcreliiiquainus,
veluli praecursorem scclerum noslrorum ; el fugiamus impielaleni, iie
nos raala compreliendant. Nam.si bene agerestuduerimus, conseclabilur
nos pax. Hanc ob causam eam [pacem] uon rcperient bomines, qui
humanis timoribus ducunlur, praeponenles voliiplatom praesenlem repro-
missioni fulurae. Ignorant enim quantum babeat lormenlnm buius seculi
voluptas, el quales iiabcal delicias fulura promissio. Ac quideni, si ipsi soli
isU facerent, tolerabile essel; iam vero perseveranl, insonles animas
pravis doctriois imbuere, noscienles quod (iuplicem habebunt condeni-
naUonem, et ipsi, el qui audiunl eos.
XI. DitirUs promissis fidem habenles serviamus Deo, et eril nobis
bealiludo aelerna.
Nos ergo in corde puro Deo serviamus, et erinius iusli; qiiodsi
auteni non servieriraus, non credendo proniissis Dei, miseri erinius. Dicit
eDim el sermo prophclicus: ,inisen sunl , qui animo duplices el corde
dubii sunt, qui dicunl: baec oiunia audivinius eliam lcnipore palrum
noslromin; dos vero dieui de die exspcclanles nibil boriini vidimus. 0
btui, eomparate vos arbori; vilcin suinilc. Priimiin ([uideni roliis inidalur,
genBeo potlea fit, poslhaec uva acerba, taiidcin demuni iiva malura. Ila
et popubis meus agilaliuncs ct prcssiiias tulil; dcindc boua excipiel.^
Itaque, fratres loei, aiiiiuo iic duplices sinius; sed s|)cranles suslineainus,
ut el mercedem rcporlcmus. Fidclis eniin eul qiii poUicilus est, se
nnicuique reddilunini secundiim opera eius. Si ergo fecerimus iusliliam
coram Deo, in regnuni illius ingrediemur, ct accipicmus proinissioiies,
,quas auris non audivit, nec oculus vidit, quaeqiie in cor lioiuinis non
asceDderunt/
XII. Exspeclemus quolidie regnum Dei.
Igitlir in boras regnuiii Dei exspcctciniis in charitatc ct iuslitia,
qoaadoqiiideiD nescimus diem advenlus Dci. Intcrrogalus cnini a (|ii()dam
xtL Forte legendiim: ovx ^onv tu- Cap. XI. 1) Eadem legimus supra
ρ«#> {uirtipf »c. την ίΙ{»ηνην] άνΟ{)ω~ in (Ilcni. I. Ep. ad (Jor. c. 23.
nov fpro άνί>ρωηους] χτλ. 11. Ila iam 2) Voc. vlol Wolt. |»raiposlpni hic
GalUcciolli locum iaiiirialiim rceliluil, iris<Tiiil, lit«ris qiiibiisdiim Msli irilcrli-•
panclo, qnod valg. f)o»t αν^ρωηον U'.- tM-arihiie panim inU;llecti».
gebalar, in rirgalam miiUito. Nollc d«- 0) Woiiomis codem crrore Hcduclus
Uio ίκν&ρωπορ legi Tult αύτην. irit<;rporiil hi.
3) Cfr. Ign. ad Epb. c. 16. 4) Cfr. I»ai. 04, 4. f Cor. 2, 9.
8•
116 II. CLEMENTIS AD COR. XII.
Θεον. Έπερωτηϋ'εΙς γαρ αυτός ο κύριος υπό τη'ος^ , πότε η^ει αυτοϋ
η βαΰίλεία , εϊπεν ' ,οταν εΰται, τα δύο 'f ν , %αϊ το εξω ως το έ'σω, καΐ
το αρβεν μετά της ϋ^ηλείας, οντε αζ»σεν ούτε Ό^ήλυ/ Τα δύο δε εν
iΰτLV, όταν λαλώμεν αύτοΐς^ αλη^-ειαν , καΐ εν δυβί ΰομααν άνυπο-
^ρίτως εϊη μία -ψυχή. Καϊ το ε^ω ως το εβω ^ τούτο λέγει ' την ipv-
χην λέγει το εΰω , το δε έ'^[ω] το ΰώμα λέγει. "Ον τρόπον ούν ΰου
το ΰώμα φαίνεται, ούτως καϊ η ιρνχη ΰου δηλη^ εΰτω εν [τοΓ?] κα-
λοΐς εργοις. Καϊ το αραεν μετά της ϋ-ηλείας ούτε αρΰεν, ούτε Ό'ηλυ,
τοϋτΙοΥ ***************
Cap. XII. 1) ΤΙυν&ανομένης της iri Evangelio secundum Aegyplios haberi,
Σαλώμης ap. Clem. Alex. Strom. III, 13. idem Clem. Alex. existimal (I. 1. c. 9.)
p. 5.53. Quae ad Salonien dicta sunt.
π. CLEMENTIS AD COR. XII. 117
ipse Douiinus, quanilo venlunim essel regnmn ipsiiis, dixil: ,cum duo
erunt umini, el qiiod foris ut id quod iiiliis, et ninsculuni cuni foiiiina,
neque uias iicque foiuina. ,Duo' aiilem siinl ,ιιηιιηι,' quaudo alter ad
alleruin loqiiciiiur verilalem, ol in duohus corporibiis sincerc el absqiie
simiilatiouc fueril una aniina. ,El ([uod foris esl, nl quod inliis/ lioc
ait: aniniau) vocaL .quod inlus;' el corpus, ,qiiod furis/ Ouomodo igi-
tur corpus tuiiin coiispicuuni cst, ila et aniiiia tiia inanifcsla sil in
boois operibus. ,Et luasculuiii cum remiua, ucquc iiias iicque femiiia/
lioc***************
2) I. e. άλλήλο/ς. ;Cfr. supra c. 4. 4) Reliqua liirCodice desiderantur.
not. 2. Huius autem loci^ snpplenientum petas
3) όήλος Ms. ex Cleni. Alex. Stroni. IH. c. 9.
ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΓΝΑΤΙΟΥ
ΕΠΙ2Τ0ΛΑΙ.ι
ΠΡ02 ΕΦΕΣΙΟΥΣ ΙΓΝΔΤΙ02.2
Ιγνάτιος, ο zca Θίοφυρος^, τη ευλογημέντ) εν μεγεΰ^ει^ Θεον πα-
τρός πληρωματι^ ^ τη τΐροωριομεντ^^' προ αιώνων, είναι' δια
παντός εις δό^αν παράμονον , ατρεπτον , ηνωμένην^ και εκλε-
λεγμένην εν πά^ει άληΌΊνω , εν ΰ'εληματι του πατρός και
Ίηΰον Χριΰτον, τον Θεοϋ τ^μών, τ]] εκκληαία τη αξιομακαρί-
ατω, τη ονΰη εν Έφέαω της Άΰίας^\ πλεΐϋτα εν Ίηβοϋ Χρι•
ατω καϊ εν άμώμω χάριτι}*^ χαίρειν.
1) Titulum debes Codici Laurentiano
Mediceo), qui qiiidem r/ του άγίυν Ιγ-
νατίου Ιπιστολ(ά σμυρναίοις in fronle
fert notatiim; τ οϋ αγίου ^Ιγνατίου Ιπι-
ακόπου ΰμυρναίοις: — «' inscriptio cst
Cod. Casanatensis. Tiluliim cnim iii utro-
que Ms. excipil Epistola ad Smyrnaeos.
Tria sunt, qiiae Ignatii Epislolae , si cx-
cipias illam ad Romanos datam, prae-
cipue spectant. Idcirco belhim indicunt
τοις Οηββατίζουΰι = ludaizantibus in
Christi evangelio, monarchiam episcopa-
lem commendant, quia in concordia at-
que unione cum ecclesiae praesidibus
unice salus sit, iinde quoqiie, quicum-
que αιρέσεις Christi gregi inferre ten-
tent, reiiciendi sint omnes.
2) Ita inscribo c. C L el Holstenii
apographo, ubi esl προς Ιφεαίους Ιγ-
νάτιος:— Ad oram numenis 7^'. Etiam
Cod. Caien. Jgnatius Epliesiis. Deest
nom. ΙΓΝΑΤΙΟΣ in vcrsione Armcn,
et libb, impr. Curn ignalius Antiochia
vinctus Romam peiducoietur , Smyrnam
appulit , ubi Polycarpns fuit episcopus.
Ephesii eo Onesiinum episcopum cum
diacono Burrho, Croco, Euplo, Frontone
miserunl ad eum salntandura. Unde Igria-
tius occasionem capit caritatis eorum
celebrandae (c. 1. 21. 2.). Monet eos
doinde, iit omncs unili in ecclesiae dis-
ciplina perseverantcs episcopo el pres-
bytcrio obediant (c. 3 — 6.), caveantque
a fatiiis alque pravis doctrinis (c.7 — 10.).
SeqiiiUirEpistolae pars admonitoria, quae
in singulanim rernm eo spectantium
disqviisilionc iiberius versatur (c. 1 1 — '^^0.).
— Prooemiura ct primum hiiius Epistolae
caput, nonmillis parvi momenti exceptis,
Syrus (ap. Cureton) vertit. Ex eo et
Armenio (ap. Petermannum), qnae maio-
ris ponderis esse vidcbantur, lectiones
adnotavi.
3) Cfr, Wernsdorf, de Ignatio Θεο-
φόρο), in eiusdem Memoria C. Timothei
Seidelii, Hclmst. 1758. 4. Vocabulum
Θεοφόρος in omnibus epistolis Ignatia-
nis ab alio (piodam addiUira putat Diister-
dieck, de Ignat. epist. aulhentia. Gotting.
1843. p. 89. H. Diisterdieckii librum
me non vidisse doleo. Similem laiidem
sni ipsius contradicere modestiae atque
humilitati (Ep. ad Magn. c. 11. 12 et 14.)
facile aliquis crediderit illius, qui pluries
(infra c. 8. el alibi) infra c. 3. semel
ipsum adco περί^ρημα affirmet. Illud
SANCTI IGNATII
Ε ρ I S τ 0 L Α Ε.
AD EPHESIOS.
Ignalius> qui el Tlieophorus , ecclesiac merilo Ijoalae, qiiac esl
Ephesi in Asia — henedictae Dei patris magniludine cuni plerii-
tudine, praedeslinalae anle secula, ul in perinanenleui et iminu-
tabilem gloriam semper esset unila, el vera passione, per volun-
Uleiu Palris et lesu Chrisli, Dei nostri, elecla — plurimara iii
lesu Christo el iii gratia perfecta salulcm.
Α D Ε Ρ Η Ε S I 0 S.
*Ignaliiis, qui et Theophorus, Ijcncdiclae in magniludinc Dei Palris
ctim pienitudine, praedestinalae aiile sccula, ul sit sempor in
gloria diirahilis, incoiiiiiuiUilnIis, unila cl elecla, in vcra passioiic,
in voltiiilatc Dei Palris el lesu (llirisli Dci noslri; Ecclesiae incrilo
beaUssiniac, quac csl Ephcsi in Asia, pluriiiiain in lcsu Ciirislo
et gratia irreprehensibili sahilein.
Σανλος 6 xta Ιίανλος (Act. 13, 9.)
{«aruro comraode comparatur, cum pro-
pter adliteratioDem , quam dicunt, vix
(Mu eflectain, tiim oh allegoriam iitrius-
rfae Yocts proprio sigiiiiicatiii insitam.
Vmitte tainen Igriatiuin ix των x^eoffo-
οων άνόοών iiiiuro, iiemo rcrtc ticgabil.
\[ii qiioqiic longe eo ίηΓ(?ποΓ6» illiid
- ! ' |ii(lirtnii .-ι|μμΙ aliot fiifnicniiit. ilir.
Κ|•ΐ(<)ι;•ηϋ inoiiarlii ct pre««hylcri FMila
I ItictUUt nir.i A. Drifssel p. 45. ^JO^i
y.ntKn TioOotrrt χμ ζητονντι ωΰί
y.tixtiat, (οίννηακι χ(ά (κλίξασΟ^κί
nuou αύτοητών χμ O^toifofuoy άν-
όρων τά τκρϊ τούτων, από τέ Κλη-
μέντος 'Ρώμης xtu Εύαγρίου Σιχίλου
ΧΜ 'ETtitfuviov της Κύηρου.
4) Cfr. Eph. 1, ΙίΚ Ι Cor. 2, δ.
5) Καϊ ^).)7^a;^«Ttlriterf»olalorvulg.,
Synis el vet. Int. lat. Exdusiinus paili-
culam c. Codd. C L, sicnli c. nosliis
recens. prolixioris BFORV el Arnienio,
id qiiidem ahsquc seiilenliarum nexus
iriiuria. Cfr. Eph. 3, 10.
b) Cfr. Eph. 1, 4. 3, 11.
7) f?j'«/, a Vossio omissum, exCL;
legilur qiKxjiiii ap. Iiilerpol. et iii vcr-
sioriilMis.
S) Cfr. E|)li. 4, 3 sqq.
\)) Vocc. της Ι4αί((ς ali Αηιΐϋΐιίυ
IraiiispoHila, .Synis noii hig.
10) //. cd. IV. χ((ΐ>(}• ,ila «x irilor-
|»olalorc cl v<'isioiiiliiis Syr. el Arrn. re-
sliliiciidiim esl.'
*) Allora vrisio liariim Igii. opislo-
lanirn iJf;h<!lni• ΙΙ(»ΐΗΐ<Μΐίο. DiKliiixitniiM
iil»i<pii' praclixa sli-lliila. Piael<!rca c(.
1'rolegg.
120
IGNATII EPISTOLA AD EPHESIOS. I. II.
I. Laus Ephesiorum ob legalionem ipsi missam. Laus Onesimi.
Άποδεξάμενος^^ εν Θεώ το πολναγάπψόν ΰου ονομα^^, ο κεκτηΰ^ε
φνΟει δικαία, κατά πίΰτιν καΐ άγάπην εν Ίηΰον Χριΰτω , τω ϋωτηρι
ημών. Μίμηταϊ οντες Θεοϋ , άναζωπνρηΰαντες^^ εν αϊματι Θεου^*,
το ΰνγγενικδν έργον τελείως απηρτίαατε. Άκονΰαντες γαρ δεδεμενον
απο Συρίας νπερ τον oiOLvov ονόματος καϊ ελπίδος^^ , ελπίζοντα τ^
προϋενχτΙ υμών επιτνχεΐν iv '^ΡώμΎ} ϋ-ηρωμαχηΰαι , ϊνα (5ί.ά τον μαρτν-
ρίον επιτνχεΐν δυνηθώ μαϋ•ητης είναι τοΌ^° νπερ ημών εαντον ανενεγ-
κόντος Θεώ προαφοραν καϊ ^^ναίαν. ΈπεΙ" ονν την τΐολνπληΌ'ίαν
νμών εν ονο|ΐιατί. Θεού άττείληφα εν Όνηΰίμω, τω εν άγάπτ} αδιηγητω,
νμών δε εν ΰαρκΥ^ επιΰκόπω' ον εύχομαι κατά Ίηαονν Χριΰτυν νμας
αγαπάν, καϊ πάντας νμας αντώ εν όμοιότητι είναι. Ενλογητος γαρ
ο χαριαάμενος νμΐν αίίοις ούσ^ τοιοντον έπίΰκοπον κεκτηϋ&αι.
11. Laus reliquorum legatorum. Exhorlatio ad ol)edienliam erga
episcopum el preshylerium.
Περν δε του ϋννδονλον μον Βονρρον^, τον κατά Θεον διακυνον
νμών εν πάΰιν^ ενλογημενον , ενχομαι παραμεΐναι αντον εις τιμήν
νμών καϊ τον επιακόπον. Καϊ Κρόκος δε, ο Θεοίί άξιος καϊ νμών^
ον εξεμπλάριον της αφ' νμών αγάπης απέλαβον, κατά πάντα με άνέ-
11) Vocc. Ιίίποδεξάμενος — ημών
transeundo inserviunt ex prooemio ad
ipsam Epistolam, snntque inngenda cum
χαίρειν sc. λέγει. Cfr. infra ad Smyrn.
c. 1. /Ιο'ξάζων et lectionem Cod. Olto-
boniani δεδυνημένος ρ. δεδύνημαι m
summo c. 1. Hom. I Clementis ad Rom.
ed. A. Dressel.
12) I. e. vestncm nomen = vos. De
modo loquendi vid. Gal. 0, I. Notum
quoqiie est illud nomen ΙαΙΐηιιηι= omnes
Romani in A. Gellii Noct. Attic. I, 2.
Sensus: in Onesimo (vid. paulo infra
c. 2.) episcopo vestro vosmet ipsos Ephe-
sios suscepi praesentes. ,Ex interpola-
tore ct versionibus Syr. et Arm. resti-
luendum est νμών.'' Η. ed. IV.
13) Sc. υμάς. Cfr. II Tim. 1 , 6.
Sed potius sensu intransitivo intelligas,
ut Clem. Rom. ad Cor. 1, 27. ^^νκζω-
πνρησάτω ονν ή ηίατις αύτον iv
ημΐν et LXX Gen. 45, 27.
14) Ι. e. sahitifera Christi passione
ac morte. In sententiae fine απηρτί-
αατε Vossius ex Inlerpol., άπαντΐσατε
mutalumin άτταιτίίσατί C, απαρτίσατε
L. Graziani: avete perfettamcnto com-
pita un opera a voi connaturale. Equi-
dem advb. τελείως {ταχέως legisse vi-
detur SyrusJ idem significare dixerim,
quod προς το τέλος. Tum forlassis
legendiim ofi dislinguendum ΜιμηταΙ
οντες χ^εού , άναζωπυρησαντες έν
αϊματι ^^εον το αυγγενιχον 'έργον,
τελείο)ς άπηντησατε.
15) Heic apodosis Μεΐν Ιύπονάά-
αατε ex vot. Int. et Syro inserenda.
(Inseruit textiii //. ed. IV.) Forle scri-
bendum ΐ4κονσαντες γάρ με (c, Syro)
δεδεμενον άπο Συρίας νπερ τον
κοινού ονόματος καϊ Ιλπίδος, καϊ
ελπίζοντα Ty προσευχή υμών
χ^νσίαν, ϊδειν ^σπουδάσατε.
16) Θεον Syins, vocc. sqq. νπερ
ημών εαντον άνενεγκόντος Θεφ προσ-
ψοράν καϊ ϋνσίαν oraittens.
17) Coniunctionis έπεϊ vera vis ef-
fugit illos, qui nil nisi particulae ovv
significationi eam aiigmentandae inservire
opinentiir. Protasi enini, quam inducit,
non deest apodosis; incipit quippe vocc.
Πρέπον ονν έστϊν cap. sq. Deinde
πολνπληϋ^ίαν C, quod unice rectuni;
πολνπληρίαν L lacobsono minus accu-
rate asserente. Nam ex eodem Ms. Hol-
slenius prius, et post me etiam Th. Hey-
sius transcripsit πολνπληβ-ίαν.
18) Inteipolator una cum Syro et
Armenio vocc. h' σαρκϊ non leg. Cfr.
l Petr. 2, 25.
IGNATII EPISTOLA AD EPHESIOS. I. II. 121
I. Laus Ephesiorum ob legalionem ipsi missam. Laus Onesimi.
Suscepi veslrum in Deo valde dilectum nomen, ({uod vobis compa•
raslis indole proba secundum iidem el charilalem in lesu Christo,
salvatore noslro. Ciiin imilalores sitis Dei, ad vitam revocali pcr jiangui-
nera Dei, opus fraternilalis perfecle absolvislis. Poslquam enini audislis,
uie vinclum e Syria pro communi nomiiie et spe, [videre festinaslis] me
speraulem, quod vestris precibus consequar, ut Romae adversus beslias
pugnem, ut per marlyrium adipisci possim discipulus esse illiiis, qui sc
ipsum pro nobis obtubt Deo oblatioucm ct hostiam. Suscepi ergo in
uomioe Dei mulliludinem veslram in Onesimo, inenarrabilis charitalis viro,
veslro autem in carne episoopo ; quem iuxla lesum Chrisliini a vobis
aniari, cuique similes vos omnes fieri oplo. Benediclus eniin, qui gralia
sua vos talem episcopum possidere dignatus est.
* I. Suscepi veslrum in Deo exoplatissimum nomen, qiiod possidetis
nalura iusla, secundum fidein et caritatem in lesii Christo Salvatore no-
slro. Cum imitatores silis Dei, excitanles in sanguine Cbristi cognatum
opus perfectum et absolulum reddidislis ; tum, cum aiidisselis me ex
Syria vinctimi pro communi nomine et spe adduci, speranlem veslris
precibus nie conseculunim, ut Roniae ad beslias pugnem, quo per mar-
tyriuni consequi possim, ut eius sim discipulus, qiii semet ipsnm pro
nobis oblulit Deo oblationem et hostiam. Postquam igitur inimerosam
Testram multitudiDem in nomine Dei excepi in Onesimo, ineiTabilis cari-
UUs viro, vestro autem secundum raniem Episcopo, qiiem vos oinnes se-
cundum lesuin Christum diligere, eidemque universos similes csse oplo.
Benedictus eniin, qui vobis pro veslro merito lalcmhabere deditEpiscopum.
II. Laui reliquorum legalorum. Exhortatio ad obedienliam erga
episcopum et presbylerium.
De conservo autein meo Burrho, secundum Deum diacono vestro,
in omnibus benediclo, oro, ul senipcr vobis et episcopo sit honori. Sed
el Crocus, et Deo el vobis dignus, quem exeniplar veslrae charilalis
accepi, per ODinia me recreavil, quomodo et ipsum refrigeret paler lesu
* 11. De Burrho aulem conservo noslro, veslro secundum Deum Dia-.
CODO in omnibus benediclo oro, ul perinaneat ad veslruin el Episcopi
iMMoreni. Crocus eliam Deo vobisque digniis, quem cxcmplar vestrae
eanlatis accepi, ρίτ omnia uip ΓΡίΤΡ.-ινΐΐ: (|iiomodo cl ipsuin refrigeret
Cap. Π. 1) In τβη. Sjrriaca haec et dido (^nm collcgisse. CaKii na Peter
Mipieotia d<>Min( nsqne ad m<'diiim rap. maiiniis cxcidisse piital, ctirn cxtctit ap.
lerljnn. ΙΙ#•ί»•Ιίο ρίιιπ illc ιποιι,ίγΗιιη, ({iii Arrrn-iiium. Vix credidfiritii.
veraiofieai SjTiacani clalioravil, omriia .,v ... „ , . ,. ,..,,
._._;. :j^„. • • . • ^) Ma « III I'si'iiil(»i«iiali(» liionov:
omMMe ndetor, qnae ipsi κ ιικιιι sik• '. Γ u^^ χ
Mria p..labal. Para.nclico« v.ro Epinlo- "^ "'"""" """''"""" '"X ^"'^^"',!- "'^"
1.«-. I •: I 1 aiitfiii Birriis, nvrniH, aii! Horriis. »o«Aiu«.
laniBi Ignaliaiianim Iocoh οΓπηί'Μρκ• ad ^ . i
TiUm beoe institueodani exhorlationes sc- 3) πααιν C L, naOi Vose.
122
IGNATII EPISTOLA AD EPHESIOS. H. III. IV.
ττανσεν", ως καϊ αντον ο ncitriQ 'Ιηΰοϋ Χρι,ΰτοϋ άναιρυξαυ^^ αμα Όνη-
ΰψ(ύ καϊ Βονρρω καϊ EvnXco καϊ Φρόντωνι''' , δι' ών πάντας νμας
κατά άγάπην είδον. ^Οναίμην'' υμών δίά παντός, εάνπΒρ α^ιος ω.
Πρέπον ονν εβτίν^ , κατά πάντα τρόπον δοξάζείν Ίηαονν Χριβτον τον
δο^αΰαντα νμας , Χνα εν μια νποταγτΐ ητε κατηρτίΰμενοι τω αντω^
νοΐ καΐ τγ avvrj γνώμϊ]^ καϊ το αντο λέγητε πάντες περϊ του αυτόν,
Χνα υποταΰΰομενοι^^^ τω επιβκόπω καϊ τω πρεΰβυτερίω κατά πάντα
ήτε ηγιαΰμένοι.
III. Sine omni superbia — amore duclus — vos adhortor ad unitatem.
Ου^ δίατάΰΰομαι υμΐν^ ως ων τις. Ει γαρ καϊ δεδεμαι εν τω
ονόματι^, ονπω άπήρτιαμαι εν ^Ιηΰον Χριβτω. Νυν γαρ άρχην έχω
του μαθ'ψεΰεΰ'&αι , καϊ προβλαλώ νμΐν ως βυνδιδαΰκαλίταις^ μου.
Έμε γαρ έδει υφ^ υμών ύπαλειφϋ-ηναι^ πίΰτει, νουΰ-εΰία, υπομονή,
μακρο^υμία. Αλλ επεϊ "η αγάπη ουκ εά με βιωπάν περϊ υμών, δια^
τοντο προέλαβον παρακαλεΐν υμάς, όπως ϋνντρεχψε ττι γνώμγι του
Θεοϋ. Καϊ γαρ ^Ιηβοϋς Χριΰτος, το άδιάκριτον 7]μών'^ ζην, του πα-
τρος'' η γνώμη, ο}ς καϊ οί επίΰκοποι ^ οι κατά τα πέρατα^ όριΰ&εντες,
iv^ Ίηΰοϋ Χριΰτοϋ γνώμτι είΰίν.
IV. Prcsbylerii uniialem cum episcopo imUemini.
"Ο&εν^ πρέπει ύμΐν ϋυντρεχειν ττ} του επιβκόπον γνώμγ), όπερ
καϊ ποιείτε. Το γαρ άξιονόμαϋτον υμών πρεΰβυτεριον , του Θεοϋ
4) VoxPaulina; ICor. 16, 18 et 20. /cc.
5) Ita C L vct. Int., άνκψύξει Voss.,
CoU., Smith. c. Interpol. suffragante Ar-
menio. Praestal fnt., siqviidem vatici-
nantis est. Cfr. Π Tim. 1, l(i. Act. 3, 19.
6) q^ovTovi L C, in hoc quidem
correctum iii ψρόντωνι.
7) Plirasin hanc Apostolicam, a D.
Pauli Epistola ad Philem. ut videlur de-
sumptam, saepius usurpat Ignatius. lac.
ώναίμην scr. C L.
8) ^ύτι lac. et qui eum repetierunt,
Jnvitis Codd. C L.
9) Vocc. τω αντω vot xca τη αύτη
γΐ'ωμτ}, καϊ το αύτο λεγητί πάντες
περί του αυτού a vet. Int. et Armenio
omissa, nonnullis male inserta esse vi-
dentur ex I Cor. 1, lu. Extanl autcm
in utroque Ms. Neque video , ciir iis
meraoriae siiae inlixis Ignalius pro simili
fine non acque uti polnerit. Cenlies ni-
mirum integras N. T. sententias suis
consociatas promisciie profert.
10) Ιπιτασσόμενοι C L Voss. lac.
νποταοοόμενοι Interpol. Int. vet. et
Armenius. Auctor noster vb. ύποτάϋ-
αεββαι cum gen. coniungit et dat. Cfr.
infra c. 5, Ep. ad Trall. c. 2.
Cap. III. 1) Ε capite tertio Syrus
nil nisi unicam senlentiam iiAX' 'ίπεϊ
η αγάπη ουκ Ια με ύιωπάν περϊ
υμών, όιά τούτο προέλαβον παρακα-
λεΐννμας, οπωςσυντρεχητε τ^γνώμ\ι
τον Θεού iii usus siios convertit, eam-
que cum fine capilis primi male con-
iunxit. Multo aptius haec sententia cum
verbis proxime eam antecedentibus {vos
praeceptores mei eslis) cohaeret. H.
2) το oVo^« absolute positum habes
infra c. 7 et in Ep. ad Philad. c. 10.
lac. Mihi qnidem convenienter suppressa
videntur vocc. ^Ιηύού Χρίστου, quia
deinceps casu miitato exprimenda erant.
3) Graziani: e parlo a voi come a
miei colleghi nel magistero. Ephesios
doctores esse aeque ac semet ipsum dicit,
et cum paulo ante disciplina se initiatum
affirmasset, iam ut ab ipsis Ephesiis prae-
ceptoribus in fide confirmetur, meritoque
desiderat.
4) I. e. ungi, excitari, inslrui, ud
certamen praeparari. Pearson.
5) lacobsono Ignatiiis respcxisse vi-
detur Ep. ad Philem. v. 8. 9.
6) ημών Voss. c. Int. vet. suffra-
gante Aim. et Ep. ad Trall. c. 1, υμών
C L. Cfr. loann. 15, 5. Coloss. 3, 4.
IGNATII EPISTOLA ΑΠ EPHESIOS. II. III. IV. 123
ChrisU, iina cum Onesimo el Burrho el Euplo et Fronlone, per quos
vos omnes quoad charilalem vidi. Friiar vobis perpeluo, si digiius fiiero.
Decel ilaque vos oninibiis moilis glorilicare Icsiim Cliristimi , qui gloriii-
cavit vos, ul in obedientia una silis perfecli, eadem mente , eademque
senlentia, ideiuque dicatis de eodem omnes, ul subiecti episcopo et
presbylerio per omnia sanclificali sitis.
Paler Icsii Christi una cum Onesinio, Burrho, Euplo et Fronlone, per
quos vos omnes iii carilate vidi: ita perpcluo vobis fruar, si meruero.
CoDvenit ergo omiiibus raodis glorificare Icsuni ChrisUim, qui glorificat
vos, ut in una obedicnlia silis pcrfecli, eadeni menle, eademque senlentia,
idemque dicatis de eodem omDes, ut subiecli Episcopo el Presbyterio
per omnia sitis sanctificati.
III. Sifie omni superhia — amore ductus — vos adhorlor ad unilatem.
Non praecipio vobis, quasi sim aliqiiis. Quamvis enim viuclus suin
propler uomen Ciiristi , nondiim lamen perfeclus sum in lesii Chrislo.
Nunc enim incipio discipulus essc, et alloquor vos ut coiidoctores meos.
Nam oporlebal me a vobis confirnjari fide, admonilione, palienlia, aequa-
DimiUle. Al cum charitas non sinal me lacere de vobis, propterea an-
teverU vos admonere , ut uniamini in senlentia Dei. Etenim lesus Chri-
slus, inseparabilis noslra vila, sentenlia Palris est, ul et episcopi, per
tractus lerrae constituli, in senleiilia lesu Christi suiit.
* III. Non praecipio vobis, qiiasi siiii aliquis ; qiiamvis enim vinctus
sim hoc nomine, nonduni tanien perfccliis sudi in Icsu Christo. Nunc
eoini incipio discipulus csse, el alloquor vos ut condiscipulos nieos. Me
enim oportehal a vobis subinstiliii iidc, admonilione, palicntia, longani•
mitate : sed quandoquideDi ciiarilas non sinit nie tacere de vobis, proplcrea
anleverti vos admonere, ut concurralis cum volunlale Dei. Nam et lesus
Chnstus vita vestra Patris est voluntas: sicut et Episcopi siiis quique
locis consUtati in lesu Christi voluntate siint.
IV, Presbyterii unUatem cum episcopo imilemini.
Unde decel vos in episcopi senlenliam concurrere, quod et facitis.
Nam memorabile veslrum presbyterium , dignum Deo, ila coaplatum est
*IV. Unde et vos decet accedere senteiitiae Episcopi, queraadmodum
elCKitJs: naiD memorabilc iUud vcstrum Pre.sbyterorum coliegiuni dignum Dco
7) Vid. loann. 14, 9. Matth. 11, 27. bus finibus orbig lcrrae. Igii. Ep. ad
8) For»itan την χάοηκ. Cfr. Ep. Hom. c. 2. <'xlr. ύς (5ύαιν άηό άνα-
ad Magn. r. 2. Marklatul. At si iarn 1'aii- τοΧης.
los Ap. dicfTc poiiiii , in omiM.-m lcrrarii 0) lla C L. MagiH ex iiiore Aiictorig
eiiiMe Koniim Kvaiigcli«%lanim fi iii lincs (fHKet c. vct. Inl. γνοίμη, praepusitione
orbb lerrae, (|iiid miniin, qiiod iKriatiiis fv exrliisti.
de Kpiscopis uliivifl conMlituti» loqiiiliir?
Cfr. HffTnae PaHl. .Sim. 8,3. Har aulcm Cap. IV. 1) In ver». .Syr. c. 4. de-,
Itge Films bei proedicatus e»i in οψηί- Kideralur.
121 IGNATII EPISTOLA AD EPHESIOS. IV. V. VI.
a^Lov, όντως ΰννϊ^ρμοΰται τω έταΰκόπω , ώς χορδαϊ Μϋ-άρα^. dia
τοντο εν ττ} ομόνοια νμών καϊ ΰνμφωνω άγάπτ) Ιηΰονς Χριβτος αδε-
τκι. Kca oi κατ άνδρα δε χορός γίνεΰ{}ε , ίνα ϋνμφωνοι οντες εν
ομόνοια , χρώμα Θεον λαβόντες εν ενότψί , ■αδητε'^ εν φωνγ μια 5ι«
^h](Sov Χρίΰτον τω πατρϊ, ϊνα υμών καϊ άκονΰτ]^ καϊ εταγίνώ^κτ}^, δι^
ών εν πραΰϋετε , μέλη οντάς τον νίοΰ αντον. Χρι'ΐΰιμον ονν εΰτιν,
ι^μας εν αμώμω ενότ7]τι, είναι , ϊνα καϊ Θεον πάντοτε μετέχητε,
V. Jmus et uiililas huius unitaiis.
El^ γαρ εγώ iv μικρω χρόνω τοιαντην βννηϋ'ειαν ϊΰγον προς τον
επίΰκοπον νμών, ονκ ανϋ•ρωπίνην^ ονΰαν , άλλα πνενματικην , πόΰω^
μάλλον νμάς μακαρίζω^ τονς ενκεκραμενονς^ αυτοο* ώς η εκκληΰία Ίη-
ΰον Χριΰτω f καϊ ώς'' Ίηΰονς Χριϋτδς τω πατρϊ, ϊνα πάντα εν ενό-
τητι ΰνμφωνα rj. Μηδεϊς πλανάΰ&ω' εάν μη τις ύ} εντός τον ϋ•νΰια-
ατηρίον, νΰτερεΐται^ τον άρτον τον Θεον. Ει γαρ ενδς καϊ δεντερον
προοενχη τοΰαντην ιϋχνν έχει, πόΰω μάλλον η τε τον επιϋκόπον καϊ
πάϋης της'' εκκλϊΐβίας; Ό ονν μη iρχόμεvoς επϊ το αντο , οντος ηδη
νπερηψανεΐ, καϊ εαντον διέκρινεν. Γεγραπται γάρ' ,νπερηφάνοις^ 6
Θεός άντιτάΰβεται.' Σπονδάΰωμεν ονν μη^ άντιτάΰΰεαϋ'αι τω επι-
ΰκόπω^ ϊνα ώμεν Θεον^^ νποταΰβόμενοι.
VI, Rcspiciatis episcopum ut Christum ipsum. Onesimus hac in re
vos laudal.
Καϊ οΰον^ βλέπει τις σι^ωντα^ Ιπίΰκοπον , πλειόνως αντον^ φο-
βείΰϋ•ω' πάντα* γάρ ον πέμπει 6 οίκοδεΰπότης εις ιδίαν οικονομίαν.
2) Eadem similitudine iitilur etiarn Cap. V. 1) Syrus interpres quintum
in Ep. ad Philad. c. 1. de Episcopo quoque capiit neglexit.
ipsorum verba faciens. Usser. Frequens 2) = ύαρκικήν.
acceptumqnc estveteribus Christianis sym- 3) Ιΐ'κεκραμ^νονς L C, in hoc qni-
bolum citharae chordis intentae, maxime dem γ sec. man. supra, ίγκεκραμένονς
in geramis. Cfr. Clem. Alex. Paedagog. edd. praeter lacobsonianam.
llf, 11. At dk ύφραγΐδες ημίν εστων 4) Conieceram αντω , quod'nunc a
πελειας, ή ίχ^^ύς, η ναϋς ούρανοδρο- Petermanno ex Armenio repositum video;
μοϋαα (al. ούροάοομούύα) , η λνρα όντως C],. Interpolator τους άνακρε-
μουϋικη , tj κέχρηται Πολυκράτης' μκμένους «υτοϊ = qui pendelis ad eum.
η άγκυρα ναυτική, ην Σέλευκος Ινεχα- 5) ό aiictore Vossio Cotelerius, Cler.,
ράττετο τη γλυ^η κτλ. Russel. , Hornemannus et qiii Vossium
3) άδετε C L, iit ad finem sectionis repelierunt, ώς C; ώς 6 male prolulil
μετέχετε, in C quidem man. sec. mntatum lacobsonus ex L, in quo etiam Tischen-
in μετέχητε. Ilhid repeliit Voss. Con- dorfio mihi assereiite cxaratiim est ώς
iunctio ϊνα in N. T. qiioque cum in- sineo, sicutilegitiirinHolsteniiapographo.
dicativo occurrit. I Cor. 4, 6 et Gai. 6) υΰτεοίΐτε et sub finem cap. άν~
4,17. Cfr. Winer Giamra. ed. 4ae. p. 266. τιτάσσεσθ^ε L C, in hoc quidem utro-
4) Salvinio praeeunte scripsi ίπιγι- bivis ai man. sec. supra notato.
νώσκϊ] c. vet. Int. et Armenio, quorum 7) της C L. Articulum cum Vossio
ille legebat: καϊ ^πιγινώακη , δι^ ον omiserimt editores omncs usque ad la-
εν πράΰύετε. Iii utroque Cod. habes cobsoninn, et post eum Hef. iii pr. ed.
Ιηιγινώσκων. Subinde cTt' ών ευ ποάα- 8) Cfr.Prov. 3, 34.1ac. 4, 6. 1 Petr. 5,5.
αετέ C L, δι^ ών Ιπράΰύετε Voss. 9) \occ. άντιτάΰϋεται. απουδάύω-
Advb. εν suspectiim habeo: tautologiam μεν ουν μη in textii Codicis C prae-
quippe adumbrat. terinissa margini adscripsit manus sec.
IGNATII EPISTOLA AD EPHESIOS. IV. V. VI. 125
episcopo, ut chordae cilharae. Propler hoc in coiisensu vestro et coii-
cordi charilate lesus Christus canilur. Sed et vos singuli chorus estote,
ul consoni per concordiam, nielos Dei rocipienles in unilale, cantetis
voce una per lesuni Chrislum Palri; quo et vos audiat, et agnoscat ex
iis quae bene operamini, uiembra essc vos Filii ipsius. Ulile ilaque